Heimskringla - 18.08.1943, Blaðsíða 2

2. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 18. ÁGÚST 1943
Hteimskrimila
(StofnuB 1886)
Kemur út á hverfum miOvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borglst
fyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskifta bréf blaðinu aðlútandl sendlst:
Manager J. B. SKAPTASON
858 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Uitanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. Palsson
"Heimskríngla" ls published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 18. ÁGÚST 1943
FÍFLSKA BADOGLIOS
Fíflska Badoglios hershöfðingja á
naumast sinn líka. Hann virðist ganga
út frá því sem vísu, að hægt sé fyrir
sig að draga ítalíu út úr stríðinu með
því að bjóða stríðsþjóðunum frið, og
þær skifti sér svo skkert meira af ítalíu,
Bandaþjóðirnar og Hitler kalli burt úr
landinu heri sína og láti sig í friði við að
vinna að sáragræðslu þjóðar sinnar. Af
allri framkomu hans að dæma, virðist
þetta hugmyndin sem fyrir honum vak-
ir. Að það sé nú of seint fyrir hann, að
bjóða þessa kosti, dreymir hann ekki
um. Italía átti þessa kost einu sinni. En
það var árið 1940, en ekki 1943. Hún
hélt sér það þá hagnað, að fara í stríðið.
Bandaþjóðirnar hvöttu hana vissulega
ekki út í það. En hún þóttist svo viss
um sigur Þjóðverja, að hún stóðst ekki
freistinguna og gat ekki neitað sér um
herfrægðina og haginn allan af því, að
vera hluttakandi í þeim sigri. En þó
ítalía réði þessu sjálf, þarf hún nú, er
hún er að gefast upp, ekki að halda að
hún ráði öllu ein um friðarskilmála sína
og finnist hún til einskis hafa unnið með
frumhlaupinu, er h.ún steypti sér út í
stríðið. Og Badoglio hefst þetta að, eft-
ir að Bandaþjóðirnar hafa boðið Italiu
að gefast upp skilmálalaust. Að öðrum
kosti verði byrjað að leggja landið
heima fyrir í rústir.
Það Ijóta og óheila við þessa töf
Badoglios að gefast upp, er, að það hefir
gefið Þjóðverjum tækifæri að efia varn-
ir sínar í Norður-Italiu. Badoglio virðist
ekki sjá, að dagarnir, sem Sikiley á
eftir að verjast, geta ekki verið margir.
En hann er að aðstoða Hitler með frest-
inúm á að ganga að skilmálum Banda-
þjóðanna; heldur líklegast að með því
fresti hann ósigrinum sem Itala bíður.
Þjóðverjar eiga að sjálfsögðu sinn þátt
í þvi, að framkoma ítala er sú, sem hún
er, og Badoglio getur naumast verið
annað ljósara en það, að hann er að
vinna að þvi, að ógæfa þjóðar sinnar
verði sem mest með þessu, margfalt
meiri en hún hefði þurft að vera. Trúi
hann því, að Hitler bjargi Italíu, úr því
sem komið er, hugsar hann alveg eins
og Petain gamli gerði á Frakklandi, er
sigurinn taldi Hitler visan og bjóst því
þaðan við skjótari hjálp til viðreisnar
landi sínu, en hann gat vænst eftir úr
annari átt. Að Petain sjái nú ekki
glópsku sína er ótrúlegt. En Badoglio
sér hana áreiðanlega ekki þó óskiljan-
legt sé, og fylgir þessvegna fordæmi
Petains.
Haldi Badoglio í alvöru, að hann geti
með töfinni á að gefast upp, fengið rými-
legri friðarskilmála en Bandaþjóðirnar
munu af sjálfdáðum veita þeim, er hætt
við, að hann eigi eftir að verða fyrir
vonbrigðum. Bandaþjóðirnar hafa ekki
sent hundruðir þúsunda hermanna til
Afríku til þess, að standa með bugti og
beygingum úti fyrir dyrum stjórnarhall-
ar Italíu og bíða eftir friðarskilmálum
húsráðenda. Sú hurð er ekki svo sterk,
að hermennirnir hafi ekki annað eins
séð. Þeir eru í Afríku til að ieysa ákveð-
ið verk af höndum, sem þeir eru bæði vel
hæfir og vel útbúnir til að/færast í fang.
Að segja þeim að biða, er árangurslítið.
Afleiðingin af töf Badoglios verður á-
reiðanlega sú, að landið verður sundúr
tætt af sprengjum Bandamanna, sem
tugi ára tekur að græða aftur — i stað
þess sem þjóðin hefði nú þegar getað
gengið að sínum friðsamlegu störfum
og farið að bæta hag sinn, ef Badoglio
hefði ekki breytt eins og hann gerði. Að
hann heldur að hann geti boðið Banda-
þjóðunum friðarkosti, sýnir óskamm-
feilni á háu stigi.
Með því að neita eða virða sama sem
að engu boð Bandaþjóðanna um að
vinna sér það til friðar, að leggja niður
vopnin nú þegar, hafa Badoglio og kpn-
ungurinn, gert vont verra bæði fyrir
sjálfum sér og þjóðinni. Badoglio telur
það vist, að herinn ítalski haldi áfram að
berjast, eins lengi og hann skipi honum
það, að hann bresti aldrei hug og dug
til þess. Hins eru menn nú þó orðnir
vísari. Hetjurnar við Caporetto og
GuadaJajara voru ekki lengi óðar í að
berjast, er þær áttu við þá, er ekki varð
leikið með, og vildu heldur halda heim
til búa sinna, en að standa í hernaði.
Italskur her hefir í mörgum bardaga
flúið svo hratt undan, að met hefir sett
í mannkynssögunni í því efni. Að treysta
á ítalska herinn, er þvi eftir annari
fíflsku Badoglios. Og svo rikjandi sem
þessi andi hefir verið í herliði ítala, er
áreiðanlegt, að hans gætir þar nú meira
en nokkru sinni áður.
Hvað fyrir kann að koma á Italíu, er
nú engu hægt að spá um. Að skamt
verði þess að bíða, að hermennirnir, sem
nú berjast á móti Bandaþjóðunum, taki
saman pjönkur sínar og haldi heim, er
eitt sem mjög er Jíklegt að fyrir komi.
Láti stjórnin og konungur sér ekkert
segjast við það, verður ekki séð hvernig
borgarabylting verður umflúin. Það
getur orðið þeim beizkt á bl-agð Badoglio
og konungi, en er þó líklegast það lyfið,
sem þeir eiga frekast skilið.
------------
HITLER KOSTBÆR HEIMINUM
Bandarískur hagfræðingur, dr. i-oon
S. Wellstone að nafni, hefir í tómstund-
um sínum verið að athuga hvað Adolf
Hitler hafi verið kostbær heiminum.
Eftir því sem hann hefir komist næst og
hefir birt í “American Magazine”, kost-
ar karlinn heiminn orðið eitt þúsund
biljón dollara. Þegar hagfræðingar
skrifa þetta niður með tölum eins og
þessari: $1,000,000,000,000, átta sig fáir
á því. En þegar aðferð er notuð til að
skýra þetta, sem hægra er að skilja, eins
og dr. Wellstone gerði, þá fáum við
nokkra hugmynd að minsta kosti um
hvað heimurinn hefir orðið að láta úti
vegna þessa eina manns.
Fyrir féð, sem eytt hefir verið í það,
að losa heiminn við Hitler, mætti byggja
hús er kostaði $5,000 fyrir hverja ein-
ustu fjölskyldu í heimi. Ennfremur
greiða fjögra ára námskeið á hærri skóla
fyrir 500,000,000 drengi og stúlkur.
Einnig byggja spítala, er hver kostaði
eina miljón dollara, fyrir hverja 2,000
menn í heiminum. Samt yrði nægilegt
eftir til að leggja sementaðan veg
25,000,000 mílna langan og svo breiðan,
að fjórir vagnar gætu farið sam'hliða
eftir honum.
Kostnaðurinn sem hér er átt við, eru
vopn öll og tæki og eignaskemdir, sem
af stríðinu hafa þlotist.
En þó tölur þessar séu háar, er ekki
allur kostnaðurinn með því talinn, er
leitt hefir af þeirri heimsku vorri, að
leyfa þessum manni að steypa heimin-
um út í þetta stríð. Það má bæta svo
miklu við sem ekki verður til fjár metið.
Miljónir manna og kvenna hafa með
því að láta líf sitt, borgað fyrir að þessi
maður var til. Ef 'hann hefði verið
stöðvaður í byrjun, hefðu þessir menn
og konur nú verið á lifi. Hvernig er
hægt að meta líf þeirra til fjár? Það er
of augljóst til þess, að á það sé minst,
að það er ekki hægt. Ef við getum að-
eins gert börnum vorum skiljanlega
þessa takmarkalausu heimsku vora,
gæti það hent sig, að þau héldu sig frá
því, að hafa í frammi sömu heimskuna
og við, að 25 árum liðnum.
Prestur gekk inn á veitingastofu, bað
um mjólk, ensvar í ógáti fært mjólkur-
púns.
Eftir að hafa drukkið það, lyfti hinn
helgi maður þakklátum augum til hæð-
anna og menn heyrðu hann segja við
sjálfan sig: Hvilík kýr! hvílík kýr!
Drottinn minn dýri!
★
Um ellina sagði Bacon: Berin eru fleiri
á vínviðinum meðan hann er ungur, en
þau verða betri til víngerðar, eftir því
sem hann eldist.
HAGALAGÐAR
(Smágreinar þœr er á eftir fara. hafa
verið týndar saman frá eldri og
yngri timum um nokkur undan-
farin ár af Sveini Oddssyni)
Að þykjast öðrum meiri
Okkur hættir við, sumum hverjum, að
brosa, grínast eða jafnvel snúa upp á
okkur við menn, er klæðast öðru vísi en
við, tala með öðrum áherzlum en við,
eða sem gera eitthvað öðru visi en við
álitum að það eigi að vera gert.
Það hefir sézt á prenti, að mestu vand-
ræðin á Frakklandi í fyrra stríðinu lágu
i því fyrir hermenn okkar, að þeir
frönsku ættluðust til, að allir kynnu
frönsku og hinir enskumælandi ætluð-
ust til að allir kynnu ensku. Ætli það sé
ekki eitthvað líkt á komið með heima-
þjóðina islenzku og setuliðið þar nú á
dögum?
Skilningur af þessari tegund er ekkert
annað en hreppahugsun (eða county, ef
ykkur likar það hetur), en sú bláþráða
hugsun er bara- tárhrein heimska.
Hún gerir sveitadrenginn feiminn og
utan við sig í borginni, og borgar dreng-
inn að viðundri í sveitinni. Hún kemur
Montreal búum til að halda, að engin
bær fyrir vestan Toronto sé hæfur til að
lifa í og varla þess verður að heimsækja
hann.
Hún lætur sjómanninum finnast hann
líta illa út og vera utanveltu þegar hann
er í landi, og hún kemur landmanninum
til að finnast, að hann sé aumkunarverð-
ur, er hann er á skipsfjöl.
Kynning og lestur leiðrétta mikið af
þessum misskilning hjá okkur, og skyn-
samleg íhugun eyðileggur afganginn af
þessari vitleysu.
Það getur komið fyrir okkur, að kom-
ast að þvi, að litli, skrítni maðurinn í
snjáðu fötunum sé járnbrautarforseti,
sem menn bæði óttast og virða langt
'fram yfir það, sem við gætum vonast
eftir að verða.
Einnig gætum við komist að því, að
ungi undarlegi maðurinn, sem við álít-
um og jafnvel nefnum hálfvita, sé á
hraðri ferð til viðurkenningar og frama
og viti vel, hvernig hann getur öðlast
hvortveggja. Við ættum að kynnast
mönnum og vegum þeirra, áður en við
brosum eða grínumst að þeim.
Það er til allskonar fólk í veröldinni,
með allskonar hugmyndir og með alls-
konar aðferðir að segja meiningu sína.
Það er mjög líklegt, að hver um sig, sé
eins vel gefinn og eg og þú. Og ef það
skyldi henda okkur núna að brosa að
þeim, gæti svo farið að við iðruðumst
sáran eftir það síðar. “Þú veizt ei hvern
þú hittif þar, heldur en þessir gyðingar,”
stendur þar.
Þokan
Lifsfleyið siglir jafnt og stöðugt í þoku
framtíðarinnar.
Horfandi til baka sjáum við farinn
veg — jafnvel um þúsundir ára, — en
framundan er sjónin eigi skarpari en
skipstjórans, sem horfir af stjórnpalli
inn í þokuvegg úti á reginhafi. Honum
er þó kunnugt um stefnu skipsins, og
þekkir öll rif og sker á þeirri leið, en
það gerum við ekki á sigling vorri.
Þetta er mikilsvirði fyrir sjómanninn.
Hann veit hvar að landi muni bera ef
ekkert óvanalegt kemur fyrir, en hvort
hafísjakar eða skip felast inni í þokunni
á leið hans, er honum hulið, og þess-
vegrja fer hann varlega.
En hvort við erum skipsmenn eða far-
þegar á sigling vorri í gegnum lífið, vit-
um við harla lítið um leiðina framundan
— ekkert annað en það, sem fyrri tímar
kendu. •
Stríð getur skollið á innan árs, jarð-
skjálfti getur sópað heilum landshlutum
í sjó fram eða lagt dýrustu mannvirki í
rústir á örstuttum tíma, og fellibylur
getur blásið um heila borg með öllu til-
heyrandi á einu augnabliki, — alt þetta,
og ótal margt fleira, er falið í þokunni
fyrir stafni.
Við getum að nokkru vitað um leiðina
með því að horfa til baka, því lífsfleyið
er altaf að endurtaka sama ferðalagið.
Á þann hátt getum við kynst nokkuð
hafinu og einkennum þess — séð hvar
skip hafa farist eða vilst af leið, og með
því aukið nokkuð á þægindi skipverja
með leiðbeiningum vorum.
En áfram brunar skipið og við með
því nauðugir, viljugir. Hræðsla og kvíði
er þýðingarlaus. Alt sem hægt er að
gera, er að læra eins mikið og
hægt er um fyrri ferðalög, og
treysta þeim, er áður leiddi
skip í slétta hofn, að hann
einnig leiði vort að landi.
í RAUÐU FLUGVÉLINNI
_____ I
Ferðasögubrot eftir Stafkarl
Rauða flugvélin rann eftir
flugbrautinni og áður en við
vissum af, var hún komin á
loft. Húsin í bænum smáfjar-
lægðust, þ. e. a. s. við litum
meira og meira niður á þau, og
Seltjarnarnesið kom okkur fyr-
ir sjónir sem agnarlítið horn
út úr höfuðstaðnum.
Okkur bar örhratt út yfir
höfnina og það voru vart liðn-
ar fimm mínútur, þegar við
fengum tækifæri til þess að
Mta niður á Akurnesinga. Það
er notaleg þægindatilfinning
því samfara, að horfa “niður
á” náungann.
Flugvélin smáhækkaði flugið.
Útsýnið óx, sjóndeildarhring-
urinn varð stærri og fegurri og
vellíðan seitlaði um hverja
taug. Sól skein í heiði og norð-
an andvari var á. Himininn
var heiður og blár, en skýja-
bólstrar á hæstu fjöllum. Hafið
var lyngt og bjart. Nokkur
skip sáust úti á Flóanum. Út-
sýnið var fagurt.
Mýrarnar voru á vinstri
hönd. Allur skerjaklasinn úti
fyrir ströndinni, tjarnir og ár,
bæir, tún og grænar grundir
— alt sást þetta í einum svip
fyrir neðan okkur og bar
hvergi skugga á. Snæfellsnes-
fjöllin takmörkuðu útsýnið í
norðvestri. Til hægri handar
sást ofan á Hafnarfjall, þetta
gróðurlausa og bratta fjall,
sem allir veita eftirtekt, sem
nálægt því fara. Nú fór ósköp
lítið fyrir því, en margir eru á
því tindarnir og fleiri skriðurn-
ar en fótgangandi ferðamenn
má gruna.
Lengra suður og austur sást
Hengillinn, Súlurnar og Skjald-
breið. Langjökull, Ok og Ei-
ríksjökull blöstu við í norð-
austri ásamt öllum minni
fjallabræðrum á þessum slóð-
um. — Skorradalsvatn sást
endanna á milli, langt og mjótt,
dálítið “bogið” um miðjuna, að
því er virtist. En ekki bar
neitt á orminum í því. Hann
átti þó að geta rétt kryppuna
upp fyrir hálsinn milli Skorra-
dals og Lundarreykjadals. En
það er nú af svo margt, sem
áður var.
Flugvélina bar hratt yfir
Borgarfjörðinn, svo hratt, að
augað hafði ekki við að taka
eftir öllu, sem á vegi varð.
Hvítá virtist nú ekki fyrirferð-
armeiri en svo, að vel mætti
stíga yfir hana hvar sem var,
og brúin hjá Ferjukoti var eins
og smásprek yfir litla lænu.
Norðurlandsvegurinn lá eins
og bugðótt, ljós rák upp hér-
aðið og hvarf í fjarska. Það er
eftirtektarvert, hvað vegirnir
eru krókóttir, þegar horft er á
þá úr loftinu.
Þegar hálendið nálgaðist,
varð fyrir okkur þokuslæðing-
ur, gisinn að vísu, en nægileg-
ur til þess að byrgja útsýnið.
Flugvélin tók fyrir ofan þok-
una í glaða sólskini og skin-
andi birtu. Til beggja handa
horfðum við út yfir þokumekk-
ina, sem geislaflóð hásumar-
sólarinnar breiddi sig yfir og
gerði ógleymanlega töfrandi
fallega. Fjölbreytni þoku-
bólstranna, hvað snertir lögun
og liti og fegurð, er meiri en
svo, að hinn jarðbundni maður
eigi orð á tungu sinni til að
lýsa þvi.
Hvergi var þokan þó þéttari
en svo, að altaf sást til jarðar í
gegnum hana og jafnvel alla
leið út á Breiðafjörð — yfir
þokuna. En það er ekki gott
að fylgjast með hvar farið er,
þegar skygni er þannig. Farar-
tækið ber hratt yfir og það er
lítill tími til umhugsana. Á
l Tvídægru sáum við greinilega
j vatnafjöldann, sem frægur er,
j og ekki að ástæðulaus. Það er
engu likara en fjallið sé sund-
urgrafið og oft ekki hægt að
átta sig á, hvort um þurt land
með mörgum tjörnum er að
ræða, ellegar stórt vatn með
mörgum hólmum og geirum.
i Ekki getúr þann, sem eigi
i hefir flogið, grunað, hversu
1 gott útsýni er úr flugvél í
björtu veðri. Allur sjóndeild-
i arhringurinn liggur eíns og
opin bók við fætur manns. Og
þótt letrið og myndirnar sýn-
ist í smærra lagi vegna fjar-
lægðarinnar, þá fer ekki margt
■ fram hjá auganu, ef því er vel
beitt.
Vatnsdalurinn er dala feg-
[ urstur á Islandi, jafnt úr lofti
j sem af jörðu séð. Vatnsdalsá,
Flóðið, Hnausakvísl, Hópið,
Húnavatn og Þingeyrar. . . Það
gafst ekki tími til að horfa sig
mettan á það sem fyrir augun
ber. útsýnið breytist án af-
láts, er sífelt nýtt og vítt, út á
haf og fram til fjalla.
Fyrir sunnan Mælifellshnúk
flugum við út úr þokunni og
í glóði nú allur Skagafjörður-
; inn í sólskini milli fjalls og
fjöru: Drangey á miðjum firði,
| að vísu ekki ýkja stórvaxin
héðan að sjá. Héraðsvötnin
eftir endilöngu héraðinu eins
og æðakerfi, sem greinist á
ýmsa vegu, og sjálf hin fagra
sveit. Hvílík fegurð! Það eitt
má teljast sorglegt, að geta
ekki stansað stundarkorn og
horft á fegurðina. En það er
með flugvélina eins og mann-
Mfið, hún nemur ekki staðar til
þess að virða fyrir sér það, sem
á vegi verður; hún heldur hik-
laust áfram á leiðarenda. Og
þetta er í senn kostur og ó-
kostur.
Við “fórum yfir” héraðsvötn-
in einhvers staðar milli Tungu-
sveitar og Kjálka, og “lögðum
á” fjallgarðinn milli Skaga-
fjarðar og Eyjafjarðar. Sá
fjallgarður hefir löngum verið
erfiður og hættulegur farar-
tálmi, hvort sem ferðast hefir
verið fótgangandi, riðandi eða
akandi. En fljúgandi ferða-
maður verður erfiðleikanna
ekki var á annan hátt en þann,
að flugvélin verður máske lít-
ið eitt óstöðugri vegna breyti-
legs uppstreymis eða breyti-
legra strauma í loftinu. Aftur
á móti breytist útsýnið eftir-
takanlega. Fegurð og mildi
Skagafjarðar og harka og
hrikaleiki fjallanna eru tveir
ólíkir heimar; sá fyrri breiðir
faðminn brosandi móti ferða-
manninum, hinn grettir sig
framan í hann og otar í hann
hornunum.
Fjallgarður þessi er mynd-
aður af mörgum fjöllum, flest-
um snarbröttum og gróður-
litlum. Á milli fjallanna eru
djúpir dalir og geigvænleg gil-
Hamrabelti og grjótskriður,
urðir og klungur blasir við
eins langt og augað sér. Snjór
virtist hér nægilegur, þótt há-
sumar væri- — enda jöklar á
hæstu fjöllunum —, og gerði
hann umhverfið enn k^ildrana-
legra.
Ef til vill hefir ónotageigur
farið um einhvern, sem hér
hefir flogið yfir og hætt er við,
að sá þyrfti ekki að kviða ell-
inni, sem lenda þyrfti á þess-
um slóðum. Að minsta kosti
var það svo um mig, að eitt
augnablik sló þessari hugsun
niður í huga mér: Ef við hröp-
um hér? Eg greip ósjálfrátt
um stólbríkurnar, eins og það
hefði einhverja þýðingu að
halda sér fast í sætið, og leit
um leið á sessunaut minn, unga.
dömu, sem sat hægra megin i
flugvélinni ,og eg hafði enn
ekki gefið mér tima til að virða