Heimskringla - 08.09.1943, Síða 4

4. SíÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 8. SEPT. 1943
IVetmskringla
<StofnuO 1886)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.^
Elgendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86 537
Ver8 blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist
fyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiíta bréf blaðinu aðlútandi sendist:
Manager J. B. SKAPTASON
858 Sargent Ave., Winnipeg
Rltstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift tll ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. Palsson
"Heimskringla" is publlshed
. and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 8. SEPT. 1943
HVAÐ HEFIR BJARGAÐ
RÚSSUM?
Það litu eflaust flestir svo á, sem her
Rússa væri enginn jafningi þýzka hers-
ins, er Hitler hóf stríðið á Rússland, 22.
júní 1940. Með her Frakka og 30 her-
deildum í Bæheimi (Tékkóslóvaka), var
Rússum þó ekki talið ofvaxið að ganga á
hólm við her Þýzkalands. En með þessa
sambandsheri sína fallna og komna í
hendur Þjóðverja, virtust engin líkindi
til, að Rússar verðust lengi. Saínt er nú
svo komið, að'lið Hitlers er að týna töl-
unni og verður að líkindum ekki mörg ár
uppistandandi úr þessu.
Hvað hefir gerst? Hvernig hefir
þessu verið til leiðar komið?
Þegar Hitler hélt her sínum frá Nie-
men-Bug-Pruth-vígstöðvunum inn í
Rússland, hafði hann ekki hugmynd um,
að Stalin hafði verið að skipuleggja
varnir sinar í 10 ár. Hann hafði gengið
að því sem vísu, að 165 herdeildirnar,
sem hann lagði af stað með — á móti 75
herdeildum Rússa, er engar hervarnar-
stöðvar höfðu neins staðar og sem voru
á margan hátt illa skipulagðar — gætu
háð leiftur-strið og verið komnar til
Moskva á sex vikum. Hann hafði mikla
ástæðu til að halda þetta. Þjóðverjar
höfðu einum þriðja til helmingi meiri
mannafla til að byrja með og með vopn-
um frá yfirunnu löndunum i Evrópu, var
útbúnaður þeirra meira en helmingi
meiri, eða 5 á móti 2, við vopnaútbúnað
Rússa.
Það sem Hitler varaði sig ekki á, var
það, að Rússar höfðu ákveðið, að tefla
aldrei herliði sínu beint á móti liði Þjóð-
verja, heldur fóru á vissum svæðum
undan í flæmingi. En þegar her Þjóð-
verja hafði ætt áfram, iangt inn fyrir
það er hann áleit víglínu Rússa vera, fór
hann að mæta sterkri mótspyrnu. Þá
kom og lið Rússa, sem. kpnt hafði verið
ou æft í að slíta þessar sóknardeildir úr
sambandi, fram úr fylgsnum sínum og
gerðu fótgönguliði Þjóðverja erfitt fyrir
að ná sambandi við vagna-deildirnar.
Rússar höfðu þannig enga eiginlega
varnarlmu á þremur helztu vígstöðvun-
um eða á Königsberg-Leningrad, Varsjá-
Moskva, eða Lublin-Kiev stöðvunum. En
á þessum þremur vígstöðvum,ftóku Þjóð
verjar eftir því, að þeir voru aldrei
komnir í gegnum varnarlínurnar, eins
og t. d. i Frakklandi i maí 1940. Þeir
komust bara á vissum svæðum áfram,
en þar var vanalega þröngt fyrir mikinn
her að berjast. Og því lengra sem haldið
var, eftir því hárðnaði mótstaðan. Þá
byrjuðu Rússar að fella menn af Þjóð-
verjum, unz oft varð lítið eftir af sókn-
arliðinu.
Á þrem vikum voru Þjóðverjar komn-
ir 250 til 275 mílur inn í Rússland, en
sömu mótspyrnunni var að mæta bæði í
Smolensk og Kharkov og á fyrstu víg-
stöðvunum við landamærin. Ef nokkur
munur var þar á, var hann sá, að þarna
vörðust Rússar betur en fyr. t lok fyrsta
mánaðarins, höfðu Rússar einnig orðið á
að skipa 200 herdeildum. En það jafn-
aði ekki herstyrkinn, því þá höfðu Þjóð-
verjar einnig fengið 50 herdeildir frá
yfirunnu þjóðunum í Evrópu, svo lið
hans var 300 hersveitir alls.
. Þjóðverjar héldu að þeir hefðu klofið
víglínuna við Bielstok á leiðinni til
Minsk og hefðu umkringt nokkrar þús-
undir Rússa. En Rússarnir sem þarna
voru umhverfis Þjóðverja, gáfust ekki
upp. Þeir höfðu þarna myndað eina
gildruna fyrir Þjóðverja að ganga inn í,
til að seinka falli borgarinnar Minsk.
Alt þetta miðaði að því að dreifa úr
her Þjóðverja lengja herlínurnar, draga
úr harðri sameinaðri sókn á einum stað.
En hverjum manni í her Rússa, sem
utan hans, var kent að gera dreifðu sveit-
unum allan þann óskunda, sem hægt var,
slíta öll sambönd þeirra, sjá um að
þeim féllu engar vistir i hendur og yfir-
leitt að vinna allan þann óskunda, sem
kostur var á.
«
Afleiðing þessarar hernaðaraðferðar
Rússa varð sú, að Þjóðverjar hægðu
sóknina strax fyrsta mánuðinm Panzer-
sveitir Þjóðverja gátu ekki lifað af land-
inu sem þær lögðu undir sig, eins og í
Frakklandi. Þær urðu að bíða vista frá
Þýzkalandi. Hitler rak sig á það, að
fótgöngulið hans gat þarna ekki veitt
sveitunum sem í broddi fylkingar óðu
fram, eins mikla aðstoð og í Frakklandi
og í Póllandi.
Lestirnar, sem vistirnar færðu hern-
um 400 mílna langa leið, voru heldur
aldrei öruggar. Guerilla-her Rússa gerði
þ^im oft afar miklar skráveifur.
Haustið 1941, var her Þjóðverja kom,-
inn alt að því 800 mílur inn í Rússland
á sumum stöðum. Landsvæðið sem þeir
höfðu þá í sinni hendi var mikið, eða
um 527,000 fermílur. En vegna erfið-
leika á að koma vistum til hersins, urðu
Þjóðverjar þá að yfirgefa Kalinin, og
fara til baka um 200 mílúr, eð<T nærri til
Velikie Luki.
Þrátt fyrir þó Þjóðverjar væru svo
vissir um sigur, áð þeir segðu blöðum
sínum heima í Þýzkalandi, að geyma
pláss fyrir frétt af falli Moskva 2. des.,
eins lengi og hægt væri, voru Rússar
komnir með mikinn her þarna saman
áður en þeir vissu nokkuð af, sem svo
harðsnúinn reyndist, að Þjóðverjar urðu
undan að hrökkva og voru komnir hálfa
leiðina til baka til Smolensk 6. des.
Um landið sem Rússar tóku þarna
aftur skiftir ekki eins miklu og vopna
og manntapið, sem Þjóðverjar urðu
þarna fyrir.' Þeir spöruðu hvorugt, því
stórt átti að vinna og i einni svipan. En
það er nú samt slíkt tjón manna og
vopna, sem einn þátt á í sigrum Rússa.
Það var vissulega mikið tjón fyrir
Rússa, er þeir urðu að eyðileggja orku-
verið mikla við Dneiper í ágústmánuði
1941, eða er þeir töpuðu námunum auð-
ugu við Krivoy Rog og manganese og
aluminium námunum í Niíkopol. En
þýzki herinn var að tapa mönnum, særð-
um og föllnum, svo að nam einni miljón
á mánuði fyrstu fimm mánuði stríðsins
á Rússlandi. Það er þetta manntap,
sem þýzki herinn nú sýpur seyðið af.
Seinni part vetrar 1941 voru Þjóðverj-
ar reknir burtu úr Rostov, sem þeir
höfðu tekið í desember-mánuði. En þeir
voru þrátt fyrir þetta all sterkir á mörg-
urn stöðum, Novgorod, Velikie Luki,
Kursk, Stalino og víðar.
En áhlaup Þjóðverja 1942, gerðu
grand í matnum.'' Þá var vaðið frá Khar-
kí>v yfir hveitilöndin í Ukraine, iðnaðar-
svæðin við Don, upp að hliðum Stalin-
grad, yfir Rostov aftur og Kákasus hér-
uðin alt til Ordzhonikidze, sem umferð í
suðvestur stjórnar inn í Tyrkland.
Lengsta áhlaupið þarna var 450 míl-
ur. Það var svo stórfenglegt, að til slíks
munu engin dæmi. Þá náðu Þjóðverjar
Maikop-olíunámunum og vantaði lítið á
að olíulindirnar miklu í Baku væru einn-
ig teknar. Það eyddi Sevastopol og rak
Svartahafsflota Rússa burt úr Novoros-
sisk og öllum höfnum, nema hinum
smæstu, austan Svartahafs. Þá var
haldið austur yfir Volga, og með því var
umferð Rússa á mestu skipaleið sinni
upp í landið, stöðvuð.
En því lengra sem Þjóðverjar sóttu
austur, því erfiðara var að sjá hernum
fyrir vistum. Bandaþjóðirnar vita hve
torvelt er að senda vistir og vopn þús-
undir mílna. Þjóðverjar komust einnig
að raun um þetta eftir hin löngu áhlaup
sin. Að öðru leyti óx hættan á hinu, að
her þeirra yrði umkringdur. Rússar
virtust og ávalt hafa fólginn varaher til
sóknar, þegar svo var komið. Hvaðan
sá varaher kom, vissu Þjóðverjar aldrei.
En hernig. sem um það var, þá höfðu
Rússar í byrjun ársins 1943, náð tals-
verðu aftur af landi því, er Þjóðverjar
höfðu vaðið yfir. Sú sókn Rússa hófst
í lok ársins áður eða 19. nóv. 1942; af
150,000 fermiílum sem Þjóðverjar tóku
sumarið 1942, höfðu Rússar náð 60,000
aftur í byrjun þessa yfirstandandi árs.
1 norðrinu var Velikie Luki tekin, sem
aðeins er 60 mílur frá landamærum
Latvíu. 1 Volga héruðunum var herinn
við Stalingrad umkringdpr og eyddur. 1
suðrinu höfðu Þjóðverjar of lengi haldið
áfram að reyna að komast til Baku.
Leiddi af þvi að þeir voru þaðan reknir
og vestur fyrir Rostov.
f júlímánuði kom það í ljós, að manna
og vopna tjónið, sem af þessari hernaðar
aðferð Rússa stafaði, var orðið of mikið
til þess, að hann gæti háð sumarsóknina,
sem iHtler sagði að ríðp skildi Rússum
að fullu. Rússar höfðu ekki einungis
nægan varaJher til að stöðva hana, held-
ui* einnig til að hefja sókn, sem út allan
ágúst-mánuð hefir verið svo öflug, að
fögnuð vekur hjá öllum, er þráir að sjá
fantaskap og fúlmensku nazista-klík-
unnar slota.
Af þessu framanritaða, er það auðséð,
að það er hernaðaraðferð Rússa, sem
komið hefir Htiler á kaldan klaka. Ann-
að eins herbragð og það, er Rússar
hleyptu Þjóðverjum fram hjá Voronezh,
austur til Stalingrad,. til þess að draga
úr sókninni á Moskva, er Rússar hafa
eflaust séð, að ekki varð stöðvuð, er eitt
hið stórfenglegasta hernaðarbragð, sem
getur um i allri hersögu heimsins.
En alt þetta undanhald Rússa var fyr-
irfram útreiknað. Þeir gerðu ráð fyrir
í byrjun, að verða að tapa meiru eða
minna af Vestur-Rússlandi. Maður frá
Bandarikjunum, sem fyrir stríðið var
sýndur iðnrekstur Rússa, furðaði á því,
að verksmiðjur þeirra voru ekki múr-
aðar niður í sementsgólfin eins og ann-
ars staðar og spurði hann hverju þetta
sætti. Svarið var, að það gæti skeð, að
flytja þyrfti þessar vélar burtu einhvern
tíma. Húsin voru þá meira að segja til
fyrir þær austur í Ural-héruðunum.
Þessi framsýni Rússa, að láta Þjóð-
verja þurfa að reka stríðið sem lengst
burtu frá Þýzkalandi, ásamt óheyrilegri
fórnfærslu og sameiningu þjóðarinnar
um að verja hugsjónaréttindi sín, er það,
sem gegn um allar stríðshörmungarnar
hefir bjargað Rússlandi.
SÁ EG SVANI
Eitt af því sem menning framtíðar
mun rækja með meiri ígrundun, ár-
vekni og vísindamensku en hingað til,
er uppeldi og mentun unglinganna.
Þess sjást nú þegar merkin hjá sum-
um þjóðum, því á Rússlandi til dæmis er
sálarlíf barna rannsakað með miklum
áhuga; leiklist æfð og bækur samdar
eftir því sem gaumgæfileg athugun hefir
sýnt að bezt sé við barna hæfi.
Heima á Fróni hafa branablöð verið
prentuð um alllangt skeið þótt eðlis ávís-
un fremur en barnasálfræði hafi þar
meiru ráðið um efnisvel. Samt hefir oft
vel tekist, og hér í Vesturheimi eigum
Við að minsta kosti einn manrr er kann
að skrifa sögur' og semja kvæði fyrir
börn og unglinga, Dr. S. J. Jóhannesson.
Aftur á móti höfum við verið undar-
lega snauðir af mæðraskáldum, þótt í
alþýðu skáldskapnum finnist nokkuð af
ágætum barnaljóðum og vögguvísum.
Annars man eg ekki til að nokkur is-
lenzk kona hafi gefið út Ijóðabók, sem
einungis er ætluð börnum, þangað til
frú Jakobína Johnson rennur nú á vaðið
með afar snoturt ljóðakver, sem hún
nefnir “Sá eg svani”. Jakobína er ein
af okkar allra ljóðrænustu skáldum og
smekkvis með afbrigðum. Sem móðir og
fyrirmyndar húsfreyja hefir hún sér-
staka aðstæðu til þess að skilja sálarMf
barna, enda gæti eg trúað að sum af
kvæðunum i þessu kveri verði islenzkum
börnum tungutöm, þegar tónskáldin
hafa samið við þau viðeigandi lög.
Fer þar saman óvenju mikil ljóðleikni
og fögur, barnsleg hugsun. Set eg hér,
sem dæmi, upphafserindið i einu kvæð-
inu:
“Nú geng eg hægt um hurðir — og
hjálpa pabba til
og hátta snemma — því varð eg að lofa.
Ekki má eg gráta, — því þunt^er milli
þil,
en þar er mamma veik að reyna að sofa.”
Vildi eg ráðleggja íslenzkum mæðrum
að fá sér kverið. Eg held þær sjái aldrei
eftir þeim fimtíu centum, sem til þess
þurfa. H. E. J.
Þrætur eiga sér engin takmörk. —
Skrattinn getur vitnað í biblíuna mál-
stað sínum til styrktar.—Shakespeare.
KIRKJUÞING
Framh.
Sunnudaginn 27. júní var
guðsþjónusta haldin í Sam-
bandskirkjunni á Gimli kl. 2.
Séra Philip M. Pétursson mess-
aði.
Fjórði fundur kirkjuþingsins
var settur kl. 4. Enn á dag-
skránni voru ný mál, og J. O.
Björnsson vakti máls á því að
sér fyndist tímabært að kirkju-
þing vort hreyfði því að skora
á landsstjórnina að auka elli-
styrkinn til gamla fólksins. —
Nokkrar umræður urðu og tók
til máls Eiríkur Scheving, sem
gat þess að fylkisstjórnin væri
búin að auka sitt tillag unj
$1.25 og að nú er það fyrir
ríkisstjórnina að koma með
sitt. Einnig fór forseti nokkr-
um orðum um málið. Páll S.
Pálsson lagði til að forseta og
skrifara sé falið að senda á-
skorun til ríkisstjórnar og
fylkisstjórnar og biðja þær að
hækka tillagið til ellistyrks.
Stefán Einarsson studdi tillög-
una. Hann hugði að Manitoba-
stjórnin hefði varla gert eins
vel og aðrar stjórnir vestur-
fylkjanna. Till. var samþykt.
Miss Sigurdson frá Riverton
vildi fá úrskurð frá þinginu um
hverjir mættu skoðast sem
fullgildir meðlimir • safnaða
kirkjufélagsins meðal þeirra
sem innritast hafa í herinn, til
þess að það megi telja þá með
á “Roll of Honor”.
Séra Eyjólfur J. Melan skýrði
frá þeirri skýrslu, sem send er
til American Unitarian Assn.
árlega og honum fanst að á þá
skrásotningu mætti byggja.
Forseti útskýrði “honor roll”
ráðstöfunina sem notuð var í
síðasta stríði, og G. O. Einars-
son vildi láta fylgja skýrslu
þeirri sem send er til A. U. A.
og með því var málinu lokið.
Þá var komið að því að kosn-
ing embættismanna færi fram,
og að útnefningarnefndin
kfemi með sina skýrslu. Á-
skorun var gerð á þingið að
veita forseta Kvennasambands-
ins sæti í stjórnarnefnd kirkju-
félagsins. Umræður urðu og
tóku til máls: séra Eyjólfur J.
Melan; Páll S. Pálsson; Eiríkur
Scheving og aðrir. Séra E. J.
Melan gerði tillögu um að út-
nefningarn. sé beðin að taka
upp að forseti Kvennasam-
bandsins sé sett í nefnd kirkju-
félagsins. G. O. Einarsson
studdi. Samþykt.
Forrrjaður útnefningarnefnd-
arinnar, J. O. Björnsson, las þá
skýrslu þeirrar nefhdar. Séra
E. J. Melan benti á það, að
þingið geti ekki ákveðið það
að prestar kirkjufélagsins sitji
nefndarfundi, en að nefndin
geti hvatt þá til fundar þegar
þess er óskað.
Hannes Petúrson var út-
nefndur sem forseti en baðst
undan, og sagðist hafa skýrt
tekið það fram, er hann tók við
fundarstjórn þingsins, að hann
stæði ekki fyrir kosningu í for-
setaemibættið. Séra Halldór
E. Johnson fanst það réttlátt
að þessi ósk fundarstjóra verði
tekið til greina, og gerði til-
lögu um að álit útnefningar-
nefndarinnar sé vísað aftur til
hennar, en sú tillaga var ekki
studd. Ágúst Eyjólfsson gerði
tillögu um að Hannes Peturson
sé beðin að taka til baka afsök-
un sína og láta nafn sitt standa.
J. B. Skaptason studdi og fór
einnig fram á það að Hannes
Peturson léti nafn sitt standa.
Einnig tóku til máls Páll S.
Pálsson, Stefán Einarsson, séra
E. J. Melan og fleiri, og var
það ósk allra þeirra að hann
tæki útnefningu. Að lokum
gerði P. S. Pálsson tillögu um
að útnefningum fyrir forseta
verði lokið. Tillagan var studd
og samþykt. — Þá lýsti skrifari
því yfir að Hannes Peturson sé
rétt kjörinn forseti kirkjufé-
lagsins.
Vara-forseti var kosinn Sv.
Thorvaldson.
Skrifari var kosinn séra P.
M. Pétursson.
Vara-skrifari var kosinn B.
E. Johnson.
Gjaldkeri var kosinn Páll S.
Pálsson.
Vara-gjald'keri var kosinn J.
B. Skaptason.
Og í stað eftirlitsmanns
sunnudagaskóla, var kosin í
stjórnarnefnd kirkjufélagsins,
forseti Kvennasambandsins,
sem er Mrs. S. E. Björnsson.
Yfirskoðunarmenn voru G.
O. Einarsson og Stefán Ein-
arsson.
Páll S. Pálsson gerði tillögu
um að fimm manna nefnd verði
kosin af hálfu kirkjufélagsins í
stjórnarnefnd sumarheimilis-
ins. Þessir voru útnefndir:
Séra Philip M. Pétursson
Dr. L. A. Sigurdsson
Sv. Thorvaldson, M.B.E.
Séra Eyjólfur J. Melan
Mrs. B. E. Johnson
Lagt var til af Eiríki Schev-
ing og stutt af J. O. Björnsson
að útnefningum sé lokið. Sam-
þykt.
Þá var fundi frestað til kl. 8
um kvöldið.
%
Kl. 8 sunnudagskvöldið flutti
séra Halldór E. Johnson mjög
fróðlegan og skemtilegan fyr-
irlestur um “Trúarerfðir Is-
lendinga”.
Að fyrirlestrinum loknum
setti forseti fund, og lýsti á-
nægju sinni yfir hvernig alt
þingstarfið hafði farið og spáði
bjartri framtíð fyrir stefnu
vora bæði meðal íslendinga og
annara þjóða manna. Þefesi
stefna er stefna framtíðarinn-
ar hvort sem hún ber nafn vort
eða ekki. En sá andi sem í
henni birtist er andi komandi
tíma og á honum verður öll
framför að grundvallast.
Eiríkur Scheving gerði til-
lögu um að séra Halldóri E.
Joihnson sé þakkað á viðeig-
andi hátt framúrskarandi góð-
an fyrirlestur, og stóðu menn á
fætur með lófaklappi, og sam-
þykti þannig tillöguna.
Tillögunefndin bar fram 'til-
lögu um að Sambandssöfnuð-
inum á Gimli, stjórnarnefnd
hans, og kvenfélaginu sé þakk-
að fyrir ágætar viðtökur og
öll þægilegheit sýnd kirkju-
þings fulltrúum og gestum á
meðan að á þinginu stóð. Og
aftur stóð þingheimur á fætur
með dynjandi lófaklappi í
þakklætisskyni.
Þá, þar sem engin fleiri ný
mál voru til umræðu, og búið
að afgreiða þau mál sem þingið
hafði með höndum, gerði Berg-
thór E. Johnson t'illögu um að
stjórnarnefndinni sé falið á
hendur að yfirfara og sam-
þykkja fundargerningana. Páll
S. Pálsson studdi og var tillag-
an samþykt. Þá var sálmurinn
556 sungin, og forseti lýsti þvi
yfir að hið tuttugasta og fyrsta
ársþing hins sameinaða kirkju-
félags í Norður Ameríku væri
slitið. Og fulltrúar og gestir
héldu heimleiðis þá um kvöld-
ið og næsta morgun eftir þess-
ar ánægjuríku samverustund-
ir þessa síðustu helgi júnímón-
aðar i Sambandskirkjunni á
Gimli.
Góðar bœkur
A Primer of Modern Ice-
landic, Snæbj. Jónsson.. 2.50
Icelandic Lyrics,
Dr. R. Beck ...........3.50
Undir ráðstjórn,
Hewlett Johnson....... 3.00
Smoky Bay, Stgr. Arason
kennari .............$2.25
Icelandic Canadian, 4
hefti á ári.......... 1.00
BJÖRNSSONS BOOK STORE
702 Sargent Ave. Winnipeg