Heimskringla - 22.09.1943, Síða 1

We recommend for
your approval our
"C.B.4 WHITE LOAF"
(Canada Approved)
as an excellent source of the
Vitamin B Complex
“The QualityGoes In before theNameGoesOQ’’
CANADA BREAD CO. LTD.
Winnipeg Phone 35 565
Frank Hannibal, Mgr.
Wedding and Birthday Cakes
made to order
We recommend for
your approval our
"C.B.4 WHITE LOAF"
(Canada Approved)
as an excellent source of the
Vitamin B Complex
“The QualityGoes In before the NameGoesOn’
CANADA BREAD CO. LTD.
Winnipeg Phone 35 565
Frank Hannibal, Mgr.
Wedding and Birthday Cakes
made to order
•+
LVII. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 22. SEPT. 1943
NÚMER 51.
4 4
HELZTU FRÉTTIR * *
Fréttir af stríðinu
1 byrjun þessarar viku, voru
Rússar komnir að hliðum
Smolensk-borgar. Ifafa þeir
unnið marga og mikla sigra á
allri víglínunni, sem er um 700
milna iöng, síðustu viku.
Rauði herinn er nú aðeins 24
mílur austur af Dneiper-fljóti i
Suður-Rússlandi. Hafa Rússar
náð umráðum allra járnbrauta
í þeim hluta landsins; eiga þeir
aðieins eina braut eftir að taka
til þess að einangra þýzka her-
inn á Krímskaga.
Fréttir frá Svíþjóð fullyrða,
að Rússar hafi 3 siðustu dag-
ana tekið um 1000 bæi og þorp
af Þjóðverjum og á sigrum
þeirra sé ekki neitt lát ennþá.
Berlinar fréttir geta um
mikla bardaga í grend við Vel-
iki Luki s. 1. mánudag. Rússar
hafa ekki enn minst á þetta.
A
Á ítaiíu urðu Þjóðverjar að
hrökkva fyrir her Eisenhowers
í Salerno, sem þykir mikil og
góð frétt. Aldrei hefir líklegar
látið fyrir Þjóðverjum að vinna
veigamikinn sigur á her Banda-
þjóðanna, en þarna í lending-
unni við Salerno. Enda flyk-tu
þeir liði þangað, einum 5 til 7
herdeildum að sagt var. En
Bandaríkja- og Canada-her-
menn, sem þarna tóku á móti,
stóðu áhlaupið áf sér þó að-
stöðu hefðu verri og færra lið.
En flugförin og sjóflotinn komu
til verndar 'fimta hernum og
fóru leikar svo, að Þjóðverjar
urðu að hörfa til baka og hætta
við, að reka innrásarherinn í
sjóinn, eins og frá Berlín var
símað að biði Bandaríkja hers-
ins.
Fregnriti blaðsins London
Times, segir engan efa á því,
að Þjóðverjar séu liðsterkir í
Norður-Italíu — hafi þar í það
minsta 18 hersveitir. Enga
sönnun telur hann fyrir því
fengna, að þýzkt lið hafi verið
flutt til ítalíu frá Rússlandi.
ítalskir hermenn á Sardiníu-
ey hafa rekið Þjóðverja burtu
úr eyjunni. Flúðu þeir til Kor-
^iku, en eiga nú þar í ströngu
við þjóðernissinnaða Frakka,
sem hart þykir að ráða ekki
yfir eyjunni, sem Napoleon
fæddist á.
Flugásáir á Suður-ítaliíu
heyja Þjóðverjar nú ekki.
Badogiio er flúinn á náðir
Bartdaþjóðanna úr Italíu. Þyk-
ir óLikiegt að Emmanuel kon-
ungur og krónprinsinn hafi
heima setið, er forsætisráð-
herrann fór úr landi.
Tveir brezkir herforingjar og
einn griskur, fóru með liði til
eyjanna Leros, Samos og Cos,
í Grikklandshafi og tóku þær
nýlega. Ef Bandaþjóðirnar
næðu öllum Griklands-eyjun-
um, yrði þeim auðveldara, að
ná Krít, Rhodes og öðrum eyj-
um, sem mikla hernaðarlega
þýðingu hafa fyrir Þjóðverja.
Það þykir nú nokkurt vafamál,
að Þjóðverjar geti, vegna ó-
nógs flugshers, varið þessar
eyjar. En gætu Bandaþjóðirn-
ar hreinsað Grikklandshafið,
væri hægra um hönd að gera
innrás á Balkanskagann.
1 fréttum frá London segir
að Italir aðstoði Bandaþjóðirn-
ar með liði sinu af öllum mætti
og þeim virðist ekki annara
um neitt, en að koma Hitler á
kné. Hatrið til Þjóðverja og
fasista, sé ótakmarkað.
1 hálfsmánaðarriti, sem
Rússar gefa út og heitir "Stríð-
ið og verkalýðurinn”, birtist
grein s. 1. viku, sem fer fram á,
að Bretar, Bandaríkjamenn og
Rússar, skipi nefnd, er með
höndum hafi pólitísk mál Ev-
rópu og undirbúi þau sem bezt,
fram að stríðslokum. Segir í
greininni að eina skynsamlega
leiðin til að bjarga friðinum,
sé samvinna þessara þriggja
þjóða.
Bandaríkjaþingið
Þing Bandaríkjanna kom
saman 14. sept. eftir tveggja
mánaða hvíld. Á þeim stutta
tíma, sem það hefir haldið
kyrru fyrir, hefir margt gerst í
stríðinu, sem nokkur áhrif
hlýtur að hafa á starf þess.
Mussolini hefir farið frá völd-
um, innrás verið gerð á Italíu,
sóknin hert á Kyrrahafinu,
Rússar snúið vörn sinni upp í
sókn. Af öllu þessu leiðir, að
fleiri manna mun þörf í her-
inn og til hernaðarstarfa. En
þingið virðist fara hægt af
stað og jafnvel álíta þetta efni
sérfræðinga að ráða fram úr
fremur en sitt. Það er ekki út-
lit fyrir að þingið hafist mikið
að fyrstu tvær vikurnar. 1-
heldni virðist einkenna byrjun-
arstarf þess.
Á þessu þingi er talið víst,
að til umræðu komi tillaga,
sem republikar samþyktu á
flokksþingi sínu nýlega á Mak-
inac-eyju; tillagan laut að því
að kjósa alþjóðaráð til að hafa
með höndum viðskifta og póli-
tísk mál, að stríðinu loknu. Ef
bæði einangrunarmenn og sam-
vinnumenn innan flokksins
gátu komið sér saman um
stefnu þessa ráðs, ætti þingið
að geta það, segja margir.
En hvað þessháttar yfirlits-
tillögur þýða, er oft erfitt að
ráða í. þær geta þýtt'bæði altj
og ekkert. Og utanríkismála- j
nefnd efri deildar þingsins, I
hafa borist margar tillögur og1
sumar mjög ákveðnar um I
samvinnumál allra þjóða að (
stríðinu loknu. Sumar þeirra;
eru með því að beita afli til
þess að tryggja friðinn, yfir-
lögreglu, sem er svipað og Cor-1
dell Hull, ríkisritari hélt fram
í ræðu 12. sept.
Ýmsir gera ráð fyrir, að
stjórnin fari fram á það á
þessu þingi, að þingið skuld-
bindi sig til að samþykkja
hvaða alþjóða samninga, sem
gerðir verða að stríðinu loknu,
ef tveir þriðju allra atkvæða;
efrideildar sé með því.
Þingið sem nú kemur saman,
er aðallega skift í þrjá flokka, j
republikana, suður-ríkja demó-
krata og New Dealers (úr báð-
um aðal-flokkunum). Það er
að þessu leyti likt fyrri þing-
um. Þessi þrí-flokkaskiftin,
mun brátt gera vart við sig,
þegár um löggjöfina heima
fyrir verður rætt og ekki hvað I
sízt, er forseta-kosningarnar |
koma til umræðu. Hún hefir J
og sín áhrif á úrslit utan-
ríkismálanna og það mun ekki
heldur leynast, fari svo, að |
friður verði saminn, áður en
þingi lýkur. En alla löggjöf
áhrærandi viðreisnar-ákvæði (
Roosevelts forseta, eða New
Deal hans, mun nokkur hluti
þingmanna líta grunsemdar- ^
augum, ef ekki beint óvildar-
hug og beita andróðri.
Enginn nýr leiðtogi hefir ris-
ið upp, er alilir eru líklegir að
fylgja. Á þinginu ber þegar á
flokkadrætti og stéttaríg, sem
áður.
Góðar horfur með stríðs-
reksturinn geta orðið til að
draga úr fremur en auka fram-
kvæmdir þingsins í þágu
stríðsmálanna.
Walter F. George, demokrati
frá Georgia, steypti köldu vatni
yfir vonir stjórnarinnar um að
leggja 12 biljón dala skatt á
þjóðina, sem hún kvað til að
halda óskertu gjaldþoli lands-
ins. Þetta skattamál kom fyr-
ir þing í ársbyrjun, en er enn
óafgreitt. Þingmaðurinn kvað
vel takast til, ef 3 til 5 biljónir
inniheimtust. Margir þing-
manna efast um að stjórnin fái
eyri inn í nýjum sköttum fyr
en á næsta ári.
Upprunalega var skattupp-
hæðin 16 biljónir, en hún kom
fram s. 1. febr. Hafa innheimst
af henni 4 biljónir, sem margir
hafa greitt fyrirfram og áður
en þingið hefir samþykt skatt-
inn. Eru því eftir 12 biljónir,
sem nú liggur fyrir þinginu áð
taka til meðferðar.
Það er af sömu ástæðu, eða
því hvað stríðið géngur vel, að
þingið virðist álíta óþarft að
grípa til nýrra örþrifaráða í'
stríðsmálunum og hefir sýnt
sig mótfallið ráðagerð stjórn-
arinnar í að bændur séu teknir
í herþjónustu jafnvel heima
fyrir eða til vinnu í verksmiðj-
um. En þetta mun þó vera
eina ráðið til að auka hernað-
ar-starfið, því ógiftra mun
fárra völ til þess.
Á þessu þingi munu vérk-
falls-bannlögin á ný verða í-
huguð, sem þingið samþykti, en
Roosevelt nejtaði að staðfesta.
Viss ákvæði þessara laga virð-
ast beturlöguð til þess að korna
af stað verkföllum, en til þess
að koma í veg fyrir þau.
Um 50 nefndir munu leggja
fram álit sitt, er koshar voru
til að íhuga ýms mál í hvíildar-
tíma þingsins. Þar til þau álit
hafa verið lögð fram, mun
þingið fara sér hægt.
Út af misskiftum stríðsgróða,
fara ýms blöð syðra fram á,
að yfirskattur sé lagður nógu
frekur og hár á hann, þar sem
hann er mestur. Þar mun um
sama ójöfnuð vera að ræða og
í Canada og sem verkamanna-
samtök hér berjast á níóti.
Um samkomulag á þinginu
syðra, getur skeð að betur
horfi en ætla má af undirtekt-
um þess að dæma í sumum
málum stjórnarinnar í byrjun
þess. Það er oft, að andstæð-
ingar nota tækifærið meðan
verið er að undirbúa þingmál-
in, að láta til sín heyra.
Vill mönnum renni reiðin
áður en friður er saminn
1 ræðu sem Herbert Hoover,
fyrv. forseti, hélt 3. sept í Min-
neapolis, sagðist hann ekki efa,
að friður væri í nánd, en hann
ráðlagði þeim er friðarsamn-
ingana semdu, að flýta sér ekki
of mikið að fullgera þá strax
eftir striðið.
‘‘Ef fríðurinn á að vera var-
anlegur, þarf mönnum að
renna reiðin áður en að samn-
ingsborðinu er gengið,” sagði
hann.
“Fyrst eftir að stríðinu lýk-
ur, verður ctf’ói og æsing í
mönnum. Þeir bera hatur hver
til annars og kenna hvorir öðr-
um um ástandið í heiminum.'
Hefndarhugur fyilir loftið. 1,
þesskonar andrúmslofti, verð-j
ur jafnvel framsýnustu stjórn-j
málaspekingum erfitt að að- j
greina seka leiðtoga frá af-
vegaleiddri alþýðu.”
Mr. Hoover sagði að ef menn,
hefðu haft fimm ár til þess að ^
gera samningana í Vín 1814 og
í Versölum 1918, hefðu þeirj
samningar, eins og þeir voru
úr garði gerðir, aldrei verið
undirskrifaðir eða staðfestir. j
Hann mintist þess, að það |
hefðu liðið sex ár frá sigrinum j
við Yorktown, þar til stjórnar-j
skrá Bandaríkjanna var full-j
gerð, “og þeim tíma hefði verið
vel varið.”
“Ameríikumenn hafa,” sagði
Mr. Hoover, “í meira en 170 árj
barist á þúsund vígvöllum i
þágu frelsis og friðar.” Hann j
bætti við: “Miljónir grafaj
þeirra manna, krefjast þess af
oss, að við bregðumst ekki J
þessum hugsjónum er við næst
semjum frið.
Hann lagði til að fjórum at-
riðum yrði fylgt við sáttagerð- i
ina að þessu stríði loknu:
Fyrst, að samið sé um það,
áður en hætt er að berjast, að
fáeinar af leiðandi þjóðum ]
Bandaþjóðanna séu skipaðar
til sameiginlegrar stjórnar, for-
ráða eða sem fulltrúar friðar-
ins, en að það verði ekki haft
neitt vanalegt vopnahlé eða
neinir alþjóða friðarfundir.
Annað, að samið verði um,|
áður en sigur er unninn, að
þessir fulltrúar friðarins, setjij
sigruðu þjóðunum þá skilmála j
til bráðabirgðar, sem þeim
sýnist.
Þriðja,' að ekkert frekar sé,
gert í nokkur ár og tækifæri
gefist með því að mönnum;
renni reiðin.
Fjórða, að mynduð sé eins-
konar alheimsstofnun í stað J
friðarfulltrúanna, til þess að |
sjá um að friður haldist fram-
vegis.
Þetta fjórða spor sagði Hoov-
er ekki ætti að vera stigið fyr
en búið væri að leggja undir-
stöðu að varanlegum friði,
vegna þess, að ef sá grund-
völlur sé val lagður, sé friður-
inn að miklu leyti af sjálfu sér
trygður. Ef friðarsamningarn-
ir verða svipaðir Versala-
samningunum, verða þeir ekk-
ert annað en íkveikja þriðja
alheimsstríðsins.
Annað sem Hoover færði
máli sínu til gildis, var, að
fyrst eftir að hermenn kæmu
heim úr stríði, alla vega á sig
komnir, kveikti það yanalega
óhug og hatur í brjóstum
heimamanna fram yfir það sem
áður hefði verið. Það almenn-
ingsálit, sem með þvi skapað-
ist, hlyti að hafa áhrif á þá, er
við samningaborðið sætu og
vekja deilur, ekki aðeins í
garð óvinaþjóðanna, heldur oft
og tíðum einnig milli samherj-
anna sjálfra bæði út af skift-
ingu herfangsins og öðru. —
Þetta hefir átt sér stað og það
væri ekkert líklegra en að það
gæti enn átt sér stað milli
segjum 2000 fulltrúa frá Banda-
unum, ef þær byrjuðu að semja
friðarskilmála, áður en glímu-
skjálftinn væri af mönnum
runninn.
Þegar nokkuð væri liðið frá
atburðunum hörmulegu og
andrúmsloftið orðið hreinna,
spái eg, sagði Hoover, að hægt
verði að skýra friðartillögurn-
ar svo, að umrá,ðarétturinn
yrði skilinn frá vísindalegu
sjónarmiði.
Friðarfulltrúarnir fyrstu ætl-
ast Hoover til að komi fyrst á
friði og spekt í sigruðu héruð-
unum, sjái hungruðum því
næst fyrir fæði og komi svo
fótum undir framleiðslu og
efnalegt sjálfstæði.
óvinaþjóðirnar sagði hann
að yrði að afvopna. Foringj-
um þeirra verður að hegna
fyrir glæpi framda gegn mann-
kyninu. Þeir verða að skila
til baka herfangi sínu, föngum
og öðru ræntu fólki. Þjóðir
sem ræntar hafa verið réttind-
um og frelsi, verða að fá það
aftur. Fulltrúarnir fyrstu,
verða undir eins að ákveða til
bráðabirgða landamæri hverr-
ar þjóðar.
ÚR ÖLLUM ÁTTIIM
1 ræðu sem Winston Chur-
chill, forsætisráðherra Breta,
hélt í gær í London, þá nýkom-
inn heim frá Bandaríkjunum,
sagði hann, að hann byggist
fyllilega við að sitja fund með
Stalin og Roosevelt, áður en
árinu lyki. Um innrásina á
meginland Evrópu fór hann
þeim orðum að hún væri að-
eins byrjun, en þangað yrði liði
flykt hér eftir. Hann varaði
mepn samt við að gera sér
of miklar vonir um skjótan
frið.
1 loftinu sagði hann Banda-
þjóðirnar nú sterkari en Þjóð-
verja, kafbátahernaður Þjóð-
verja hefði fengið þann skell,
er fæstir hefðu gert sér vonir
um. Á Atlanzhafinu sagði hann
ekki einu einasta skipi hafa
verið sökt í fjóra mánuði.
Að Mussolini hafði sloppið
úr varðhaldinu, sagði Chur-
chill stafa af því, að verðirnir
ítölsku hefðu ekki hlýtt skip-
uninni um að skjóta á hann,
ef með þyrfti.
*r * *
Frá Spáni barst frétt í gær
um að Þjóðverjar væru að
flytja herstjórnina í Suður-
Rússlandi burtu úr Kiev. Rúss-
ar tóku í gær borg, sem Cherni-
gov heitir, sem mjög mikla
þýðingu hafði fyrir Þjóðverja
til verndar borginni Kiev.
★ ★ ★
Hon. Angus Macdonald,
flotamálaráðherra Canada,
sagði frá því í gær, að Þjóð-
verjar hefðu með kafbátum
sínum ætlað að stöðva vopna-
og vörusendingar frá Canada
til Englands á s. 1. sumri með
því að girða af sjóleiðina frá
Halifax með sprengjum. En
sjóhernum tókst að hreinsa
leiðina án þess að nokkurt skip
færist utan eitt smáskip, um
2000 smálestir að stærð, er fór
4 mílijr inn á það svið, er bann-
að var að sigla um. Sagði ráð-
herrann að Bretar hefðu óskað
flotanum til lukku með hve
skjótt og vel hefði tekist, að
eyðileggja dubl Þjóðverja.
Þetta er í fyrsta sinni að
canadiksri höfn hefir verið
lokað með óvina-sprengjum.
★ ★ *
Konungur Breta. drotning og
Elizabeth prinsessa og aðrir
meðlimir konungsfjölskyldunn-
ar fá skömtunar-bækur og
vegabréf, í hvert skifti sem út
eru gefnar. Bæði skömtunar-
bækurnar og vegabréfin eru
samskonar og þau, sem ó-
MILLI FJALLS OG FJÖRU
(Með ofanskráðri fyrirsögn
skrifar Jónas alþm. Jónsson
(frá Hriflu) skemtilega frétta-
mola í blaðið “Dag” á Akur-
eyri. Birtast hér fáeinir þeirra.
Ritstj. Hkr.)
Lýðveldismálið verður að
öllu forfallalausu samþykt með
öllum greiddum atkvæðum á
Alþingi í ársbyrjun 1944. Sið-
an kemur hin almenna at-
kvæðagreiðsla, og þarf hún að
vera jafn glæsileg og til sæmd-
ar öllum borgurum landsins.
En þar sem sú atkvæðagreiðsla
þarf að fara fram í marz eða
apríl, á þeim tíma, þegar veður
geta verið hörð og óstöðug,
verður kosningin að nokkru
leyti að vera heimakosning og
standa yfir dögum saman. Með
því eina móti er unt að tryggja
að svo að segja hvert manns-
barn á landinu geti endurheimt
það frelsi, sem Hákon gamli
ginti íslendinga til að afsala
sér á mikilli ógæfustund. Síðan
ætti vel við að halda á Þing-
völlum þjóðhátíð 17. júníl944
og ljúka þar endanlega við
heimlutning hins æðsta valds.
★ ★ ★
Þingvallanefnd hefir fjuúr
nokkru ritað ríkisstjórninni og
beðið um að hún legði fyrir Al-
þingi tillögu um að biðja Al-
þingi um fé til að flytja til
Þingvalla frá Kaupmannahöfn
bein Jónasar Hallgrímssonar,
þegar stríðinu lýkur^ Fáir Is-
lendingar eiga fyrir allra hluta
sakir jafn sjálfsagðan grafreit
á Þingvöllum eins og lista-
skáldið góða.
★ ★ ★
Talað er um, að gera þá
breytingu á kenslubókum
barna, að hafa í lesheftum
móðurmálskenslúnnar ein-
göngu kafla eftir úrvalsrithöf-
unda, en ekki að láta viðvan-
inga vera þar með misjafnan
samsetning, sem á að vera
barnamatur. Því aðeins læra
börnin málið, og kunna að
meta fagra meðferð móður-
málsins, að þau kynnist frá
upphafi íslenzkunni, eins og
hún er í raun og veru, og eins
og farið er með hana af hinum
hæfustu mönnum.
★ ★ ★
Mikið á Akureyrarbær að
þakka þeim mætu mönnum,
sem hófust þar skipulega bæj-
argerð um aldamótin. Þess
vegna á Akrueyri nóg land
undir opin svæði og leikvelli
fyrir börn og unglinga, og þess
vegna er hægt að raða opinber-
um byggingum þannig, að þær
setja alveg sérstakan myndar-
blæ á bæinn. Það á vel við að
hafa stórbyggingar Akureyrar
á hæðinni yfir gamla bænum.
Brátt mun þar bera við loft röð
merkisbygginga: Sjúkrahúsið,
Mentaskólinn, Iþróttahúsið,
Húsmæðraskólinn, Gagnfræða-
skólinn, Barnaskólinn og Matt-
híasarkirkja.
★ ★ ★
Mjög er rómuð grein Hilmars
Stefánssonar í Tímanum um
skilnaðarmálið. Bendir hann á,
að allir flokkar séu sammála
um að stofnsetja íslenzkt lýð-
veldi, og að sæmd þjóðarinnar
krefjist, að allir einstaklingar
stefni að sama marki. Aumir
myndu þykja þeir Norðmenn
og Danir, sem ekki óskuðu
þjóðum sínum fullkomins frels-
is.
Frh. á 5. bls.