Heimskringla - 11.10.1944, Blaðsíða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 11. OKT. 1944
DR. GUÐMUNDUR
FINNBOGASON
Hver sá, er hitti dr. Guðmund
Finnbogason hið síðasta árið,
sem hann lifði, mun hafa orðið
glaður og hissa: Áhuginn, þrótt-
urinn, hin björtu blik augnanna
— og svo hugkvæmnin, stórhug-
urinn, hið iðandi fjör. Þetta
rúmlega sjötugur maður. Já,
honum svall móður, þá er hann
hugsaði til þess, að nú væri
framundan fyrir honum nokkur
tími, sem hann ætti algerlega
með, gæti qotað til úrlausnar
þeim verkefnum, sem hugstæð-
ust voru, umhverfið hið ákjósan-
legasta, fjölskyldan heil heilsu
og honum svo farið sem bezt var
á kosið. Og víst er það svo, að
dr. Guðmundur hafði ekki veiga-
lítil viðfangsefni með höndum
þetta ár, sem hann mátti að fullu
og öllu um frjálst höfuð strjúka.
Þau báru þess vott, að hann
hygði enn á að vinna það, sem
“andann mætti styrkja, hugann
hressa”, víkka honum svið og
gera honum það ’sem ljósast, að
skyldur hans eru svo miklar sem
þeir möguleikar, er honum hafa
verið veittir.
Dr. Guðmundur Finnbogason
var Þingeyingur, en hann var
um hríð í Norður-Múlasýslu á
unglingsárum sínum. Hann var
ekki síður duglegur verkmaður
við líkamleg störf á þessum ár-
um, heldur en hann varð og var
til hins síðasta við þau andlegu.
Hann reyndist og námsmaður
með afbrigðum í skóla, og þó að
ekki væri beinlínis miklu úr að
spila, var hann orðinn meistari í
heimspeki frá Kaupmannahafn-
arháskóla árið 1901. Hann
helgaði síðan um nokkurra ára
skeið aukinni alþýðumentun hér
á íslandi starfskrafta sína. Hann
skrifaði bókina Lýðmentun, hélt
fjölda af ræðum og fyrirlestrum
um almenna fræðslu og hafði
mjög mikil áhrif. Hann var
mælskur með afbrigðum, þekk-
ingin mikil, áhuginn sérstæður
og viðmótið aðlaðandi. Með á-
hrifum sínum, sjálfstæðu starfi
— og samstarfi við ýmsa ágæta
menn, átti hann afar mikinn þátt
í samþykt og sigri fræðslulag-
anna sem voru sett á fyrsta ára-
tug aldarinnar — og hafa, þrátt
fyrir alt, sem um þau hefir verið
sagt og skrifað til niðrunar, átt
ómetanlegan þátt í aukinni
menningu og hagsæld með þess-
ari þjóð.
Frá 1908—1910 stundaði dr.
Guðmundur nám erlendis, í
Danmörku, Þýzkalandi og
Frakklandi, og þá er hann kom
heim, lagði hann mikla rækt við
það að vekja áhuga þjóðarinnar
fyrir hagkvæmari vinnubrögð-
um heldur en áður höfðu þekst.
Óþreytandi brýndi hann þetta
efni fyrir mönnum úr öllum
stéttum þjóðfélagsins og gaf út
um það bækur. Árið 1918 varð
hann prófessor í hagnýtri sálar-
fræði við Háskóla Islands, en
það embætti var lagt niður 1924,
og varð þá dr. Guðmundur lands-
bókavörður, og gengdi hann því
embætti þangað til í fyrravor.
Bók dr. Guðmundar, Lýð-
mentun, var mikið lesin og vakti
mikinn áhuga fyrir því málefni,
sem þar var flutt, enda var hún
vel skrifuð, og skýrt framsett
efnið. En það er fyrst með Hug
og heim, sem er nokkuð breytt
doktorsritgerð höfundarins, að
hann varð eftirlæti fjölmargra
leikra og.lærðra sem rithöfund-
ur og hugsuður, enda er bók
þessi alt í senn: sérstæð, ágæt-
lega hugsuð og skrifuð og með
afbrigðum ljós og lifandi. Hún
varð áreiðanlega mörgum ís
lenzkum unglingi og einnig
greindum eldri mönnum, sem
sjálfmentaðir voru, einskonar
opinberun um áhrif heims á hug
— og um möguleika hugans til
að gera sér umhverfið frjóa lind
þroska og aukinnar menningar
— svipað og síðar bókin Frá
sjónarheimi hafði fyrir margan
manninn mikið gildi.
Þá var það og svo, að þó að
dr. Guðmundi yrði frekar lítið
ágengt um breytt vinnubrögð í
landinu, og þá einkum fyrir fá-
breytni atvinnuveganna, stöðn-
un mikils þorra manna við gömul
handtök og verkshátt — og van-
trú á það, að bókvitið yrði látið
í askana, höfðu bækur hans,
Vinnan og Vit og strit mikil áhrif
til aukins skilnings meðal
greinds almennings og raunar
alllangt út fyrir það svið, sem í
fljótu bragði virðist liggja nær.
Þær eru ágætlega gerðar og á
góðu og persónulegu máli, og
þær komu því inn hjá fjölda
manna, að í rauninni bæri að
gæta þess í hverju verki, að sál
og líkami eru órofa tengd og því
í rauninni aldrei óháð hvoru
öðru, og að til vinnunnar er mað-
urinn borinn, en frá stritinu
stefnir hver sá, sem hugmynd
hefir um gildi krafta sinna fyrir
sig og sína og þjóðfélag sitt.
Um hina miklu bók dr. Guð-
mundar, íslendinga, hefir nokk
uð verið öðru máli að gegna en
þær, sem nú hafa verið taldar.
Viðfangsefnið er víðtækt og
erfitt að ná á því föstum og sam
ræmum heildartökum, og þó að
höfundur hafi gert því víða góð
skil, þá verður það ekki öllum
þorra manna svo hagnýtt og hug
stætt sem efni hinna eldri bók-
anna. Hins vegar mun bók þessi
verða þeim allmikils virði, er
taka þetta efni síðar til meðferð-
ar í ljósi nýrrar þekkingar og at-
hugana. . . Þá eru það greina
og ræður. Eins og kunnugt er,
var dr. Guðmundur mjög lengi
ritstjóri Skírnis, og flutti það rit
margt af greinum eftir hann um
ýmisleg efni. Sumar þeirra eru
þarinig, að þær eru nokkuð sér-
stæðar og persónulegar til þess
að þær geti fengið alment gildi
en hins vegar eru aðrar, sem
fyrir sakir fjörs og lífs, nýstár-
legra athugana, en þó öllum
skiljanlegra — og glitrandi mál-
fars munu eiga fyrir sér langt
líf og vinsældir. Frægar eru
ræður dr. Guðmundar, haldnar
við margskonar tækifæri, en
ýmsum þeirra er auðvitað þann-
ig farið að þær hafa ekki út í frá
þann hljómgrunn, er þær höfðu
þá og þar, sem þær voru fluttar.
En hverjir mundu af Islending
um hafa skilað meira af verð
mætu efni, hugsunum og orð
færi, á augnablikum líðandi
stundar en dr. Guðmundur, því
, Conservation oi
Materials
Lack of materials and labour, coupled with a
recent Government order limiting the supply of
carton materials, has made necessary the re-use of
cartons.
When you get deliveries encased in a re-used
carton you will know that the Breweries are co-
operating with the Government in an effort to con-
serve materials and labour.
DREWRYS
LIMITED
að víða glóir í ræðum hans og
glampar og skín eins og stendur
í kvæðinu?
Dr. Guðmundur Finnbogason
var mikill unnandi íslenzkra
bókmenta, og bæði sem ritstjóri
Skírnis og sem ritdómari í blöð-
um sýndi hann það mörgu sinnl
að hann vildi veg þeirra sem
mestan. Flestum miðaldra mönn-
um og eldri mun minnisstæð
deila þeirra, hans og dr. Valtýs,
um skáldskap Einars Benedikts-
sonar, og man eg, að jafnan þótti
vel hafa til tekist, þá er annar
hvort hafði lokið atrennu í bili,
en allir vita það nú, þeir sem
þessa viðureign muna, hvers hef-
ir orðið sigurinn. Ekki var dr.
Guðmundur hikmáll um það,
sem var að hans dómi léttvægt
eða íslenzkri menningu ósam-
boðið, frekar en um hitt, sem
honum þótti vel sæma á hinum
helgaða vettvangi. Um dr. Guð-
mund og íslenzka tungu þætti
mér ekki ólíklegt, að lærðir
menn skrifuðu langt mál og
merkilegt síðar meir. Hann unni
íslenzkri tungu sem sonur góðri
móður, og hann dáði hana svo
sem fæstir hafa gert, enda var
hún honum handgengin og eftir-
lát, en krafði hann líka iðulega
mikillar þjónustu. Yfirleitt var
mál hans tigið, hreint og skýrt,
en stundum lagði hann á nokk-
uð tæpt vað, þá er hann vildi
hlut tungunnar sem ríkastan og
beztan. Starf hans um sköpun
nýyrða — eins og með öðrum —
var bæði mikið, verðmætt og
tímafrekt, og hygg eg, að ennþá
muni það einungis sárfáum
mönnum ljóst — eða jafnvel
•engum, hver áhrif það hefir haft
og hvern ávöxt borið, og margir
munu daglega bera í munn sér
orð, sem frá honum hafa komið,
en þeir hyggja vera gömul.
Hin persónulegu kynni og á-
hrif dr. Guðmundar tii gleði,
hressingar- og örvunar — þau
voru sannarlega víðtæk. Já,
jafnvel þó að menn hittu hanu
einungis á götu eina stutta stund,
gat það orðið gleðibrunnur. Það
sá eg síðast til hans, að tekinn
var að safnast að honum og öðr-
um unnanda íslenzkrar tungu
bókmentafólk úr ýmsum átt-
um, og það á alls ekki fáfarinni
götu. Samræðurnar munu sem
sé hafa heyrst alllangt og voru
með miklu fjör- og gleðibragði,
en samt voru ekki rædd nein fá-
nýt dægurmál. . . Loks þetta:
Það er engin hætta fyrir neinn
að sleppa djarflegum athuga-
semdum við dr. Guðmund. Menn
máttu vera þess vissir, að þær
mundu ekki verða notaðar til
vopnagerðar og hertur oddurinn
í eitri öfundar og mannhaturs.
Þar sem var Dr. Guðmundur,
þar var drengur góður.
Þó að maður hygði ekki á
heimsókn, var ávalt hressandi að
líta heim að húsi hans, þá er
maður átti leið um Suðurgötu.
Umhverfi þess var óvenjulegt
og snoturt, og innan veggja hins
myndarlega húss sat hinn sívinn-
andi eljumaður með bækur á
alla vegu, húsfreyja hans, Lauf
ey Vilhjálmsdóttir, áhuga-
manneskja og greindar, og ef til
vill börnin, dóttir og þrír synir,
mannvænlegt fólk og líklegt til
vegs og velgengni, og milli allr-
ar fjölskyldunnar lágu ekki að-
eins ættartengsl, heldur einnig
hins sameiginlega áhuga og ást-
ar á menningu og menningar-
legum verðmætum. . . Og nú,
þegar allir innan þessarar fjöl-
skyldu nutu hinnar beztu heilsu
og virtust hafa ágæt skilyrði til
þess að geta neytt hæfileika
sinna, þá kvað við lands-, hér-
aðs- og heimilisbrestur. En þó
að sumum mundi sýnast, að slitn-
að hafi öll tengslin, þá er það
blekking ein. Dr. Guðmundur
hefir með störfum sínum og
framkomu tengst órofa þráðum
öllum sínum: þjóð sinni, átthög-
um, höfuðborg þessa lands, vin-
um sínum og þá auðvitað ekki
sízt sínum nánustu.
Guðm. Gíslason Hagalín
—Alþbl: 28. júlí.
florn, Kolj,
©g Fo<S>unff’te§>taiivdlir
Höfum 465 sveita kornhlöður og
165 kolaskýli í Manitoba og
Saskatchewan.
“MANNFAGNAÐUR”
meðal Islendinga í Seattle
Sunnudaginn 9. júlí þ. á.
streymdi fólk úr öllum áttum að
heimili þeirra Mr. og Mrs. Gutti
Ólason, nr. 3437 W. 62 St.; til-
efnið var að minnast 76 ára af-
mæli frú Steinunnar Björnson.
Samsætinu stjórnaði með mik-
illi rausn og prýði, Mrs. Sína
Ólason, er hún dóttir frú Stein-
unnar; með Mrs. Ólason voru að
verki, til undirbúnings, fjögur
systkini hennar, sem búsett eru
hér í Seattle. Þarna voru saman-
komin nær hundað manns til að
heiðra og minnast þessarar
merkis konu.
Frú Steinunn er ættuð frá
Keldudal í Hegranesi í Skaga-
firði, er hún af merkis fólki
komin í báðar ættir; hún er al-
systir þeirra Samsons bræðra,
sem lengi voru lögreglumenn í
Winnipeg og eru hinum eldri Is-
lendingum að öllu góðu kunnir.
Hún kom til þessa lands stuttu
fyrir síðustu aldamót og settist
að í N. Dakota, bjó þar rausnar-
BREZKI FLOTINN SETUR HÖFN RÓMABORGAR
I SAMT LAG
Miklu verki var afkastað af viðgerðar-sjóliði Breta, er
þeir komu til hinnar sundurtættu hafnarborgar á Italíu er
nefnist Civitavecchia, og er hún hafnarborg Rómaborgar, og
liggur um 40 mílur norður af Róm. Komu Bretar þarna rétt
á hæla hinna flýjandi Þjóðverja, er höfðu eyðilagt alt er þeim
var mögulegt áður en þeir urðu að yfirgefa borgina. En þrátt
fyrir alt þetta, tókst Bretum að hreinsa svo til og laga að 96
klukkustundum eftir komu þeirra var höfnin opnuð fyrir
flutning hinna bráðnauðsynlegu áhalda er herinn þarfnaðist
er flóttann rak. Skemdirnar á þessari höfp er álitið að hafa
verið þær stórkostlegustu er nokkur hafnarborg við Miðjarð-
arhafið hafi orðið fyrir, og voru þó sumar þeirra ægilegar. —
Á myndinni sézt hvar verið er að skipa í land nauðsynjum er
fara eiga til þeirra er flóttann reka.
búi með manni sínum, hafði
matsöluhús (boarding house) um
langt skeið, og saddi þá og gladdi
margan vegfaranda, sem hungr-
aður og illa til reika, gekk að
garði og á hún hlýjar tilfinning-
ar í hjörtum margra Dakota-
búa frá þeim tímum ,enda voru
þeir fjölmennir hér við þetta
tækifæri.
Frú Steinunn á átta börn á lífi,
ennfremur telur hún f jörutíu og
tvö barna og barnabarnabörn;
allur er hópurinn sérstaklega
mannvænlegur og vel gefinn til
sálar og líkama, margt af hinni
yngri kynslóð er hámentað fólk,
og hefir lokið námi við æðri
mentastofnanir þessa lands.
Það fór ylur um huga minn
þegar eg varð þess var, að flest
af þessu unga fólki bæði talaði
og skildi íslenzku og er líklegt
að amma þeirra eigi þar ein-
hvern hlut að máli, því hún hefir
ávalt sýnt að hún unni ættlandi
; sínu og þjóð, og metur að verð-
leikum íslenzkar bókmentir og
tungu, en þrátt fyrir það hefir
hún reynst ötull frumbyggi og
ágætur borgari þessa lands.
Kl. fjögur e. h. voru borð full-
búin og hlaðin réttum, og öllum
vísað til sætis; í öndvegi sat af-
mælisbarnið, frú Steinunn, og út
frá henni á báðar hliðar börn og
ættingjar frá 5 til 50 ára að
aldri. Eg minnist ekki að hafa
séð rausnarlegra eða smekkvís-
legra raðað veizluföngum og
borðbúnaði en hér var, og hef
eg þó margt samsæti setið um
dagana, en ekki þarf að undra,
því allir sem til þekkja vita að
rausn og myndarskapur fylgir
þessari ætt.
I Því næst tók Mrs. Ólason til
máls, og bauð alla gestina vel-
komna, skýrði frá ástæðunni
fyrir þessu heimboði og hylti
móður sína mörgum fögrum orð-
um; að því búnu bað hún fólkið
að gera sér að góðu það, sem
fram væri borið.
| Að máltíðinni lokinni sátu
! menn hljóðir um stund, þar til
Mrs. Ólason tók til máls. Sagði
hún sig langaði til að biðja
nokkra af þeim, sem hér væru
viðstaddir, að segja fáein orð við
þetta tækifæri, og varð fyrst í
vali Mrs. B. Jóhannson. Flutti
hún mál sitt vel og skipulega,
sagðist hún hafa kynst frú Stein-
unni á frumbýlingsárunum í N.
Dakota, og einnig síðan hún
flutti hingað vestur og hefðu
þær starfað saman í kvenfélag-
inu “Eining” og sagðist hún á-
líta sig miklu ríkari eftir við-
kynninguna.
Því næst voru lesin heilla-
skeyti og póstkörð frá vinum og
ættingjum, bæði fjarverandi og
viðstöddum, og fylgdi flestum
álitlegar peningagjafir, nam
upphæðin öll yfir $70.00, enn-
fremur fylgdu smáhlutir af ýmsu
tagi.
Því næst talaði sá, sem þessar
línur skrifar, nokkur orð til
heiðursgestsins. Sagðist hann
hafa þekt frú Steinunni í nær
nuttugu ár, og tekið strax eftir
því, við fyrstu viðkynningu, að
hún bar í flestum greinum af
öðrum konum, og minti ávalt á
ýmsar merkiskonur úr íslenzk-
um fornsögum, skapfestu þeirra
og þrótt. Hún sæti nú hér í há-
sæti, sem drotning og sigurveg-
ari yfir örðugleikum þeim og
baráttu, sem ávalt fylgir langri
æfi. Nú gæti hún með hugróu
brosi litið til baka yfir vel unnið
starf, en framundan sæi hún
skyldulið sitt alt blómlegt og
frítt taka við nýjum störfum og
Safnbréf vort inniheldur 15 eða fleiri
tegundir af húsblóma fræi sem sér-
staklega er valið til þess að veita sec
mesta f.iölbreytni þeirra tegunda er
spretta vel inni. Vér getum ekki gefið
skrá yfir það eða ábyrgst vissar og
ákveðnar tegundir því innihaldinu ei
breytt af og til. En þetta er mikiil
peningaspamaður fyrir þá sem óska
eftir indælum húsblómum.
Bréfin 15c; 2 bréf 25c, póstfrítt.
FRÍ—Vor stóra útsœóisbók fyrir 1945
þegar hún er tilbúin
DOMINION SEED HOUSE
Georgetown, Ontario
VIÐ KVIÐSLITI
Til linunar, bóta og styrktar
•eynið nýju umbúðirnar, teyju-
lausar. Stál og sprotalausar. —
Skrifið: Smith Manfg. Company,
Dept, 160, Preston, Ont.
nýjum hugsjónum í betri og
fullkomnari heimi, í því væru
falin hennar stærstu sigurlaun.
Þar næst töluðu Mrs. B. Þórð-
arson ,og Mr. M. Snowtfield;
lýsti mál þeirra virðingu og
góðvild í garð heiðursgestsins.
Að því loknu reis úr sæti frú
Steinunn Björnson og flutti
skýrt og fagurlega orðað þakk-
lætisávarp til ættingja og vina
fjær og nær, en sérstaklega til
þeirra, sem hér væru staddir, og
hefðu hjálpað til að gera þetta
samsæti svo skemtilegt, og sér
ógleymanlegt. Sagðist hún hafa
margt að vera þakklát fyrir um
dagana, en það sem hún nú væri
guði mest þakklát fyrir, væru
börnin sín og barnabörnin, sem
öll hefðu reynst sér eins og góðir
englar á lífsleiðinni. Sagðist
hún einnig hafa eignast marga
ágæta vandalausa vini, sem
hefðu oft kveikt Ijós við dyrnar,
þegar dimma sýndist um of hið
innra. Fyrir alt þetta væri hún
af hjarta þakklát og margt fleira.
Nú var orðið áliðið dags. —
Veðrið hafði verið ljómandi fag-
urt allan dagin, sólin var nú
að hníga að baki fjallanna í
vestri og sendi regnbogalitt
gullölduflóð inn yfir eyjar og
sund. Þetta var eitt af hinum
fegurstu sólsetrum hér á Kyrra-
hafsströndinni, alt sýndist vel
hjálpa til að gera stundina sem
ánægjulegasta. Menn hópuðust
nú saman á grænum fleti fyrir
utan húsið og sungu íslenzka
söngva “og tóku myndir”, þann-
ig endaði þá eitt af beztu sam-
sætum íslendinga í Seattle.
H. M.
Kennarinn: — Hversvegna
svarar þú ekki?
Nemandinn: — Eg svaraði, eg
hristi höfuðið.
Kennarinn: — Þú getur varla
búist við því, að eg heyri hringla
í kvörnunum í þér alla leið hing-
að.
Heimskringla á fslandi
Herra Björn Guðmundsson,
Reynimel 52, Reykjavík, hefir
aðalumboð fyrir Heimskringlu á
íslandi. Eru menn beðnir að
komast í samband við hann, við-
víkjandi áskriftar-gjöldum, og
einnig allir þeir sem gerast vilja
kaupendur hennar, hvar sem er
á landinu.
Hr. Guðmundsson er gjaldkeri
hjá Grænmetisverzlun ríkisins,
og þessvegna mjög handhægt
fyrir borgarbúa að hitta hann
aS máli.