Heimskringla - 13.12.1944, Síða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 13. DES. 1944
Þér Fáið Ætíð Peningavirði Yðar
Kaupið VOGUE
>
SIGARETTU
TÓBAK ^
NOKKUR MINNINGAR-
ORÐ
um
Sigmund Sigurðsson Laxdal
Það var vorið 1879.
Veðurblíða hafði haldist nokk-
uð stöðug frá því fyrir sumar-
mál, og nú var komið aðeins
fram yfir Eldaskildag, sem var
eftir föstum reglum 10. maí.
Foreldrar mínir risu snemma
ur rekkju þenna morgun — og
það stóð nú ekki á mér að klæða
mig í mín fe'rðaföt, því eg átti að
fá að fara á hið mikla uppboð
(auction), sem fram átti að fara
á Krossastöðum á Þelamörk
þennan dag. Eg man að kl. sló
5 um morguninn, og átum við
faðir minn dögurð og lögðum
svo af stað. Það var indælt veð-
ur, glaða skólskin og hiti, enda
fundu fuglarnir það, því svo var
líkast sem þeir fygldu okkur
stöðugt meðan við vorum að ríða
úr Bárðardalnum ofan í Hörgár-
dalinn. Þá var farið að sjá til
mannaferða í öllum áttum, og óx
það æ meir eftir því sem lengra
kom út í héraðið. Allir stefndu
að Krossastöðum til að komast á
uppboðið. Eg hafði aldrei komið
á nokkurt söluþing, og var eg nú
sem í öðrum heimi af tilhlökkun.
Við náðum á staðinn rétt fyrir
kl. 9, því þá átti salan að byrja.
Höfðu þeir þá riðið í garð: Stefán
sýslumaður og hjálparmaður
hans Stephensen. Þteir áttu að
framkvæma söluna.
Búið var, að mér þótti, mjög
stórt og umfangsmikið, og heyrði
eg marga undrast yfir því að
Sigurður, sem þarna var sjáHs-
eignarbóndi, skyldi selja svo gott
bú og flytja vestur í Húnavatns-
sýslu. Salan gekk rösklega. En
það var drengur þar á 10. ári,
sem mér • þótti aðsúgsmikill og
kappsamur að hvetja menn að
bjóða í hlutina, og lét heyra til
sín. Eg inti eftir hver hann væri
og kom svarið úr fleiri áttum:
“Það er hann Mundi, sonur hjón-
anna hérna.” Hann kom mér
fyrir sem myndar drengur og
með nógan kjark. ■
Frá Krossastöðum fórum við
þegar komið var fram á nótt, því
þá var loks búið að selja ær og
sauði. Við faðir minn gistum á
Steðja á Þelamörk hjá vina og
frændfólki það sem eftir var
nætur, en morguninn eftir hélt
faðir minn heim, en eg reið fram
að Bægisá, því þar var eg með
mörgum jafnöldrum mínum yfir-
heyrður þann dag.
Þau eru eitthvað svo fljót að
líða, árin frá fermingu til full-
orðins aldurs, þó geyma þau svo
margar og ljúfar minningar, sem
eru okkur svo dýrmætt vega-
nesti á elliárunum. En margt er
nú svo háð því lögmáli, að menn
koma saman og kynnast, en fjar-
lægjast aftur og hverfa um
stund, en aðrir koma í staðinn —
og svo var hér.
Eins og getið er hér að framan,
flutti Krossastaða fólkið vestur
í Húnavatnssýslu vorið 1879, og
að Geitaskarði í Langadal, að
mig minnir. Sigurður faðir
Munda, sem hét fullu nafni Sig-,
mundur var Sigurðsson og Val-
gerðar yfirsetukonu, sem bjuggu
fyrst að Þverbrekku í Öxnadal,
en síðar mest af sínum búskap á
Krossastöðum. Móðir Sigmund-
ar og kona Sigurðar hét Marja.
Hún var dóttir Guðmundar
bónda að Moldhaugum í Krækl-
ingahlíð.
Sigmundur fluttist með for-
eldrum sínum vestur um haf
sumarið 1888, og settust þau hér
að í grend við Garðar pósthús í
N. Dak. Þrem árum síðar kem
eg frá íslandi með mína fjöl-
skyldu og tek mér aðsetur hér í
Garðarbygð. Einn með þeim
fyrstu sem mér er gerður kunnur
hér, er rúmlega tvítugur maður,
Mundi frá Krossastöðum, sem
vann hjá bónda hér skamt frá
pósthúsinu, en þá hafði Krossa-
staða fólkið tekið sér nafnið Lax-
dal, en svo stóð á því, að Sigurð-
ur og Marja höfðu búið í Þverár-
dal í Laxárdal hinum fremri
síðustu árin á íslandi.
Nú var Sigurður hér með
börnin 8, en kona hans Marja
hafði látist 1890. Sigurður lézt
1894, og fór þannig sem oft vil’
verða, að hvorugt þeirra náði
háum aldri, er þau komu inn í
nýtt loftslag og nýtt umhverfi,.
Sigurður var mjög þjáður af
heimþrá þau fáu ár sem hann
lifði hér.
Eftir þetta kyntumst við Sig-
mundur Laxdal æ meira með
árum. Báðir héldum við áfram
að lifa og starfa í þessari bygð.
Sigmundur giftist 4. nóv. 1894
Sigríði Jónatansdóttur trésmiðs
Jónatanssonar og Kristbjargar í
Hrauni í Öxnadal. Ungu hjónin
keyptu land í þessari bygð, því
ÖH lönd voru þá upptekin af
öðrum, og tóku að búa, en eins
og gengur hjá flestum okkar hér
á fyrstu árum, var það oft örðugt
andóf, og mörg árin stóð nokkuð
á endum hvað vanst og hvað tap-
aðist, en Sigmundur var þfifin
og reglusamur búmaður, og fékk
hann ætíð öfluga hjálp konu
sinnar, enda þarf mikils með að
fleyta fram stórri fjölskyldu, því
þau eignuðust 7 börn.
Sigmundur var í mörgu fram-
arlega sem manndómsmaður og
hæfileikamaður. Hann var
sönghneigður og allgóður söng-
maður. Hann var oft kvaddur
til flestra þeirra mála sem sveit-
unum heyra til. Hann var í
sóknarnefndum, í sveitarnéfnd-
um, á kirkjuþingum, og kom þar
oft og myndarlega fram, því
hann var oft fremur vel máli far-
inn. Hann var ötull og kapp-
samur Islendingur í hugsunum
sínum og endurfæddist inn í þær
tilfinningar við heimför sína til
íslands 1930, eins og flestir aðrir
sem þá sóttu ísland heim á hinni
miklu og glæsilegu hátíð.
Eftir að þjóðræknisdeild var
mynduð hér af Islendingum í
Pembina héraði, og nefnd var
Báran, var hann um tíma for-
maður þeirrar deildar og fórst
það fremur vel. En inn að
heimilinu sneru hugsanir hans
framar öllu öðru. Hann var
hjálpsamur og umhyggjusamur
konu sinni og börnum, og varla
bar það við að hann brysti kjark
eða úrræði, þegar andstöður
báru að höndum.
Flestum bar saman um það,
hve skemitlegt var að heimsækja
þau hjón og börn þeirra. Alt
var svo alúðlegt og viðfeldið, og
Sigmund vantaði ekki spaugs-
yrði og orðaforða til að kom?
samtalinu í hina mestu glaðværð.
Fyrir tveim árum síðan fengu
þau löngun til að breyta um bú-
stað og fluttu vestur að Kyrra-
hafi og námu aðsetur í Blaine,
Wash. Kunnu víst vel við sig.
En gustur dauðans er á ferðinni
þar sem annars staðar og heim-
sótti Sigmund, og eftir fárra1
daga sjúkleik andaðist hann þar
8. okt. síðastl. á 75. aldursári.
Hann var jarðsunginn 14. okt.
frá lútersku kirkjunni af séra
Guðm. P. Jónssyni.
Auk Sigríðar konu hans lifa
nú 7 börn föður sinn. Þau eru
tvær dættír, Mrs. S. J. Thórðar-
son að Macoun, Sask., í Canada
og Mrs. J. Helgason í Seattle,
Wash. Synirnir-5 eru þeir, Sig-
urður, Jónatan Leo, Helgi,
Franklin og Moritz. Fjórir þeir
fyrst töldu eru giftir, en allir lifa
þeir í grend við Garðar, N. Dak.
Sömuleiðis eru 7 systkini Sig-
mundar heitins á lífi, tveir bræð-
ur, Jón, sem lifir að mestu leyti
í Bandafylkjunum og Þorsteinn
í Canada. Systurnar 5 eru: Ina,
Mrs. J. S. Sigurðsson og Margrét,
allar í Canada, en Guðrún og
Mrs. Snorri Kristjánsson vestur
á Kyrrahafsströnd.
Nú verða spaugsyrðin og gam-
ans-málin að hvíla sig um stund,
þar til einhver annar syngur og
talar með sömu rödd.
G. Thorleifsson
PóSTAR ÚR REYKJA-
VÍKURBRÉFI
Eftir'ísafold 15. nóv.
Tímamótin
Þegar stundir líða, verður lit-
ið til ársins 1944 sem tímamóta í
sögu þjóðarinnar. Fyrst og
fremst vegna stofnunar lýðveld-
isins. En vafalaust mun um leið
verða skygnst eftir því, hvað
þjóðin hugsaði og starfaði á
þessu ári.
Það er margt. Á mörgum svið-
um er nú hugsað um nýjungar
og stórfeldar framkvæmdir. —
Fyrirætlanir ríkisstjórnarinnar
í atvinnumálum eru í fremstu
röð. Takist að koma þeim í
framkvæmd, kaupa framleiðslu-
tæki til landsins fyrir hundrað
miljóna, og koma því svo fyrir,
að starfrækslan verði trygð, þá
komast hér á stórstígari fram-
farir, en menn hefir áður órað
fyrir.
Þeir íhaldssömustu segja, að
þetta sé ekki hægt, því nú muni
engin framleiðsla bera sig. Og
altaf eru til bölsýnir menn og
afturhaldssamir, sem verða
meira og minna smeikir við nýj-
ungar eða stófeldar breytingar.
Hafa ekki trú á þeim. Halda
jafnvel að þær séu óþarfar.
Allir vita, að verðfall á afurð-
um er framundan. Hægt var að
mæta því á tvennan hátt. Að
halda að sér höndum, með það
fyrir augum, að þjóðin ætti er-
lendar innstæður, sem hægt væri
að éta út, þegar útflutningur
minkaði. Atvinnurekendur
segðu við verkafólkið: Nú. ber
framleiðslan sig ekki lengur. Nú
verður alt kaupgjald að lækka og
það strax. Á meðan við bíðum
eftir því, verður lítið sem ekk-
ert aðhafst.
En með samkomulagi flokk-
anna var ákveðið að fara aðra
leið. Að nota ekki hinar er-
lendu innstæður, sem eyðslueyri,
heldur til þess að bæta svo fyrir
framleiðslu landsmanna, að hún
ætti auðveldara með að standast
verðfallið. — Þetta er tilraun
sem allir hljóta að viðurkenna
ið fyrst skyldi gerð til þess a?
leyta þjóðinni fram úr þeiir
rfiðleikum, er standa fyrir dyr
im.
Ireyttir tímar
Telja má víst, að í framleiðsl
jjávarafurða, þurfi að gera mikl
ar breytingar. — Að eigi takist í
framtíðinni, sem fyr á tímum, áð
skapa þjóðinni lífsafkomu, með
því að flytja út saltfisk handa
fátækasta fólki Suðurlanda. —
Fiskafurðirnar þurfi að fá betri
meðferð, verða útgengilegri og
boðlegri vara, með frystihúsum,
sem nú eru víða bygð, með nið-
ursuðustöðvum o. s. frv.
Það liggur í augum uppi, að
framleiðsla landbúnaðarins þarf
mikið að breytast. Hér er sí-
feldur hörgull á mjólk og mjólk-
urafurðum. En framleiðslu á
sauðfjárafurðum, sem lítt eru
seljanlegar, er haldið uppi með
stórfeldum framlögum og til-
búnu verði.
Ræktun sveitanna þarf að
taka gagngerðum umbótum. —
Tel eg engan efa á því, að nú
verði það ekki lengur umflúið,
að vinna að ræktuninni út frá
því sjónarmiði, að leggja skuli
megin áherslu á að rækta þær
sveitir, sem bezt liggja t. d. við
mjólkurframleiðslu.
Frumvarp liggur fyrir þinginu
um stofnun áburðarverksmiðju.
Hefir réttur undirbúningur þess'
máls því miður, tafist of lengi.
En þegar verðmæt áburðarefni
verða framleidd í landinu sjálfu,
er stórt spor stigið, til þess að
ræktunin geti aukist ört, og bún-
aður komist á þann hátt í ný-
tízkuhorf.
Á Keldum
Sauðfjársjúkdómarnir valda
stólfeldu tjóni. Þegar verðfall
kemur á sauðfjárafurðir, hlýtur
það tjón að verða hverjum bónda
ákaflega tilfinnanlegt. Nú er í
ráði að gera það átak, sem lengi
hefir tafist. Að koma upp sem
fullkomnastri rannsóknarstöð á
Keldum í Mosfellssveit. Þar
verði sá aðbúnaður og þau tæki,
að færustu menn ökkar á því
sviði, geti unnið markvíst að
rannsóknum og útrýming sjúk-
dóma þessara. Bændastéttin
verður að standa fast saman um
þessa björgunarstöð búfjárrækt-
arinnar.
Iðnaðurinn
Þegar áburðarverksmiðjan
kemst á fót, telja fróðir menn,
að í sambandi við hana verði
hægt að reisa nýjar iðngreinir.
Með áburðarvinslunni getur iðn-
aðurinn fengið ýms efni, sem
nothæf eru til framleiðslu í öðr-
um greinum. Fari það alt vel úr
hendi, verður fljótlega hægt að
koma hér á nýsköpun í atvinnu-
lífinu, sem trygði mörgu fólki
framtíðaratvinnu.
Nokkrir menn hafa haldið, að
hagfelt gæti talist, að reisa á-
burðarverksmiðjuna norður í
Eyjafirði. En með því móti
legðist óþarflegur flutnings-
kostnaður á hinn tilbúna áburð.
Og með því móti yrði það stórum
torveldað, eða útilokað, að á-
burðarverksmiðjan yrði grund-
völlur fleiri iðngreina.
Nú er á ný vakið upp það mál,
sem verið hefir við og við á dag-
skrá þjóðarinnar í 50 ár. Járn-
brautarmálið. Þegar þjóðin fékk
almenn not af bílum, urðu flutn-
ingar og samgöngur svo miklum
mun auðveldari en áður, að
margir hafa haldið, að við Is-
lendingar myndum stökkva yfir
járnbrautarstigið í samgöngu-
málunum.
En nú hafa bílarnir komið því
til leiðar, að flutningar t. d. aust-
ur fyrir Hellis'heiði, eru orðnir
svo miklir, að full ástæða er til,
að athuga járnbrautarmálið að
nýju.
Mataræði og þjóðþrif
Níels Dungal prófessor flutti
erindi við setning Háskólans um
iaginn. Þar rakti hann fjörefna-
óörf manna, og komst að þeirr
liðurstöðu, að almenningur hé:
i landi lifði við mikinn skort i
lestum eða öllum fjörefnun
eim, sem nauðsynlegust eru
aglegri fæðu.
Enginn efi er á, að þessun
málum hefir verið altaf lítill
gaumur gefinn. Úr því lækn-
arnir vita hve mikinn fjörefna-
skamt fólk þarf, þá ætti að vera
hægt að gánga að því, sem hverju
öðru verki, að gera almenningi
kleift að afla sér þessara nauð-
synja.
Það er vitað mál, að vellíðan
og vinnuþrek manna fer mjög
eftir því, hvort fjörefni eru næg
í fæðunni. Hér er margt fólk.
sem aldrei er heilt heilsu, af því
þessum þörfum er ekki fullnægt.
Mikið er unnið að því, sem vera
ber að lækna sjúka, og sjá sjúkl-
ingum fyrir góðri aðbúð. — En
hinu hefir mönnum hætt við að
gleyma, að vinna að því, að forð-
ast vanheilsuna.
Læknarnir eiga að segja til um
það, í hvaða neysluvörum fólk
fær nægilega fjörefnaskamt. —
Síðan þarf að sjá um, að þær
fæðutegundir fáist fyrir sem
lægst verð.
Fortíð og framtíð
Sigurður Þórarinsson hefir í
hinni stórfróðlegu doktorsrit-
gerð sinni, lagt sérstaka áherzlu
á að rekja líkur fyrir því, hve-
nær bygð hafi eyðst í Þjórsárdal.
Er þetta í sjálfu sér merkilegt
sögulegt efni. — En merkilegra
er það, þegar þær rannsóknir,
sem hann hóf, með Hákoni
Bjarnasyni, leiða til þess að fá úr
því skorið að hve miklu leyti
loftslag hefir breyst hér á landi
frá landnámsöld og fram á þenna
dag. Verða þær rannsóknir, sem
hér eru gerðar þáttur í rann-
sóknum, sem fram fara um alt
norðurhvelið. En engin þjóð
mun þurfa eins mikið á þessu
að halda eins og við íslendingar.
Þegar sú saga er rakin, geta
sagnfræðingar fyrst gefið full-
gilda mynd af sögu þjóðarinnar.
Svo mikil áhrif hafa loftlags-
breytingarnar á alla afkomu
hennar.
Getum er leitt að því, að á
landnámsöld hafi loftslag verið
mun hlýrra, en það er nú. Hafi
síðan kólnað, og orðið kaldast
fyrir 200—250 árum. En nú sé
nýtt hlýindatímabil framundan.
Mjög er það nauðsynlegt, að
menn geti sem fyrst gert sér
glögga grein fyrir þessu. Til
skilningsauka á fortíðinni, og til
þess að geta aflað sér rökstuddra
ályktana um framtíðina, kemur
vitneskjan um loftlagsmbreyt-
ingarnar að ákaflega miklum
notum.
F'ramfarirnar
I fyrsta skifti á æfinni hefir
ijóðin eignast erlendar innstæð-
ir. Ákveðið er, að þær verði
yrst og fremst notaðar til þess
.ð auka atvinnutæki lands-
mahna. Til þess að afköst hinna
vinnandi manna verði sem mest.
Og með því móti verði afkoma
verkalýðsins trygð sem bezt sam-
hliða því, sem atvinnuvegirnir
geti borið sig.
Undanfarna áratugi hafa allaf
framfarir í landinu miðað að
þessu. Að auka afköst hvers
einstaklings. Til þess að menn
geti fengið sem mest fyrir vinnu
sína, án þess að íþyngja atvinnu-
fyrirtækjunum um of^
Ymsar torfærur hafa verið á
þessari braut. Þetta ferðalag
þjóðarinnar til framtíðarlands-
ins hefir ekki gengið áfallalaust.
En áföllin hafa ekki sízt stafað
af því, að menn hafa átt erfitt
með að koma auga á, að verka-
menn og atvinnurekendur erU
raunverulega í sama bát. Þeim
kenningum hefir verið haldið á
loft, að hér ættu ávalt að vera
starfandi andstæð öfl innan at-
vinnulífsins, verkalýður, sem
stæði á öndverðum meið við
framleiðendur.
Nú er gerð tilraun til þess að
sameina krafta þjóðarinnar. —
Engin veit hvernig sú fyrsta til"
raun fer. Hvert hún ber tilætl-
aðan árangur. En hún er heil*
brigð. Ekkert getur trygt fram-
tíðarhag þjóðarinnar betur, e«
samkomulag og samvinna mill*
■verkalýðs og atvinnurekenda, er .
byggist á skilningi beggja aðiH
á þörfum þjóðarinnar.
Skrifið ungu stúlkunni
Eftirfarandi bréf hefir Hkr-
borist frá ungri stúlku í Reykja-
vík. Það eru áreiðanlega ung'
menni hér sem hefðu gaman af
að skiftast á bréfum við jafm
aldra sína á Islandi. Hér gefsf
gott tækifæri að komast í slíkf
bréfasamband.
“Kæra Heimskringla:
Mig hefir lengi langað til að ;
komast í bréfasamband við vest'
ur-íslenzkan dreng eða stúlk11
sem skrifa íslenzku. Þess vegfa
langar mig til að biðja þig að
hjálpa mér, þó eg viti ekki, hvoft
þú tekur neina fyrirgreiðslu 1
þessum efnum eða ekki að þár'
En eg treysti þér samt til þess að
gera þetta fyrir mig. Eg er ^
ára og vil helzt skrifast á v$
jafnaldra en annars gerir þa®
ekki mikið til þó það sé á öðrum
aldri. Eg heiti Jóhanna
Björnsdóttir og á heima: Só|'
heiði, Nýbýlaveg 17, Fossvog1’
Reykjavík, íslandi.”
KAUPIÐ HEIMSKRINGLU
LESIÐ HEIMSKRINGLU ,
BORGIÐ HEIMSKRlNGt1
OLD CARTONS CAN
BE RE-URED
Old cartons, if carefully opened when delivered,
can be re-used to the great advantage of the present
shortage in carton materials.
When returning empty bottles, plepse use old
carton together with ,any extra used cartons on hand.
Cartons take material and labour and it is in the
interests of conservation that your co-operation is
required.
DREWRYS
LIMITED