Heimskringla - 20.06.1945, Qupperneq 5

WINNIPEG, 20. JÚNÍ 1945
HEIMSERINGLA
5. SIÐA
urðsson hafði heiminn með sér,
munu þeir hafa hann á móti sér,
Og í stað þess að Jón Sigurðsson
varð að berjast við afturhald og
áhugaleysi landa sinna, þá verða
þessir menn að berjast við nýj-
ungagirni þeirra, sem ganga mun
í lið með hinum útlendu áhrifa-
mögnum. Og það er ekki að efa,
að þeir munu vera margir, sem í
flestu vilji sníða háttu sína að
háttum heimsins. Þessir menn
mun þykja hafa mikið til síns
máls, þegar Reykjavík er ekki
orðin steinsnar frá hinum miklu
höfuðborgum heimsins: — New
York, London og Moskva. Þessir
menn munu benda á útvarpið,
kvikmyndirnar, flugferðirnar,
alþjóðaverzlunina og ef til vill
iðnaðinn í landinu, sem óhrekj-
andi rök fyrir alþjóðastefnunni.
Líklegt er þó, að þau yrði rök
þeirra þyngst á metunum, ef
kreppa og óáran kæmi í land og
landsmenn sæu sér hag í því að
gerast hluti af heimsveldi til
þess að losna við drepandi verzl-
unarhöft og tollmúra. Líklegt
er, að þessi rök hafi ekki verið
létt á metunum, þegar íslending-
ar gengu undir Noregskonung,
sbr. skilyrði þeirra um skipin
sex. Og hræddur er eg um, að
ýmsum íslendingum hafi flogið
það í hug að fá upptöku í það
heimsveldið, sem þeir skulduðu
mest á síðustu kreppuárum, þótt
fáir kvæðu upp úr með það á op-
iniberum vettvangi.
IV.
Kostir alheims stefnunnar
Eg hef nú um stund beint
athyglinni að blíkum þeim, er
mér sýnast vera á vorhimni hins
íslenzka lýðveldis. Vera má að
mönnum hafi þótt eg vera helst
til langorður um svo óljúft við-
fangsefni.
Eg skal þá strax og fúslega við-
urkenna það, að blika alheims-
stefnunnar hefir líka sína “silf-
urrönd”, eins og Ameríkanar
segja. Það er líklegt að alheims-
stefnan greiði fyrir auknum frið-
samlegum viðskiftum landanna
Vera má að tollmúrar og við-
skiftahöft verði minkuð og frjáls
verzlun aukist aftur að mun. Það
gæti ef til vill bætt hag Islands,
sem allra þjóða mest verður að
flytja inn af útlendum varningi.
Okkur er enn í fersku minni hve
mjög batnaði hagur landsins þeg -
ar verzlunin var gefin frjáls um
miðbik síðustu aldar. En Adam
var ekki lengi í Paradís, og á
milli stríðanna var einokun á Is-
landi víst sízt minni, en áður
var, þótti eigi bæri hún það nafn.
Eg get samt hugsað mér, að það
sé vafasamt, að hve miklu gagni
frjáls verzlun verði íslandi í ná-
inni framtíð. Það getur hugsast
að Islendingar verði lítt sam-
kepnisfærir á frjálsum markaði
vegna þess hve verðlag er orðið
hátt í landinu.
Verklegar framkvæmdir
Hitt er aftur á móti eindregið
ánægjuefni hve mikill áhugi er
vaknaður heima á stórfeldum
framkvæmdum á flestum svið-
um atvinnulífsins. Eflaust er
það velgengni manna sökum
stríðsgróðans ,sem ýtir undir
þessar ráðagerðir.
Tvent er skylt að minnast á,
sem jafnvel á stríðsárunum hefir
tekið stórstígum framförum. Það
^r notkun jarðhita og vatnsafls.
Vatn úr hverum og heitum laug-
um var fyrir stríð notað í sund-
laugar, til að hita skólaliús víða
um land og til ræktunar suð-
raenna matjurta í gróðurhúsum.
En stærsta skrefið til notkunar
^eita vatnsins var þó hitun allrar
Eeykjavíkur með því, sem nú er
fullger. Menn fóru að nota raf-
riiagn framleitt með vatnsafli til
Ijósa fyrir fyrra stríðið. og hefir
Uotkun þess til ljósa, hitunar og
iðnaðar aukist jafnt og þétt, en
Þó víst aldrei stórstígara en ein-
•hitt nú, á stríðsárunum. Er
þessu máli nú svo komið, að
^enn eru farnir að tala um sam-
^elt net raflagna um alt land út
frá aðalstöðvum, sem bygðar hringinn í kring um landið, nemá
hafa verið til að framleiða orku yfir jökulvötnin á Suðurlandi, en
fyrir stærstu bæina, Reykjavík. yfir þau komast ekki aðrir en
Akureyri, o. fl. Á því er engin
efi, að nóg vatnsafl er fyrir nendi
til þess að reka stóriðnað á Is-
landi, einkum ef hægt væri að
finna hráefni til að vinna eitt-
hvað úr. Enn sem komið er, hef-
ir hráefnin vantað. En hver veit
vatnahestar og fuglinn fljúgandi
eða flugvélar.
V.
Listir
Ef við snúum okkur frá þjóðar-
búskapnum og beinum athygli
að andlegu málunum, þá verður
hvað framtiðin ber i skauti þar. ekki annað sagt; en að horfurnaf
Minna ma a það, að hægt er að sé mjög vorlegar.
vinna magnesium úr sjó, og nóg-
ur er sjórinn við íslands strend-
ur.
Sjávarútvegur
Það er ekkert nýtt að sjórinn
sé aðalauðsuppspretta lands-
manna. Hann var fullur af fiski,
þegar landnámsmenn komu aust-
an um haf, fyrir þúsund árum,
og enn er hann fullur af fiski,
þrátt fyrir mokstur togaranna.
Eflaust verður fiskframleiðslan
enn um langan aldur grundvöll-
ur þjóðarbúsins og fiksur aðal-
útfluningsvara landsmanna,
hvort sem hann verður fluttur
út óverakður eða verkaður. Von-
andi er auðvitað að íslendingar
sjálfir verki hann sem mest, til
þess að hafa af því atvinnu. Nú
er hann mest fluttur út nýr í ís,
eða hraðfrystur; en sumt er salt-
að og dálítið er niðursoðið í dósir.
Meðan á stríðinu stóð mistu
Islendingar allmargt af skipum
og bátum og gátu lítið keypt í
skarðið. Það er því skiljanlega
eitt af aðal áhugamálum þeirra
nú að kaupa nýja togara, fiski-
skip og farþegaskip og það eigi
aðeins til að fylla í skarðið held-
ur líka til að auka flotann að
mun.
Rúskapurinn
Þegar feður ykkar fluttu vest-
ur um haf, var landbúnaðurinn
tvímælalaust aðal atvinnugrein
landsins. Bóndi er bústólpi, bú
er landstópi, kváðu karlarnir þá,
en nú er það vígorð týnt og tröll-
um kefið. Landbúnaðurinn hef-
ir ekki getað kept við sjávarút-
veginn og á víst enn langt í land
til þess að vera samkepnisfær.
Samt sem áður hafa búnaðar-
hættir breytst mjög til batnaðar,
ræktun aukist, vélar teknar í
vinnu í stað handafls og hestafls
o. s. frv. Afleiðingin er sú, að nú
framleiða einyrkjar kanske eins
mikið og mannmörg bú gerðu
áður. En landbúnaðurinn er,
sem sagt, aftur úr og einmitt þess
vegna er líklegt að breytingarn-
ar á honum verði ekki alllitlar i
framtíðinni. Fyrst og fremst má
búast við meiri fjölbreytni, eins
og sjá má af því, að sumir bænd-
ur hafa nú snúið sér að því að ala
upp erkióvin sauðkindarinnar:
refinn. 1 öðru lagi bendir margt
á að bændur flosni upp úr strjál-
býli og flytji í nágrenni bæjanna
og hefji þar nýræktun. Loks er
þess að geta, að hin nýja atvirinu-
deild í háskólanum er líkleg til
þess að ryðja nýjar brautir í bún-
aðarháttum. Reynsla annara
þjóða hefir sýnt, að það eru lítii
takmörk fyrir því, hvað hægt er
að gera með jurtir og dýr, með
vísindalegum aðferðum. Jarð-
vegur Islands er enn lítt rann-
sakaður, sömuleiðis grasið sem
hann framleiðir. En bæði jarð-
hitinn og rafmagnið hafa þegar
rétt landbúnaðinum sína vold-
ugu hjálparhönd.
Skógrækt
I þessu sambandi má minnast
á skógræktina. Merkastar nýj-
ungar í henni munu vera þær, að
nú er reynsla fengin fyrir því, að
hægt er að flytja inn fræ af
trjám, er spretta eins langt burtu
og í Síberíu og Alaska og fá trén
til að þroskast á Islandi. I' Hall-
ormsstaðaskógi eru nú stórvax-
í.n barrtré af þessum uppruna,
þannig eru góðar horfur á að Is-
lendingum*takist í framtíðinni
að klæða landið.
Bættar samgöngur á sjó, landi
og í lofti hafa átt geysimikinn
þátt í framförum þjóðarinnar og
munu enn eiga það í framtíðinni.
Lítið vantar nú á að bílfært sé
Allar listir á íslandi, nema
orðsins list ein, eru svo ungar, að
heita má að þær eigi allan
þroskaferil sinn framundan. —
Okkar frægasti listamaður, Ein-
ar Jónsson varð nýlega sjötugur,
Ásmundur Jónsson málari mun
vera á aldur við hann, en hinir
eru allir yngri, og fullir af skap-
andi áhuga. Það er gamalkunn-
ugt máltæki að bókvitið verði
ekki látið í askana, og hafa verð-:
andi mentamenn oft fengið að
heyra þá speki. Gamla fólkið átti
ekkert slíkt spakmæli til að
klekkja á upprennandi málurum
og myndhöggvurum, en ekki
vantaði- þó, að þeim væri spáð,
að þeir gætu ekki lifað af þessu
nýmóðins fikti sínu. Einhvern-
vegin hafa þeir þó lifað, og sann-
leikurinn er sá, að í Reykjavík
a. m. k. er áhugi borgaranna á
að prýða hús sín listaverkum
margfalt meiri en víðast hvar
annarstaðar í veröldu. Að koma
inn í hús betri borgara í Reykja-
vík er oft sem og að koma inn í
opinber málverkasöfn erlendis.
Stríðsgróðinn hefir gefið lista-
mönnunum byr undir báða
vængi.
Þá er líka yndislegt vorveður í
hljómlistinni heima, og er hún
þó kanske skemst á veg komin
allra. Eitt af því gleðilegasta
tímanna tákni í þeirri grein er
það, að hinir yngri menn, með
Jón Leifs í broddi fylkingar, hafa !
komið auga á rímnalögin og tvi-
söngslögin gömlu og hafa fullan
hug á að gera sér mat úr þeim í
framtíðinni. Við eigum að vísu
hvorki Grieg né Sibelius enn, en
það er ekki víst, að þess verði
langt að bíða. Ungur ísienzkur
söngvari, Guðmundur Jónsson,
að nafni, stundar nú nám í Cali-
forníu, og segja þeir sem til
þekkja að hann muni setjast á
bekk með fremstu söngvurum
heimsins.
Bókmentir
Þá skal eg að lokum minnast
á hina íslenzku list listanna:
orðsins list, bókmenirnar. í
þeim er líka yndislegt vorveður
og gróska. Við höfum að vísu
mist í fyrra og í ár fimm merka
fulltrúa bókmentanna þar sem
voru þeir Guðmundur Friðjóns-
son, Guðmundur Finnbogason,
Jón Magnússon, skáld, Pater Jón
Sveinsson og nú fyrir skemstu
Guðmundur Kamban. En mað-
ur kemur í manns stað. Tvö eða
þrjú ung sagnaskáld hafa nú sezt
á hinn æðra skáldabekk, á eg
þar við þá félagana Guðmund
Danielsson og Ólaf Jóhann Sig-
urðsson og ef til vill hinn unga
austfirðing Þorstein Stefánsson
úr Fáskrúðsfirði.
Um Davíð Stefánsson þarf
ekki að tala. Hann þekkja allir
að góðu. Á það má þó minna að
hann og Jóhannes úr Kötlum eru
þeir tveir, sem helzt halda uppi
ættjarðarljóðagerðinni, sem var
svo almenn í tíð eldri skáldanna.
Jóliannes hefir líka, svo að segja
einn skáldanna, þorað að kveða
upp úr um sögu setuliðsáranna
og á hann þakkir skildar fyrir.
Síður þektir hér vestra kynnu
að vera ljóðsnillingarnir Tómas
Guðmundsson og Jón Helgason
prófessor, og eru þeir þó báðir
stórskáld. Tómas túlkar ást sína
á hinni ungu Reykjavík, en Jón
saknar íslands og yrkir um starf
sitt í Árnasafni betur en nokkur
maður hefir gert áður.
Svo snúið sé að sagnaskáldun-
um, þá svíkur það engan að
lesa Heiðabúa-lýsingar Gunnars
Gunnarsson eða sumaróð sunn-
lenzka náttúrunnar í Fjallinu og
draumurinn, eftir Ólaf Jóhanr.
Sigurðsson. Sú íslenzka, sem
þessir menn rita er heldur ekki á
neinum uppdráttarvegi, heldur
kjarngóð eins og geldingalaufið á
| heiðunum pg feit eins og star'-
| gresið í sunnlanzku safamýrun-
um.
1 Um mælsku þeirra Þórbergs
Þórðarsonar og H. K. Laxness er
óþarft að tala, en sumum þykir
I þeir stundum draga meira en
drottinn gefur af erlendum fisk-
| um í málskut sinn. Ekki neita eg
því, og ekki er mér heldur gefið
um of mikla erlenda fiskigengd á
íslenzkum bókmiðum. En því
má ekki gleyma að þessir snill-
ingar marka drættina svo ís-
lenzkum mörkum, að saklaust
virðist, þótt öðrum sé ekki auð-
velt að leika það eftir þeim.
Það hefir spilt fyrir vinsæld-
um þessara manna vestanhafs, að
þeir stóðu nærri kommúnistum í
skoðunum. En sh'kt ætti ekki að
koma að sök nú, eftir að Rússar
hafa gerst frelsarar heimsins.
Það er og sannast sagt, um þá
Þórberg og Laxness, að þeir eru
báðir rammþjóðlegir hvor á sína
vísu. íslenzk þjóðtrú er mjög
mögnuð í Þorbergi Þórðarsyni,
sömuleiðis sannleiksást íslend-
ingasagnanna.
Laxness er fyrst og fremst
fulltrúi breytingarinnar mikla í
íslenzku þjóðlífi, sem verður
þegar bændaþjóð aldamótanna
breytist í borgarlýð nútímans.
Alt rót milli stríðsáranna á sér
ítök í hug hans. En hann er líka
rammþjóðlegur eins og sjá má af
íslandsklukkunni hans. Þar hef-
ir hann brugðið upp mynd “fáðri
feiknstöfum” af landinu á verstu
niðurlægingarárum þess. —
Klukkuránið á Þingvöllum segir
söguna um það, að frá þeim skuli
tekið verða, sem ekkert á. Hin
auðmjúka andæfing gamalmenn-
isins á Þingvöllum og harka og
seigla Jóns Hreggviðssonar eru
tveir meginþættir í barningi ís-
lenzkrar alþýðu gegn ágangi
kúgaranna. En sjálfur riddari
hinnar íslenzku frelsisbaráttu,
sómi Islands* sverð þess og
skjöldur, á þessum árum, er þó
enginn annar en Arnar Arneas
— Árni Magnússon — maðurinn,
sem skilur gildi íslenzkra bók-
menta fyrir varðveizlu norræns
anda, og leggur alla æfi sína og
hamingju að veði til að bjarga
því sem bjargað verði.
Það er undarlegt á að minnast
að arfurinn, sem Árni Magnús-
son bjargaði, Islendingasögurn-
ar, skyldi einmitt vera bókment-
ir Sturlungaaldarinnar, aldar-
innar, sem glataði íslenzku sjálf-
stæði sökum innanlands styrj-
alda. Undarlegt að þessar bók-
mentir skyldu verða einn af
hornsteinunum, sem hið nýja ís-
lenzka sjálfstæði var bygt á.
Oft hefir það hvarflað, bæði
að mér og öðrum að bera hina
pólitísku flokkadrætti nútímans
saman við deilur Sturlungaald-
ayinnar. En færi svo illa, sem eg
vil ekki spá hinu unga íslenzka
lýðveldi, að Islendingar týndi
sjálfstæði sínu fyrir flokksbgr-
áttuna, þá ætla eg að vona að
listaverk og bókmentir 20. ald-
arinnar verði sá arfur, er geymi
þjóðarandann komandi kynslóð-
um.
Eg vona að eg hafi nú sýnt að
ísland eigi enn svo marga og
góða uppihaldsmenn þjóðernis-
ins, eigi aðeir^ á verklegum
sviðum, heldur einnig á sviðum
andans ,að við getur enn búist
við góðu vori í æfi hins unga
lýðveldis.
Og eg veit líka að við eigum
enga aðra ósk heitari en að altaf
megi haldast vor og sumar í þjóð-
lífi Islendinga, og eg vil ljúka
máli mínu með því að taka undir
síðustu kveðjuna sem Guðmund-
ur Finnbogason sendi mér vest-
ur um hafið, síðasta vorið sem
hann lifði:
Hefji guð í gæfu
gott stand það land.
ÁVARP MISS CANADA
Iðavelli, 17.' júní 1945
Miss Solla Lifman
I am a Canadian. On behalf of
my fellow Canadians, I congratu-
late Iceland, and all her people.
on this, the first anniversary of
her independence. We realize
What a cherished ideal that has
benn, throughout the ages of her
subjugation, supression and pov-
erty, and we rejoice with her on
this day. This feeling of rejoic-
ing and jubilation, is brought
home to us much more poignant-
ly, because we have just come
through the bitterest, cruelest
struggle for freedom and liberty.
in human history. We Canadians
of Icelandic extraction, are
proud of the part our people
have played in this titanic con-
flict. We realize that the forces
and qualities of heart and mind,
that motivated us, in our whole
hearted participation against the
Nazi tyrant, is the same spirit
that has prompted the people of
Iceland, in their long and bitter
struggle for complete liberty.
We are proud of our extrac-
tion — and rejoice, and swell
with pride, at every forward
step of progress, made by Ice-
land. We are well aware of the
iheritage they have bequeathed
to us, their ancient sagas, eddas
and modern literature — their
capacity for compromise and re-
spect for the law — their estab-
lishing of the first democracy in
Europe. We are conscious of all
these, and other qualities, that
we have received as a heritagej
from our fathers. It is our hope
and prayer, that we Canadians
of Icelandic extraction, can con j
tribute some of these character-
istics and traits, to our Canadian1
’ |
nationality, and help, if even in a
small way, to shape the char-1
acter of the Canadian nation, in!
such a way that our friends and J
relatives in Iceland, may feel
that the migration of our par-
ents to this country, has not been
Sgt.-Pilot Helga S. Sveinsson,
fallinn í Evrópu-stríðinu 2. okt.
1942.
Mrs. Elinu Helgason, Wyn-
yard, Sask. ____________ $5.00
í minningu um ástkæran eigin-
mann, Andrés Helgason, dáinn
25. feb. 1937.
Meðtekið með samúð,
J. O. Björnson, féhirðir
* * *
Til sölu
er á Gimli við sanngjörnu
verði þægilegt íbúðarhús (cot-
tage), 6 herbergi, lóðin 66 fet,
100 fet á lengd. Baldur Jónas-
son, Gimli, sýnir húsið og selur.
* ★
Gifting
Þann 1. júní s. 1. voru John
Dyck og Marjory May McNight
gefin saman í hjónaband að
heimili Didricks Dycks að Oak
Point, Man. Giftinguna fram-
kvæmdi séra H. E. Johnson.
★ ★ ★
Matreiðslubók
Kvenfélags Fyrsta lúterska
safnaðar í Winnipeg. Pantanir
sendist til Mrs. E. W. Perry, 723
Warsaw Ave.; Mrs. E. S. Feld-
sted, 525 Dominion St. Verð
$1.00. Burðargjald 5^.
ín vain.
FJÆR OG NÆR
Gifting
Mánudaginn 28. maí voru þau
Elías Benidikt Grímson og
Kristína Jóhanna Orskog, bæði
til heimilis í Vancouver, B. C.,
gefin saman í hjónaband, af séra
Rúnólfi Marteinssyni að 1095
W. 14th Ave. í Vancouver. Þau
voru aðstoðuð af Mrs. Elsa Inge-
borg Hensen og Mr. John Robert
Smith. Brúðhjónin fóru skemti-
ferð til Seattle. Heimili þeirra
verður í Vancouver.
★ ★ ★
Gjafir í Minningarsjóð Big
Quill safnaðar, Wynyard:
Mrs. J. S. Sveinsson, Wyn-
yard, Sask. ------------$10.00
í minningu um ástkæran son,
Sgt.-Pilot Helga S. Sveinsson,
fallinn 2. okt. 1942 í Evrópu-
stríðinu. Hann var jarðaður í
hermannagrafreit í gröf nr. 51,
Uden, North Brabant, Holland.
Elmo Sveinsson, 2349 Frank-
lin St., San Francisco $5.00
í minningu um elskaðan bróðir,
AN EXPLANATION
is perhaps in order as to the
stand L took at the Icelandic
celebration at Hnausa on the 16
of June. It has been the custom
at these celebrations to invite to
honorary seats on the platform:
1. Those who take part in the
program; 2. Old Icelandic settl-
ers; 3. Those who have been
closely cennected with the pro-
motion of our special activities
in our National League; 4.
Guests from Iceland; 5. Guests
from the government w'ho have
been invited to attend the cele-
bration by the committee.
I think this covers the list.
At Hnausa we followed this
practioe.
However, there was a section-
al disatisfaction arising out of
the fact that our newly elected
member was not invited to an
honorary seat.
In the middle of our program
it was pointed out to me that Mr.
Bryce had arrived and would I
not invite him to the platform. I
was not sure what decision to
take; break what I think is an
establisbed rule and please this
C.C.F. lobby, or adhere to what
I understand is the rule.
Right or wrong, I decided not
to invite Mr. Bryce to the plat-
form. Reason: I felt if I called
him up it would be common
courtesy to offer him the plat-
form. This I felt I could not do.
The program was cut out for me
to follow and I could not very
well add to it. If I had done so I
would have had another group
on my neck accusing me of using
the celebration for propaganda.
On thinking this over after-
wards, I feel that we had several
people among us, who perhaps
should have been shown the
honor of being invited on the
platform. I take the stand for
instance that a gathering of this
kind should be more closely re-
lated to the reeve of the munici-
pality and should honor him at
least as much as a member of
parliament, although a social
scale points the other way.
If I could be accused of being
unfair to Mr. Bryce and should
make an apology to him, I feel
that my apology no less, should
reach to Hr. S. S. Johnson our
reeve and Mrs. Johnson. Perhaps
to our banker and postmaster
and what about the people who
travel all the way from Argyle to
attend our celebration.
Valdj Johannesson
Mér þótti leiðinlegt að heyra
að konan þín skyldi hlaupast á
brot með bílstjóranum þínum.
O, það var alt í lagi. Eg ætl-
aði hvort sem var að reka hann.