Heimskringla - 08.08.1945, Page 4

4. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 8. ÁGÚST 1945
^itnakringla
(StofnuS ltli)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsimi 24 185
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyriríram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans: .
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
WINNIPEG, 8. ÁGÚST 1945
MINNI ÍSLANDS
Flutt á Islendingadeginum 6. ágúst 1945, á Gimli,
af Pétri Sierurgeirssyni.
Herra forseti! Góðir Islendingar! Kæru vinir!
Þegar þúsund ár voru liðin af sögu íslenzku þjóðarinnar og
sungið var í fyrsta skift um “íslands þúsund ár” á Þingvöllum
1874, þá var um það bil að hefjast saga Islendinga á þeim stað, er
vér nú stöndum, með komu fyrstu landnemanna hingað árið 1875.
Síðan eru liðin 70 ár. Þessi íslendingadagur er því sérstakur í
sinni röð. Það er sögurík og hátíðleg stund, sem vér lifum í dag,
hér á þessum stað — þessum “Þingvöll” yðar í Vesturheimi.
Mér er það sannur heiður og mikil ánægja að fá þetta tæki-
færi til þess að ávarpa yður Vestur-lslendinga, að ávarpa yður sem
sonur Islands, þess lands, sem mig hefir alið alt fram að þessum
tíma, þess lands, sem á mína ást og aðdáun óskifta, þess lands, sem
safnáð hefir oss hér saman í dag, þess lands, sem vér viljum læra
að þekkja betur og meta að verðleikum.
★
Fyrir þremur áium kyntist eg þektum herlækni í brezka
hernum á Islandi. — einu sinni, er við áttum tal s^man, ræddi hann
við mig um ísland, og þá sagði hann við mig, eittihvað á þessa leið:
“ísland kemur mér fyrir sjónir fyrst og fremst sem land and-
stæðnanna. Hvar sem leiðir mínar liggja um landið, rek eg mig á
þessar sérkennilegu andstæður. Eg hefi komið í hrikaleg og gróð-
urlaus héruð og innan stundar ekið um gróðursæla sveit og blóm-
lega bygð. Eg finn sjóðandi hveravatnið vella upp úr iðrum jarð-
ar, og eg sé ískaldar árnar streyma til sjávar. Eg sé ótrúlega
breytingu, sem veðrið hefir á náttúrusýn landsins. Eg sé grænar.
skóginn vaxa við jökulrætur. Eg kem ekki svo auga á grasslétt-
una, að eg sjái ekki um leið eitt eða fleiri hinna snarbröttu og
tgnarlegu fjalla.
Andstæðurnar sé eg einnig glögt koma fram í þjóðlífi yðar og
lifnaðarháttum. Eg ek fram hjá tveimur sveitabæjum; annar er
úr torfi gerður og vaxinn grænu grasi eins og náttúran; hinn er
úr steini steyptur og allur öðru vísi. Eg mæti tveimur konum
saman á förnum vegi. Önnur þeirra er klædd yðar sérstæða ís-
lenzka búningi; Ihin er klædd óaðfinnanlega eftir beztu tízku í hin-
um erlenda heimi.”
Glögt er gests augað — segir íslenzka máltækið. Gesturinn
kemur fyrst auga á það sérkennilega, sem að jafnaði er hið eðli-
lega og almenna í augum heimamannsins. Hið heimsfræga skáld
Thomas Carlyle hafði hið sama í huga og herlæknirinn, þegar það
sagði:
“Á þessari undraeyju, íslandi, er jarðfræðingar segja, að
eldur hafi þeytt upp úr hafsbotni, beru landi hraunfláka og há-
fjalla, sem hrikaveður vetranna gleypa marga mánuði ársins, en
sem er auðugt af ótömdum yndisleik sumarsins með brennisteins
keldur, geysa, jökla og eldfjöll, hinn furðulegasti orustuvöllur
frosts og funa.”
Þá hefir þetta sterka svipmót eigi farið fram hjá skáldum
vorum. Kristján Jónsson segir svo í einu sinna kvæða um Ey-
konuna:
Norður við heimskaut í svalköldum sævi
svífandi heimsglaumi langt skilin frá
þrungin af eldi og þakin af snævi
þrúðvangi sveipuð með mjallhvíta brá.
Matthías Jochumsson kunni einnig að sýna þetta einkenni á
íslandi í ljóðum sínum, er hann kvað:
Heimilishag hér gaf
Drottinn vorri þjóð
Hér blessast heitt og kalt
Hér er oss frjálsast allt.
eða þegar hann segir:
Örlög þér fylgja á flugárum tíða
funheita, ískalda sægirta jörð.
Vér sjáum sterkar andstæður koma saman í eitt — í nafninu
sjálfu, Islandi — fyrir þær ólíku tilfinningar sem það vekur í
hugum manna. Hrollur fer um þann, sem heyrir ísland nefnt og
ekki þekkir landið sjálft, en ylur fer um hjartarætur þess sem á í
nafninu hugljúfar minningar. Á stundum minninganna við nafn
ættlandsins munið þér oft hafa getað tekið undir með skáldinu
Einari Páli ritstjóra og sagt: Þá bjó eldfjall í sálu minni.
★
“Lítilla sanda, lítilla sæva, lítil eru geð guma,” segir í Háva-
málum. Meistaralega er hér að orði komist um það, hve persónu-
gerð manna er háð því umhverfi, er þeir lifa í. — Hinar stórbrotnu
og sterku andstæður, sem eg mintist á varðandi land vort gera
fátt “lítilla sanda og lítilla sæva” á Islandi í þeirri merkingu,
sem skáldið notar það orð. Islendingum hefir ætíð verið áskapað
að glíma við stórbrotna náttúru og stórbrotin verkefni. Lífsbar-
áttan við óblíð náttúruöfl og erfiða landsháttu herti skap þeirra.
Dýrðarljómi sólarlagsins að sumarkvöldi snerti hárfínt hugarþpi
þeirra. Hin heillandi fegurð landsins og undrasýn náttúrufyrir-
brigðanna gaf þeim milda útsýn
og innblástur til ódauðlegra
verka.
Alt í kringum ísland brotna
hinir miklu sjóar Atlantshafsins.
Þeir hafa skapað íslenzkar sjó-
hetjur, þær hetjur voru “her-
menn Islands” í Evrópustyrjöld-
inni, er lauk fyrir skemstu. Þeir
börðust fyrir lífi þjóðarinnar,
börðust til þess “að sækja barn-
inu brauð” — eins og segir í
söngnum þeirra. Þeir sigruðu,
þótt þeir féllu margir. 1 lífi og
dauða hefir hugprýði þeirra ver-
ið víðfræg og mun lifa hjá þjóð-
inni um aldir.
Það gleymist ekki, sem skip-
stjórinn á einum ísl. fiskibátn-
um sagði, eftir að bátur hans
hafði orðið fyrir árás og hann
sjáifur særst til ólífis ásamt fleiri
Skipverjum. — Það átti að fara
að binda um sár þessa dauðvona
manns, þegar hann sagði:
“Hjálpaðu fyrst honum Steina
bróðir.”
Áður en skipið komst í höfn
var hann einn meðal þeirra, sem
lágu liðið lík á þilfarinu. — Sjó-
menn vorir gengu fram til bar-
áttunnar fórnfúsir, öruggir og
óttalausir. Þeir ólust upp við
stórsjóa fyrir Islandsströndum.
Þar varð hugur þeirra mikill.
Þar urðu þeirra geð stór.
★
Þannig mótaðist þjóðin við
svipmikið umhverfi á láði og
legi. Hún tengdist sterkum
böndum við þetta umhverfi. Þau
bönd köllum vér ættjarðarást.
Þessa ást til ættlandsins fann
skáldkonan, er hún kvað:
Sá yndisbjarmi, sem inst í barmi
mér aldrei dvín
er æskuvon, bundin við endur-
fundi og ást til þín
minn ættarlundur, við úthöf blá
með eyjar, grundir og tinda há.
Þessa þrá finna þeir bezt, sem
í f jarlægð dvelja og þessi þrá var
rétt skilin og skýrð af séra Jóni
Bjarnasyni, er hann flutti hin3
fyrstu íslenzku prédikun, sem
flutt hefir verið hér í vesturálfu.
Þá sagði séra Jón m. a. þetta:
“Vér ættum ekki að vera kom-
in hingað til þess að skjóta oss
undan skyldum vorum við þá
þjóð, sem drottinn hefir tengt
oss við, helgum og háleitum ætt-
ernisböndum. Hver sem gleym-
ir ættjörð sinni eða þykist yfir
það hafinn að varðveita það af
þjóðerni sínu, sem gott er og
guðdómlegt, af þeirri ástæðu, að
hann er staddur í framandi landi
og leitar sér þar lífsviðurværis,
það gengur næst því, að hann
gleymi Guði. Það er stutt stig
og fljótstigið frá því að kasta
þjóðerni sínu til þess að kasta
feðratrú sinni. . . . Sönn kristileg
ættjarðarást fyllir ekki hjartað
með fyrirlitningu á öðrum þjóð-
um en sinni eigin, hún blindar
ekki augun fyrir yfirburðum út-
lendinga í svo mörgu tilliti, né
fyrir sinni eigin eyrnd, ókostum
og mentunarskorti. Slíkt er eng-
in ættjarðarást allra sízt í kristi-
legum skilningi. Slíkt er öfug-
ur, leiðinlegur, heimskulegur og
hættulegur hugsunarháttur sem
dregur niður alla sanna þjóðern-
istilfinningu og hefir visnun og
dauða í för með sér.”
Þannig talaði þessi vitri mað-
ur um þann hug, sem Islending-
um bæri að eiga til ættlandsins.
Og þeir hafa einnig sýnt, að j
“ljúft er þangað snúa hugaj
hjarta og sál”, — eins og eitt I
vestur-íslenzka skájdið komst aðj
orði. Útlendingar, er sækja Is-
land heim tengjast einnig landi
voru trygðaböndum. Þegar hinn
ameríski ,yfirhershöfðingi
Bandamanna á Islandi yfirgaf
landið, sagði hann við blaða-
mennina heima, að hann ætlaði
sér að gera eitt herbergi í húsi
sínu að íslenzku herbergi og
kalla það fsland til þesg að eiga
þar hinar hugljúfu minningar er
hann ætti við landið tengdar.
Nýlega fékk eg bréf frá brezkum
hermanni á íslandi, sem hafði
verið heima á íslandi og orðið
vinur minn þar. Efni þessa
bréfs var m. a. það að þessi
brezki hermaður var að ráðgera
ferðalag til nokkurra staða á Is-
landi^ sem hann langaði til að
sjá aftur að stríðinu loknu. —
Þannig heillaði ísland ekki ein-
ungis þessa tvo erlendu menn
heldur óteljandi marga aðra,
sem síðustu árin hafa dvalið
heima á íslandi.
En sterkust eru og verða ætíð
böndin við sjálf börn ættjarðar-
innar — og mesta ættjarðarást
hefi eg fundið meðal yðar Vest-
ur-íslendinga. 1 70 ár hafið þér
reynst nýtir borgarar í þessu
landi. 1 70 ár hafið þér sýnt trú-
festi yðar við landið, sem þér
rekið ætt yðar til. í 70 ár hefir
eldur ættjarðarástarinnar verið
borinn frá kynslóð til kynslóðar.
1 70 ár hefir tunga feðranna
hljómað á vörum yðar. — ísland
þakkar yður þessa trygð. Islandi
er sæmd að lífi yðar og starfi,
því að Island er það fyrir miklu,
að þér
“varðveitið ómengað ættjarðar-
blóð
og íslenzku tunguna frægu”,
eins og séra Jónas A. Sigurðsson
orti eitt sinn.
Þér, sem mál mitt heyrið og
skiljið — íslendingar. Minnist
þess, að þér eruð sem hlekkur
í keðju vestur-íslenzku kynslóð-
anna. Munið Islendingar, að ef
yðar hlekkur brestur, þá er keðj-
an ónýt. Treystið því hlekkinn!
Styrkið ættarböndin! Arfurinn
er yðar í dag, og komandi kyn-
slóð á að erfa hann óskertan.
Það er gott að koma auga á
erfiðleikana í þjóðræknisbarátt-
unni, en það er betra að eygja
vormerkin, sem á lofti sjást og
þeirra gildi. — Vormerkin eru
greypt í yðar eigin sál þar sem
þrá yðar til íslands býr. Eg hefi
fundið þessa þrá, sem hrópandi
ákall til Islands hjá gamla fólk-
inu, sem á eina von um endur-
fundi íslenzkra stranda, er það
hefir verið leyst úr jarðneskum
líkama sínum. Eg hefi fundið
þessa þrá hjá starfandi mönnum
og konum, er markvíst vinna að
því að láta áformið um heimsókn
til Islands rætast. Eg hefi fundið
þessa þrá hjá unga fólkinu, sem
dreymir stóra drauma um æfin-
j týraferð til eyju forffeðranna í
! Atlantshafi. Og eg sé yður í
; anda koma heim á fornar slóðir.
Þér finnið e. t. v. að sléttað hefir
verið yfir gömlu þúfuna eða að
I garnla steininum hefir verið rutí
! út vegi. En þér munið finna
sama blæinn anda til yðar af
, hafinu, sjá hina sömu sýn til
I fjallanna, skynja hina sömu kyrð
til dalanna, heyra hinn sama
söng fuglanna, sjá sömu sólina
signa hæðir, hálsa grundir og
tún. Þá finnið þér aftur Island
eins og það var og segið með
skáldinu:
“Inn milli fjallanna
hér á eg heima.”
Sýnileg vormerki í þjóðrækn-
isbaráttu yðar sjást í þeirri
breytingu, sem hafin er að því
að stofna kenslustól í íslenzkum
fræðum og íslenzkri tungu við
Manitoba-háskólann. Þassi hug-
sjón hefir nú fyrir skemstu verið
drengilega og höfðinglega studd
af Ásmundi P. Jóhannssyni. En
betur má, ef duga skal. Hér
þurfa allir að leggjast á eitt til
þess að hrinda þessari hugsjón í
framkvæmd hið bráðasta. Eftir
að kenslustóllinn hefir verið
reistur getur það farið svo, að
enginn mantamaður hér um
slóðir, teljist sannmentaður fyr
en hann hefir eitthvað lagt stund
á íslenzkt mál — sem oft hefir af
lærdómsmönnum verið nefnt
“griska Norðurálfunnar”. Eitt
er víst, að slík íslenzkukensla í
háskólanum myndi verða ómet-
anleg stoð í þjóðræknismálum
yðar. Látið því kennarastólinn Sjálfstæðisbarátta hennar var
koma. Islendingar lyfta samein 1 barátta fyrir þessu hvorttveggja.
aðir “Grettistökum”. — Þetta I yðar 70 ára baráttu fyrir hinu
Grettistak verður yður auðvelt,1 sama þjóðerni og sömu tungu
ef allir eru samtaka.
var kirkja yðar sterkasta stoð.
Mikinn styrk í þjóðræknis- Þannig mun það einnig vera á
starfinu fáið þér með auknum Islandi. fslenzka þjóðkirkjan
og bættum samböndum við Is- hefir verið stoð og stytta þjóðar-
land. Slík sambönd eru óðum
að skapast með bættum sam-
göngum og auknum skilningi á
innar á umliðnum öldum! Is-
lenzka þjóðkirkjan hefir þann
boðskap til þjóðarinnar, sem bezt
þjóðræknismálum Islendinga. getur varðveitt það, sem íslenzkt
Hægt er nú að tala um tveggja er og á að lifa. — Boðskapur
til þriggja daga leið milli Vestur- Krists á einn máttinn til þess að
og Austur-íslendinga. Og enn gera þjóðina sanna og sterka.
eiga samgöngur eftir að batna — Islenzka þjóðin er ekki svo
einnig f járlhagslega. j heillum horfin að hún viti ekki
Það ætti því að vera kapps- hvað ti'l síns friðar heyiir. Eg
mál hvers einasta Vestur-íslend-, trúi því, að hið unga lýðveldi á
ings í náinni framtíð að heim- fslandi skynji köllun sína, skeri
sækja ísland einu sinni á æfinni UPP herör til dáða og sæki fram
að minsta kosti. Það ætti að til sigurs. Eg trúi því, að íslenzk
verða kappsmál allra heima-Is- verðmæti komi óskert út úr
lendinga að sækja yður heim á hreinsunareldi síðustu ára. Eg
þessar slóðir. Það er fullkomin
ástæða fyrir íslendinga að koma
hingað til þess að kynnast yður
— finna hin sterku og heilnæmu
íslenzku áhrif sem hér ríkja og
sjá þann stóra skerf, sem þér
leggið til þjóðfélagsmála, sem
þegnar Canada og
anna.
★
Á Islandi hafa
trúi því, að eilífa ljósið, sem Guð
gaf þjóðinni eigi enn eftir að
lýsa henni um rétta stigu kom-
andi tíma.
★
Mánudagsmorguninn 9. júlí
s. 1. sigldi farþegaskipið “Esja”
Bandarí'kj-j inn á Reykjavíkurhöfn með yfir
j 300 íslendinga, sem flestir voru
] innilokaðir í Danmörku. Það er
undanfarin j sagt, að í blæjalogni hafi “Esja”
fimm ár verið þau viðburðarík- j komið um morguninn á ytri
justu, er sögur fara af í lífi þjóð- höfnina út úr þokumistrinu og
arinnar. Á þessum ánim kom sólin glampaði þá um leið á fán-
stór erlendur iher inn í landið, um skreytta skipið. Aldrei hef-
sem aldrei áður hafði átt sér ir annar eins mannfjöldi verið
saman kominn á hafnarbakkan-
um í Reykjavík og þann morgun.
Þjóðin var að fagna opnum örm-
stað. Á þessum árum var mann-
fjöldinn í landinu langt um
meiri en nokkurn tíma áður. Á
þessum árum varð þjóðin fyrirjum komu Islendinga heim til
stórfeldari erlendum áhrifum en ættlandsins.
nokkurn tíma áður. Á þessum
árum urðu stærri sveiflur í við-
skiftalífi landsmanna en nokk-
urn tíma áður. Á þessum árum
fengu Islendingar það, sem þeir
höfðu þráð frá því 1264. Þeir
stofnuðu lýðveldi á íslandi.
Þegar dr. Thor Thors sendi-
herra var hér hjá yður fyrirj
Þannig breiðir Island einnig
út faðminn mót vestri til yðar —-
Vestur-lslendingar.
fsland vill blessa yðar vonir,
áform og drauma!
fsland sendir yður kveðjur og
hvatningarorð sín á þessum degi
í orðum séra Matthíasar og segir:
fjórum árum, sagði hann m. a.: | eg yður yið gól Qg báru
“Það er öldungis víst, að i Særi eg yður við líf Qg æru
styrjaldarlokin stendur íslenzka | yðar tungu (orð þótt yngist)
þjóðin á alvarlegri og örlagarík-j al(jrel gleyma í Vesturheimi
Munið að skrifa megin stöfum
mannavit og stórhug sannan
Andans sigur er æfi stundar
Farið heilir!
Guð blessi yður og störf yðar
KÆRAR KVEÐJUR
OG ÞAKKIR
ari tímamótum en nokkru sinni
fyr í sögu sinni.”
Þessi tímamót eru nú runnin
upp. Orð sendiherrans eru orð' eilífa lífið
að sönnu. Áður en eg fór að
heiman fanst mér oft verða sem
útlendingur í mínu eigin landi, í Vesturheimi
á meðan setuliðið þar var sem1
fjölmennast. Inn í landið
flæddu erlendir straumar, sumir
til góðs en aðrir til ills. Los kom
á margt í þjóðfélaginu, sem bet- -yið erum nýkomin “vestur 3
ur mátti í föstum skorðum vera. strönd”, og erum nú snöggvast
Þau tímamót, sem þjóðin er nú stödd ( sólskininu í Seattle, hjá
stödd á, eru alvarleg og hættu- aettingjum og vinum. Héðan
leg vegna þess, að hinn ytri' liggur sv0 leiðin brátt til binna
glæsileiki herjanna og hinar há- j nýju starfstöðva, í Vancouver,
væru bumbur þeirra geta svo B c Þar verður líka ættingjum
auðveldlega glapið sýn og orsak-1 og vinum að mæta
að öfugt mat hlutanna. Tima-! helman ^ með
TO>tm eru orlagank vegna þ«a.Lönilm d41itlð ströng. _ En
að það sem þjoðm genr nu hef.r hj ar vom dýrmætir
áhrif um ókomin ár og aldir.
þættir á ferðinni, sem ættingjar
Þegar hinn víðkunni kirkju- j og vinir f winnipeg, Glenboro,
höfðingi Bandaríkjanna dr. Fry: Bottineau, Upham, Granville,
var hér á kirkjuþinginu í Win-|Roy og S)helby veittu okkur af
nipeg, sagði hann í einni ræðu mikilli astuð En það var eins
og bíllinn okkar gamii vildi
hreint ekki frá Norður Dakota
! fara, og var hann því á tímabih
sinni, að það, sem gert yrði í Ev-
rópu næstu tvö þrjú árin, mark-
aði framtíð hennar um aldir.
Þannig stendur einnig taflið á | óþjáll mjög En þegar var
Islandi. að knýja hann út fyrir landa-
Ætlar þjóðin að festa yndi sitt
við ytra stáss og hégómlega hluti
eða ætlar hún að skarta sig með
skrauti hins innra manns?
Ætlar hún að kasta á glæ því
góða, sem íslenzkt er fyrir hinn
misjafna varning, sem ófriðar-
öldurnar skoluðu upp á hennar
land?
Ætlar hún að láta manngildið
þoka fyrir gildi krónunnar?
Þessar spurningar gera tíma-
mót þjóðarinnar þau alvarleg-
ustu og örlagaríkustu sem fyrir
hafa komið í sögu hennar. — En
íslenzka þjóðin hefir þó fyrr
staðið á tímamótum. Hún hefir
áður orðið að velja og hafna —
hún hefir áður orðið að verja
þjóðerni sitt og vernda tunguna.
mæri Norður Dakota ríkis, Þa
varð hann aftur þjáll og hlýðinn-
Nú hvarflar hugur okkar til
baka. Hann hvarflar til presta-
kallsins góða, sem nú er alt 1
einu í mikilli fjarlægð. Hugur'
inn hverfur til vinanna og aett-
ingjanna kæru bæði í prestakall-
inu og utan þess. — Við erurn að
hugsa um það hvort við höfum
nokkurn tíma fullskilið Þa^
hvað vinsemd, ástúð, kærleiks-
þel og höfðingleg risna eru. »
við höfum ekki skilið það áður,
hljótum við að skilja það nú.
Kveðjusamkomurnar, ræðurnar,
kvæðin, söngvarnir, hlýju hand
tökin, kærleiksþrungnu óskim
ar, gjafirnar stóru og höfðing'
legu frá félögum og einstakiling