Heimskringla - 22.08.1945, Side 1

We recommend íor
your approval our
//
BUTTER-NUT
LOAF
//
CANADA BREAD CO. LTD.
Winnipeg Phone 37 144
Frank Hannibal, Mgr.
We recommend for
your approval our
//
BUTTER-NUT
LOAF"
CANADA BREAD CO. LTD.
Winnipeg Phone 37 144
Frank Hannibal, Mgr.
LIX. ÁRGANGUR
WENNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 22. ÁGÚST 1945
NÚMER 47.
FRETTAYFIRLIT OG UMSAGNIR
Dauðadómur
Dauðadómur var kveðinn upp
s. I. viku yfir Petain marskálki,
89 ára gömlum, fyrir landráð og
samvinnu við Þjóðverja, eftir
faU Frakklands í stríðinu.
De Gaulle, hæstaráð nú í
Frakklandi, breytti dóminum í
lífstíðar-fangavist.
Kviðdóminn skipuðu 12 ;þing-
menn og 12 úr resistance-flokk-
inum svonefnda, er haldði hefir
uppi leynihernaði gegn Þjóð-
verjum.
Álit kviðdómsins var, að Pe-
tain hefði svikið landið í hendur
Þjóðverja, eftir að Frakkland
var fallið og verskuldaði
dauðadóm fyrir. En æfi-fanga-
vist gæti de Gaulle veitt, ef ihon-
um sýndist.
Petain þverneitaði að vera
sekur um landráð, en bað engr-
ar undanþágu frá dauðadómin-
um.
Réttarfarið stóð yfir í 15 daga.
V°ru æsingar miklar því oft
samfara, enda kendi þar póli-
tískrar afstöðu mjög mikils.
Af hálfu ríkisins sóttu málið á
moti Petain gamlir stjórnmála-
menn og forsætisráðherrar, sem
Paul Reynaud, Edouard Dalad-
ier, Edouard Herriot og Leon
Blum. Fordæmdu þeir fram-
komu Petains frá því að vopna-
hléð var samið 1940 og þar til
Þýzkaland féll.
Til verndar Petain komu fjöldi
hershöfingja. Voru á meðal
þeirra Maxime Weygand, yfir-
herhöfðingi er Frakkland féll,
Pierre Laval, sem ekki var búist
við sem vitni, en nefndur var
“hinn illi andi” Petains. Var
flest af því er hann sagði vörn í
sjálfs hans sök og fjöldi annara:
Báðir n-efndir menn horfast í
augu við að verða kærðir.
Það sem Petain var fyrst til
saka fundið, var að hann hefði
verið deigur í að reyna gagn-
sókn, eftir að Þjóðverjar höfðu
klofið fylkingar þeirra. Petain
sá iþað ekki til neins og út í frá
munu flestir á þeirri skoðun.
Annað er að hann hafi verið um
of -eftirlátssamur við Þjóðverja
í kröfum þeirra. Petain neitar
því, en segist oft hafa orðið að
gera margt bæði sér og þjóðinni
um geð. Þá er fundið að þvi, að
hann sendi'ekki flotann til Af-
ríku. Ver hann það með því, að
þá hefðu Þjóðverjar velt sér yfir
alt landið, sem Frakkar áttu þó
að heita ráða yfir, eins og síðar
kom á daginn, er þeir óttuðust
sókn sunnan að. Og sú sókn
hefði orðið erfiðari, ef Þjóðverj-
um hefði lengri tími verið gef-
inn. Vegna þessa sama hefði
-hann talið Frakka í Norður-Af-
ríku á að sýna til málamynda
vörn þar. Skipun min um þetta
var tvímælalaust tekin fram að
væri málamyndavörn, sagði Pe-
tain í einu ræðunni sem hann
hélt sér til varnar.
Verjendum Petains fanst á-
stæðan lítil til að ætla, að Petain
hefði snúið við blaði og orðið
föðurlandssvikari fyrst 84 eða 85
ára gamall, en mikill föður-
landsvinur fram á þann aidur og
meira að segja þjóðfrægur mað-
ur. Að hann hafi svikið landið
í hendúr Þjóðverja, kæmi ekki
til mála þar sem landiö var eftir
ósigurinn í þeirra höndum.
Fjöldi merkra rithöfunda, sem
á Frakklandi eru kunnugir, hafa
haldið fram, að Petain-málið hafi
-ekki verið neitt annað en póli-
tískur flokksmála bardagi. Um
það skal ekki ihér sagt. En því
hefir oft skotið upp í andstæð-
ingablöðum Petains, að hann
hafi ætlað að setja á stofn ein-
ræði í þessum skika laridsins,
sem Vichy-stjórnin réði yfir
fyrst og svo í öllu landinu að
stníði loknu, stjórn eins og á
Spáni, segir í ritstjórnargrein í
blaðinu Winnipeg Free Press.
Af þessu var nú ekki orðið og því
fullsnemt að gera því skóna í
þessu alvarlega máli, en það sýn-
ir eigi að síður, að pólitísk flokks-
mál hafa að einhverju leyti að
baki staðið.
Æsingarnar í málflutningi
manna í sjálfum réttarsalnum
bera og þessa vott. Þá er sagt,
að hver einn og einasti maður í
kviðdómsnefndinni, hafi fengið
hótunarbréf, sumir eins mörg og
12, um að verða af dögum ráð-
inn, ef hann sýknaði ekki Petain.
I
Bylting í Kína?
Svo miklar skærur eiga sér nú |
stað heima fyrir í Kína milli |
kommúnista og Chiang Kai-Shek
stjórnarinnar, að lítið skortir á
að bylting megi heita hafin.
Kommúnstar hafa hertekið
nokkrar kínverskar borgir, en
hafa á öðrum stöðum verið
hraktir burtu. Þrátt fyrir þetta,
virðist ekki út í það versta enn
komið. En það er ófögur byrj-
un, um leið og þjóðin er laus
undan oki Japa.
Kommúnistar í Norður-Kína
fara fram á að taka þátt í samn-
ingsgerðinni við Japa út af falli
þcirra í stríðinu. En stjórnin í
Kína þykist ekki sjá neina á-
stæðu til þess.
Skærurnar munu í sambandi
við þetta eiga sér stað í þetta
sinn. Að baki því liggur sama
óánægjan á meðal kommúnista
og áður með Chiang Kai-Shek-
stjórnina.
“Ekkert atvinnuleysi”
I viðtali við fregnrita í Ot-
tawa s. 1. fimtudag, hélt Hon. C.
D. Howe, ráðherra viðreisnar-
starfs Canada, fram, að hér væri
ekki um atvinnuleysi að ræða 'og
mundi ekki verða. Ef eftir þessu
færi,* væri það gott og blessað.
Fregn þessi birtist 17. ág. í Free
Press. En í sama blaði er birt,
að atvinnulausir hafi verið í maí
yfir 200,000, sem vísað hafi verið
úr vinnu í vopnasmiðjunum og
aðrar 230,000, sem bæzt hafi við,
frá því er stríðinu lauk í Evrópu,
eða um x/% miljón manna alls. Við
þetta á eftir að bætast enn bæði
með komu manna heim úr stríð-
inu og úr vopnaverksmiðjunum.
Þennan sama dag var frétt í blað-
inu um að 1100 manns hafi verið
vísað frá vinnu á cordite-smiðj-
unni í Transcona í Winnipeg
vegna þess, að Ottawa stjórnin
skipaði svo fyrir að hætta þar
framleiðslu. 1 Port Arthur og
Fort William var fregn áminstan
dag um að 3,150 mönnum hefði
þar verið sagt upp vinnu. Skipun
um þetta kom einnig austan að.
Nú má gera ráð fyrir að margir
hafi af öðrum ástæðum verið at-
vinnulausir og með þeim sem
við eiga enn að bætast, ekki 'sízt
af hermönnum af vígvöllunum;
megi áætla a^ð ein miljón sé eða
verði atvinnulausir innan
skamms og ef til vill tvefalt fleiri
á komandi vetri.
Hon. C. D. Howe segir vinnu
til fyrir alla, en auðvitað sé hún
ekki til að ganga í með hvítan
kraga; en þeir sem erfiða vinnu
vilji leggja sig í, geti fengið
hana, ekki sízt ef þeir séu fúsir
til að vinna fyrir lágu kaupi. •
Það er hætt við að þetta korrý
að litlu haldi. Menn sem hern-
l
aðarstörf hafa unnið, hvort eem
verið hefir heima fyrir eða er-
lendis, munu ófúsir til að “mok|t
skít fyrir ekki neitt” eftir stríð^-
starfið.
Sannleikurinn er, því miðuif,
nú þegar kominn í ljós um það,
að samibandsstjómin, sem fyrir
síðustu kosningar kvaðst vera
ibúin að ráðstafa öllu og afstýra
hér atvinnuleysi, hefir litlu eða
engu verið búið að koma til veg-
ar í þá átt.
Fara til Japan
n. k. sunnudag
Ráð er gert fyrir því, að lið
Bandaþjóðanna, sem um stjórn á
að sjá í Japan, komi þangað n. k-
sunnudag.
Það verður ekki sagt, að horf-
urnar séu sem beztar með mál
Japans ennþá. Stjórnin hefjr
skrifað undir friðarsamning qg
er ákveðin í að halda hann. En
herliðið má sín mikils. Það þyk-
ist vera stjórnin og foringi þess
yfir hernum á suður-eyjunum,
sem aðsetur hefir í Singapore,
hefir tilkynt í Tokíó, að hann
mótmæli því, að Bandamenn
setjist að í landinu. Sagði í út-
varpi frá Tokíó, að herinn viður-
kendi ekki friðarsamningana.
Það er haldið, að mikið af hsr
Japa standi að baki þessu, ekki
nærri því allur herinn, en svo
mikið af honum, að óttast er að
uppreist geti af því hlotist.
Stjórnin í Japan vinnur af
mætti að því að sporna við þessu.
Hún prédikar stöðugt fyrir lýðn-
um og hernum, að fylgja gerðum
samningum við Bandaþjóðirnar.
Liðið sem frá Bandaþjóðunum
kemur til Japan, segir stjórnin
að sé undir sinni vernd. Hefir
stjórnin bent á, að snúist þjóðin
eða herinn á móti samningunum,
geti ekki annað af því leitt, en að
Bandaþjóðirnar taki landið í sín
ar hendur.
Foringinn yfir suðureyjaher
Japa á að hafa sagt, að þeir væru
ósigraðir og öllu ráðandi ennþá
og mundu geta komið þeim á
kné, er völd Japans ætluðu sér
að skerða í Asíu.
Bandaþjóðirnar virðast ekki
óttast þessar hótanir, því lið
þeirra heldur leiðar sinnar til
Japan, eftir sem áður n-. k.
sunnudag.
Gen. de Gaulle er væntanleg-1 ÚTDRÁTTUR ÚR FUND-
ur til Washington á fund Tru-i ARGERÐUM SÍÐASTA
mans forseta í dag eða á morg- ÞJÓÐRÆKNISÞINGS
un. Hann ætlar í sömu ferðinni1 ______
að heimsækja Ottawa. Hann
hefir tvo af ráðgjöfum sínum
með sér og fleiri af ráðamönn-
um sínum. En erindisins getur
ekki sérstaklega.
1* ★ ★
Tekjur Alberta-fylkisstjórn-
(Af ýmsum ástæðum hefir það
dregist, að fundargerðir síðasta
þjóðræknisþings kæmu fyrir al-
mennings sjónir, meðal annars
vegna þess, að stjórnarnefndin
gerði ákveðnar tilraunir til þess
, , , að koma í framkvæmd þeirri
“T®.£SU *oLS’' samþykt þingsins að láta sér-
fo?’48í’ en Utgj!1<?ln f25’962,'lprenta fundargerðir þess í heild
o^oo 6 eij [ sinn og geyma stílinn þangað til
nemur $5,885,800. —- Á capital' 6 s J * 6
reikningi er þó skuld að mæta^
er nemur $2,511,285, en sem
samt skilur eftir í hreinan hag
$3,374,515.
★ * *
Morawski, forsætisráðherra
pólsku stjórnarinnar, lét svo um
mælt í Varsjá nýlega, að Rauði
herinn væri í þann veginn að
tímaritið yrði prentað; en þegar
iþað reyndist erfiðleikum bundið,
var horfið að.því ráði að láta
prenta helztu samþyktir þings-
ins í íslenzku vikuiblöðunum, og
brugðust þau vel við þeirri mála-
leitun).
★
Eins og löngu er kunnugt, var
fara úr Póllandi. Sagði hann aðÞjóðræknisfélagsins
1 haldið í Winnipeg 26., 27. og 28.
febrúar síðastliðin. Voru þing-
fundir vel sóttir og samkomurn-
ar allar í sambandi við þingið
fjölsóttar mjög. Tveir ágætir
brottflutningur hersins myndi
taka alt að tveim mánuðum, eða
jafnvel meira, og færi það eftir
því, hversu hagaði til um her-
námslið Rússa í Þýzkalandi.
Ráðherr'ann sagði, að ákveðið
væri
gestir, langt að komnir, þeir dr.
að kosningar færu fram|Helgi P. Bnem, aðalræðismaður
einhverntíma með haustinu, ekki íslands 1 New York- °S Árni G'
þó fyr en uppskeruvinnu væri;Eylands framkvæmdastjóri, for-
lokið, og komnir væru heim allir seti Þjóðræknisfélagsins á Is-
þeir fjölmörgu Pólverjar, sem! landi> sátu Þingið og fluttu ræð-
dvöldu fjarri föðurlandi sínu.
* * ir
ur bæði á þinginu sjálfu og hin-
um opnberu samkomum, er
Árni Björnsson tónskáld' haldnar voru samhliða því.
stundar ,eins og kunnugt er, nám1 Þingsetningarræða forseta,
í tónlistarskóla Manohester-; kveðjuræður heiðursgestanna,
borgar. Hann tók þátt í nem- sem og aðrar kveðjur, bréflegar
endatónleikum skólans 26. júní og í símskeytum, er þinginu bár-
og lék þá kafla úr sónötu eftir ust, hafa þegar verið birtar í
innar í fræðslumálum lagði for-
maður hennar, Mrs. Ingibjörg
Jónsson, fram sundurliðaða
skýrslu um starfið á árinu, er
sýndi, að nýrra kenslubóka hafði
verið aflað og fjárstyrk, nálega
$200.00 að upphæð, verið varið
til stuðnings íslenzkuskólum
deilda félagsins. Jafnframt fór
nefndin fram á $500.00 fjárveit-
ingu til kenslumála fyrir næsta
skólaár (1945-46).
Munnleg skýrsla var gefin af
hálfu milliþinganefndar í minja-
söfnun, og voru þeir Bergþór E.
Johnson og Davíð Björnsson
endurkosnir í þá nefnd. Jafn-
framt mæltist þingið til þess, að
skrá sé samin yfir safnið og því
komið fyrir á hentugum stað,
þar sem fólk hefir aðgang að
því. i
Milliþinganefnd hafði eigi að
þessu sinni verið starfandi að
rithöfundasjóði, en Ásmundur
P. Jóhannsson gerði skilagrein
varðandi hann og skýrði frá því
að deildin “Esjan” í Árborg hefði
safnað $200.00 í þann sjóð, með
þeim tilmælum, að sú upphæð
gengi til skáldsins J. Magnúsar
Bjarnason, enda er hann hinn
eini höfundur, sem notið hefir
styrks úr sjóðnum. Jafnhliða
fylgdi áeggjan til annara deilda
um fjársöfnun í sama tilgangi,
er stjórnarnefndinni var falið
að koma á framfæri til þeirra.
Útbreiðslumál
Þingnefndin í þeim málum
lagði fram nefndarálit í 12 lið-
um, sem allir voru samþyktir.
Auk þakka til ýmsra aðilja fyrir
starf þeirra og stuðning við þjóð-
sjálfan sig. I grein um tónleik-; vikublöðunum íslenzku. SkýrsÞ
ana í “Mancehster Guardian” ur embættismanna, er lagðar. ræknismálin; voru megin.
daginn eftir segir svo um voru fram á þinginu, og skýrslur J tillögur nefndarnianr;
frammistöðu hans:
deilda félagsins, er lesnar voru
. horfinu á árinu, og sumar verið
var ágætlega starfandi; ýmsar þeirra
ÚR ÖLLUM ÁTTUM
“Svo var góður leikur þeirra þar upp, verða venju samkvæmt
þriggja, sem síðastir komu fram birtar í heild sinni í næsta Tíma-! hancfa um
á nemendatónleikum kgl. tón- riti félagsins. Um skýrslur
listarskólans í Manchester í gær-1 deildanna skal það tekið fram,
kvöldi, að maður gleymdi næst- að þær báru því vott, að deild-
um mörgu af því, sem á undan irnar höfðu yfirleitt haldið vel í
var komið.
Fyrstur þeirra þriggja
Árni Björnsson, sem er tónskáld,1 eiga þó við örðugleika að glíma
auk þess að vera píanisti, og lék ^ vegna fækkunar eldra fólksio^
hann eftir sig kafla úr sónötu, íslenzka og vandkvæða, sem af
sem er frjálst og tilbreytilega heimsstyrjöldinni hafa stafað.
skrifuð, skipuleg án þess að vera j
hefðbundin. Þegar stefin birt- Skýrslur milliþinganefnda
ast aftur, þekkir maður þau ogj Milliþinganefnd í samvinnu-
fagnar þeim. Árni leikur með málum við Island hafði undir_
tilfinningaþrótti í meðferð hdið ítarlega skýrslu, er formað-
hrynjandi, og lofar það góðum ur hennari séra Valdimar J. Ey-
afrekum.” Mbl. 13. júlí. j landS) lagði fram fyrir hönd
; nefndarinnar, og verður þeirrar
Tvær af stúlkum þeim, frá skýrslu nánar getið í sambandi
Islandi er heimsóttu Islendinga-1 við samþyktir þingsins um þau
daginn á Gimli 6. ágúst, þær mál.
Svava Brand og Auður Jónsdótt- Ásmundur P. Jóhannsson, for-
nokkru kominn vestur um haf.
Hann hefir verið um skeið í New
York, en er á leið til Ghicago og
annara vestlægari bæja. Er von-
andi að hann heimsæki Islend-
inga í Canada áður en hann
hverfur aftur heim.
♦ ★ ★
Um 1600 canadiskir fangarj lenzku framkomu þeirra
voru í Hong Kong og hafa verið
frá því í stríðsbyrjun. Er sagt
að alt verði gert sem unt er, að
flýta komu þeirra heim.
* * *
-Kínverjar er sagt að ætli að
gera kröfu til að fá japanska
flotann í sínar hendur, er þeir
undirskrifa friðarsamninginn.
Þeir segja eðlilegt, að þeir séu
öndvegisþjóðin á Kyrrahafinu
Asíumegin. Lengi búast þeir
við að Bandaþjóðirnar þurfi að
hafa stjórn í Japan. Þjóðina
verði erfitt að fá til að leggja
niður hermensku.
Dr. Ágúst H. Bjarnason frá ir, lögðu á stað suður til Banda- maður milliþinganefndar í Leif
Reykjavík er sagður fyrir ríkjanna s. 1. föstudag. Var ferð Eiríkssonar málinu, skýrði frá
Svövu heitið til Oregon-ríkis, ‘ þvl; að Leifs-styttan væri geymd
þar sem hún gerir ráð fyrir að a merku safni í Austur-Banda-
dvelja við nám árlangt, en Auður n'kjUnum (Marine Museum,
fór til Washington, D. C., til Newport) Rhode Island) og taldi,
frekari fræðslu um starf Rauða að frekari úrlausn um varanleg-
Krossins hér í álfu. Gaman var an stað fyrir myndastyttuna
að kynnast þessum ungu stúlk- j verði ekki unt að fá fyr' en að
um og hinni frjálsu og al-ís- stríðinu loknu. Var milliþinga-
| nefndin í þesu máli endurkosin,
' en hana skipa, auk Ásmundar P.
Þessi börn skírði séra Eyjólf- Jóhannsson, þeir Guðmundur
ur J. Melan í Árnesi 12. ág. s.l.: Grímson dómari og Gunnar B.
Börn Mr. og Mrs. Borgfjörð, Björnsson skattnefndar-formað-
Riverton, Man.: ur.
Eysteinn Sigfús j Séra Sigurður Ólafsson, for-
Lára Lillian | maður milliþinganefndarinnar,
Axel Sigurður sem vinnur að söfnun þjóðlegra
Gísli Clifford fræða, bar fram skýrslu af henn-
Sigurjón Clarence ar hálfu. Var nefndin endur-
Sharon Hallsína, dóttir Mr. og ’ kosin, en í henni eiga sæti, auk
Mrs. Norman G. Jónasson, Sud-|séra Sigurðar, séra Halldór E.
bury, Ontario. j Johnson, G. J. Oleson, Gamalíel
Adeline Anne, dóttir Mr. og j Thorleifsson og Páll Guðmunds-
Mrs. Páll Thórðarson, Gimli,'son.
Man. | Fyrir hönd milliþinganefndar
Að þingið feli væntanlegri
framkvæmdarnefnd að hefjast
stofnun deilda á
Lundar, á svæðinu austan við
Manitoba-vatn, að Langruth, og
á öðrum stöðum þar sem tæki-
færi til þess kann að vera fyrir
hendi.
Að þingið feli framkvæmda-
nefnd sinni að gera sitt ýtrasta
til að endurreisa þær deildir fé-
lagsins, sem vegna ýmsra erfið-
leika eru nú lítt starfandi. Telur
nefndin að slíkt viðreisnarstarf
muni bezt unnið með heimsókn-
um til hlutaðeigandi deilda af
hálfu manna úr framkvæmda-
nefndinni, sem hún kann að
velja til þess.
Að þingið skori alvarlega á
alla fulltrúa deildar, sem nú eru
á þingi staddir, að gera alt, sem í
þeirra valdi stendur, til að glæða
áhuga á málum félagsins heima
fyrir, hver í sinni deild. í því
sambandi vill nefndin benda á,
að hún telur heppilegt, að fundir
verði haldnir í hverri deild eins
fljótt og því verður við komið að
afstöðnu þingi, þar sem fulltrú-
arnir greini frá þingstörfum, og
viðleitni félagsins í heild sinni;
ennfremur, að deldir skiftist á
starfskröftum, þannig að systur-
deild í nærliggjandi bæ eða bygð
sé boðið að standa fyrir skemti-
skrá á hverjum stað þar sem
deildir eru, þannig myndi fjöl-
breytni starfskraftanna koma
betur í ljós og heilbrigð sam-
kepni aukast.
Að skrifara framkvæmdar-
nefndar sé falið á ársfjórðungi
hverjum að fjölrita útdrátt úr
fundargeirningum framkvæmd-
arnefndar, til útbýtingar meðal
deilda þeim til fróðleiks og upp-
örvunar.
Að gjörðabók þessa þings sé
prentuð í sérstöku riti, eins fljótt
og því verður við komið, og því
Framh. á 4. bls.