Heimskringla - 14.11.1945, Blaðsíða 4

4. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 14. NÓV. 1945
Ifeiutskrmgia
(StofnuO 1886)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyriríram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
WINNIPEG, 14. NÓV. 1945
Bandarískur hermaður í Re) kjavík
Þetta er nafn á grein, sem bandarískur hermaður, (Cpl. Luther
M. Chovan) skrifar í nóvember-hefti The National Geographic
Magazine. Greinin segir frá ýmsu, einkum daglegum viðburðum,
úr lífi hermannanna og kynningu þeirra af Islendingum. Frá-
sögnin er undur blátt áfram og íslendingum er vel borin saga.
Hugmyndir mínar sem annara hermanna um ísland, segir Mr.
Chovan, voru þær, að landið væri ísi og snævi þakið, að íbúarnir
væru dúðaðir í ullar- eða jafnvel skinnfötum, væru hrufir í útliti
og gæfu ekkert fyrír tízkuna. Við komumst fljótt að því að svo
var ekki.
Um klæðnaðinn er það að segja, að hann er alveg hinn sami og
í Bandaríkjunum og á Bretlandi, enda er hann keyptur mikið frá
þessum löndum.
Þegar við komum upp að strondinni, var okkur heldur en
ekki forvitni á að sjá þetta land, sem engir okkar höfðum áður séð.
Gróður sáum við varla úr fjarlægð, en ein fyrsta sýnin var fjall
með snævi þakinn tind. Síðan fréttum við að þetta væri Hekla,
eitt kunnasta eldfjall í heimi. Og þegar við komum nær höfninni
í Reykjavík, sáum við fögur hús og bíla á ferð og flugi; og er enn
nær dóg, prúðbúið fólk. Spurðum við þá hver annan, hvort þetta
gæti verið Island, sem við værum komnir til; yfirleitt er her-
mönnum sjaldan sagt hvert þeir séu að fara.
Mín fyrstu kynni af íbúunum voru af börnum, sem á leiðinni
í skólann komu stundum til okkar þar sem við vorum á verði.
Þegar eg spurði þau hvers þau óskuðu, stóð ekki á svarinu. Þau
fýsti að vita, hvort við hefðum nokkuð af brjóstsykur eða tuggu-
gúmmí. Eg gat oft gert þeim einhverja úrlausn dg þau svöruðu
með kurteisi og barnalegu brosi: “Thank you!” Eg var hissa á
hve góð þau voru í ensku eða komust skjótt niður í talmálinu, en
komst brátt að því, að enska og fleiri útlend tungumál væru kend
þegar í barnaskólum. Með þeirri undirstöðu og viðkynningu
enskumælandi manna, hlaut þetta að verða auðvelt.
Einum dreng leyfðum við að koma í herbúðir okkar og selja
þar tímarit. Einn í hópi okkar bablaði íslenzku nokkuð og gaf sig
á tal við drenginn. Efitr nokkra tilraun og þrautir, svaraði dreng-
urinn einhverju sem hermaðurinn var að reyna að láta hann
skilja: “Aw, baloney! Speak English!”
En fólkinu var eigi að síður erfitt fyrir hermennina að kynnast.
Það sem mest og bezt kynti þá og Islendinga, var miðstöð Banda-
ríkja rauða krossins í Reykjavík. Rauði krossinn hafði ýmsar
skemtanir fyrir hermennina, svo sean hreyfimyndir, knattleiki,
bowling alley, spil og annað þessháttar. Ennfremur drykki,
brjóstsykur og annað sælgæti. Einnig var þarna búð með alls-
konar varningi fyrir hermenn. Við þetta unnu íslenzkir drengir
og stúlkur. Auðvitað reyndu hermenn þarna oft að koma sér í
mjúkinn hjá stúlkunum, buðu þeim út með sér á leikhús eða
dansa, en það kom fyrir ekki. Og eins fór þó í öðrum búðum í
Reykjavík væri. Ekki var málið þarna til fyrirstöðu. Allar stúlk-
urnar töluðu ensku, sumar kanske með röngum áherzlum á ein-
staka orði, en mikið af þeim alveg eins vel og stúlkur við þau
störf í Bandaríkjunum.
Eg fékk einu sinni útskýringu á þessu tómlæti hjá stúlku sem
ásamt mér beið eftir götuvagni. Hún kvað okkur stundargesti í
landinu, sem hyrfum burtu, af hernaðarlegum ástæðum, þegar
minst varði. Með því lyki þeirri vináttu siem ef til vill skapaðist.
Foreldrar vildu ekki að á svo valta vináttu yrði treyst og í augum
ungra manna heima bæri það vott fljótfærni, sem ekki aflaði álits.
Þetta skyldi hermaðurinn mjög vel og því fremur sem hann varð
þess vísari, að menning þjóðarinnar er á mjög háu stigi. Fram-
koma hennar öll, hættir og siðir, eru í engu frábreyttir því bezta,
sem við þekkjum í menningu vors eigin lands og annara menn-
ingarþjóða.
Eitt sinn var greinarhöfundi boðið til jólaskemtunar á heim-
ili nokkru. Þáði hann það fúslega, því hann fýsti að kynnast jóla-
siðum á Islandi. Voru þar fyrir 3 aðrir hermenn, sem boðnir voru
honum ef til vill aðallega til skemtunar. Var þessi jólabeimsókn
hans honum til mikillar ánægju. Jólatré var þar skreytt mjög
smekklega og á því voru gjafir til flestra. Jólagjöf mín var bók á
ensku um ísland. Þarna var sezt að dýrri máltíð og að henni lok-
inni skemt sér við leiki og söng og síðast slegið í dans. Þarna vai
leikið við okkur, sem við tilheyrðum fjölskyldunni og stúlkurnar
spiluðu á píanó bandaríska þjóðsönva'og sungu þá með eins mik-
illi gleði og hrifningu og við.
Það var ekki laust við að mér fyndist þjóðin köld í viðmóti
fyrsta árið. En eg hefi nú breytt þar um skoðun eins og í mörgu
íslandi viðkomandi. Eg er nú sannfærður um að kuldinn stafaði
af öðru. íslendingar álíta sig engum kunnugum fyr en þeir hafa
verið kyntir, af vinum þeirra. Það er kurteisisregla, sem strangar
en annars staðar mun fylgt vera. En eftir að hafa eignast þá að
vinum, áttu víst, að þeir bregðast þér ekki. Þjóðin er karakter-
mikil, sjálfstæð og stolt — og hví ekki, eftir að hafa dáð frelsið í
þúsund ár? 1 bóklestri stendur hún eflaust öllum þjóðum framar,
en hún ann söng og list engu minna.
Eftir alt saman sér höfundur ekki ástæðu til annars en að milli
Bandaríkja þjóðarinnar og hinnar íslenzku geti varanleg vinátta
og einnig búið. Hugsjónirnar séu vissulega ekki fjarskyldar, þó
lyndiseinkunnirnar séu dýpra og gleggra mótaðar hjá eldri og
íinni þjóðinni í heild sinni en
ijá hinni stærri.
Margir af okkur hermönnun-!
im vorum kyrlátir og héldum
)kkur inni í byrgjum okkar,
lema þegar við höfðum eitthvert
:ækifæri að nema eitthvað nýtt
og það sem okkur þótti þess vert
að sjá og fræðast um. Og þar má
ekki gleyma íslenzkri náttúru.
Á landinu er víða undra fagurt.
Fossarnir í litskrúði sólar, dans
norðurljósanna í eilífum lit-
brigðum, grænum, rauðum og
gulum og gagnsæ og tær vötn
og ár, er alt saman gaman að
líta fyrir þá, sem opin augu hafa
fyrir slíkri fegurð. Eg er viss
um að margur hermaðurinn hef-
ir gleymt sínu einmanalega lífi
í verinu svo langt að heiman frá
sér, sem við vorum, er hann leit
þessa náttúrudýrð landsins.

Þetta er aðeins fáorður út-
dráttur úr grein Mr. Chovans.
En hér skal við bæta, að grein-
inni fylgja alt að 30 blaðsíður af
litmyndum, er höf. hefir sjálfur
tekið, og margur íslendingur
mun hafa ánægju af að sjá. Það
er fyrir þessar mörgu fogru
myndir, eigi síður en lesmálið,
að hér hefir á grein þessa verið
bent.
Mr. Chovan á þakkir skilið
fyrir hvorttveggja. Og Thor
I Thors sendiherra þökkum vér
fyrir að senda Hkr. eintak af rit-
inu.
FALLINNA HERMANNA
MINST
Það var fjöldi fólks saman-
kominn í Fyrstu lútersku kirkju
í Winnipeg, sunnudagskvöldið,
11. þ. m. Samkoman var hald-
in undir forystu Jóns Sigurðsson
félagsins, I.O.D.E., og tilgangur
hennar var sá, að minnast með
virðingu og þakklæti og söknuði
canadiskra hermanna sem féllu
í stríðinu 1914—1918 og þeirra
er féllu í stríðinu, sem nú er fyr-
ir skömmu afstaðið. Það er al-
veg óhætt að segja, að samkom-
an var hátíðleg, alvarleg og
hjartnæm. Og fór mjög vel fram.
Efnisskráin fyrir samkomuna
var öllum afhent við innganginn
og var henni nákvæmlega fylgt
frá upphafi til enda.
Skal hér leitast við, að segja
stuttlega frá því sem hér fór
fram.
Tvö fyrstu atriðin á efnis-
skránni voru: Réveille (all stand-
ing) og Silence (all standing) In
memory of the Fallen. Þá var
sunginn þjóðsöngurinn, O, Can-
ada, og þar næst sálmurinn: “O
God, our help in ages past”.
Næst las sr. V. J. Eylands
biblíukafla og flutti bæn og var
þá sunginn sálmurinn: “O Vali-
ant Hearts”. Þá söng Kerr Wil-
son einsöng: “There Is No
Death”. Næst Bugle Call —
“Fall In”.
Kemur þá að því, sem máske
ber að telja aðalatriði á þessari
samkomu. Það var ræða sem
Major K. J. Austmann flutti og
sem hann nefndi: “A Tribute to
the Fallefti”. Vonandi veirður
þessi ræða síðar birt á prenti og
skal hér ekki lagt út í það, að
skýra frá efni hennar. En mér
fanst hún vekja eftirtekt á ýmsu,
sem eg hygg að farið hafi fram
hjá mörgum, kanske flestum.
Næst var: “Last Post’'' (all
standing), þá Anthem: “Souls of
the Righteous”, sem söngflokk-
urinn söng. Þess má geta hér
að þarna var fjölmennur söng-
flokkur, sem söng ágætlega, fólk
bæði úr söngflokk Fyrstu lút.
kirkju og Sambandskirkju. Paul
Bardal stjórnaði söngnum, en
Snjólaug Sigurðsson lék á orgel-
ið.
Var þá sunginn sálmurinn:
“All People that on Earth do
Dwell”. Söng Kerr Wilson þá
aftur einsöng og hafði fólkið, nú
eins og ávalt, mikla ánægju af
hans ágæta söng. Næst var Re-
treat — Bugle. Sr. P. M. Péturs-
son flutti bæn.
Að endingu var sunginn sálm-
xrinn: “Abide With Me”, og sr
P. M. Pétursson las Faðir-
vor. Loks sungu állir God Savt
the King. Sr. V. J. Eylands
lýsti blessun.
Jóns Sigurðsson félaginu ber
að votta isinlægustu þakkir fyrir
að gangast fyrir þessari sam-
komu og undirbúa hana eins
prýðilega vel eins og það gerði.
Einnig ber að þakka öllum þeim
mörgu sem þátt tóku í því að
gera þessa samkomu eins til-
komumikla og fallega eins og
I hún var. F. J.
UPPTÍNINGUR
Safnað af Á. S.
“Vort líf er stöðugt á ferð og
flugi. Við eigum svo f jandi ann-
ríkt, að við höfum ekki tíma til
að njóta lífsins.”
Mér varð þetta að orði í sam-
ræðum við kunningja minn, um
lifnaðarhætti vora í þessu landi.
Eg vil geta þess, að hann er mér
langt um fremri að gáfum, ment-
un og almennri þekkingu á
heimilislífi fjölskyldufeðra. —
Hann á indæla konu og fjögur
mjög myndarleg og elskuleg
börn. Hans daglega starf gefur
honum tækifæri til að kynnast
fjölda heimila.
Aldrei þessu vant, var hann
mér hjartanlega samdóma. Ann-
ars var það oftar vinsamleg
venja okkar beggja að velja til
skiftis andstöðu í umræðuefnum,
aðeins til að skýra málefnið, en
mættumst svo að máli loknu.
Kunningi minn kveikti í
vindli, glettnissvipurinn hvarf,
eftir langa þögn, hélt hann á-
fram eitthvað á þessa leið:
“Já, jafnvel heimilin — eru, í
alt of mörgum tilfellum — eng-
inn griðastaður eftir erfiði dags-
ins. Þau eru ekki heimili, í orðs-
ins fegurstu merkingu, heldur
aðeins viðkomustaður, sem verð-
ur að nota til fárra stunda svefns,
og gleypa svo eitthvað í mag-
ann.”
“Gæti það nú ekki verið, á
einhvern hátt stríðinu að
kenna? varð mér að orði. “Það
er svo margt í nútíðar begðun
unglinga, agaleysi og yfirgangur
siðferðislega, sem talinn er til ó-
friðaráranna.
“Það kann að vera eitthvað
hæft í því,” hélt kunningi minn
áfram, “en eg er þeirrar skoðun-
ar að foreldrum sé fremur um að
kenna. Þau hafa vanrækt að
veita börnum ástúðlega sambúð
og kenna þeim fegurð og prúð-
mensku, og frið á heimilinu, í
stað andskotans hávaða og erg-
elsis. Þú kannast við vögguvísu
K. N.s’ sem endar, svona:
“haltu kjafti, hlýddu og vertu
góður, heiðra skaltu föður þinn
og móður.”
Flestum mun finnast, að vís-
an sé ekki annað en klúr fyndni.
En í orðum skáldsins felst sú
speki, að foreldrar sem noti
svipuð orð og hegðun, njóti ekki
virðingar barna sinna, og hafi
engan rétt til að krefjast þess,
að þau heiðri föður sinn og móð-
ur. Ef svo ólíklega tekst til, að
fjölskyldan er öll heima eina
kvöldstund, magnast ergelsið og
hávaðinn, þar til loks, laust fyrir
miðnætti að allir falla í svefn,
uppgefnir á sál og líkama.
Eg tek til dæmis, heimili, sem
á ekkert skylt við “Home, Sweet
Home”, sem, undir gleri, hékk á
veggnum í dagstofunni.—Kunn
ingi minn þagnaði sem snöggv-
ast og blés reyknum í loft upp,
eg var ekki viss um hvort gletn-
isglampa brá fyrir í augum hans,
um leið og hann hélt áfram.
“Laust fyrir klukkan sjö um
morguninn kom bóndinn á nær-
fötunum inn í dagstofuna, og
opnaði útvarpið svo heyrðist um
alt húsið, líklega til að ná í síð-
ustu fréttir, eða af því að það var
komið í vana að snúa því á, á
þessum tíma, — og ef húsmóðir-
in var heima allan daginn, var
því ekki snúið af fyr en seint að
kveldi.
Póstar um Canada
Sköpun listmenningar
Fjögur hundruð listnemar
sóttu til Klettafjallanna eða
Banff-listaskólans (Banff School
of Fine Arts), á nýliðnu sumri.
Listaskóli þessi var byrjaður
1932, með veitingu frá Carnegie-
stofnuninni í New York, er nam
S10,000 á ári í 3^r. Þessi lista-
skóli er grein af háskólanum í
Edmonton og ætlaður til þess, að
efnilegir námsmenn hafi í ná-
munda og við áhrif stórbrotinn-
ar náttúru tækifæri að æfa æðri
listir. Allar tegundir listar eru
þarna kendar, svo sem málaralist
liöggmyndir, músík, tungumála-
nám (franska), smásöguritun og
leikrita o. s. frv. Skólinn er nú
orðin svo vel stæður efnalega,
að hann mun geta af eigin ramm-
leik haldið uppi starfi.
Nemendur eru hingað og þang-
að að úr landinu. Mjög viður-
kendir kennarar í listgreinum
hafa kensluna með höndum, þar
á meðal A. Y. Jackson, sem
kunnur er að áhuga fyrir sköp-
un þjóðlegrar listar. Hann von-
ar að vísir til hennar eigi eftir
að vaxa þarna upp, að músik eigi
eftir að þróast, sem minni á tign,
einveru og hina stórfenglegu
náttúrufegurð umhverfisins, að
Isikrit verði þar skrifuð, sem
fjalli um andleg og þjóðfélagsleg
málefni, að málararnir dragi
myndir af Canada, sem minni
ekki einungis á klettana, vötnin
og trén, en einnig á þjóðina, sem
hér býr, elskandi landið sitt og
iðjugefna; með öðrum orðum,
með verum gæddum mannlegu
eðli; að frá söguskáldunum komi
sögur, sem boði vor og þrótt,
sem sögur Chekovs, Flauberts
og Hemingways; að næsta kyn-
slóð að minsta kosti eigi marga
listamenn, sem á Canada líti
með undrun og aðdáun eins og
þeir sæu það í fyrsta skifti, og
segðu frá því í myndum, óði eða
sögu með svo skýrum og fögr-
um dráttum, að hjörtu þjóðar-
innar hræri.
Skólinn í Banff leggur til
verulega baksýn að stórum lista-
verkum: himinhá fjöll, spegil-
slétt vötn, mikla skóga, auk á-
gætrar leiðsagnar frá beztu lista-
mönnum landsins. Frá þessum
skóla og öðrum af sama tæi síð-
ar, ætti að geta sprottið orka sú,
er vekur þá þjóðlegu meðvitund,
sem lengi hefir verið beðið eftir,
að hér komi fram.
Næst setur bóndi vatnskietil-
inn á rafsstóna, sezt svo við út-
varpið, með rakvélina, sem or-
sakar brak og bresti í útvarpinu.
Þegar hann hefir lokið við rakst-
urinn, klætt sig og drukkið tvo
þrjá bolla af kaffi með morgun-
bita, rauk hann í flýti út og
skelti í lás.
Litlu seinna kemur húsmóðir-
in fram, úfin og ómáluð, bætir
meira af vatni í ketilinn, fyllir
þvottavélina og setur hana á
stað. Hækkar útvarpið til að
drekkja skröltinu í þvottavélinni
og til að vekja unga fólkið, sem
sumt þurfti að fara í vinnu og
sumt í skóla. En þegar það dugði
ekki, kallar húsmóðirin höstum
rómi, hærra en útvarpið og
þvottavélin, “að það væru bara
fáar mínútur til að borða og
komast í vinnuna!” Með morg-
unmatnum lét hún dæluna
ganga — “þeim væri skammar
nær að drattast í rúmið á kvoi^-
in, svo hún þyrfti ekki aö reka
þau í vinnuna á nverjum
morgni.” Og aftur var útihurð-
inni skelt í lás.
Svo varð stundar hlé þar til
sama andstreymið endurtók sig
með smá breytingum, meðan
þau yngri gleyptu í sig morgun-
bitann í snatri og hlupu út til að
komast í skólann á síðustu mín-
útu.
Nú var það húsmóðirin, sem
skelti útihurðinni í lás.
Hún var ein eftir í húsinu,
sem nú var hljótt og næðissamt.
aðeins útvarpið og þvottavélin,
sem héldu áfram samkepninni.
Tveir kaffibollar og sígaretta
hrestu upp á- húsmóðurina og
rauk hún á stað!
Hún þrífur ryksuguna út úr
skáp, stingur vírspotta í vegg-
inn. Þvottavélin kafnaði alveg,
en einstaka rokur heyrðust í
útvarpinu gegnum blístrandi
drunur og gauragang í ryksug-
unni, sem elti húsmóðurina um
alt húsið hornanna á milli.
Öðru hvoru veittist útvarpinu
betur, því, á eftir hverri sápu
auglýsingu, skall á glymjandi
hornablástur, og svo gekk langa
stund, þar til loks, að húsmóðir-
in reif vírspottann úr veggnum
og ryksugan dró síðustu andköf-
in og þagnaði.
Þvottavélin hélt áfram að
skvampa og þæfa á þvottinum,
með rykkjum og skrykkjum,
þangað til seint og síðar meir að
seinasta tuskan blakti úti á
snúru og síðasti skólpsopinn
hvarf ofan í kjallaragólfið.
En útvarpið hélt áfram sem
áður, að öðru leiti en iþyí, að það
hafði skift um sápu og daglegan
skamt af hjúskapar vandræðum,
um karlmanna svik og kvenna-
grátur — eða kvennasvik og
hvínandi rifrildi, — og músik á
eftir.
Svo réðist húsmóðirin á ó-
þvegna diskahrúgu í eldhúsinu,
en þegar sá glamrandi stóð sem
hæst, hringdi talsíminn.
Það var vinkona húsmóðurinn-
ar. Og svo byrjaði langur dag-
legur fréttavaðall fram og aftur
milli þeirra, nokkurskonar sál-
arléttir í hávaða og annríki heim-
ilisins, sem alt snerist í ergelsi
og gremju .\. . það væri nóg til
að gera meðal manneskju vit-
lausa . . . já — og ef maturinn
er ekki á borðinu á sömu mínútu
þá rýkur hann upp með vonsku
og heimtar að fá að vita, hvern
fjandann eg hafi verið að gera
allan daginn. Ekki svo sem að
hann taki til hendinni þegar
hann kemur heim úr vinnu. Ef
hann er ekki að skamma krakk-
ana, þá slettir hann sér á sófan
og steinsofnar. Ha? . . . Já, eg
hef líka oft sagt honum að hann
ætti að taka við húsverkunum
og finna út hvort hann hefði ekk-
ert að gera. — Húsið var bara
eins og svínastía í morgun eftir
þetta skíta veður í gær, því
krakkarnir sátu heima alt kvöld-
ið, aldrei þessu vant, annars eru
þau vanalega rokin út eftir
kvöldmat. Það er þá að minsta
kosti meiri friður í húsinu. En
í gærkveldi hafði hann alt á
hornum sér. Strákarnir flugust á
og hann skammaði stelpurnar
fyrir hávaðann í radíóinu.
Eg hyrði nú minst af því, því
eg sat við saumavélina og bætti
og bætti. Svei mér þá, ef nokk-
ur tuska endist stundinni leng-
ur á þessum strákum, þú ert
lánsöm gð hafa ekki stráka”. . .
Ha? . . . Já, það er nú satt, eg
segi nú sama, svona eru mínar
stelpur líka, það er ómögulegt
að nudda þeim til að taka til
hendinni nema með illu. — Það
er svona alt þetta unga fólk nú
á tímum, það hugsar ekki um
annað en hafa góðan tíma.”
Þegar hér var komið, hringdi
útidyrabjallan. Það var þá ekki
annað en fátæklega klædd ungl-
ings stúlka að selja jólakort, svo
húsmóðirin skelti hurðinni í lás
og réðist aftur á diskahrúguna.
Að því loknu rendi hún heitu
vatni og sápu í fötu, tók stóra
gólftusku í hönd sér, blés þung-
an og kraup á kné á eldhúsgólfið.
Útvarpið hélt áfram sem fyr,
að öðru leyti en því, að það hafði
skift um sápu!”
Eg byrjaði eitthvað á þá leið,
að þetta væru nú öfgar, sem eg
gæti ekki----
“Eg get vel trúað því” — greip
hann fram í, um leið og hann
stóð á fætur — “að þér finnist