Heimskringla - 02.04.1947, Síða 4

4. SlÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 2. APRÍL 1947
Hcimskringla
(BtofnuO ltat)
Kemut út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðiútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
, Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24185
JGGCOCCOCCCCCCOCCCCCCOCOCCCOCCCCOCCOCl'
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 2. APRÍL 1947
Eftirtektaverð grein
Eg var að lesa blaðið Winnipeg Tribune s. 1. mánudagskvöld.
Rakst eg iþar á gnein eftir kvenrithöfundinn snjalla, Dorothy
Thompson, sem mikið má heita ef ekki vekur ærna athygli.
Eins og ætla má, beinast hugir raanna að því sem er að gerast
í Moskva og vænta góðra frétta þaðan. En Dorothy Thompson
stendur nokkuð á sama una það. Segir hún að grundvöllur frið-
arins, sem þar sé verið að reyna að byggjia á, sé svo óréttlátur, að
litlu skifti um þann ifrið. ,
Ýmislegt hefir í ljós komið um það, sem gerst hefir á friðar-
ráðstefnum sigurvegaranna undanfarin ár. Sérstaklega bendir
höfundur á Yalta-fundinn í því efni.
Á þeim fundi gefur greinarhöfundur í skyn að víst muni vera,
að Stalin og Roosevelt og líklega Churchill einnig, hafi undir-
skrifað samning um að selja hóp manna og jafnvel heilar þjóðir
til eignar og yfirráða sigurvegurunum, til að leysa af hendi
þrælastörf fyrir þá. Það er nú nægilega ljóst, að þessu hefir verið
hrundið íí framkvæmd og bæði einstaklingar, sem Þjóðverjar, og
nokkrar smærri þjóða Evrópu, hafa verið hneptar í iþessa ánauð.
Hér sér Dorothy því ekki um annað en þrælasölu að ræða og bæði
einstaka menn og heilar þjóðir sviftar sjálfstæði sínu með þvá og
réttmætu mannlegu frelsi — um aldur og æfi. Þetta er alt gert í
niafni þess, að koma á friði og skapa mönnurn velsælu á þessari
jörð!
Á þessum ófagra og glæpsamlega grundvelli, er nú verið að
bollaleggja um frið á jörðu í MoskVa.
Hvátu þjóðirnar hafa löngum stært sig af því, að hafa afnumið
þrælahald. En þó hafa stórlaxarnir, sem með ráðin í heiminum
fara og undir þennan samning hafa skrifað, haft ósvífnustu og eina
stórfenglegustu þrælasölu á frammi!
SMkan friðargrundvöll þarf að rífa niður og leggja annan,
sem á mannúðar hugsjónum hvílir, en ekki fávíslegri hefnigirni.
Sjái ekki okkar æðstu höfðingjar heimsins, að öllu mannlegu
velsæmi sé ofboðið með þrælasölu þeirra og afnemi samninginn,
sem réttlæti hana, verði alþýða allra þjóða að rísa upp og láta þá
vita að það tilheyri liðinni tíð, að menn, konur og börn gangi
kaupum og sölum.
Þetta eru nú þungamiðja greinar Dorothy Thompson. Mun 1 frú' Éadil Begtrup' frá Da*n
mörgum þykja hún taka djúpt í árinni. En svo vanur rithöfundur,! mörku, sem talin er mjög mikil-
sem hun er, mun hun varla gera meira úr þessu, en efni er til og I hœf kona, sömdu þær skýrslu og
hun hefir allgoð sonnunargögn fyrir, þó umræddir samningar sögðu £ hennij hvert verkefni
hafi ekki enn venð opinberaðir almenningi. Höfundur byggir kvenna væri. En það var yfir.
sjaanlega a árekstrum, sem orðið hafa nú upp á síðkastið við leitt að vinna að framförum
bætur á fyrst, ef vel ætti að fara.
Þær óttuðust að það gleymdist
að taka það með í reikninginn,
eins og átt hefir sér stað til þessa,
og karlmenn mundu láta það efni
rýma fyrir veigameiri málum
sínum, ef konur sæu ekki betur
fyrir þessu.
Á það var lögð mikil áherzla
innan þessa kvennaráðs, að það
væri óhugsandi að helmingur
mannkynsins réði heimsmálun-
um eins og til þessa hefir við-
gengist og að konur þyrftu að
vera þar með i ráðum. En það
gætu þær ekki nema að þær
hefðu aðgang að stjórnarstöðum
sem karlmenn og væru í ráði
sameinuðu þjóðanna.
Svo var það 29. apríl 1946,
sem kvenfulltrúar frá sjö þjóð-
um — Danmörku,' Dominican
Republic, Frakklandi, Lebanon,
Póllandi, Klína og Indlandi —
komu saman í New York. Það
var fyrsti fundur kvennanefnd-
arinnar. Konurnar voru frá
þjóðum með mjög óMkum venj-
um og hugsunarhætti.
★
Fulltrúarnir frá Indlandi virt-
ust láta sér annast um jöfn tæki-
færi til menta fyrir konur
og menn; aðaláhugamál fulltrú-
ans frá Lebanon, var bönnun
fjölkvænis. En þetta aftraði
þeim slíður en svo frá, að komast
að niðurstöðu, sem fulltrúamir
voru hjartantlega sammála um,
sem grundvöll stefnu sinnar.
Þær lýstu brátt yfir, “að kon-
an væri mannleg vera en ekki
eitt af húsdýrum karlmann-
ianna”, og ætti því alveg eins og
maðurinn fult tilkall til frelsis
og þjóðfélagslegra réttinda. —
Sögðu þær þetta hvorttveggja
meira að segja hina mestu nauð-
syn til velmegunar þjóðfélaginu,
cg á því velta heilbrigði þess og
efnalegan, sem siðferðislegan
þroska. Þeirra verkefni á fund-
inum var, eins og þær sögðu, að
gera konum mögulegt að þrosk-
ast svo að þær uppfyltu sem bezt.
skyldur þær, sem á þeim hvíldu
sem öðrum (borgurum þjóðfélags-
ins.
Á fundi sínum, undir stjórn
starfi þeirra í sáðasta stríði. Ogx heild sinni um eitt cent, en
þessi undirnefnd færði sér það græddi tvö cents sjálf.
atriði vel í nyt máli sínu til Það sem bezt liggur eftir
styrktar. Þegar tími var til kom- stjórnina, er mikil lækkun á
inn, lagði nefnd þessi fram, í heildarskuld fylkisins.
Sú skuld nemur nú $108,000,-
sameinuðu þingi (General As
sembly) sameinuðu þjóðanna, til- 000, en var l940 $130,000,000.
lögur sínar.
Tillögumar fóru fram á, að
allar þjóðir, sem tilheyrðu félagi
sameinuðu þjóðanna og ekki
hefðu veitt konum atkvæðisrétt,
gerðu það nú þegar. Var fillagan
með fögnuði samþykt ií einu
hljóði lí sameinuðu þingi (Gen-
Af allri skuldinni nú eru 42
miljónir arðvænlegar, svo hrein*
skuld verður ekki nema 66
miljón dalir.
Þetta er nú alt auðvitað gott
og bliessað. En þegar að er gáð
er þessi velmegun á einn eða
kvenna, má eflaust mikið þakka inn og gat með því lækkað hann í harðri Mfsbaráttu frumbýlings-
áranna og tengja hug þess órjúf-
anlegum böndum við gamla
landið. Þarna komu aftur heim
til ættjarðarinnar lengstu rímur,
sem ortar hafa verið á Islandi,
Bragða-iMágusar rímur eftir Jón
lang Jónsson, 70 að tölu. Voru
þær Landsbókasafninu sérstak-
lega kærkomnar, því að ekki er
kunnugt um, að til sé af þeim
annað eintak. En auk iþessara
gömlu kunningja komu mörg
handrit, sem skráð hafa verið
vestan hafs, og kennir þar
margra grasa. Mest þótti okkur
um vert að fá mikið safn hand-
rita úr fórum höfuðskálds Vest-
urdslendinga, Stephans G.
Stephanssonar, en dr. Rögnvald-
ur haifði viðað að sér öllu, sem
til varð náð frá hans hendi.
Prentuðu bækurnar eru að
meiri hluta íslenzk rit, gefin út
vestan hafs, þar á meðal iblöðin
Heimskrinigla og Lögberg frá
byrjun. Auk þess kom nokkuð af
gömlum bókum íslenzkum og
ritum á ensku, varðandi Island
eða íslenzk efni. Allar bækurnar
fá sérstakt merki í Landsbóka-
safninu.
Með sendingu þessari fylgdi
ágætt eintak af blaðinu “Vín-
land”, sem :frú Brandson ekkja
læknisins fræga, sýndi Lands-
eral Assembly) alþjóðafélagsins annan hátt 'sköPuð með sköttum
11. des. 1946. Áhuginn sem full- á almenningi. Verkamenn og
trúarnir sýndu í sambandi við bændur hafa ekki allir sömu
tilöguna, er mjög hvetjandi til shgu að segja og stjómir af und-
frekari athafna. | anförnum veltiárum.
En konumar, sem tillöguna
fluttu, vita að þrátt fyrir þessar
góðu undirtektir, þarf á miklu
meira fylgi að halda frá almenn-
ingi, en ennþá vottar fyrir.
Til þess ihugsa þær sér að nota
blöð, útvarp og hreyfimyndir,
LANDSBÓKASAFN
ÍSLANDS
ÁRBÓK 1942
Ritaukaskrá Landsbókasafns
ásamt flutningi fyrirlestra um Islands yfir árið 1945 hefir Hkr.
málið ! nýlega iborist. Hefir safnið sam-
Á meðal annars, sem reynt kvæmt henni aukist um 4600
verður að gera, er að kalla kon- bindi, þar að gefin 1500 eintök á
ur frá löndum sameinuðu þjóð- árinu. 1 ársbyrjun 1946, var tal-
anna á fund og hugleiða þar allar ið að safnið ætti um 162 þúsund
hliðar málsins um réttindi Mindi prentaðra bóka.
kvenna I Nafna iþeirra er til safsins gefa
Konurnar ganga út frá þvi b*kur- er geíiÖ Í ritinu- ' hðkasafninu þa ’ hugulsemi að
sem vísu, að stöllur þeirra í eftirfarandi grem gjof heðan að
löndum sameinuðu þjóðanna,! vestan og skýrir sig sjálf.
muni fúsar til að rétta systrum
þeirra hjálparhönd. er frelsis HÖFÐINGLEG GJÖF VESTAN
njóta ekki nema ií mjög takmörk-1
UM HAF
uðum skilningi að það raál verði
auðsótt, að því leyti.
Með þetta mikilvæga starf fyr-
ir augum, hefir nú þessi auka-
nefnd kvenna, hlotið réttindi á
Þegar dr. Ragnvaldur Péturs-
son var hér á ferð í slíðasta sinn
sumarið 1937, lét hann þess get-
ið við þáverandi landsbókavörð,
að í sínum fórum væru nokkur
þinginu, sem fullkomin eða sjálf-
stætt ráð. Eru 15 loonur ií því og gön™1. íslenzk handrit, sem
frá þessum löndum: Danmörk,
Friakklandi, Kína, ÁstraMu,
Mexikó, Guatamela, Oosta Rica,
Landábókasafnið mundi geta
fengið, ef það óskaði. Það fórst
þó fyrir, að þ>etta væri athugað
Venezuela, Indlandi, Sýrlandi, nánar meðan Rögnvaldur var
Beylorussia, Bret- á lífi- Þe§ar styrjöldinm var lok-
friðar-samninga gerðina út af þessu.
þjóðfélagsins ií pólitáskum, hag-
Hitt er öllum kunnugt, að margar smáþjóðir, hafa tapað frelsi fræðilegum og menningarlegum
og fjon, verið upprættar af jörðinni við lok stríðsins, þó með skilningi
sameinuðu þjóðunum væru d stríðinu. Að á þeim hafi stórkostlegt
ránglæti verið framið, er það vægasta, sem um það verður sagt.
KONUR Á HEIMSRÁÐ-
STEFNUNNI
(Eftirfarandi grein er þýdd úr
ensku blaði og fjallar um starf
kvenna á þingum sameinuðu
þjóðanna; hún er skrifuð af
konu).
Eg tók mér það fyrir hendur
einn daginn, að spyrja konur
sem á vegi mlínum urðu, hvað
þær vissu um nefndina, sem inn-
an þings sameinuðu þjóðanna
annaðist málefni kvennia. Konur
þessar voru lögfræðingar, rithöf-
undar, húsráðendur, skrifstofu
þjónar, búðarþjónar og stjórn
endur viðskifta og fyrirtækja.
Sumar þeirra voru mjög vel
lesnar, og allar lásu þær eitt eða
tvö dagblöð í stórborgum og
nokkur tímarit.
Fyrst spurði eg þær hvort
nefnd væri til innan félags sam-
einuðu þjóðanna, sem fjallaði
um málefni kvenna. Ein vissi að
sMk nefnd var til; nokkrar sögð-
ust hafa heyrt talað um stofnun
hennar, en vissu ekki favort af
því hefði orðið. Margar vissu
ekki að hún væri til.
Eg var ekkert hissa á þessu;
mér var ljóst, að menn og konur
yfirleitt höfðu ekki lesið mikið
annað en fyrirsagnir skýrslna er
félag sameinuðu þjóðanna gefur
út. Og skýrslur um málefni
iSkýrslan benti á mun frelsis
kvenna á stjórnmálum í faeimin-
um. Hún benti á nauðsynlegar
4 j uin. xiun œim a iia'uosyinegai
kvenna, eru sjaldnast með stór- breytingar á lögum í giftingar-
um fyrirsögnum.
málum, í vernd konunnar, að því
óskift áhugaefni.
★
Eigi að síður er hér um svo er eignarétt snerti, sem víða
mikilvægt starf að ræða, að kon- væri sárgrætilega ábótavant. —
ur ættu ekki einungis að vita um Ennfremur kæmi ekki til móla,
það, heldur að vera stoltar af að að ^ neinn greinarmun
^a lí. °g S^nf ’ ^e*m se Það kvenna og karla, að því er vinnu
Isnerti; konur væru til ýmsra
I verka óhæfari en karlmenn, en
Að sMkt félag er til innan al- ’ karlmenn til annara starfa, svo
heimsfélagsins, er mjög mikilsiþað jafnaði sig. Konur ættu
vert. Það er d fyrsta sinni' lí sög- sömu heimtingu almennrar
unni að konur hafa fulltrúa d al- mentunar og karlmenn og ekki
þjóða stjórnmálum, sem helgar sízt í sérfræðigreinum mörgUm,
starf sitt málum þeirra og krefst sem þær væru jafnvel hæfari til
jafnréttis á öllum sviðum þjóð- að leysa af hendi, en karlmenn.
félagsiris við karlmenn. 1 Allar álitu konurnar, að póli-
Vísir að þessari nefnd varð til tísk réttindi yrðu að koma fyrst
á Lundúna-fundinum ií febrúar að jöfnu við karlmenn, af þvá að
1946, sem undimefnd mannrétt- án þess væri leiðin lokuð dil
inda og mannúðarmála nefndar framfara. Þó konúr nytu nú at-
sameinuðu þjóðanna. kvæðisréttar í 45 löndum ti!
Á þeim fundi höfðu ekki allar jafns við karlmenn, hefðu þær
konur sömu skoðun á því, hvort, ekki sömu réttindi og þeir að
heppilegt væri eða viturlegt, að skipa opinberar stöður.
biðja um stofnun kvennanefnd- j 1 öðrum en áminstum löndum,
ar innan alþj óðafélagsins, sem væru pólitísk réttindi kvenna
eingöngu hefði á stefnuskrá sinnj margar aldir á eftir tímanum.
jafnrétti kvenna. Sumar kon- En mikill áhugi væri samt að
urnar héldu, að betra væri, aðlvakna fyrir þessu. 1 13 af þeim
nefndin hefði alheimsmálin á 45 löndum, sem getið var um,
stefnuskrá sinni og töldu mál- hefði atkvæðisrétturinn fengist
efni kvenna og karla eitt og hið J í síðasta stríði, eða að þvá loknu.
Tryklandi,
landi og Bandaríkjunum.
Ráðið ihefir ærið verkefni til
að byrja með. “Öll þau atriði,
sem afstöðu konunnar áhræra í
þjóðfélaginu,” segir frú Begtrup,
ið, fór Landsbókasafnið þess á
leit við dr. Helga Briem, aðal-
ræðismann Islands í New York,
að hann færi til Winnipeg og
semdi við ekkju dr. Rögnvalds
sem ein fremst konan á þessu um kauP á handritum úr bóka-
nýj’a ráði kvenna er, “verða nú safni dr- Rögnvalds, ef það væn
til sölu, og var einkum logð a-
herzla á að fá íslenzk rit, prentuð
vestan hafs, og það sem til kynni
að vera af ritum á ensku um ás-
lenzk efni eða eftir íslenzka
áhuguð og gagnrýnd af mönnum
og konum um allan heim”. Með
þessu hverfa mörg þau mál, er
áður voru talin koma kvenþjóð-
inni einni við en ekki þjóðfélag-
inu í heild sinni; málin verða nú menn.
athuguð frá sánu rétta og æðra Haustið 1945 fór dr. Helgi
sjónarmiði, sem jafnréttis- og Briem síðan til Winnipeg og bar
frelsis- og umbótamál alls mann- upp erindi sitt við ekkju dr.
kynsins. Rögnvalds, frú Hólmfmði Péturs-
___________— son. Frúin svaraði strax á þá
leið, að sala kæmi ekki til
greina. Hinsvegar skýrði hún frá
því, að það hefði jafnian verið
* vilii og asetmngur þeirra fajona
bagbonnn af reiknmgunum að ■» * _ T_o„JL+Vanfnitl nVti
BÆRILEG AFKOMA
____ 4
dæma, sem lesnir voru í þingi s.
1. fimtudag.
Stuart Garson forsætisráð-
beggja, að Landsbókasafnið nyti
þeirra handrita og prentaðra
bóka úr bókasafni manns Síns,
sem það teldi sér feng i að eign-
sama vera. Vildu ekki gera þar
neinn mun á.
Aftur voru aðrar konur á því,
að aðstaða kvenna nú væri svo
miklu lakari en karlmanna váða,
að þar yrði sérstaklega að ráða
Þetta eru frarafarir, sem engan
dreymdi um fyrir fimm árum;
Iþá virtist atkvæðisréttur kvenna
bæði d Jaþan og á ítaMu eiga
langt i land.
Þessa vakningu ií frelsismálum
herra, sem einnig er fjármála- agt Bauðst hún þegar til þess
ráðherra, sagði tekjuafgang a ag gefa Landskókasafninu öll
árinu sem lýkur 31. marz 1947, handritin og þær prentaðar bæk-
verða $4,485,000. # ur og blöð, sem það helzt óskaði
1 þeim reikningi er talið féð, af fá Svo sem nærri má geta
sem sambandsstjórnin greiddi, tþk dr Helgi þessu ágæta boði,
eftir að skattsamningarnir við með þokkum fyrir hönd Lands-
faana voru gerðir. Án þess hefði bókasafnsins, og var þegar haf-
tegjuafgangurinn numið nærri izt handa um að velja bækurn-
tveim miljónum. . , ar og þua um þær til heimflutn-
Allar tekjur ársins numu $29,- ings. Áðuren því verki væri lok-
496,052. Hafa tekjurriar aldrei ið, veiktist frú Hólmfníður, en
áður verið svo miklar. dr. Helgi gekk frá þeim bókum
Eftir samningnum við sam- til sendingar, sem búið var að
bandsstjórnina, greiðir hún taka frá. Gaf Soffanáas Þorkels-
fylkinu $5,500,000. son, verksmiðjueigandi, vand-
Annað sem tekjurnar hefir aða kassa undir sendinguna, og
aukið, er ágóði vinsölunnar. — kom hún heilu og höldnu til
Hann nemur (yfir 11 mánuði) Reykjavíkur nokkrum vikum
$6,500,000. síðar.
Á komandi ári er gert ráð fyr- j sendingu þessari, sem fyllti
ir svipuðum tekjum eða $29,- sex stora kassa, voru rúmlega
405,384. Á sitt hvað þá að gera, gO bindi handrita og um 300
því við tekjuafgangi er ekki bú- þindi prentaðra bóka, blaða og
ist meiri en $89,688. j ntMnga. Meðal handritanna eru
Um skattalækkun er ekki tal- n0kkrar gamlar og vinalegar
að aðra en á bensáni og nemur| skruddur með rímum, sögum og
einu centi. Sá skattur var 10 kvæðum, sem fylgt höfðu á sín-
cents og var hlutur fylkisins 7, um tiíma íslenzku sveitafólki
cents, en sambandsstjómar 3 vestur um haf og átt sinn þátt í
cents. Nú fær fylkið allan skatt-J að ylja þvj um hjartarætur í
senda því að gjöf. Á yfirstand-
andi ári hafa Landsbókasafninu
einnig borizt nokkur handrit og
bækur frá Vestur-Islendingum
og verður Iþess nánar getið í ár-
bók safnsins 1946.
Frú Hólmfríður Pétursson hef-
ir með þessari dýrmætu og kær-
komu gjöf sýnt ættlandi slínu
ræktarsemi og höfðingslund, og
færi eg henni hér með alúðar-
þakkir frá Landsbókasafninu.
•
Rögnvaldur Pétursson var
Skagfirðingur að ætt, fæddur að
Ríp í Hegranesi 14. ágúst 1877.
Ftoreldrar hans ,Pétur Björnsson
bóndi að Ríp, og kona hans,
Margrét Björnsdóttir, fluttust
vestur um haf árið 1883 og sett-
ust að í Norður-Dakota. Ólst
Rögnvaldur þar upp með foreldr-
um sínum við harðrétti frum-
ibýlingsáranna og kynntist þar af
eigin raun baráttu og sigrum
landnemanna. Hann stundaði
nám í guðfræðiskólanum í Mead-
ville í Pennsylvaníu og sáðan í
Harvard háskóla. Eftir það gendi
hann prestþjónustu hjá Únitara-
söfnuðinum í Winnipeg, en gerð-
ist jafnframt forvígismaður
Vestur-Islendinga ií félags- og
menningarmálum, og er saga
'hans á því sviði margþættari og
merkilegri en svo, að reynt verði
að rekja hana hér. Hann hlaut
margs konar viðurkenningu fyr-
ir störf sín í þágu menningar-x
mála og bókmennta, meðal ann-
ars doktorsnafnbót frá Mead-
ville-skólanum og frá Háskóla
Íslands. Hann lézt í Winnipeg
30. janúar 1940.
Frú Hólmfríður Pétursson er
fædd í Hraunkoti í Aðaldal í
Þingeyjarsýslu 10. júnlí 1879.
Voru foreldrar hennar Jónas
Kristjánsson, bóndi þar, og kona
hans, Guðrún Þorsteinsdóttir.
Hún fluttist ung vestur um haf,
giftist Rögnvaldi Péturssyni
sama árið og hann hóf nám sitt
við Meadville-skólann og reynd-
ist manni sínum jafnan hinn á-
gætasti förunautur. Var heimili
þeirra og heimilisMf mjög til
fyrirmyndar, og þótti öllum gott
þar að koma. Þau eignuðust
fimm börn, og eru fjögur þeirra
á Mfi, ein dóttir og þrír synir, öll
'háskólamenntuð. F. S.
Síðast liðinn mánudag dó að
beimili sínu, 713 Mandeville
Ave., Deer Lodge, Jörundur Jör-
undsson, 52 ára gamall. Hann var
sonur iLofts. Jörundssoniar, er
húsamsíði rak um langt skeið í
Winnipeg og er einn af kunnustu
íslendingum hér. — Hinn látni
skilur eftir konu og 2 börn, upp-
komin.