Heimskringla - 21.05.1947, Blaðsíða 3

WINNIPEG, 21. MAI 1947
HEIMSKRINGLA
3. SIÐA
eimhverju um andlegum kraft
mannsins, þá verður ekki gert
upp á milli okkar og foríeðra
okkar. Og þótt menn dragi ýms-
ar nútíma uppfinningar inn í
slíkar umræður og bendi til
dæmiis á útvarpið, sem dæmi
um yfinburði og snilld nútíma-
mannsins, þá verður að leggja
þá spurningu fyrir þá, hvað það
sé, sem þar býr á bak við. SMkur
samanburður verður svipaður
því, að gert sé upp á milli eðlis-
hvata apakattar, sem hefur
drykkjarvatn í búri sínu, og hins
sem ékki hefur þau þægindi.
Getan til þess að læra er hér
ekki þung á metunum, heldur
getan til þess að finna upp nyts-
ama hluti. Einn af fyrstu Neand-
erthal-mönnunum fann upp
nýja aðferð til þess að búa til
steinöxi. Miklu seinna fann ann-
ar formaður upp ör og boga.
Hver er þinn skerfur, lesandi
góður?
Allar þessar neikvœðu sann-
anir merkja ekki það, að ekkert
sé hægt að læra um eðli manns-
ins a'f fornri og nýri sögu hans.
Við höfum ekki ferðast í gegn-
um þúsundir ára, frá skinn-
klæddum veiðimanni til skikkju
búinS vísindamanns á rann-
sóknastofu sinni, án þess að sú
þróun merki eitthvað. Merking
hennar hlýtur að vera sú, að
þegar maðurinn lifði undir ber-
um himni, á gæðum jarðarinnar,
bjó hann yfir margfalt meiri
gáfum en nauðsynlegar voru til
þess að viðhalda slíku Mfi. Það
sem háði honum, var baráttan
fyrir Mfsviðurværinu, biðin eft-
ir því, að komast yfir auðveldari
aðferðir til matvælaframleiðslu,
en eltingaleikur við dýr merkur-
innar er. Hann átti Mka eftir að
skynja hin fyrstu sannindi um
.eiginleika ytraborðs náttúrunn-
ar, form og gerð málma og lög-
mál gróanda og ræktunar.
Það hlýtur ennfremur að
merkja, að maðurinn býr yfir
miklum félagslegum hæfileik-
um, sem eru afleiðing sálfræði-
legrar þróunar, sem er sambœri-
leg við hina Mkamlegu þróun
hans í árþúsundir, og að þessi
félagslega tilhneiging hafi
reynst happasæll eiginleiki í
breytingunni frá flöktandi veiði-
og hjarðmennsku ættbállka að
staðfastri dvöl miljónanna í
borgum og nútíma þjóðfélögum.
Það er nokkurn veginn víst, |
að við sjálfir þroskumst ekki
meira sálarlega eða Mkamlega
á næstu tíu þúsund árunum, en
við höfum gert á þeim síðustu,
°g vissast er fyrir okkur, að
feikna með því, að gáfnáfari
oklkar verði svipað háttað. á
Uæstunni og - verið hefur. Ef
menningin hefur ekki á ein-
hvern dularfullán hátt gert heila
bú okkar stærri og fullkomnari
on á Eskimúum og Búskmönn-
Unum á Mðnum . tíma, þá
má ganga út frá því sem vísu,
að slík undur gerist ekki á næstu
arum. Sú framför, sem verða
hann að þessu leyti, verður því
fyrir betri þjálfun þeirra eigin-
leika, er við þegar búum yfir,
en ekki af völdum viðbótar af
oáttúrunnar hálfu.
Víst er það, að hin tækilega
menning okkar mun halda á-
fram að þróast og vaxa og fæða
af sér ný undur. Dagdraumar
okkar um all% kyns vélræn þæg-
mdi kunna að rætast í framtíð-
mni, og á því svæði er ekki hægt
setja neinar ákveðnar tak-
markanir. SMkir draumar hafa
alltaf verið að breytast í raun-
veruleika, allt síðan maðurinn
faon upp jarðræktina og losaði
si§ við ófullkomleika veiði-
mennskunnar.
Hinar veigamestu framfarir í
bessa át| hafa að sjálfsögðu orð-
l® á seinni tímum, með beizlun
°rkulinda náttúrunnar, allt frá
kolum, olíu og vatnsafli, að j
kjarnorkunni sjálfri, sem gefur ^
°kkur afl, sem aldrei var beizl-
° i nednu formi áður. Ef svo
færi, að kjarnorkan yrði í fram-
tíðinni helzi aflgjafi mannheims
þá hafa dagdraumar blaða-
manna um hana — allálberandi
upp á Síðkastið — vissulega ekki
verið óméikir, því að þá mun
mönnum finnast, að aðrir afl-
gjafiar, sem notaðir hafa verið
á síðustu árhundruðum hafi að-
i eins verið Mtilfjörlegir fiorríðar-
I ar hins mikla krafts, á sína ví'su
! eins og kopar og eir voru undan-
! fari járnsinS í áhaldasmiíðinni.
Þess verður nú víða vart, að
menn óttast, að með kjarnork-
unni hafi maðurinn leyst úr læð-
ingi kraft, sem er honum ofvax-
inn, og að uppfinningasemi hans
muni að lokum ríða honum að
fullu. Víst getum við lagt heil
héruð í auðn með hinu nýja DD-
T dufti, en eigi að síður virðist
það ósennilegt, í ljósi sögunnar,
að við megnum ekki að hafa
hemil á hlutum, sem við höfum
sjálfir búið til. Ef örlög manns-
ins hefðu átt að vera sMk, að
hann skyldi ekki vera jafningi
véla sinna og uppfinninga þá
væri þegar búið að höggva stór
skörð í tilveru hans.
Við höfum alltaf haft andleg-
an kraft og gáfur til þe§s að ráða
við uppfinningar síðustu tíu
þúsund áranna og við höfum á-
reiðanlega ekki kannað til fulls
uppfinningasemi og hugvit hinn-
ar mannlegu veru, þrátt fyrir
stórkostlegar framfarir síðustu
áraltuganna. En þetta er engin
trygging fyrir raunverulegri
framför í mannheimi, í átt til
dýrðarríkisins, sem við viljum
stefna að.
1 rauninni er það svo, að eftir
því sem hið daglega Mf verður
vélrænna og krefst meira af
hægfara hugviti, kann að verða
erfiðara að nálgast hæstu hug-
sjónir okkar, eins og til. dæmis
um jöfnun tækifæranna, í stað
þess að margir vænta sér þess,
að það verði létt'ara.
Þetta er áminning um þau
sannindi, að vandaimál heims-
ins munu verða félagsleg, eins
og þau hafa ævinlega verið. I
allri hinnu óralöngu sögu manns
ins hefur hann jafnan þurfit að
mæta einhverjum tæknilegum
framförum, sem hafa leitt til
fólksfjölgunar og hafa haft á-
hrif á skiptingu vinnuaflsins.
Þessar framfarir hafa ævinlega
boðað vandamál, sem hin félags-
legi þroski okkar hefur átt er-
fiitt með að ieysa. Ef við ættum
eiginleika til jákvæðrar félags-
legrar skynsemi, sem jafnist á
við uppfinningasemi okkar á
hinu tæknislega sviði, þá væri
framtíðin bjartari og Mfið létt-
ara en nú er. En saga ár þúsund-
anna gefur ekki ástæðu til svart-
sýni. (Lausiega þýtt.) —Samv.
MERKILEGUR FUNDUR
f BLAINE
Hjónabandið
“Giftingarathöfnin kann að
verða sjálfvirk. Á þessari öld
útvarps eru það lítil vinnuvís-
indi af tugum presta á ýmsum
landShlutum, að þylja sömu orð-
in og spyrja sömu spurningar-
innar. 1 staðinn mætti útnefna
einn biskup, sem sæi um allar
giftingar, jarðanfarir og Skiírnir.1
Hann mundi þá sitja í sérstök-1
um útvarpssal og framkvæma
vígsluna þaðan. Mætti hugsa
sér, að hann gæfi saman 500
brúðhjón í einu.”
Prófessor A. M. Low
Kvikmyndir
“Innan 100 ára mun sérhvert
heimili hafa sérstakan stofuvegg
útbúinn fyrir kvikmynda- og
leiksýningar, þannig, að með því i
að þrýsta á hnapp komi í ljós á
tjaldi alls konar fígúrur, sem;
skemmta eftir vild. Pábbi og
manna sitja þá heima á kvöldum j
og skemmta sér við þetta, enj
unga fólkið, sem heldur ekki þá
tollir heima, mun sækja hin
venjulegu leikhús, eins og við
þekkjum þau, aðeins miklu full-
komnari og þægilegri en þau nú:
eru.” —Ivor Brown
Meðal annara vandamála Elli-
heimilisnefndarinnar í Blaine
var það, að finna sem allra á-
kjósanlegast byggingarstæði. —;
Haifði hún litið á alla þá staði í
Blaine og næsta nágrenni, sem
til mála gæti komið að velja.
Fann hún kosti og ókosti á öllu [
sem hún skoðaði. Var hún því í
vanda stödd með valið. Meðal
annars, sem til greina kom var
verðið. Viar það mjög mismun-
andi — alt frá 0 (Andrew Dan-
ielsson bauð henni land að gjöf)
upp í $8,000.00. Brátt varð
nefndin vör við að skoðanir
þeirra sem gefið höfðu fé til fyr-
irtækisinS, voru skiftar í þessu
máli. Tók hún þvi það ráð, að
kalla saman á fund alla þá sem
þegar höfðu lagt fram fé eða gef-
ið ákveðin loforð, og biðja þá að
skera úr málinu. Var sá fundur
fjölmennur. Einar Símonarson,
formaður nefndarinnar stýrði
fundinum. Eftir að nefndin
hafði skírt frá aðgjörðum sín-
um ií miálinu og gefið upplýsing-
ar um hina ýmsu staði er hún
hafði skoðað og með hvaða kjör
um þeir voru fáanlegir, kom
fram tillaga um að kaupa einn
þeirra. Vioru atkvæði um hana
greidd á miðum þannig að hver
skrifaði annaðhvort “já” eða
“nei” á sinn miða. Var tillagan
samþykt með 65 atkvæðum gegn
5. Var néfndin þannig *leist úr
öllum vanda með valið á bygg-
ingarstæði. Þetta köllum við
landarnir í Blaine lýðræði og það
höfurn við ákveðið að skuli
verða framvegis grunndvöllur
þeirrar stofnunar sem við ætlum
að byggja.
En það sem gjörði þennan
fund sérstaklega markverðan
var það, að þegar atkvæðagreisl-
an hafði farið fram komu menn
sér saman um að taka stutt fund-
arhlé til að freista þess hvort
mögulegt væri að hafa saman
þar á staðnum verð þess lands
sem ákveðið hafði verið að
kaupa — en það verð var $1,000.
Eftir 15 — 20 mínútur var fund-
ur aftur settur og kom þá á ljós,
að meginhluti upphæðarinnar \
var fenginn og þrjá næstu dagaj
bættist við það sem til vantaðij
og heldur meira. Þess er vert að'
geta, að flestir þeirra, sem lögðu |
fram fé á fundinum, höfðu áðurj
gefið til stofnunarinnar. Að;
fundi loknum neittu menn j
égætra veitinga sem kvennfólk-j
ið hafði framreitt. Voru allir í.
glöðu og góðu skapi vegna þeirr-;
ar tilfinningar að þeir hefðu af-j
greitt mál sitt með þeirri rögg-j
semi og skörungsskap, sem í
fréttir væru færandi og til fyrir-
myndar öðrum.
Eftir fundinn sneri nefndin sér ^
strax að því að kaupa lahdið..
Gekk hún á fund bæjarstjórnar-
innar í Blaine til að biðja hana
um framræslu á landinu, saur-
|
rennum, o. fl., og lofaði bæjar-
ráðið að sjá um þessar fram-
kvæmdir hið bráðasta. Landið
er ein “city block” eða um 2)4'
ekrur að stærð. Það er vel í
byggð sett, nálægt hinu fagra og
fræga Peace Arch Park, á landa-
mærumm Bandaríkjanna og
Canada. Þaðan er og örstutt á
pósthúsið, járrtbrautarstöðina og'
bílastöðina. Verður því auðvelt
fyrir ferðamenn að heimsækja
gamla fólkiið hvenær sem leið
þeirra liggur um Blaine.
1 Seattle er nefnd að starfa að
þessu sama máli og er þess vanst
að þaðan komi myndarlegt tillag'
til fyrirtækisins. Það er laungun
þeirra sem þessu máli unna, að
sem allra fyrst verði hægt að
birja á bygginunni. Nefndin veit
um aldraða Islendinga fjar og
rnær, sem bíða með óþreyju eftir
því að fá vist á hinnu fyrirhug-
aða heimili. Hve fljótt þetta get-
ur orðið er fyrst og fremst undir
því komið, hve greiðlega og
höfðingslega þeir, sem hafa trú
á tilgangi nefndarinnar, sýna
trú sína í verki. Það eru góðir
landar í Everett Portland, Ast-
oria, San Francisco, Los Angeles
að styðja þetta mál. Látið ekíki
undir höfuð leggjast að senda
tillög ykkar til Mr. J. J. Strau/n-
ford, féhirðis nefndarinnar. —
Munið það, að þó að heimilið
verði bygt í Blaine og þó að
Blaine og nágrennið hafi, upp að
þessum tíma, lagt mest fram af
fé og starfi, áskilur þetta fólk
sér engin forgangsréttindi fram
yfir aðra Íslendinga, hvaðan sem
þeir koma. Hugsunin er sú, að
láta jafnt yfir alla ganga.
A. E. Kristjánsson
NÝ KYNNINGARLEIÐ
Eftir Skúla Skúlason
Þeim fækkar óðum, sém telja
kynningu lands og þjóðar erlend-
is hégóma einn og óþarfa. Fyrir
þrátáu árum hefði það þótt f jar-
stæða að kosota fé til þess að
taka þátt í heimssýningu og
yfirleitt hefir sá broslegi mis-
skilningur ríkt hjá mörgum, að
aðrar þjóðir vissu svo mikið um
okkur að engu væri á það bæt-
andi. Með vaxandi kynnum okk-
ar af öðrum þjóðum, faefir það á-
unnist, að við erum farnir að
skilj a hve nauðaMtið það er, sem
aðrar þjóðir vita um Island, og
um leið hefir kröfunni um
aukna lankynningu aukist fylgi.
— Um landkynninguna hefir
fyrst og fremst verið rætt lí sam-
bandí við skemmtiferðalög út-
lendinga en það verður ljósara
með hverjum degi, að eigi er slíð-
ur þörf á henni til að greiða fyr-
ir verzlun og viðskiftum og til
að afla menningarsamband Is-
lendinga við aðrar þjóðir.
Síðustu árin hefir riíkið og
Reykjavíkurtbær verið ört á fé
til þess að styrkja söngfiokka
ög íþróttafélög til utanfara, og
þá einkum til Norðurlanda, og
er síst að lasta það, því að þessir
flokkar hafa verið landinu til
hins mesta sóma. En vitanlega er
þetta nokkuð einhæf kynning til
lengdar og gæti valdið þeim
misskilningi, að menning þjóð-
arinnar væri einkum fólgin í því
að iðka íþróttir og syngja. “Glim
aens och sangens land” kallaði
sænskt blað Ísland í fyrra.
Hvorttveggja er vitanlega gott,
en það er fleira, sem þarf að
kynna.
Reykvíkingar hafa orðið þess
varir, að aðrar þjóðir nota sýn-
ingar til að kynna sig og lönd
Sín, þvií að slíkar sýningar hafa
verið haldnar í Listamannaskál-
anum. Og þeir hafa Mka kvik-
myndir til að kynna þjóðMf sitt
og atvinnuvegi. Þetta er ódýr að-
ferð, en reynist notadrjúg. Og
eg held að það væri reynandi
fyrir Íslendinga að prófa faana.
Byrja með Norðurlöndum og
halda svo áfram meðal annara
þjóða, ef góð reynsla fæst.
— — — Það sem fyrst óg
fremst á að bera svona sýningu
uppi er góðar ljósmyndir af nátt-
úru landsins og atvinnuvegum
og aðgengilegar sýnimyndir
(Mnu rit og teikningar) er gefa
hugmynd og þróun framleiðsl-
unnar og verklegra fram-
kvæmda, svo sem aukning fiski-
flotans, ræktaðs lands, vega, vita
og hafna. — Stutt hagskýrslu-
ágrip i myndum. Lýsing á út-
flutningsvörum þjóðarinnar og
yfirlit um hvaða vörutegundir
helstar eru fluttar inn i landið.
Enn fremur ætti svo að hafa
á svona sýningu listiðnað ýmis-
konar, tréskurð, fallegan út-
saum, gull- og silfursmíði, valda
muni, sem Mtið fer fyrir. Hins-
vegar er tæplega hugsanlegt að
hafa málverk á svona sýningu,
bvf þau krefjast betri húsa-
kynna en hér mundi um að ræða
ag svo er hitt, að íslénzkir mál-
arar taka nú orðið þátt í sameig-
mlegum Norðurlandasýningum.
Til þess að kynna útlendingum
íslenzka málara- og myndhöggv-
aralist til hlítar þarf alveg sér
staka sýningu.
Norðurlandabúar vita, að Is
lendingar voru bókmentaþjóð ti!
forna, en hinsvegar ér þekking
almennings á bókmentaMfi ís-
lenzkrar nú tíðar mjög ábóta-
vant á Norðurlöndum. Eitt aðal-
hlutverk svona sýningar ætti að
vera að sýna líslénzkar bækur.
Þær væri hægt að gera fjölskrúð-,
ugar, sem sanna mundi öllum, að
Íslendingar eru ekki hættir að
skrifa. Þó að það séu ekki marg-
ir á Norðurlöndum, sem lesa ís-
lenzku sér til gagns, þá er mikil
þörf á því að láta fólk vita, að
hér blómgist bókmentir. Þetta
mætti m. a. verða til þess, að út-
gefendur á Norðurlöndum —
mundu fara að kynna sér ís-
lenzkar bækur ií þeim tilgangi
að gefa þær út í þýðingum, en
eins og sakir standa má heita
að íslenzkar nútíðarbókmenntir
séu lokaðar öllum heiminum.
SMkt má ekki svo til ganga
lengur og er ranglæti, því að á
Islandi eru margir rithöfundar
sem gefa út bækur, sem eru fylli
lega sambærilegar við margt af
því sem gefið er út í nágranna-
löndunum. Það þarf að taka fast
á þessu máli til þess að koma
því í viðunandi horf og rjúfa
þær fangagirðingar, sem íslenzk
skáld eru enn stöddlí, vegna þess
að þau skrifa mál, sem fáir
skilja. Og þetta er hægt og tám-
inn til þess einmitt nú, þvií að al-
menningur er lesfúsari nú en
hann hefir nokkru sinni áður
verið.
Þessi sýning ætti að fara á
milli allra höfuðborga Norður-
landa og auk þess til hinna
stærri bæja í hverju landi, svo
sem Ólaborgar, Árósa og Odense
í Danmörku, Bergen, Þránd-
heims og Stafangurs í Noregi,
Göteborg, Malmö, Linköping Og
Norrköping í Svíiþjóð og Abo í
Finnlandi. Hæfilegt er að hafa
sýningar þrjá daga til viku á
hverjum stað. Lágan aðgangs-
eyri má hafa að sýningunni á
daginn, en að kvöldinu væri
jafnan sérstök dagskrá.
Með sýningunni þarf sem sé
að hafa tónlistarmenn og skáld,
sem skemmta með hljóðfæra-
leik (eða söng) og upplestri ís-
lenzkra faókmennta (í þýðingu)
á hverju kvöldi, auk þess að
stutt erindi væri þá haldið um
landið, og ef hentug stutt kvik-
mynd væri til, þá yrði hún sýnd.
Komufólkið fengi á þennan hátt
nokkurn veginn hugmynd um
það helsta sem vert er að sýna,
og mundi geta gert sér réttari
hugmynd um landið, en það
fengi af stórri bók.
Með því að fá blöðin til liðs
við þetta fyrirtæki, tel eg þarfi-
laust að kvíða því, að aðsókn
yrði Mtil. Það er furðu rnikið af
fólki á Norðurlöndunum, sem
vill fræðast um Island og mundi
grípa tækifærið fegin's hendi.
-Mbl. 27. marz.
Kona (ií kvikmyndahúsi). —
“Ó fyrirgefið, er hatturinn minn
yður til óþæginda?”
Maður (ií næsta bekk fyrfir aft-
an). — Nei, en hann er konunni
minni til óþæginda. Hún vill fá
samskonar hatt.”
* * *
“Ef þú elskaðir tvo menn,
annan ríkan og hinn fátœkan —
hvað myundirðu þá gera?”
“Eg myndi giftast ríka mann-
inum og vera góð við þann fá-
tæka.”
Hhagborg
FUEL* CO.
H
Dial 21 331
NO.U1) 21331
FRÉTTIR FRÁ ÍSLANDI
íslenzkir vísindamenn
önnum kafnir við
rannsókn Heklugossins
1 fyrrakvöld og fram eftir
nóttu var mikið gos á Héklu og
drunur eftir þvi. Sáust ,þá vel
eldar frá Fellsmúla; en síðari
hluta nætur og í gær varð þar
ekki vart neinna eldsumbrota.
Loft var þungbúið og sást ekki
til Heklu frá Féllsmúla.
Síðan Heklugosið hófst hefur
Atvinnudeild Háskólans verið
önnum kafin við rannsóknir í
sambandi við það. Hafa henni
borizt sýnishorn af ösku, vikri
og hrauni frá ýmsum stöðum í
nánd við Heklu. Hefur hún hér
notið samvinnu þess fólks, sem
býr á umræddum slóðum, en
þýðingarmiesti hluti sýnishorn-
anna hefur borizt frá jarðfrœð-
ingum og öðrum, sem starfa við
rannsóknir á Heklugosinu.
Á Atvinnudéildinni starfa náu
efnafræðingar við að vinna úr
sýnishornunum. Starf þeirra hef-
ir gengið greiðlega, en áhalda-
skortur þó tafið nokkuð fyrir.
Þarna er um að ræða mikið vérk-
efni, en til þess að ná betri ár-
angri, hafa efnafræðingarnir
skipt með sér verkum, og annast
hver um sig ákveðið hlutverk.
Öll sýnishorn eru skrásett og
upplýsingar bókfærðar. Síðan
eru sýnishornin tekin til rann-
sóknar á þeirri röð, sem þau ber-
ast. En iþegar nauðsyn krefst
skjótrar rannsóknar eru ný sýn-
ishorn tekin til athugunar, strax
og þau berast, og rannsókn eldri
sýnishorna látin bíða. Helztu
verkefni Atvinnudéildarinnar
eru þau, að kynna sér sem átar-
legast samsetningu hrauns og
öskufalls og fylgjast með breyt-
ingum á þessu eftir því sem
lengra Mður á gosið. Vatn á gos-
stöðvunum og nágrenni þeirra
er rannsakað, sömuleiðis loft-
fegundir þær, sem gosinu eru
samfara. Reynt verður að skýra,
hvernig gosefnin sameinast yfir-
borðsvatni, og í hvaða ástandi
þau efni eru, sem leysast upp í
vatninu. Andrúmsloftið verður
rannsakað langt út frá gosstöðv-
unum, og mun atvinnudeildin
fylgjast með áhrifum loftteg-
unda frá gosinu á samvinnu við
lækna. —Þjóðv. 11. apríl.
* * *
Nýtt íslenzkt leikrit
Á laugardaginn verður flutt í
útvarpið nýtt leikrit eftir sr.
Jakob Jónsson. Néfnist það:
“Maðurinn, sem sveik Barrabas”
Látið er Támanum kunnugt
um efni leikritsins, en það gerist
í Gyðingalandi á Kristsdögum,
eins og nafnið bendir til. En séra
Jakob er svo kunnur af fyrri
leikritum sínum og öðrum kenn-
imannlegum störfum að þeir
sem fylgjast með þróun áslenzkra
bókmennta, vilja ekki láta nýtt
leikrit frá honum fara fram hjá
sér. —Tímin 3. apríl
BORGIÐ HEIMSKRINGLU—
því gleymd er goldin sknld
Kaupendur Heimskringlu og
Lögbergs á íslandi
Gerið svo vel að senda mér sem fyrst greiðslu fyrir
yfirstandandi árgang, kr. 25.00 fyrir hvort blað. Dragið
ekki að greiða blöðin. Það léttir innheimtuna. Æskilegt
að gjaldið sé sent á póstávásun. Þeir sem eiga ógreidda
eldri árganga, eru vinsamlega beðnir að snúa sér til mán.
BJÖRN GUÐMUNDSSON,
Holtsgata 9, Reykjavík