Heimskringla - 17.09.1947, Blaðsíða 4

4. SlÐA
HEIMSKRINGLA
WINiNIJFlEG, 17. SEPT. 1947
OOOOOOOSOOOOOOOOOOOOeOðOSOOOOðGOOOOOðOOOOOOOOÐOSOQGSr/
Ircimðkringla
(Stofnve 1SS6)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Ei?endur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirlram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viOskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
“Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24185
SMOOOQOOOOOOOOOOOOOOOeOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOðOSOOOOOOcS
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 17. SEPT. 1947
GÓÐUR HLJÓMLEIKUR
Hljómleika samkoma Snjó-
laugar Sigurðsson í Fyrstu lút.
ikrkju s. 1. miðvikudag, var mjög
vel rómuð af enskum musik-
gagnrýnendtun ií diagblöðum
bæjarins daginn eftir. Fundu
þeir í spili Snjólaugar marga þá
kosti, er góða spilara prýða og
aðstoðar, er því >að nokkru leyti
að róa á borð með Rússum.
Að hinu leytinu getur svo far-
ið, að ef Austur Evrópu þjóðim-
ar fengju að sjá, þrátt fyrir boð
og bönn hinna fyrirlitlegu valda-
seppa frá Rússlandi, sem yfir
iþeim táða, að vestur þjóðirnar
vildu þeim vel, að þær yrðu von-
betri um að geta með tíð og tíma
Öryggisráðið heldur við öryggisleysi
og hindrar frið!
Þessi vika ætti að verða söguleg og ef vel fer örlagarík fyrir
friðarmálin í heiminum.
Vikan er fyrst og fremst helguð málum Sameinuðu þjóðanna
víða um heim. Deildir af því félagi, hvar sem til eru, flytja nú
mál þess af kappi og reyna að vekja sem almennast áhuga fyrir
friði. í annan stað kemur nú Allsherjarráð Sameinuðu þjóðanna
(General Assembly), til sögunnar þessa viku. Er talið víst, að
eitt af aðalmálum þess komi við afnámi neitunarvaldsins, sem
mjög er nú talað um, að fullum friði hafa aftrað tíl þessa í Ör-
yggisráðinu eða á þriðja ár frá stríðslokum.
Eitt af því sem sagt hefir verið um þetta efni og mikla athygli
hefir vakið, eru ummæli Mr. Anthony Eden. Hann heldur sér
aðallega við tvö atriði. Hið fyrra er, að Rússar hafi með beitingu
neitunarvaldsins í Öryggisráðinu komið alt öðru vísi fram en búist
var við og jafnvel ráð sé gert fyrir í 'lögum félagsins. Telur hann
það ekki lengur viðunandi fyrir Sameinuðu þjóðirnar. En hann
örvæntir samt ekki um endanlegan frið fyrir þessu. Það verður
þvert á mót tilefni til þess, að hann minnist hins atriðisins í um-
mælum sínum. En það er niauðsyn á að vekja áhuga hjá almenn-
ingi allra þjóða til fylgis og styrktar hugsjónum Allsherjarráðs
Sameinuðu þjóðanna svo að félagið eða fulltrúar þess finni til
þess, að það sé þeim skylda að efna til friðar i heiminum, en ekki
láta alt lenda í útideyfu, eins og nú eigi sér stað.
Sameinaða þjóðafélagið var á laggir sett vegna almenns áhuga
allra þjóða fyrir því, að efna til sameiginlegs öryggis og friðar.
Hinu sérstaka Öryggisráði félagsins sem framkvæmdir í þVi voru
ætlaðar, var veitt svo ótakmarkað vald við stofnun þess,
að slíks eru fá dæmi við stofnun nokkurs annars félags.
Það gat komið saman hvenær sem var, og fjallað um þau
mál, er hættuleg gætu orðið friði. Og þar sem stærstu þjóðimar,
voru þar fasta-fulltrúar, gat það ávalt notað vald sitt til þess að
jafna allar sakir undir eins. Öryggisráðið var í raun réttri fram-
kvæmdarvald Allsherjarfélags Sameinuðu þjóðanna og vörn þess
ef hættu bæri að höndum. Það gat gengið skjótt til verks, ef hættu
bar að höndum og hafði sér að baki hervald og mátt stærstu þjóða
heimsins.
Þetta var að minsta kosti hugmyndin. En Rússland hefir séð
um, að af sameiginlegum átökum hefir ekki orðið. í stað þess að
vinna skjótt að framkvæmdum og úrlausn málanna, hefir Öryggis-
ráðið oft verið hindrað þess, með neitunarvaldinu, eins og Rússai
hafa beitt því, svo að jafnvel ekkert hefir verið hægt að gera. Af-
leiðing þessa er, að Öryggisráðið hefir ekki uppfylt þær skyldur,
sem því voru upphaflega ætlaðar, sem aðal verndara friðarins.
En þrátt fyrir þó traust á Öryggisráðinu hafi nú dvínað við
þetta í augum aimennings, hefir Allsherj arráðinu (General As-
sembly) vaxið ásmegin á sama tíma. Hjá aðalfélaginu er ekkert
neitunarvald til; félagatala þess er heldur ekki bundin við aðeins
11 þjóðir, eins og í öryggisráðinu. 1 Aðalfélaginu eru fulltrúar
frá nærri 60 þjóðum og þar er engin þjóð annari rétthærri. Þar
er hægt að ræða hverskonar mál sem eru viðvíkjandi friði. En
framkvæmdir á sínum eigin ákvörðunum og samþyktum, getur
það ekki farið með. Niðurstöður Allsherjarráðsins eru þó ávalt
mikils virtar, af stórþjóðunum. En auðvitað bera þær eða Ör-
yggisráðið ábyrgð á þeim og verða gagnvart öllum heimi að gera
það.
Að vísu er Rússland ekki hinn eini þrándur í götu friðarins.
Að halda því fram, væri að gera málið of einfalt. En það er vissu-
lega stærsti steinninn í götunni. Skoðanir almennings mega sín
ekki mikils á Rússlandi. Eini staðurinn, þar sem leiðtogar Rússa
verða að horfast í augu við almenningsálitið að nokkru ráði, er í
Allsherjarráði Sameinuðu þjóðanna. Og verði farið fram á aukið
vald þess, er hætt við að hljóð komi úr homi. Fyrir það er þó
ekki takandi, að Rússinn sjái smám saman að sér og viðurkenni, að
vilja annara þjóða verði fyr eða síðar að taka til greina við friðar-
gerðina. En um það verður þó ekkert fullyrt, því það er ekki síður
undir Rússum sjálfum komið, en Sameinuðu þjóðunum hvemig
það fer. Hinu verður varla á móti haft, að sá er í meira lagi blind-
ur, sem neitar að styðja og efla Allsherjarráðið. Það er með starfi
þess og ekki neinu öðru, sem nokkur von er til, að réttlátur og
varanlegur friður komist á í heiminum.
Það sem fyir fundi Allsherjarráðsins liggur nú, verður eflaust
það að afnema neitunarvaldið. Hví skyldu ekki stóm þjóðimar
vera á það sáttar, eins og smáþjóðimar, að afl atkvæða ráði úrslit-
um í alheimsfélagi, sem þessu, en ekki hnefarétturinn gamli?
Hér rekur heimurinn sig á það sama og gerst hefir í allri
frelsisbaráttu mannkynsins, að valdið þarf að taka úr höndum
hinna fáu og koma í hendur fjöldans. Ef almenn atkvæðagreiðsla
hefði farið fram í hverju landi í stað þessara eilífu Öryggisráðs-
funda að stríði loknu, væri fyrir löngu búið að semja frið. En í
inn á þá braut komin, er til
frægðar liggi. Snjólaug hefir
tvo undanfarna vetur stundað
nám í New York hjá kennara
þeim er Emest Hutöhison heitir
og í hljómleikaheiminum stend-
ur framarlega. Lagði hún af
stað suður s. 1. laugardag til
framhaldsnáms hjá honum á
komandi vetri. Fylgir henni
hlýr hugur þeirra héðan, er á
pianospil hennar hlýddu og
munu lengi minnast listhæfi-
leika hennar, eins og þeir komu
í ljós á áminstu hljómleikakvöldi
hennar.
FÖNGUÐU ÞJóÐIRNAR
Þrátt fyrir þó Rússar bönn-
uðu Tékkslóvakíu, sem öðrum
hremdum þjóðum sínum, að
vera með í áformum Marshalls
um viðreisn Vestur-Evrópu, hef-
ir Tékkóslóvakía nú farið fram
á lán frá Bandaríkjunum. —
Beiðni þessi frá einni af nokkr-
um þjóðum sem eins stendur á
fyrir, er alvarlegt umhugsunar-
efni fyrir Bandaríkja-stjórnina.
Ætti hún að útiloka þær þjóðir
frá allri aðstoð, sem á móti við-
reinsar tillögum Marshalls eru,
af því að þær eru kúgaðar^til
þess af Rússum, en eru lýðræð-
issinnaðar í sjálfu sér? Eins
og sakir standa, er mál þetta
ekki vandalaust.
Harold Stassen, einn víðförul-
asti maður í Bandaríkjunum og
kunnugur högum erlendis, held-
ur fram, að Bandaríkin megi
ekki yfirgefa Austur-Evrópu
þjóðimar, enda þótt þeim sé gert
ókleift, að vera með Vestur-Ev-
rópu þjóðunum í viðreisnar
starfinu. Hann gerir greinar-
mun, sem rétt er, milli stjórna
og einstaklinga þjóðanna í þess-
um löndum. Yfir stjómum
þeirra ráða erlendir menn, russ-
neskir kommúnistar. En reynd-
in er eigi síður sú, að ekkert
land eða þjóð utan Rússlands,
hefir af frjálsum vilja kosið
kommúnista skipulag. Það hef-
ir engin þjóð, þar sem kosningar
hafa verið frjálsar, kosið meiri-
hluta kommúnista nokkurs stað-
ar í Evrópu. Bandaríkin verða
því ekki einungis að taka stjóm-
ir þessara ógæfusömu þjóða með
i reikninginn, heldur jafnframt
framtíð hinna fönguðu þjóða.
Það verður að líkindum erfitt,
ef til vill ókleift, að fá Banda-
ríkjaiþngið til að veita nokkurt
fé í hendur kommúnistastjórn-
um. I vissum skilningi væri sú
veiting gagnstæð stefnu Banda-
ríkjanna, sem nú veita bæði
SKIPAÐUR KONSÚLL
ISLANDS
gefa fylstu vonir um að hún sé 'komið á hjá sér frjálsri stjórn
Hitler komst að raun um það,
að það væri óframkvæmanlegt
að stjórna til langframa erlend-
um þjóðum, sem óánægðar væm.
Eigi að síður er það hvorkí
hagkvæm né góð stefna af
Bandaríkjunum, að haga sér eins
gagnvart þeim þjóðum, sem á
móti viðreisn Norðurálfunnar
eru og hinna, sem alla sam-
vinnu bjóða í því efni. Ef nokk-
ur hjálp verður Austur-Evrópu
þjóðunum send, verður það að
vera gert með einhverjum skil-
málum, jafnvel þó þær séu ekki
með viðreisn á heild sinni,
Mr. Stassen hefir birt hverjir
hann áláti að skilmálamir skuli
vera. Hann segir hverja þjóð
sem hjálpina þiggur, eiga að af-
nema stjórnareftirlit með blaða
fréttum og útvarps-skýrslum til
umheimsins, skuli ábyrgjiast að
láninu verði varið til þess, sem
ákveðið er í beiðninni, að það
verði ekki notað til að skerða
frelsi einstaklingsins, að almenn
ingur sé látinn vita um hvað
mikið og til hvers láninu sé var-
ið, að það sé ekki í þarfir flokks-
mála notað.
Allar þessar ástæður eru sann-
gjamar og ekki annað en það
sem búast hefði mátt við af
hverjum lánveitenda. En svo er
þetta nú aðeins í víðupa skilningi
skýrt. Beztu reglur í þessu efni,
yrðu þær, er í stefnuskrá Sam-
einuðu þjóðanna er haldið fram.
Hún segir að hjálp skuli engri
þjóð veitt sem búi yfir ásælni.
Bandaríkjalánið getur ekki náð
til þeirra þjóða, er frelsi íbú-
anna takmarkar. En í þessum
hernumdu ríkjum er mjög mik-
ill munur á þessu. Það horfir
alveg gerólíkt með það í Tékkó-
slóvakíu og t. d. Jú(góslavíu,
undir stjórn Titos, sem ákaflega
óbilgjarn hefir ávalt sýnst vera.
Séu samt sem áður einhverjar
af Austur-Evrópu þjóðunum fús-
ar til að gera samninga við
Bandaríkin um lán, samkvæmt
þeim skilmálum, er því fylgja,
gæti það óneitanlega verið þeim
til mikils góðs. Það sem alt velt-
ur á er, hvort Rússar leyfi það.
Lánbeiðni Tékkóslóvabíu gefur
samt sem áður til kynna, að það
verði ekki ávalt auðvelt fyrir
Rússa að banna þjóðum þesSum
að leita sér þeirrar bjargar, er
J. Ragnar Johnson
þeim þykir álitlegust. Það eru
“ótrúleg ódæma hljóð, sem eru
í hungruðum manni”.
HVAÐ SÉ EG?
Seint í júní þessa árs sá eg
þess getið í ritstjómardálkum
J. Ragnar Johnson, lögfræð-
ingur, sonur Finns Johnson í
Winnipeg, fyrrum ritstjóra Lög-
bergs og Guðrúnar konu hans,
hefir nýlega verið skipaður kon-
súll íslands í Toronto, Ont.
Mr. J. R. Johnson er fæddur í
Winnipeg 7. maí 1902 og alinn
þar upp. Hann byrjaði ungur ó
skólanámi og á sér glæsilegan
námsferil að baki og ekki óá-
þekkan þeirra Islendinga, er
hann hafa hér beztan hlotið;
lauk honum með prófi frá Laga-
skóla Manitoiba-fylkis 1926 og
MaSter of Laws stigi frá hinum
fræga Harvard háskóla ári síðar.
Fram að árinu 1929, stundaði
hann lögfræðisstörf á eigin spýt-
ur í Winnipeg, en gekk þá í fé-
lag með fjórum öðrum og var
Thomas H. Johnson, sem um
sbeið var hér dómsmálartáð-
herra, einn þeirra. En árið 1931
gerðist hann starfsmaður í dóms-
máladeild Manitoba-stjórnar,
sem lögfræðingur krúnunnar
(Crown Counsel) og var við það
starf þar til árið 1934. Þá var
honum falið lögfræðiseftirlit við
Heil>brigðismáladeild fylkis-
stjórnar, en sú deild hefir með
eftirlit á eignum og fésýslu fyrir
almennig að gera; er það svipað
starf þeirra félaga, er “trusts”
nefnast.
Meðan Mr. Johnson var í
Winnipeg, skipaði hann í sex ár
þá virðingar-stöðu hjá fylkis-
stjóra, er Aide-de-camp er nefnd.
Árið 1935 flutti hann til Tor-
onto og gerðist samstarfsmaður
félags eins, er Kingsland Com-
pany hét og gáfu út bækur, blöð
og rit um lög. Varð hann rit-
stjóri lögmannablaðs er það gaí
út og hét “Bench and Bar”, enn-
fremur “The Insurance Law Re-
porter” og “The Dominion Re-
port Service” o. s. frv. Hefir
hann í Toronto lengst af verið
síðan. Hann er félagi í Canadian
Bar Assoeiation og Lawyers
Club í Toronto.
Mr. Johnson er fríður maður
sýnum og kemur manna bezt
fyrir. Hann er mælskur og ein-
arður á ræðupalli svo að til er
tekið. Hann stundar nú lögfræð-
isstörf á eigin spýtur í Toronto.
Hann er giftur enskri konu, (áð-
ur Marion Sellers) af góðum ætt-
um í Winnipeg. Þau eiga eitt
bam.
Það sem hér hefir verið sagt.
er nú ekki nema það helzta er
um æfiferil Mr. Johnsons mætti
segja. En af því ætlum vér þó
að megi dæma, að hann sé að
ýmsu leyti eftirtektaverður eins
og ferill fleiri vorra yngri
manna.
Grikkjum og Tyrkjum alla að- isienzku blaðanna að J. P. Páls-
stoð við að verjast ágangi kom-
múnista. Það mundu fáir eiga
erfitt með að líta svo á, sem öll
aðstoð til peðríkja Rússlands,
gerði aðeins ilt verra og efldi
meira til ósamkomulags en frið-
ar.
En það er fleira sem hér kem-
ur til athugunar. Þjóðir Austur-
Evrópu hafa skýlaust sýnt, að
þær fýsir ekki rússnesk yfiríáð.
Þær æskja viðskifta við Vestur-
Evrópu, vilja eiga saman að
son hefði þá nýverið, flutt erindi
að Iðavöllum, þess eðlis að bezt
væri sem minst um það að tala.
Vakti sú umsögn strax forvitni öðru máli að gegna. Það er al-
farið sé eitthvað að birta til
Winnipeg, þó hún sé á “seima
tímanum”, eins og flest önnur
héruð í þessari álfu. Mann undr-
ar þau fyrirbrigði; en óneitan-
lega eru þau hinn mesti góðsviti
Það kom mér alls ekki á óvart
að Johannesi yrði synjað um
samtak, því hann hefir til langs
tíma verið í opinberri andstöðu
við hinn raunverulega vestræna
sið. Hann er róttækur að eðlis-
fari og svo hefir hann þann óvin-
sæla eiginleika að tala hispurs-
laust um það, sem hann hugsar
og veit. Það hefir mörgum orðið
fallvalt í þessum heimi. Hann er
fyrir löngu vaxinn upp úr þeim
smásálarskap, sem hinum skjall-
gjarna almúga er svo kær. Ræð-
an hans að Hnausum var óiík
því, sem menn eiga að venjast.
og ætlast var til, því hún var
svipa á hinn dottandi mann-
dóm, sem á hann hlýddi. Og
svipur eru sárar. Að sönnu hafa
þrælamir tekið þeim með þol-
inmæði alt til þessa, af því að
þeir hafa fengið sykurmola >ann-
að veifið. Aftur þola herramir
þannig meðferð miklu ver; og
því var ræðan svo illa þegin.
Hún var opinbemn, sem erfitt
yrði að mótmæla, og því líklega
sú þarfasta og mesta hugarhvöt,
sem heyrst hefir á íslendinga-
degi hér í landi. |
Um ræðu Alberts var nokkuð
mína, eins og flest sem bannað
er; og er það trú mín að flestum
lesendum blaðanna hafi staðið
svipaður hugur og minn, til þess
máls. Enfremur gætti þess lítil-
lega á sama hátt skömmu seinna
að séra Albert hefði einnig gert
sig sekan um að flytja ræðu,
sem nokkur styr stæði um, og
sælda við brezkt og bandarískt i bezt myndi fara á að breiða yfir
fólk, þarfnast fjáraðstoðar
bráðina, og framar öllu æskja
með þögninni.
Ákvörðun þessa
áleit eg öll-
stjómarfarslegs frelsis, sem þær um sköpum svo samkvæma að eg
þess stað var gamla einræðisleiðin farin, og hverri einni af fimm
stórþjóðunum gefið vald til að fella með netunaratkvæði alt sem
Sameinuðu þjóðirnar samþykkja að gera. Með því er öllu frelsi og
jafnrétti smáþjóða skotið undir stól í alþjóðafélaginu. Réttur
þeirra er þar enginn eins og þar hagar nú til. *
hafa svo oft barist fyrir. Verði
þær nú yfirgefnar af vestlægu
þjóðunum, eiga þær einskis ann-
ars úrkosta en að sætta sig við
orðín hlut og lúta yfirboðara sín-
um um ár og aldir. Þetta er ná-
kvæmlega það sem Rússar óska,
og það var þessvegna, sem þeir
kúguðu þessar þjóðir til að vera
á móti viðreisnaráformum Mar-
shalls. Að neita þessum þjóðum
sætti mig þegar við vonbrigðin,
og bjóst fyllilega við að bera
forvitni mína ósadda til dauða-
dags. En hvað skeður? Eftir að-
eins fárra vikna grandskoðun og
'íhuganir kom ræða Alberts fram
lí I.ögbergi með heilum högldum,
og nú í síðustu Heimskringlu
kemur erindi Johannesar afsak-
analaust eftir tæpa þrjá mán-
uði. Það er því alt útlit fyrir að
urn hugsuð; en þá er ævinlega
einhverjum villandi hjámálum
smeygt inn til að dreyfa hugsun-
inni og jafna reikninginn.
Um þessa grein séra ALberts
skrifaði Jónas heitinn Pálsson
af mikilli list og skilningi, eins
og vænta mátti, svo þar er litlu
við að bæta. Eg er báðum sam-
mála svo langt sem farið er. En
eg verð að minnast á atriði, sem
efnið í ræðu séra Alberts vekur
í huga mér — atriði, sem bend-
ir á íhaldsstaugina sem eftir er.
Efni ræðunnar er í stuttu mláli
það að nú skuli menn fara að
tala um frið en ekki stríð; það
skapi nýjar vonir og meiri sam-
úð og beri Trygve Lie meðal
annara vitni um það. Fallega
sagt; en því miður er reynzlan
einmitt sú, að það hefir verið
gjört frá alda öðli, með þeim á-
rangri sem allir vita.
Ólukkan er, að áróður fyrir
friði hefir í reyndinni samskon-
ar áhrif og áróður fyrir stríði.
Hvort tveggj a heldur stríðs-ótt-
anum vakandi. Það er ógerning-
ur að hugsa eða tala um frið án
þess að um leið vakni einhver
meðvitund um ófrið — og þá er
skaðinn skeður. Það er líkt og
var með heilsufræðina hans
Coué um árið, sem lá í því, að
hver og einn átti stöðugt og dag-
lega að telja sjálfum sér trú um
að hann væri heill heilsu, eða að
minsta kosti á bata vegi. En út-
koman varð auðvitað sú, að hug-
sýki bættist á annað ofan og
gerði náttúrunni ókleyft að at-
hafna sig við bat-starfið. Heils-
an er svo bezt að hún komi
aldrei til umhugsunar eða mála.
Og friðurinn í heiminum er háð-
ur sama lögmáli.
Og svo er það eitt, að friður
(frlá stríði) er alls ekki aðal at-
riðið. Þrælamir í suðurríkjun-
um voru lausir við stríð og hera-
að mann af manni, og friður var
álitinn ríkja um alt á kreppu-
árunum þegar þúsundir smá-
barna dóu úr hungri og feður
þeirra og mæður stóðu í sultar-
strollum borganna um land alt,
ár eftir ár. Þess háttar friður er
auðfenginn með því að taka öllu,
sem að rnanni er rétt, með þögn
um svæsnustu íhaldsmönnum og þolinxnaeði og hrópa húrra
mæla svipað við og við, því ekk- fyrir herrana; því einmitt þess-
ert nema umrot heillar nokk- honar friður er þeirra hæsta
kunna að þeir, sem skoðanafars-
lega eru íhaldsmegin, mæta
sjaldan miklum erfiðleikum í
því, að birta verk sín; og þar sem
séra Albert fylgir enn þeim fé-
lagsskap, sem þeim megin rær,
er furðan meiri að við grein
hans skyldi ekki vera gleypt
með áfergju. Enda þótt hann sé
einna fremstur brautryðjandi til
umíbóta í þeim félagsskap, er
'hann að nokkru enn bundinn því
valdi, sem þar liggur til grund-
vallar. Eg tel hann íihaldsmann,
ámóta til dæmis við Sigga Júl.
Og hver er þá mótþróinn í bans
eigin félagi? Að mínu áliti spinst
hann einungis af því, að ræðan
var með afbrigðum vel og skipu-
lega samin, og fyrir það óvenju-
lega áhrifamikil. Margir af hin-