Heimskringla - 21.09.1949, Blaðsíða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 21. SEPT. 1949
Við svífum vængjum þöndum
til Keflavíkur
Nú erum við að nálgast leiðar-
enda. Loftvélin líður niður í
þokuna í húmi nætur, klukkan
tvö eftir miðnætti. Innanborðs
var að minstakosti einn skelkað-
ur farþegi — fjandi leiðinlegt,
að týna lífinu nú, og það er næsta
ervitt fyrir margreynda menn,
að festa trúnað á gengi lukkunn-
ar að geta virkilega trúað því að
æfilangur óskadraumur sé nú
loksins að rætast, að maður kom-
ist heilu og höldnu til íslands.
Um stundarsakir var alt út-
sýni byrgt og úrsvalur þokuúð-1
inn rauk um vota vængi vélar-
innar. Svo greiddi til. Þokan
lág í miðlofti. Nú eygði eg fyrst
ísland; ofurlítla bláa rönd af
sjónum. Hafrænan ýtti hjalandi
smá öldum upp að grýttri strönd.
Svo kom sjálft landið í ljós: grá-
ir úfnir urðarflákar og gróður-
lausar flesjur alt í kring. Við
liðum með hægu skriði fram hjá
tveimur láreistum byggingum
og andstyggilegum, ryðflekkótt-
um, járnþynnu kumböldum.
Þettað vóru braggarnir, íbúðir
hersetuliðsins og þarna eftir
skildir sem talandi vottur hinn-
ar hernaðarlegu ómenningar.
Svo kom ofurlítill hnykkur,
naumast greinanlegur þegar
lendingarhjólinn námu við jörð.
Flugan rennir sér léttilega með
dvínandi hraða á eggsléttri
braut og nemur staðar fyrir fram
an Keflavíkur Hótelið. Við
höfðum verið hérumbil 12 kl.-
stundir í lofti og gerir það 14
tíma frá New York með tveggja
stunda töf í, Gander.
Oft hef eg látið mig um það
dreyma hversu mér mundi verða
innanbrjósts þegar eg fyrst findi
íslenzka grund undir iljum. Þótt
undarlegt megi virðast gerðust
hreint engar hræringar í mínum
andans innum. Eg var dálítið
dasaður með hellu fyrir eyrum
og tómleika tilfinningu í hausn-
um. Þegar maður kemur með
flughraða úr mörg þúsund feta
hæð koma þessi ósköp gjarnan
yfir mann. Ráð er samt við þessu,
að grípa um nefið og soga loft-
ið í löngum teigum gegnum
munnin. Eg reyndi að kenna
ferðafélaga mínum til Vest-
manneyja þessa kúnst, með eng-
um árangri samt. Konurnar! Þær,
fallast sjaldan á góðramanna ráð-1
leggingar. Eg vona nú samt að
þettað verði einhverjum til
gagns. Sjálfur hafði eg gleymt
að fara að mínum eigin ráðlegg-
ingum við lendinguna á Kefla-:
víkurflugvellinum. Það var
nefnilega uggur í mér útaf vænt-j
anlegri tollskoðun, peningafram-
vísun og svoleiðis “veseni”. Toll-:
þjónarnir reyndust samt hinir
prúðustu og svo langtum kurt-
eisari en sumir sem rannsaka
mann við útgönguna frá Canada
sem næstum fletta mann klæð-|
um til að ganga úr skugga um
að maður stelist ekki með pen-
inga út úr landinu. Það er mjög
þýðingarmikið að útlendingar
og ferðamenn mæti kurteisri af-
greiðslu frá eftirlits mönnum
stjórnarinnar, þeir eru fyrstu
mennirnir sem aðkomumaðurinn
kynnist og dregur ályktanir sín-
ar um landið og þjóðina af þeirri
kynningu. Eg hef mikið ferðast
um dagana og eftir minni
reynslu eru íslenzku tollverðirn-
ir miklu viðmótsþýðari en gerist|
og gengur með starfsbræður
þeirra í öðrum löndum.
Jæja, næst var að fá sér gist-
ingu, það sem eftir lifði nætur.
Þarna er nýtt og læsilegt gisti-
hús, sem Ameríkanar hafa reisa
látið fyrir ferðamenn. Þegar til
kom vóru öll einbýlis herbergin
tekin svo mér var holað niður í
herbergi hjá manni frá Montreab
Fyrst gekk eg í bað til að aflauga!
mig öllum útlendum óhreinind-
um. Mér varð ekki svefnsamt því
fyrst og fremst hraut Montreal-
inn, eins og hrútur á blóðvelli
og skil eg ekkert í að maðurinn
skyldi leyfa sér þvílíka ósvinnu
á erlendri grund — kannske hon-
um hafi fundist hann ekki vera
komin til fslands, bara til Kefla-
víkur.
Svo var mér sízt svefn í sinni,
íyrstu nóttina á íslandi. Eg stóð
við gluggan lengst af og glugg-
aði út í tilveruna. Þarna var nú
samt furðu fátt að sjá í daufu
morgunskini hins upprennandi
þoku dags. Ekkert blasti við
sjónum, nema langar og breiðar
flugbrautir, rennisléttar og
rennilegar. Á vellinum sátuj
margar flugvélar. Eg taldi 17,|
þrettán þeirra stóðu saman í
einni röð. Mér var sagt að það
væru hervélar á leið til Canada. j
Um morguninn gekk eg í gilda- j
skálann til að fullnægja þörfum
holdsins — vona þetta verði ekki
missskilið á verri veg — eg
nefnilega girntist ekkert nema
soðningu í svanginn. Nú er því
svo fyrir komið, í þessum stað.
að hver verður að hjálpa sjálfum
sér þjónustu lítið og raða vist-
um á diskinn sinn. Kalla menn
þetta “Cafeteria-style” út í
Ameríku. Verður mér nú sú
skyssa á, að gleyma innheimtu-
manninum. Veit eg ekki fyr er
hann víkur sér að mér valds
mannlegur í fasi svo sem hæfir
umiboðsmanni einnar herra þjóð-
ar og ávarpar mig auman svo
feldum orðum: “What is the
idea, you should have come to
nle to pay?”. Okkur var báðum
allþúngt niðri fyrir en gættum
þó allrar kurteisi þar sem við vor-
um ekki á alþjóðar friðarþingi
staddir og bar því að brúka
mannasiði. Þetta verkaði bölv-
anlega á mig, að vera þannig á-
varpaður af útlendingi i mínu‘
eigin föðurlandi. Ungmeyjarnar
sem þarna svifu um salin brostu
svo góðlátlega kurteisar með svo
eðlilegri háttprýði, á íslenzka
vísu, að eg steingleymdi, að eig-
inlega var eg nú ekki komin enn-
þá til íslands, heldur bara til
Keflavíkur. Eg flytti mér að
borga næturgreiðann og hitti þá
elskulegasta landa, sem gegnirj
víst gjaldkerastöðu í hótelinu.'
Já, dýrt er að gista hótelin á
Fróni, fjörutíu og fimm krónur
fyrir manninn, svo við, Montreal
maðurinn og eg, borguðum nítíu
krónur fyrir herbergið þessa
nótt. Eg gæti best trúað að
Bandaríkin skaðist ekki á þessu
hóteli.
Svo hraðaði eg mér út í nátt-
úruna, því blessað andrúmsloft-
ið er þó alíslenzkt, eins og í ár-
daga. Þarna utan dyra rakst eg
á annan ameríkumann, háttprúð-
ann og viðræðufúsan. Sá hvaðst
vera búin að vera tvö ár á íslandi.
Hann kom frá einhverjum bæ í,
New York-ríki. Eg man ekki
nafnið en minnir það endaði —
“. . . . fall” (foss). Hann var hinnj
hjálpfúsasti og vildi mér leið-
beina um farartæki til Keflavík-
ur. Hann hvaðst hafa verið lög-
reglumaður vestra, mig minnir j
New York-borg. Nú sem hannj
fekk að vita að eg hefði komiðj
flugleiðist frá New York þá um
nóttina vildi hann um margt
frétta. Varð okkur fyrst víðrætt
um veðurfarið. Kom okkur sam-
an um að ólíkt væri það nota-
legra í morgunsvalanum viðt
Faxaflóa en í steikjuhitanum íj
New York. Hann fræddi mig umj
að fyrirfarandi daga hefði veðrið
verið bara elskulegt á fslandi,!
sólskin og hiti. Vorið samt alveg|
hræðilegt. Yfirleytt virtist hann
samt ekki hafa mikið út á veðr-
áttuna að setja og hann vissi auð-
vitað að síðast liðin vetur hafði
verið óvenjulega erviður jafnvel
fyrir Californíubúa. Honum
þótti samt heldur hvassviðra-
samt á Fróni. Þótt honum lægi
hlýlega orð til íslendinga virtist
mér honum leiðast. Kvartaði
hann um aðeins eitt, að ervitt
væri að kynnast betri borgurum
íslands. Mér virtist mikið með
þessu sagt “betri borgurum fs-
lands” (The better kind of citi-
zen of Iceland). Hvernig getur
öðruvísi verið? Þetta gefur til-
efni til sálfræðilegra hugleið-
inga Hávaðin af íslendingum er
í hjarta sínu mótfallin landsetu
útlendra manna á Fróni. Þeim
verður því meinað að hafa eðli-
lega umgegni við þá landsverja,
sem mest bera sjálfstæði þjóðar-
innar fyrir brjósti. Þetta kemur
harðast niður á þeim 'útlending-
um sem eru sannmentaðastir og
þrá samneyti við sína líka. Þótt
dæmi séu til þess, og þvímiður
mörg, að menn sættu ofsóknum
í Ameríku sökum skoðana sinna
bera Ameríkanir í raun og veru
djúpa fyrirlitningu fyrir þeim
er skortir djörfung til að berjast
fyrir rétti sínum. Sú lítilsvirð-
ing sem blökkumennirnir þar
hafa ábakað sér gróðursettist í
þjóðvitundinni fyrir tillátsemi
þeirra og undirgefnis hátterni.
Þar er meiri virðing borin fyrir
Indíánunum af því þeir höfðu
mannskap til að bera hönd fyrir
höfuð sér. Mér féll vel að eiga
viðræður við þennan prúða sam-
þegn minn frá Ameríku og vék
frá honum al sannfærður um, að
hann væri opinberun þeirrar
menningar, sem eg fyrst kynnt-
ist og mest dáði vestanhafs. Mér
fanst eg líka skilja innheimtu
manninn betur. Þeim leiðist víst
flestum “Könunum” heima af
því þeir vita sig óboðna gesti á(
erlendri grund. Þessvegna verða
sumir þeirra geðvondir.
Nú rakst eg á ósvikin landa,
móstrútóttan fjárhund sem gekk
þarna greifalegur um staðarins
torg eins og hann vildi á það
minna, að hér færi hann um
foldu feðra sinna. Hann minti
mig strax á hann Snata minn,
sællrar minningar, sem nú hefir
leigið í íslenzkri mold í hálfa
öld. Dásamlegu, tryggu dýr! ís-
lenzku fjárhundarnir, ykkur
verður aldrei oflof kveðið. Þið
voruð vinir smalanna, vinir ein-
stæðinganna, stundum þeirra
einustu vinir. Þeir léttu hjarð-
drengnum sporin, þeir hlupu
léttfættir yfir ókleifar urðir.
— Eggjagrjótið gerði þá tíð-
um sárfætta svo blóðið draup úr
opnum undum. Samt var haldið
áfram meðan uppi var staðið.
Þegar þokan lagðist á fjöll en úr-
svalinn þrengdi sér í gegnum
þunnan slitinn klæðnað hvíldu
þeir stundum í föstum faðmlög-
um, hundurinn og smalinn meðan
drengur naut varmans frá vinar-
hjarta. Þá sleikti stundum hunds-
tungan lopnar hendur og tárvotar
kinnar. Þá sóru tvær sálir heitt
æfilanga vináttu. — Þarna
dvöldu þeir dögum saman þessir
tveir lítilmetnu lífsverðir ís-
lenzkrar æsku og elli því það var
þeirra verk að gæta búsmalans
og frá búsmalanum kom sá
heilsu veigur sem færði fjör í
aldnar æðar og heilsuroðann í
ungar kynnar. Dásamlega vitra
og trygglynda dýr, hversu mikla
skuld á þjóðin þér að gjalda?
Margur hundurinn vakti yfir búi
og barni húsbónda síns. Það er
ekki alt skáldsögur, sem segja
frá hundunum er björguðu óvit-
um frá því að fara sér að voða.
Allir vita hversu öruggan vörð
margir þeirra héldu yfir eignum
herra sinna. Fyrir kom það líka.
að þeir leiðbeintu þeim til húsa
eða sátu yfir þeim sjúkum og
druknum og vísuðu öðrum á
verustað þeirra. Ef fslendingar
eignast trygglyndi þessarra trú-
föstu vina sinna, verður þjóðinni
borgið.
Það mætti sjálfsagt skrifa
margt og mikið um Keflavíkur-
flugvöllinn því hann er hið
mesta mannvirki og afar stór,
enda er hann mikið notaður. Um
250 flugvélar lenda þar mánað-
arlega. Koma þær vélar frá ýms-
um löndum: Bandaríkjunum,
Englandi. Frakklandi og Skand-
inaviskulöndunum. fslendingar
nota hinsvegar Reykjavíkur-!
flugvöllinn jafnvel fyrir sínar (
stærstu vélar, sem eru engu1
minni en þau bandarísíku loftför |
sem fljúga frá New York um fs-
land til Kaupmannhafnar og Sví-
þjóðar. Annars vil eg ekki hætta
mér út á það hála svell, að tala
um flugvöllinn því eg ber lítið
skinbragð á slíka hluti.
Hugurinn dvelur fremur við1
horfnar myndir úr aldagömlu
þjóðlífi ættbálks míns, eins og
þær blasa við hugarsjón minni
frá þessari strönd. Eg sé hina
gömlu og góðu sjósóknara í
anda, alskeggaða, sterklega,
harðlega að ytri sýn, en þelgóða
og trausta hið innra eins og þeir
beri svipmót sinna óðala, hinna
brimbörðu útnesja. Eg sé báti
beitt úr vör yfir rjúkandi unnir
í ofviðri köldu. Ötulir ræðarar
leggjast fast á árar því langt er
sótt til fjarlægra miða. Sumir
róa konungsskipum. Bessastaða
valdið hefir þröngvað þeim þar
á skip. Suðurnesjurtgar bjuggu
allra fslendinga næst, höfðu bóli
hins danska einræðisvalds og
höfðu mest af því að segja. Suð-
urnesja kjálkinn hefur jafnan
verið ágangsreitur fyrir útlent
vald; við rekjum nöfnin og um
okkur fer hrollur: Kópavogur?
Bessastaðir og Reykjavík —
dankra selstöðu kaupmanna. —
Þarna fóru Englendingar með|
ránskip og þarna stigu “Tyrkir”
á land. Þarna hefur íslenzkur há-
skríll tíðum gengið á mála hjá
erlendri ásælni, þjóðinni til ó-
farsældar. En þessir menn, sem
beittu í kaldan vóru sannir fs-
lendingar, óbrotnir en traustir
alþýðumenn. Þeir virtust
kannske nokkuð hrjúfir að ytri
sýn en skrápurinn skýldi vörmu
hjarta, sem elskaði djúpt og inni-
lega konu og krakka, átthaga og
ættarland. Þeir þurftu á þykkri
yfirhúð að halda þar sem þeir
dorguðu á miðunum, þar sem
brimsalt sjáfardrifið rauk um
þá, ísvindar frá Grænlandsgnúp-
um léku um þá, þar sem allir
vindar Atlantsála ógnuðu þeim.
f æðum þeirra og innræti geymd-
ist það “vítamin” sem viðhélt
þjóðlífinu gegnum alt böl og
hörmungar ótal alda og frækorn
þeirrar menningar sem ennþá
átti eftir að dafna í endurreisn
landsins á vorri tíð. Þetta voru
hinir sönnu aðalsmenn íslands
og laukar vors ætternis. Lengi
var á miðunum setið — helzt til
lengi, stundum — fiskarnir voru
fáir sem eftir urðu til hlutar eft-
ir að kóngurinn hafði haft sitt.
Veiðarfærinn voru ófullkomin,
bátarnir opnir og smáir. Á tvær
hættur varð að tefla svo börnin
héldu ekki fyrir foreldrunum
vöku, kveinandi um brauð. Þett-
að var menning aldarfarsins sem
lifir að nokkruleyti enn, að
sumum bæri forréttindi til að éta,
öðrum skyldan til að vinna. Það
var réttur konungsins að sitja
veizlur. út í Kaupmannahöfn á
kostnað íslenzkrar alþýðu, eink-
um á kostnað íslenzkra sjó-'
manna. Þá bjuggu fslendingar
undir þrefaldri ánauð: þeirri á-
nauð sem konungsvaldið skóp
þeim; þeirri ánauð sem einokun-
arvald kaupmannanna lagði þeim
á herðar; þeirri ánauð og kúgun
sem þeirra beturmegnandi
grannar beittu þá einatt, í skjóli
þeirra laga er voru oftast til þess
gerð að lögfesta ranglætið frem-
ur en grundvalla réttlætið.
Sem sagt þarna voru hraustir
karlar að dorgi fyrir kónginn út
í Kaupmannahöfn og sjálfa sig.
Þetta vóru beztu sjómenn ís-
lands og djörfustu sjósóknarar |
sannkallaðir hetjur hafsins. —1
Hvergi á landinu barst þvílíkj
björg á land sem á Suðurnesj-j
um. Fiskimennirnir við Faxa-'
flóa þóttu mestu og djörfustu,
siglingamenn íslands um langt
skeið. Fiskiför þeirra báru líka
af öðrum bátum, Engeyjarbát-
arnir. Þegar aðrir börðu sjóinn
móti stormi og brimi slöguðu
þeir sig til lands. Þarna í Faxa-
ugtinni hafði drottin frá önd-
Þetta Nýja Ger
Verkar Eins Fljótt Og Ferskt Ger
Heldur Ferskleika Eins Og Þurt Ger
Þarf engrar
kælingar með
Nú getið þér fengið fljóthefandi ger án þess að vera hrædd um
skemdir. Hið nýja Fleischmann’s Royal Fast Rising Dry Yeast
heldur sér viku eftir viku án kælingar. Hafið ávalt mánaðar-
forða á búrhillunni.
Notið það nákvæmlega eins og ferskt ger. Einn pakki af þessu
nýja, þurra geri jafngildir einni köku af fersku geri í öllum
forskriftum. Tekur tafarlaust til, er fljóthefandi. Afleiðingar
þess eru lostæt brauð og ágætir brauðsnúðar, á afar stuttum
tíma. Biðjið nú þegar matvörusala yðar um hið nýja Fleisch-
mann’s Royal Fast Rising Dry Yeast.
1 pakki jafngildir 1 köku af Fresh Yeast!
verðu stofnað forðabúr er síðar
varð auðkista landverja. Þarna
voru mörghundruð Halldórar
Bessasynir og þúsund Jónar
Hreggviðssynir er bognuðu en
brotnuðu aldrei. Þeir drógu
björg í bú hálfrar þjóðarinnar
eða vel það. Þeir sóttu fjörefnið
í djúpin meðan þess var mest
þörfin, um hina dimmu skamm-
legis mánuði.
Minningar fortíðar sækja að
okkar sálar sjónum. Maður sér
bát bruna að vör yfir úfnar öld-
ur. Kvöldskuggarnir hafa lagst
á láð og lög. Illa sér til feigðar-
boðanna fyrir vitalausum strönd-
um en kænlega er stýrt fram hjá
flestum voða. Samt verður ekki
æfinlega framhjá þeim öllum
komist og margur var sá kapp-
inn er hlægandi kysti ástmey
sína í húmi nætur en berst nú
sem lík að landi meðan bátur á-
hvolfi veltist í brimröstinni.
Sumum er kannske bjargað.
Þeim er hjúkrað sem bezt má
verða og háttaðir ofan í hjóna-
rúmið, í litlu lágreistu kotunum.
Konur og börn hafa horft á slys-
ið, en engin æðrast um of. Mæð-
ur og synir gera heitstrengingu.
Mæðurnar að eyða öllum kröft-
um í þarfir föðurleysingjanna,
synirnir að sækja sjóinn með
engu minni áhuga og dugnaði en
hann pabbi gerði. Þannig heldur
lífið og starfið áfram frá kyni
til kyns um blóðugar og tárvotar
ættarslóðir. Margur reynist
drengur í þrautum og margt er
það barnið, sem tekið er til fóst-
urs bæði af fátækum og ríkum.
Alþýðan verður að þrengja sér
saman til samábyrgðar. Þannig
hafa kynslóðirnar strítt og strit-
að, barizt og beðið bæði sigur og
ósigur — ef til vill, ætti betur
við að segja sigrað sjálfan dauð-
ann fyrir manndóm sinn og
manngæsku.
Suðurnesin voru óskalönd og
draumheimur drengjanna í döl-
um Norðurlands. Hnokkana
dreymdi um þann dag, þegar þeir
gætu farið með feðrum sínum
suður til róðra. Þeir höfðu heyrt
fólk tala með aðdáun, á löngum
kvöldvökum um hina miklu for-
menn og aflasælu suður í Vog-
um, Grindavík og Höfnum. Þar
voru nöfnin á hvers manns vör-
um: Guðmundur á Auðnum, Ket-
ill í Kotvogi, Guðmundur á
Vatnsleysu; Einar í Garðhúsum.
Þeir höfðu heyrt menn tala um
sunnlenzkar verstöðvar sem fjar-
læga æfintýra veröld. Smalinn
bíður þess með óþreyju, að hann
megi yfirgefa rollurnar til að
róa frá einhverri verstöðinni á
Suðurnesjum.
Þokunni tekur að lyfta og nú
bregður fyrir fleiri sýnum. Eg
sé mann á ferð um lágheiðar og
fjallaskörð, það eru norðlendsk-
ir vermenn á heimleið. Þeir þauf-
ast þar með pjönkur sínar og fá-
eina klyfjahesta. Löng og sein-
sótt er leiðin en bakvið fjöllin
bíður bjargarþrota fólk í norð-
lenzkum dölum og á útströnd-
um við fiskilausa firði. Sárfætt-
ir og langlúnir síga þeir áfram
— hugurnn dregur þá hálfa leið.
Þeirra bíða langþreyðir vina-
fundir og ef til vill æfintýri.
Það má kanske finna lérefts-
pjötlu í malpokanum handa eig-
inkonu, ungri heimasætu, unn-
ustu, móðir eða systir. Hugsun-
in um feigins fundi vakti í von-
arglöðum draumi og myndir
blika í geðheimi þessara göngu-
manna. Innan stundar myndu
þeir hvíla í ástfúsum faðmi.
Þarna dvaldi draumlynd mær
feimin við sínar ungmeyjar
hugsanir, í sakleysi æskunnar.
Nokkrir eiga sér hvorki eiginkon-
ur eða unnustur en þarna fara
rómantískir Skagfirðingar og
riddaralegir Húnvetningar. Alla
dreymir þá um einhverja dala-
dís: vinnukonu eða heimasætu.
Þeir rifjuðu upp fyrir sér fá-
tæklegar endurminningar um lít-
ið bros og hlýtt handtak. Nú var
hann næstum sigldur, nýkominn
af suðurlandi, reifaður æfintýra
Ijóma fjarrænna staða og hann
slagaði hátt upp í farand ridd-
ara sem lofaður er í sögnum og
Ijóði. Nú kunni hann frá ýmsu
að segja. Á skáldadísina var nú
heitið að gefa lit í frásögnina
eða þá helzt að stuðla hana léttu
Ijóði. Á Holtavörðu'heiði og í
Kalmannstungu var bisað við
bragargerð. Dæmin voru svo
sem til þess að skáldskapur laun-
aðist með gegnum lýsandi geisla
frá glampandi auga og mælsku
brosi. Já, — guð minn góður ef
hann yrði nú svo heppin — en
um það hafði hann heyrt sögur
sagðar að einn eða tveir kossar
hefðu verið látnir fljóta með
sem féllu eins og dreypifórnir
frá saklausum rósavörum, “sem
daggarlindin hininhrein að
hjarta jarðar blómsins streymi”.
Hann réttir úr bognu baki og
verður alt í einu sjálfum sér lík-