Heimskringla - 24.01.1951, Page 2

2. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 24. JANÚAR 1951
Litið um öxl
Það eru liðin fjörutíu og sjö
ár, og níu mánuðir síðan að at-
burður sá, er hér greinir, skeði.
vinna í fellur niður og ofan á þá.
Drepur Benjamín undireins, lær-
brýtur Ólaf Hannesson, rif og
handleggsbrýtur Helga Eggerts-
son og skaddar hann svo að hann
beið bana af næsta dag. Skadd-
“Við fórum ekki ofaní þessi
göng.
svo undireins snáfið þið burt!
en heima er fjölskyldan þurf-
andi í þröng
— en þungt er að hlýða þeim
furt.
Nú burt! — með ykkur eg ekkert
vil hafa.
. . . það er engin mót voðanum
hlíf;
þeir þögulir halda oní göngin að
grafa
og gefa upp á hættu sitt líf.
Sem berfættir menn eigi að
ganga yfir glæður
svo ganga þeir fram — fyrir ves-
ala borgun.
“Nú förum sem varlegast bless-
aðir bræður!
því bakkinn þið sáuð var sprung-
inn í morgun.
Veturinn var svo að segja um ar Árna Þórðarson svo á höfði,
garð genginn, þó kalt væri enn: að hann ber þess menjar alla æfi.
í lofti, og klaki í jörðu. Vor Ingimundur Eiríksson var sá
vinna, eða sumar vinna, sem að- 'eini, sem að út úr gildrunni
allega á þeim árum, var við gröft komst ómeiddur, eða lítið meidd-
á saurrennum, er lagðar voru ; ur. '
um götur bæjarins, að tilhlutun Það má nærri geta hvaða áhrif
bæjarstjórnarinnar í Winnipeg að þetta hræðilega slys hafði á
og dálítið við viðgerð á gömlum samverkamenn lemstruðu mann-
byggingum í bænum var enn ekki ann3) en þeir brugðu samt fljótt
byrjuð að neinum mun, en menn við Qg losugu þa Qg voru lemstr-
bæði fslendingar og aðrir, orðn- uðu mennirnir sendir á sjúkra-
ir lang þreyttir og þjáðir af hðS) en sá ðauði til grafarans.
vetrinum, sem nú var að hverfa Þegar þetta slyS vildi til, var
í aldanna skaut. Það var því eng- hvorlci verkstjóri Lee’s né Lee
in furða þó að glaðnaði yfir 8jálfur viðstaddur og er sagt að
mönnum þegar að sú frétt barst honum haf. Qrðið að Qrði þegar
út að eitt stóriðnaðarfélagið i ag hann frétti um það: «Það er
bænum væri að byrja á að lata nóg af þessum helvitis íslend-
grafa skurð einn mikinn frá ingum þð að nokkrir þeirra drep-
myllum sínum, Ogilvie myllun- igt„ ym s5nnun á þessum hrotta-
um og ofan í Rauðará, og að þaó shap veit eg ekki> en þetta var
hefði verið falið manni sem að ahalað á þeirri tíð> og er heldur
William F. Lee hét og var van- ehh. ðliklegt> þvi maðurinn sem
ur að taka að sér akkorð á slíku , hfut áttij yar hrotti; og algengt
verlci- á þeim dögum, að atyrða og lít-
Þessi Lee var maður saman- ilssvirða ný aðkomið fólk. En
iekinn, búlduleitur, frekar sóða- hvað sem um það er, þá er það
legur í framgöngu, ör í skapi, ó- vist> að slysið vakti sára gremju
gætiiin í orðum, en ekki illa inn- eltki aðeins hjá íslendingum,
rættur. Frétt þessi reyndist sönn heldur alment í borginni. Rann-
og atvinna opnaðist þarna fyr- sðkn Var hafin af lögregluvaldi
ir marga fslendinga, sem at- bæjarins, og kviðdómur settur.
vinnu og allslausir voru eftir vet- f honum voru sex íslendingar,
urinn. | þeir Árni Fredericksson, Magn-
Skurður þessi var mikið verk, ús Paulsson, Wilhelm H. Pauls-
aðalskurður sem átti að taka allt son, Jón Blöndal Jón J. Vopni
frá rensli frá myllunum ofan í og Andrés Frímann. Hinir voru
ána. Hann var dýpri en vanalegir enskir eða enskumælandi menn.
skurðir sömu tegundar voru, um Vitnin sem yfirheyrð voru var
14-16 fet og saurrennan í hon- fyrst verkstjóri Lees, Mcllroy.
um var gerð úr við sem gyrtur Hann sagðist ekki hafa verið við-' en örmagna hljóðberi er eilífðin,
var járni, eða járnvírsgjörðum. staddur þegar að slysið vildi til, j 0g engan sér bænheyrslu vottinn.
Aðal skurðurinn var um 14 sagðist ekkert skilja í hvernig En það hrópar 1 mannahjörtu
fet fyrir austan myllurnar, og að það hefði getað komið fyrir
það gekk annar skurður út úr því að nóg timbur hefði verið á
honum upp að myllunni, og var staðnum og að mennirnir hefðu
hann grafinn neðanjarðar ein- getað notað það, ef þeir hefðu
göngu, og fyrir neðan frost. viljað.
Fjöldi af fslendingum unnu að Lee var yfirheyrður næst.
þessu verki, bæði nótt og dag, hann sagðist hafa farið í burtu
því að kapp var lagt á, að koma frá vinnustöðvunum kl. 1 e. h.
því sem fyrst af og ekkert sér- og falið Benjamín heit. Jónssyni
stakt bar til tíðinda þó að illur að lita eftir þvi í fjarveru sinni
kur væri í mönnum út af kæru- og að nðg timbur hefði verið á
leysi Lee’s og verkstjóra hans, staðnum 0g að mönnunum hefði
sem hét Mcllroy, með að slá svo verið frjalst að brúka það til að
innan í skurðina, að menn væru slá innaní skurðinn með, ef að
nokkurn veginn óhultir ofan í þeim þotti þess þurfa — að eng-
honum. Þannig stóðu saki'r 5. inn hefði haft orð á því við sig | að svo væri nærri því höggið að ,
apríl 1893. Veðrið þann dag var að monnunum sem ofan í skurð- það gæti ekki látið málið afskifta
kaldranalegt. Gráleit vindský irium Væri, væri hætta búin, laust.
liðu um loftið og svalur vindur en(la hefði ekki nein sýnileg á- Þegar að slysið vildi til, var
af norð-vestri, blés þungan. staeða Verið fyrir að halda, að Cg við vinnu og vissi ekkert um
Nætur verkamennirnir voru gryfjan mun(li falla saman eða hvað fyrir hafði komið, fyrri en
komnir upp á skurðsbakkann hrynja. | að eg kom heim til mín um kvöld-
búnir til heimferðar, en dag Andrew Davis, sá er fyrstur) ið, brá eg þá strax við og fann
verkamennina dreif að úr öllum hom að gryfjunni eða þeim parti'að máli tvo samverkamenn mína;
áttum. Þetta var auðvitað ekkert skurðsins sem slySið varð í, sagði í verkamannafélaginu, sem báðir
nýtt. Þeir höfðu gjört það áður að nðg timbur hefði verið í kring' voru hyggnir og gætnir og tóku;
á þessum stað, undanfarna daga en gð hann hefði ekki séð neitt mikinn og góðan þátt í kjörum:
og vikur. En þennan dag, fann timhur innan { gryfjunni, eða í verkamanna og málum þeirra, þá ■
einn mannanna sem upp úr mol(linni sem fallið hafði ofan á Benedikt Frímannsson sem var
skurðinum kom, Magnús Jóns- menninna (vara forseti verkamanna félags-
son, sem enn er á lífi> °/ á heim* Ingimundi Eiríksyni sem ofan; ins þá, og Þorberg Feldsted. — I
í Winnipeg, það skyldu sina að . fjunni eða þeim parti skurðs'Okkur kom saman um tvent. l.J
vara aðkomnu mennina við hætt- ^ hrundi fórust þannig, ao kalla til almenns fundar í fé-1
nunm sem biði þarna ofan í orð.. «Mér virtist gryfjan hættu-1 laginu, annað, að fara og skoða^
skurðinum og bað þa að ve™ gn hafði þð ekki orð á því) staðinn þar sem að slysið varð.
vara um sig. I álei’t það skyldu Lees að sjá um,| Það varð hlutskifti mitt og.
Eg hefi fyrir satt, að nokkrir að Mf Qg limir þeirra sem að ofatlj Þorbergs, að fara og skoða stað-
af þeim íslendingum sem komn- } skurðinum unnu væru sæmi- ;nn og gengum við ofan eftir, því j
ir voru til vinnu á þessum stað, lega verndaðir Sagðist ekki vitajekki var um strætisvagna að j
þennan tiltekna dag hafi hikað ^ að Lge hefði falið Benjamín| ræða í þá daga. Þögn og þungi
‘^God damn! Hvern sjálfan djöf-
ulinn varðar
þó að drepist fáeinir íslend-
ingar?
Það er nóg af þeim hér! Og
harðar og harðar
þá hlægjandi verkstjórinn áfram
þvingar.
En hans nafn yðar hjörtu skal
naga sig í:
Þessi níðingur piltar er Con-
tractor Lee.
Svo hrynur allt saman og sumir
þeir festast
sumir skerast og beinbrotna
og lestast.
Einn þeirra gefur upp andann
og deyr
meðan annar er dauðvona graf-
inn úr leir.
“Þetta morð hrópar í himininn
til hefndar á guð sinn og drott-
inn”,
líka inn
Hvort heyrirðu ei, bróðir og
landi minn?
Er af baki þinn drengskapur
dottinn
þá dofnar um þjóðræknis vott-
inn!
Þegar þetta skeði var sá er
þetta ritar forseti verkamanna
félagsins íslenzka, en í því voru
þrír af mönnum þeim sem fyrir
slysinu urðu, þeir Benjamín
Jónsson, Helgi Eggertsson og
Árni Þórðarson og fanst mér,!
við að fara ofan í myrkrið og
neina umsjön a verki því
sem; ríkti yfir staðnum. Engan mann
hættuna og horfið frá. En vinnu þeir vQru að vinna
þörfin og skyldu tilfinningm til úfskurður dómnefndarinnar:
þess að ganga vinnu Bnrn ^ látni beið bana af því, að
þennan dag, sem aðra knuði þa skurðarganginum hrundi
áfram. Ekkert bar til tiðinda
fyrri hluta dagsins, en eftir \ komust dómendurnir að þeirri
miðjan daginn voru þe.r ^ 6hæfi, hlrðu.
ao,u Jonsson, prests Jonssonarj ^ mcð að hafa viðeigandl og
niður af hendingu”. En fremur
í Reykholti, Árni
sem nú á heima á Gimli, Helgi
Eggertsson ungur maður ættað-
ur úr Kolbeinsstaðarhreppi á ís-
landi, Ólafur Hannesson, ein-
hleypur maður og Ingimundur
Eiríksson, síðar stórbóndi í
Foam Lake, Sask., að vinna í
skurðálmunni sem lág upp að
myllunni, þegar að allt í einu
og eins og örskot, að rjáfrið á
Örugga vörn fyrir líf manna í
skurðum og gryfjum eigi sér
stað of oft af umsjónar og akk-
orðsmönnum.
Fyrri partur þessa kviðdóms
gjörði lítið til að sefa, eða draga
úr óhug þeim og andúð, sem lost-
ið hafði fslendinga í sambandi
við slysið. Jón Ólafsson orti og
'iirti eftir farandi kvæði sem að
skurðinum sem þeir voru að hann nefndi “Morðið’
var þar að sjá, enda var þá kom-
ið framyfir vanalegan vinnu-
tíma og allir farnir heim til sín,
en næturmenn ekki enn teknir |
til vinnu. Á skurðbakkanum sá-'
um við nokkuð af lausu timbri |
og ofaní skurðinum var moldar
hrúgan, sem drepið hafði Ben-
edikt og slasað þá Helga, Ólaf
og Árna. Eftir að hafa skoðað alt
þetta og fest það á minni eins
vel og við gátum, héldum við
heim aftur.
Tveimur dögum seinna, eða 8.
apríl var fundurinn haldinn í
verkamannaífélaginu og var afar
fjölmennur, þrátt fyrir það, þó
að rannsóknar réttar haldið út
af slysinu færi fram samakveld
á lögreglustöð bæjarins, og að
margir fslendingar færu þangað.
Á fundinum var sérstaklega
rætt um tvent. Að leita samskota
til handa ekkjunnar, og mönn-
unum sem slasast höfðu, og voru
allir fundarmenn einhuga í því
efni. Nefnd var kosin til að
standa fyrir samskotunum á
meðal íslendinga. f henni voru,
Jón J. Bíldfell, Jóhannes Gott-
skáldsson, Jónas Danielsson,
Vagn Eyjólfsson og Þorbergur
Fjeldsted. Tveir menn gáfu sig
fram til að leita samskota á með-
21 innlendra, þeir Jón Ólafsson
ritstjóri og Páll S. Bárdal.
Hitt málið sem rætt var, var
um það, hvort að verkamannafé-
lagið ætti að gangast fyrir lög-
sökn á hendur hlutaðeigandi fé-
lagi Ogilvie myllufélaginu, og
Lee, mannsins sem að fyrir verk-
inu stóð, fyrir glæpsamilegt
hirðuleysi um vernd á Mifi og
limum mannanna. Mál það var
rætt all ítarlega, en niðurstaðan
varð sú, að tveir menn þeir Einar
H. Kvaran og Jón Júlíus voru
kosnir til að leita álits lögfræð-
ings á málinu og var fundi svo
frestað þar til 15. apríl.
Flestir munu hafa farið af
þessum fundi, með það á tilfinn-
ingunni að allt hefði verið gert,
sem að unt var að gjöra, til að
tryggja rétt aðstandendanna og
sóma íslendinga og íslendingar
í Winnipeg að minsta kosti voru
einhuga um að fylgja fram á-
kvæðum þeim, sem kynnu að
verða tekin í málinu til ytrustu
endiloka.
Mér er ekki hægt að segja, að
eg hafi verið óánægður með úr-
slitin á þessum fundi, því að eg
var það ekki. Eg var þess fullviss
að menn þeir sem kvaddir voru
til starfa á fundinum, mundu j
leysa verk sín vel og samvisku-1
samlega af hendi, en samt var eg
ekki vel ánægður, helzt vegna
þess, að eg þóttist vita, að þeir
Jón og Einar mundu leita upp-
lýsinganna í málinu hjá einu lög-
fræðingafélagi í bænum, og þó
helzt hjá einum manni í því fé-
lagi — H. M. Howell, mikilhæf-
um manni, sem síðar varð yfir-
dómari í Manitoba. Mér kom
ekki til hugar, að efa réttsýni,
eða einlægni Howells, né heldur
nefndarmannanna, en mér fannst
málið svo veigamikið að það
þyrfti að fá lögfræðilegt álit um
það frá fleirum en einum manni,
áður en því yrði ráðið til lykta.
Eg réði því við mig, að hefjast
handa, þó að í heimildarleysi fé-
lagsins væri, og leita álits ann-
ars lögfræðingafélags á málinu.
Eg sagði tveimur samverkamönn
unum mínum í félaginu frá þess-
ari fyrirætlun minni, þeim Þor-
bergi Felsted og Benedikt Frí-
mannssyni, og féllust þeir báðir
á hana. Afleiðingin varð því sú,|
að við Þorbergur tókum að okkur
að eiga tal við tiltölulega unga
lögfræðinga sem að ráku lög-
fræðistarf undir nafninu Craw-
ford and Campbell og höfðu orð
á sér fyrir að vera bæði mikil-
hæfir og samviskusamir menn,
einkum þó Crawford. Eftir að
skýra honum frá öllum mála-
vöxtum og aðstæðum bað hann
um tveggja daga frest til að at-
huga málið, en eftir að sá frestur
var liðinn gaf hann það álit, að
frá laganna sjónarmiði væri ekk-
ert þar til fyrirstöðu að koma
fram ábyrgð á hendur þeim aðila
sem ábyrgðarfullur var fyrir
verkinu þegar að slysið vildi til.
Svo kom fundurinn, þann 15.
apríl 1893. Hann var fjölmenn-
ur, því enn sveið mjög í mönn-
um. Þeir Einar og Jón skýrðu
frá málalokum sínum, en þau
voru, að Howell lögfræðingur
réði verkamannafélaginu frá að
leggja út í málsókn, því að bæði
væri úrskurður kviðdómsins í
málinu óákveðinn og auk þess,
væru aðrar málaðstæður þannig,
að mjög væri óvíst hvernig að
því mundi ljúka.
Við Þorbergur skýrðum frá
■>kkar viðtali v(ið Crawford og
nðurstöðu hans, en eftir nokkr-
ar umræður hölluðust fundar
Þetta NYJA Ger
VINNUR HRATT! - HELDUR FERSKLEIKA
Þarfnast engrar kælingar
Nú getið þér bakað í flýti án fersks gers. Takið pakka af Fleisch-
mann s Royal Fast Rising Dry Yeast ai búrhillunni og notið það
a sama hátt og köku af fersku geri. Þér fáið sömu fljótu
hefmguna. Þér fáið bezta árangur í öllum yðar bakningum.
Fáið yður mánaðar forða af þessu ágæta, nýja geri. Notið það í
næsta bakstur af brauðum og brauðsnúðum. Þér verðið hrifin.
Þér munuð aldrei kvíða oftar viðvíkjandi því að halda ferska
gerinu frá skemdum. Þér munuð ávalt nota Fleischmann’s Royal
Fast Rising Dry Yeast. Pantið það frá kaupmanninum yðar, í dag.
1 pakki jafngildir 1 köku af Fresh Yeast
menn að áliti Howells og mál-
sóknarhugmyndinni var slept.
Söfnunarnefndin gjörði hreint
fyrir sínum dyrum óg innkom
all sæmileg upphæð frá íslend-
ingum, eftir því sem að hinar
fjárhagslegu ástæður þeirra
voru þá. Ogilvies myllufélagið
sendi ekkju Benedikts heit. $200
og Lee 50 dollara. En þeir Ben-
edikt og Helgi eru enn óbættir.
/. /. Bíldfell.
KVEÐJUÁVARP
til vina og ættþjóðar
i Reykjavík 29. nóv. 1950, tekið
á stálþráð og lesið 6. desember
eftir Ólaf Hallsson
Kæru íslendingar,
frændur mínir og vinir:
Eg hefi óskað eftir að mega
ávarpa ykkur nokkrum kveðju-
orðum nú, þegar eg legg af stað
heim aftur til Canada, landsins
sem eg hefi dvalið í yfir 40 ár,
þar sem eg á heimili mitt, konu,
börn og barnabörn, auk fjölda
vina. Böndin sem tengja mig
Canada eru sterk, en þó er mér
það ljóst, að sú taugin er römm
er rekka dregur, föður túna til.
Enda hefur alla tíð, í minni
löngu sjálfkjörnu útivist
vakað draumurinn, að heimsækja
landið, sem lífið mér veitti, áður
en yfir lyki.
Hefur því verið farið um mig,
sem um Vestur íslenzka skáldið,
er kvað í sumar:
Nú hallar degi, senn kemur
kvöld,
að yrkja er nautn, en vandi,
úr austrinu lýsa mér ljósa f jöld,
og lengur ei hætt við strandi
nú hef eg dvalið hér hálfa öld
með hjartað í öðru landi.
Á þessari stund verður mér
hugsað til skáldsins, sem þetta
kvað, og hins mikla fjölda ann-
ara Vestur-íslendinga sem líkt
er ástatt um, en ekki hafa átt
þess kost, einhverra hluta vegna,
að heimsækja ættar landið sitt.
Þakka eg forsjóninni fyrir það,
að minn draumur rættist. Hinn
12. júní í sumar steig eg upp í
flugvél á flugvellinum í Winni-
peg, ásamt Dr. Sveini E. Björns-
syni og konu hans, frú Marju,
sem einnig höfðu dvalið lang-
dvölum vestra.
Ferðin heim gekk ákjósanlega,
þar til komið var yfir Keflavík-
ur flugvöll, þá huldi þoka völl-
inn svo snúa varð frá og var nú
flogið með okkur til Skotlands.
Þótti okkur þetta þeim mun
leiðara, að gjört höfðum við
okkur vonir um að verða við-
stödd hátíðahöld fullveldisdags-
ins þann 17. júní. Enda kvað þá
skáldið, Dr. Sveinn Björnsson:
Huldi þoka þykk og grá,
þúsund mílna hafið,
undir henni fsland lá,
eins og dautt og grafið.
En fsland var nú samt ekki
alveg “dautt og grafið” því upp
úr þokuhafinu stóð fjallstindur,
skínandi bjartur, laugaður morg-
unsól, og vissum við að þar leit
upp Snæfellsjökull:
Þá kvað Dr. Sveinn:
Alt Sem vekur mönnum mein,
i myrka þoku er vafið,
Snæfells starir ásýnd ein,
yfir skýjahafið.
Þá minnumse við þess, að oft
hafði forfeðrum okkar reynzt
örðug landþokan og enn kvað
Dr. Sveinn:
Þeir sem mestum mættu hér,
mótbyr fyrr á dögum,
lögðu skip í Skotaver
og skeyttu engum lögum.
Vórum við okkur þess meðvit-
andi að við erum afkomendur
víkinga, sem ekki létu bugast af
smámunum: Kvað nú Sveinn:
Vííkingar með víkingsskip,
vitra eiða sverja
láta gljáið skýjaskip
á Skotlands strendur herja.
Þegar lent var í Prestwich
mælti Dr. Sveinn:
Þenna endi á okkar túr
ekki í Gander spáði um,
á Skotaströnd við skýjum úr
skyndilendum náðum.
í Skotlandi hertókum við svo
hjarta allra þeirra sem við náð-
um til, en mörg voru þó eftir ó-
tekin því við höfðum ekki nógan
tíma, við dvöldum þar aðeins í
þrjá daga. Þá var með okkur
send sérstök flugvél hingað
heim, og lentum við á Keflavík-
ur flugvelli kl. 9 um morguninn
þann 18. júní.
/