Heimskringla - 21.02.1951, Síða 3

WINNIPEG, 21. FEBR., 1951
HEIMSKRINGLA
3. SIÐA
ÆFISAGA OG ÖRLAGA-
ÞÆTTIR
Eftir prófessor Richard Beck
Bókaútgáfufélagið Norðri, er
nýlega átti 25 ára afmæli, gaf út
síðastliðið ár fjölda merkisrita.
Hefir félagið jafnan gefið sér-
stakan gaum útgáfu rita um þjóð
leg efni, og verður hér getiðt
tveggja nýrra bóka þess af því
tagi, sem jafnframt er vandað til
um snyrtilegan frágang.
I.
urjón auðsjáanlega verið hlé-
drægur maður að skapgerð. Að
baki hófsamri frásögninni get-
ur lesandinn þó eygt meira en
laust liggur við fyrstu sýn, og
fundið undiröldu djúprar til-
finningar.
Fjöldamargra manna ogi
kvenna er hér getið, og ber Sig-
urjón þeim vel söguna, þó að:
hann sé mjög hispurslaus í þeiny
efnum sem öðrum. Af miklum
1
hlýleik lýsir hann æskuvinumj
sínum þeim Hraungerðisbræðr-j
um og síðar merkisprestum, séral
Geir vígslubiskupi og séra Ólafij
Sæmundssonum.
Og ekki er samúð Sigurjóns í
lýsingum minni, þegar í hlut
Elirtborg Lárusdóttir: “f faðmi
sveitanna”. Endurminningar
Sigurjóns Gísalsonar. Akur-
eyri, Bókaútgáfan Norðri, — eiga smælingjar eins og förufólk
1950. Bls. 202.
Frú Elinborg Lárusdóttir er
mikilvirkur rithöfundur, enda
löngu þjóðkunn fyrir bókmennta
starfsemi sína, en þetta er sext-
ánda bókin, sem frá henni kem-
ur; eru það sannarlega mikil af-
köst á fimmtan árum, því að
fyrsta bók hennar kom út árið
1935. Hefir hún ritað jöfnum
höndum smásögur lengri skáld-
sögur og ævisögur, og eru marg-
ar þeirra bóka mikil verk, svo
sem ritsafnið “Förumenn” er út
kom í þrem stórum bindum 1939-
1940, og “Strandarkirkja” (1943)
að talin séu tvö af þeim verkum
skáldkonunnar, sem mikla at-
hygli hafa vakið og vinsæl orð-
ið. En öll bera rit hennar því
vitni, hve djúpum rótum hún
stendur í íslenzku sveitalífi, og
ást hennar á þjóðlegum verðmæt-
um; lífsskoðun hennar, bjartsýni
á sigurmátt hins góða og víð-
feðm samúð, er eigi síður ljósu
letri skráð í ritum hennar, og
ylar lesandanum í brjósti.
Þá sætir það ekki neinni furðu,
að henni lætur' sérstaklega vel
að skrásetja ævisögur alþýðu-
fólks, en þetta er þriðja bók
hennar um það efni, og er sjálfs-
ævisaga Sigurjóns Gíslasonar,
fyrrum bónda í Kringlu í Gríms-
nesi, sem skáldkonan hefir skráð
eftir frásögn hans. Bera endur-
minningar hans því vitni, að hann
hefir verið maður gáfaður að eðl-
isfari, hneigður til mennta og
fróður um margt, en varð lengst-
um ævina að heyja harða bar-
áttu við fátækt og aðra örðug-
leika sér og sínum til framfæris.
En jafnframt því sem bókin er
saga Sigurjóns, lýsir hún einnig
ýmsum atburðum, er gerðust í
Árnessýslu um daga hans, t.d.
jarðskjálftunum 1896. í endur-
minningunum er þó um annað
fram brugðið upp glöggum
myndum af kröppum kjörum al-
þýðunnar í tíð sögumanns og ó-
vægri lífsbaráttu hennar, en öllu
er þar í hóf stillt, enda hefir Sig-
,:
ið, en frá kynnum sínum af því
segir hann í sérstökum kaflaJ
Verður þar minnisstæðust lýsing
in á Langsstaða-Steina.
Frú Elinborg á miklar þakkirj
skilið fyrir þá rækt, sem hún hef
ir lagt við að bókfesta ævisögurj
alþýðufólks og bjarga með því,
frá glötun merkilegum menn-
ingarsögulegum fróðleik. Og
þessi síðasta bók hennar þeirrar
tegundar er prýðisvel í letur
færð, með glöggskyggni og ríkri
samúð, en tij þess að lýsa rétti-
lega þeim lífskjörum og þeirri
baráttu, sem þar er um að ræða,
þarf bæði nærfærni og þann hlý-
leik hjartans, sem einkennir aðr-
ar bækur skáldkonunnar. Hún
segir í eftirmála sínum:
“Eg vona, að þessi bók verði
minnisvarði um manninn, sem|
var þeim hæfileikum búinn, að!
hann hefði getað orðið svo að
segja hvað, sem var, en varð
bóndi, vegna fátæktar, og undi
svo vel hag sínum í faðmi sveit-
anna, að starf hans er eftirbreytn
isvert.”
Svo munu fleiri mæla, að Sig-
urjóni Gíslasyni, og þá um leið
mörgum öðrum íslenzkum al-J
þýðumönnum, er svipaða baráttu
háðu jafn drengilega, hafi með
skrásetningu þessarar minningaj
hans verið reistur verðugur og
varanlegur minnisvarði.
II.
“Hlynir og hreggviðir”. Sögu-
félagið Húnvetningur gaf út.
Aðalumboð: Bókaútgáfan
Norðri, Akureyri, 1950. 211 bls.
Þessi bók er framhald ritsafns-
ins “Svipir og sagnir”, sem Sögu-
félagið Húnvetningur gaf út —
1948, og hlaut fyrsta bindi þess
góða dóma og varð vinsælt að
verðleikum. Sömu mennirnir,
þeir séra Gunnar Árnason,
Magnús Björnsson og Bjarni
Jónasson, er önnuðust útgáfu
fyrsta bindis, hafa búið þetta
nýja bindi til prentunar. Efnið
er einnig svipað og áður, merkir
þættir um menn og atburði úr
Húnaþingi frá liðinni tíð, og sé
þeim öllum, er þar eiga hlut að
máli, körlum sem konum, þökk
fyrir fróðleiksáhugann og við-
leitni sína.
Séra Gunnar fylgir bókinni úr
hlaði með stuttum formála, en
síðan hefst meginmál hennar á
greinagóðum þætti og itarlegum
um Þorleif í Stóradal eftir
Bjarna Jónasson; er þar mikill
ættfræðilegur og hreint ekki lít-
ill atvinnusögulegur fróðleikur
færður í einn stað. Tímabær og
athyglisverð eru niðurlagsorð
höfundar:
“í öllu óðagotinu við að sinna
hinni nýju köllun tækniþróunar-
innar, er svo hætt við, að ein-
staklingurinn týni sjálfum sér,
að honum sjáist yfir, hvern þátt
kynslóðirnar og náttúra ætt-
landsins hafa átt í að móta efnið,
sem hann á sjálfur að skapa úr
sína eigin lífshamingju.”
Prýðilegur er þáttur Magnús-
ar Björnssonar um Hreggvið
skáld á Kaldrana, “þetta gáfaða
en auðnulitla alþýðuskáld”, sem
bar bæði táknrænt nafn um eigin
ævi, og jafnframt um ævi svo
margs íslenzks alþýðuskálds; en
mjúkum höndum samúðar og
skilnings er hér farið um skáldið
og manninn, er fyllilega átti það
skilið, að nafni hans væri á loft
haldið. Magnús á einnig í bók-
inni þátt um “Erfiðar verferðir”
er lýsir vel tveim slíkum ferðum
fyrir meir en sextíu árum.
Tveir þættir og vel skráðir eru 1
hér eftir fróðleiksþulinn Jónas,
Illugason, og fjallar annar um
sögulegan sjóhrakning Jóns
“gós”, en hinn þátturinn nefnist
“Réttarslagur”.
En karlmennirnir eru hér ekki
einir um hituna. Með þætti sín-
um um Margrétu í Stafni sýnir
Kristín Sigvaldadóttir það ótví-
rætt, að hún er vel liðtæk við
skrásettningu þjóðlegs fróð-
leiks, og stendur kvenskörungur
sá, sem þar er lýst., lifandi fyrir
sjónum að loknum lestri.
Veigamikill og ágætlega sam-
inn er þáttur séra Gunnars Árna-
sonar um Jóhannes á Gunnsteins-
stöðum, og bregður björtu ljósi
eigi aðeins á þann mikla gáfu-
mann og göfugmenni og æviferil
hans, heldur einnig um margt á
samtíð hans, enda kom hann
mjög við sögu sveitar sinnar.
Hann var sannarlega drápunnar;
verður í fyllsta skilningi orðs-
ins.
Þeim er óhætt, Húnvetningun-
um, að halda áfram að safna þjóð-
legum fróðleik og bókfesta
hann, því vafalaust er enn ýmis- (
legt þess kyns að finna í þeim
Söguríku byggðum, sem ódregið
er á land.
Lóa Gunnlögsson, Cavalier og
Gunnlaugur B. Gunnlögsson,
Rancine, Wis., 22 barnaböm og
9 barnabarnabórn.
Jón Gunnlögsson, sem var
nokkrum árum eldri en systir
hans, fæddist á Gimli, 2. nóvem-
ber, 1879. Sex mánaða gamall
fluttist hann til Dakota með for-
eldrum sínum, og settist fjöl-
skyldan að í grend við Akra. Þar
átti hann síðan heima mestann
hluta æfinnar eða þar til fyrir
nokkrum árum að hann fluttist
til Cavalier, þar sem hann dvaldi
til dauðadags.
Hann giftist Magneu Vívats-
son árið 1906. Hún lifir mann
sinn ásamt börnum þeirra sem
eru þessi: William og Frank,
báðir í Cavalier; Jón í Hammond
Indianna; Marvil og Alvin í
Calumet City, I. U., Karl í Chi-
cago; Lynn í Valhalla og Mrs.
Mabel Olmstheid, Cold Springs,
Minn.
Þá lifa hann einnig 20 barna-
börn.
Hinn mikli bænadagur
Kaupið þennan
stóra
PAKKA
AF
VINDL-
INGA
TÓBAKI
vegna
gæða
Eins svo flestum mun kunnugt
var 9. febrúar s.l. settur til síðu
fyrir alla góða menn að biðja
Guð um frið fyrir mannheim. Eg
hefi ekki lesið nema eina bæn
enn tileinkaða þessum degi, fyrir
utan mína eigin bæn í orðum
góðskáldsins okkar.
“Trúðu á, tvennt í meimi, tign
sem æzta ber.
Guð í alheims geimi, Guð í sjálf-
um þér”.
Bænin sem ^g tala um var í
kvennadálkum Lögbergs frá 8.
febrúar s.l. Mér þótti bænin góð,
iafnvel ágæt, en á prestlega vísu
og kirkjulegan máta. Guð er beð-
in í mikilli fjærlægð á bakvið
skýin, Guð í manninum ekki
nefndur á nafn, rétt eins svo Guð
hefði sett stríðið á stað en ekki
maðurinn.
Maðurinn hlýtur að vera frjáls
og bera ábyrgð á verkum sínum
gagnvart Guði, annars gæti rétt-
látur Guð ekki hengt mannin-
um fyrir afbrot hans, eins óskap-
lega eins og sumir lýsa því. Hef-
ur Guð ekki sagt: Friður á
jörðu og velþóknan yfir mönn-
unum? Guð vill frið, og þegar
kristin maður biður Guð í sjálf-
um sér um frið á jörðu, þá er
Kristur strax komin í orði sínu
til hans og fullvissar hann um
frið á jörðu og uppfylling bæn-
ar hans. Höfundur hinnar á-
minnstu bænar er þýzk kristin
kona í Canada. Mér datt í hug
að Þýzka þjóðin 1914 og áfram,
hefði beðið Guð handan skýanna
en ekki Guð í sjálfum sér og því
væru þeir í dag þar sem þeir eru.
Mér finnst bænarhöfundurinn
vera sunnudagaskóla stúlka, sem
komin er í fangastakk vanans
Getur óskað sér upp á fjallið,
en stakkurinn aftrar að geta
klifrað brekkuna.
Biðjum Guð alla daga í sjálf-
um okkur og bróðir okkar mann-
anna, þá er kristur í anda með
oss og framtíðin reynist okkur
nýr himin og ný jörð. Dæmi: Ef
Rússar hefðu beðið Guð í sjálf-
um sér að vinna að alheimsfriði
með Bandaríkjunum, og Banda-
ríkjafólkið beðið Guð í sjálfu
sér að vinna að alheimsfrið með
Rússum, þá hefði Kristur strax
komið til skjalanna í sínu heil-
aga orði, og kaldastríðið aldrei
orðið til sem er okkar mesti van-
þroski og mæða í dag.
John S. Laxdal
Miðsvetrarmót “Fróns”
verður haldið á mánudags-
kveldið 26. febrúar næstkomandi.
Mjög vönduð skemtiskrá er svo
að segja fullgerð. Aðalræðumað-
ur mótsins verður Hon. Valdimar
Björnson, hinn nýji fjármálaráð-
herra Minnesota-ríkis. — Hafið
þetta kveld í huga! Á sínum
tíma verður skemtiskráin birt í
heilu lagi. Ingibj. Johnson
FREE GERMINflTION TESTS
•
Frost will c^use low germination
in seed grain, particularly oats and
barley. Arrange free germination
tests through your Federal Agent.
fi « ft ft • > . .. _____
FEDERHL GRflin LIIHITEO
VÉR ÓSKUM
Þjóðræknisþingi íslendinga
í Vesturheimi
TIL ALLRA HEILLA
Oxford Hotel
“Staðurínn sem íslendingar niætast”
DÁNARFREGNIR
Joseph Stepnuk, Pres.
PHONE 926 712
S. M. Hendricks, Mgr.
NOTRE DAME AVE.
Þann 8. janúar s.l. önduðust á
heimilum sínum í íslenzku,
byggðinni í N. Dakota systkinin
Mrs. Þórstína Sigríður Aust-
fjörð og Jón Gunnlögsson.
Dauða þeirra bar að höndum á
fjögra stunda fresti. Bæði höfðu
verið allmjög biluð á heilsu síð-
ustu árin.
Þau voru jarðsett 11. janúar og
voru kveðjumálin flutt í kirkju
Vídalínssafnaðar á Akra. Séra E.
H. Fáfnis jarðsöng.
Þórstína Sigríður Austfjörðj
var fædd á Akra 10. júní 1883,
og þar átti hún síðan heimili alla
æfi. Foreldrar hennar voru hjón-,
in Eggert Gunnlögsson frá
Baugaseli í Eyjafirði og kona
hans Rannveig Rögnvaldsdóttir
•frá Skíðastöðum í Skagafjarðar-
sýslu. Hún giftist í Winnipeg 19.
október 1901 og gékk að eiga
Guðmund D. Austf jörð. Hann dó
árið 1947. Börn þeirra á lífi eru
þessi: Mrs. William Yeiter, Ft.
Wayne, Ind.; Mrs. Earl Sproule,
Grand Forks; Mrs. John McDon-
ald, Valhalla; Mike, á Akra, Bill^
á Mountain; Mrs. Andrews, Mrs.
Wimpheimer og Ed í Cavalier.
Einnig lifa hana tvö systkini,
Greetings and Be$t Wishes to Delegates and Guests Attending
The lcelandic National League Convention in Winnipeg