Heimskringla


Heimskringla - 17.08.1955, Qupperneq 2

Heimskringla - 17.08.1955, Qupperneq 2
2. SÍÐA HEIMSKRINGLA WINNIPEG, 17. ÁGÚST 1955 Ifeitnskrittgk (StotnuD lttt) Ksmni út ð hTerjum míívlkudegi. Clgendur: THE VIKING PRESS LTD. 853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Talsfmi 74-6251 TerO blaMni er $3.00 irgangurinn, borgist fyrirtrara. Allar borganlr aendiet: THE VIKING PRESS LTD. öll vlOaklftabréí blaOinu aOlútandi sendist: The Vlidng Press Limited, 853 Sargent Ave., Wlnnipeg Rltstjórl STEFAN EINARSSON Utanáskrrtt til ritstjórans: EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg Framh. Eftlr nokkrar hugleiðingar um þessa fornsögu og fleira sem skeð hafði á þessum merka og eftirminnilega stað, var haldið til baka niður á Þingvelli. Sérstök hrifning greip mann þegar komið var á “hinn helga stað”, Þingvélli. Atburðir löngu liðinna daga komu fram í hugan um með leiftur hraða. Þetta var staðurinn sem flestir stórvið- jburðir í menningarsögu íslands eiga rætu sínar að rekja til. Hér var það sem fyrsta Alþing landsins var háð, og hér var það sem kristnin var lögtekin. Hér fagnað þessum sinnaskift- var Það sem fremstu lögvitringar um mikið. Hver fulltrúi af öðr-' landsins þreyttu' lögvísi og lær- Eflaust var það mesta afrek um á Geneva fundinum lýsti j dóm smn hver moti oðrum. Her Geneva fundarins, að Rússar og ánægju sinni yfir bróðurkærleik var Það sem flest V1£a' °S ogæfu Bandaríkjamenn komu sér sam-jamim sem drotnað hafi á fundin- mal voru ti ly ta ei . Hér var an um að jafna ágreiningsmál um. Það sem Þa sem °gæ u vlga- sín, án stríðs. Að fá Rússa til þess, hefir “Helmakriagla" is published by THE VIKING PRESS LIMITED and printed by VIKING PRINTERS 853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man., Canada — Telephone 74-6251 PÁLL S. PÁLSSON: Minningar frá Islandsferðinni 1954 Authorlxed q» Second Clasg Mail—Post Oíflce Dept., Ottqwa WINNIPEG, 17. ÁGÚST 1955 SINNASKIFTI RÚSSA þykja þetta. Þeim hefir aldrei búið stríð í huga, nema í varnar- skyni. Rússa hefir ef til vill ekki heldur fýst stríð, meðan nokkur von var að ná því, sem þeir ágirntust, án ofbeldis eða stríðs En hvað sem öllu þessu líður, er friðargerð síðasta stríðs enn óiokið. Vestlægu þjóðirnar af- vopnuðust og hurfu burtu úr Þýzkalandi samkvæmt fyrirmæl um friðarins. En komúnistar sitja enn sem fastast í Austur- Þýzkalandi og hefir, eftir því sem bezt verður séð, aldrei kom- ið til hugar að hverfa burtu það- an. Og þessu er eins farið hjá þeim meðal annara landa svo sem í Póllandi, Tekkóslóvakíu, Rúm aníu, Búlgaríu, Ungverjalandi, Latvíu, Eistlandi og Lithuaníu; þeir keppast- við að uppræta, —myrða, væri réttara sagt, allar þessar þjóðir . Með friði í Evrópu, er um það að ræða, að fá strðinu 1945 lokið, að fá Rússa til að fara með her sinn til Rússlands eins og Sam- einuðu þjóðirnar hafa kallað sinn her heim úr Þýzkalandi, og veita hinum mörgu leppríkjum sem Rússar sviftu frelsi, sjálf- stæði aftur. Því virðist ekki rétt látt að fresta til óákveðins tíma, eins og Rússar krefjast. Friði í Asíu er jafnframt óað- skiljanlegt að stíga á yfirgang kommúnista í Kína. Þeir láta ekki sitja við yfirráð í landi sínu heldur hafa nú tekið með hjálp Rússa helming Koreu, og Asía að sunnan, alt vestur að Indlandi, má heita í hershendi. Það er ekki Indó-Kína eitt, sem þar er um að ræða. Indónesía, Burma og Indland sjálft, eru svo hrædd við yfirgang kommúnista eystra að þau þora ekki að andæfa neinu, sem þeir segja og gera, og látast vera fúsari til fylgis við þá, en vestlægu þjóðirnar, til þess eins að verða þeim ekki á svipstundu að bráð. Þessi nefndu Iönd, eru í sporum lepp- ríkja Rússlands í Vestur Evr- ópu. Þau geta ekki hjálp sér veitt sjálf og grípa svo til undir- lægjubragðsins, að heiðra skalk inn. Kremlinstjórnin hefir á síð- ustu vikum tekið svo miklum stakkaskiftum í framkomu, að heimurinn horfir undrandi á það. Stjórnin, sem sjaldan hefir sýnt á sér nokkurn menningarbrag í samvinnu eða viðskiftum við aðr ar þjóðir, er nú farin að sleikja sig upp við vestlægu þjóðirnar, læst nú vera bæði sáttfús og mannúðleg og búinn til i að semja frið, og auðsýna hverjum sem er kristilegan kærleika. Hún byrjaði á þessu við Tító. Og næst á að veiða Bandaríkin í lið með sér, þó lakara kunni að ganga, en með Júgóslavíu. Vesturlanda þjóðirnar hafa . : og glæsimaðurinn, Skarphéðinn En er nú útkoman með frrð Njálsson> ,fór “bónleiður til búð- , nokkuð betri fyfir Það’ Þo Russa ar„ eftij. að hafa farið f liðsbón gengið illa. En nú virðist sa stjórn, hætti að urra á alþjóða- ^ margra atkvæðamestu manna björninn unninn. fundum? Hafa kommúmstar i ;landsins> og sem mörgum óverð. Það var auðvitað engum vanda Asiu eða Evropu sýnt 1 reynd, að skulduðum ,hnútum köstuðu að háð að fá Bandaríkin til að sam- þeir séu fúsir að fórna nokkru' honum> en sem hann> ve mik. fyrir frið * heiminum? | illa gáfna og orðfimi greip á Vestlægu þjóðirnar hafa gert;lofti Qg kasfaði tU baka> yar sér e^óðar vonir áður. En 1 beim . * , ° „ sem engin hnuta, sem hann kast- efnum hefir alt brugðist. Og nu i x „„„i 1 •* aðl að þeim, misti marks eins og eru þær orðnar svo hræddar við;sjá má af viðureign hans yið Þor sprengju-hernað, að þær eru hák Eftir að hafa neitag lifandi fegnar af þvi, að komm-1.,.,. . . . . 6 . Njalssonum liðveizlu sinm, seg- umstar mæta kröfum þeirra 11. j , , . / , , . ir Þorkell: Hverr er sa hinn oröi kveðnu eins og að fara ekki í stríð, þó þeim detti ekki neitt j ~ ' í hug í þá átt, lengur Sameinuðu þjóðunum að loka en þeim er óhagræði að stríði. augum fyrir þessu eins og þær Og hvers er nú krafist af vest Sera- 1 f Bandaríkjunum eru margir lægu þjóðunum með þessum j mikilvæga undanslætti Rússa, eðlllega standi. steinhissa á þessu á- Þeir geta ekki skilið, Þær eiga að kasta frá sér frelsis! hversvegna af Þeim var krafist- og réttlætis hugsjónum sínum, að forna 33,000 lífum ban a- því dýrmætasta í menningu riskra manna f vlðbot vlð sinni, og láta vígtennur 103,000 særða, til verndar friði í ráða lögum og lofum í heimin- Asiu sem einmitt befir orðlð ^ar um. f stað þessa lofa kommúnist lil frekari fíands aPfr; , r c. . ... Eru vestlægu þjoðirnar að ar að gefa faeina menn og eitt- “ hvað af því landi til baka, sem leggJa frá sér vernd vestl*Srar þeir hremdu, en hafa aldrei átt mennin&ar °g viðskifta 1 Asiu, löglegt kall til eignar á. í augum sem eitt &etur borSið Þloðum almennings, horfir mál þetta hennar frá Þrælaoki °g ofrelsl þannig við, hvað sem þjóða full- Þessa stundina. trúar vorir sjá í því í gegnum , 4.4.* 1 j / Kremlin stjórnin leikur hlut- sin embættis gleraugu. J „ •verk sitt vel. Ef hun getur feng Nú eru sendiherrar vonr, að . -ð vestlægu þjóðirnar tij að við. bua sig 1 er a tur ti enevf- urkenna stjórnina í Moskvu yfir tilaðsetjast þararokstólameð;Austur /Evrópu Qg Peiping. ósiðaðri þjóð, sem neitar að taka'stjórn Asiu> þá ,hafa kommúnist- til greina kröfur Samenuðu þjoð;ar unnið stærri sigur en nokkur anna um einingu Koreu en einvaldi hefir áður gert sér að krefst í þess stað feimmslaust, eing kostnaðarlausu og raun er á. að vera tekin í yfirherráð Sam-, Sovétstjórnin getur vilt leið- einuðu þjóðanna. Kommúmsta- t vestlægu sýn, með 1 .“ÍT-í'^riistaSrfnlngai'á lotot6- ekki enn, að hafa sent her til . . , . „ * „ T,. , . ,, 1 um. Þeim hafa a 10 arum sem Koreu t,l að ganga þar a holmjMin eru frf stri5inu m5 Mku, vi ameinu u þjo irnar. j ó,rtnega vei blekkingar sínar á Það getur verið að það sé eng meðal flestra þjóða heimsins. inn skaði skeður með því að j>eir mega vel við þvi) að sýna eiga tal við kommúnistastjórnina undrigefni undir> guðs vilja> um i Peiping. Við höfum átt tal við stundarsakir> eða eins lengi og hana áður— í Panmunion. En her þeirra er m fær um að sigra ute það er þar mikið komið undir heri Sameinuðu þjóðanna. En hvað við segjum. Það er hugsan- hvi þarf að lengja vistarveru legt, að Kína sættist á að senda ]eppþjóðanna og Asíu þjóðanna í heim einhverja af hermönnum hondum manna sem mannleg rétt Sameinuðu þjóðanna, sem þeir1 indi virða einskis? Er ráðandi lofuðu við vopnahléð, að senda stjornum eða Sameinuðu þjóðun heim, en sviku, ef Bandaríkin um ókleift orðið að bjarga sinni gerðu sér far um, að greiða fyrir eigin menningu? viðskiftum Kínverja. Engri Eitt er VÍ8t óeinlægni vald- nema siðlausri þjóð kæmi til, haf3) hefir komið hinum vestlæga hugar að hafa hernumdamenn á heimi á heljarþromina Qg ef til oddinum í algengum viðskiftum vin á það eftir að verða ofan á sem þessum. I En sá maður kom þð> þráft fyrir En Sameinuðu þjóðirnar virð- alt, fram á Geneva fundinum, ast auk alls annars glæpsamlega, sem nær óskum og þrám almenn sem Kínverjar fara fram á, reiðu ingS fer, en flestir aðrir stjórn búnar að ganga svo langt, að málamenn nútímans gera. Það er gefa Peiping Formósu-eyju. Dwight D. Eisenhower, banda- Með því verður að flytja þaðan ríkjaforseti. í lýðræðisheimi vor burtu 500,000 hermenn, sem sam um, hefir gátan verið ráðin um einuðu þjóðunum eru þar til samlíf manna á þann hátt, að varnar, og að minsta kosti yrði fela almenningí vandan á hend 650,000 manna her Sameinuðu ur um að leysa hana. Sá sem af þjóðanna í Kóreu, engin gleði anda almennings stjórnast í fregn, að tapa af, eða sjá á bak rekstri þjóðfélagsins, leysir þeim, sem ekkert veitir af bæði stjórnmálastarfið af hendi eins í Kóreu og til varnar útbreiðslu og vera ber. Hinir, sem almenn- kommúnista í Japan og á Philips ingsviljann ekki vita eða skilja eyjum. Kínverjar ásamt Rúss- ættu aldrei með völd að fara. um eru þar að koma upp her. (Stuðst við grein úr Bandarísk- Gengur vitskerðingu næst fyrir um ritum) mikli ok hinn feiknlegi, er fjór- ii menn ganga fyrri, fölleitr ok skarpleitr, ógæfusamlegr ok ill- mannlegr”? Skarphéðinn mælti: “Ek heiti Skarphéðinn, ok er þér skuldlaust at velja mér hæðiyrði, saklausum manni. Hefir mik aldri þat hent, at ek hafa kúgat föður minn ok barizt við hann, sem þú gerðir við þinn föður.” --------“Ger þú nú annat hvárt, ÞorkeH hákr, at þú slíðra saxit og sezt niðr, eða ek keyri öxina í höfuð þér ok klýf þik i herðar niður.” Þorkell slíðraði saxit ok sezt niðr þegar. Þannig lauk líðsbóninni fyrir hönd Njálssona, og i sambandi við þau móðgunaryrði sem kast- að var að Skarphéðni, er þeim bezt lýst í vísuparti St. G. St. “Falin er í iHspá hverri ósk um hrakför sýnu verri”. Á þessum stað var það sem málum var lýst og varnir fram færðar. Vit og lærdómur ein- kendu þær málafærzlur, og var oft sótt og varið af kappi miklu eins og sjá má víða i sögum ís- lendinga. Var frasögn sakamála svo einkennilega hrífandi, og ólík því sem maður á nú að venj- ast, að eg get ekki stillt mig um að tilfæra hér fáeinar línur úr Njálssögu viðvíkjandi einu mesta sakamáli sem eg hefi séð getið um í íslendingasögunum, þar sem Mörður sækir málið á hendur Flosa Þórðarsyni eftir brennuna að Bergþórshvoli: “Þat var einn dag, at menn gengujil Lögbergs. Mörður Val- garðsson stóð hjá Gizuri hvíta mági sinum. Mörður var allra manna málsnjallastur. Gizurr mælti þá, at hann skyldi lýsa vígsökinni ok bað hann mæla svo hátt, at vel mætti heyra. Mörður nemndi sér vátta. “Nemni ek i þat vætti, at ek lýsi lögmætu frumhlaupi á hönd Flosa. Þórð- arsyni, er hann hljóp til Helga Njálssonar á þeim vættvangi, er Flosi Þórðason hljóp til Helga Njálssonar ok veitti honum hol- undarsár eða heilundarsár eða mergundarsár þat er at ben gerð- ist enn Helgi fékk bana af. Tel ek hann eiga at verða um sök þá mann sekjan, skógarmann óal- anda, óferjanda, óráðanda öllum bjargráðum. Tel ek sekt fé hans alt, hálft mér enn hálft fjórð- ungsmönnum þeim er sektarfé eigu at taka eftir hann að lögum. Lýsi ek vígsök þessi til fjórð- ungsdóms þess er sökin á í at koma at lögum. Lýsi ek nú til sóknar í sumar ok til sektar fullr ar á hönd Flosa Þórðarsyni”. Er ekki eitthvað ákveðnara og meira sannfærandi í þannig lag- aðri framsögn máls, heldur en við eigum að venjast á vorum dögum eftir þeim fréttum að dæma sem dagblöðin færa okk- Þegar við nú horfðum yfir hólmann í Öxnará, þar sem ein- vígin voru háð til forna, og or- ustuvellina, þar sem fræknustu fylkingar fornmanna sigu saman og börðust eftir Brennumálssókn ina forðum, var sem blóðið rinni hraðara í gömlum æðum, og glímuskjálfta yrði vart í mönnum á áttræðis-aldri. Við heimsóttum allar búðar- rústir fornmannanna, sem hægt var að merkja. Var Ófeigur lækn ir svo fróður um alla þessa sögu- staði að unun var á að hlusta. Mest varð mér starsýnt á búðar- Gröf míns gamla vinar og vel- gerðamanns, Einars Benedikts- sonar, heimsóttum við. Þarna hvíldi nú í eilifri ró einn af hin- um miklu spámönnum og ljóð- skáldum íslands. Maðurinn sem orti fyrir sextíu árum kvæðið “Á Þingvöllum”, og sem eftir- farandi visa er tekin úr. Vísa, sem allar þjóðir gætu tileinkað sér jafnvel þann dag í dag: “Vér þurfum að sættast, slá hendi í hönd og hatrinu í bróðerni gleyma. Með frelsis vors óvin á erlendri strönd er óvit að kýtast hjer heima. í sameining vorri er sigur til hálfs, i sundrungu glötun vors rjettasta máls. fslendingar sameinuðu sig um sitt mesta og örlaga-ríkasta vel- ferðarmál árið 1944, einmitt hér á Þingvöllum, svo nú mun Bar- dagamaðurinn, spámaðurinn, ætt jarðarvinurinn og skáldið, Einar Benediktsson, hvíla rótt á þess- um stað, þvi nú er það fullkomn- að sem hann barðist fyrir. Þessi eftirminnilega Þing- vallaferð endaði með ágætis kvöldverði í hinum mikla veit- ingaskála “Valhöll”, og að þvi loknu var haldið til Reykjavíkur við blik sigsmdi sólar undir skraut-klæddum kvöldhimni. Næsta dag kom Ófeigur lækn ir og ók okkur suður til Hafnar- fjarðar. Þangað hafði eg þráð að komast á uppvaxtarárum mín um á íslandi, til þess að læra þar verzlunarfræði á Flensborg- arskóla, það fanst mér vera há- mark allrar mentunar, en burt af landinu fór eg án þess að koma til þess þráða staðar, en nú, þeg- ar eg var á áttræðisaldri opnaðist mér vegurinn til þessarar marg- þráðu Hillingaborgar, þó ekki væri nú um skólagöngu að ræða. Hafnarf jörður er heillandi staður. Þar er einhver sá ein- kennilegasti og fegursti skemti- garður sem eg hefi séð, og það merkilegasta er, að hann er í stórri hraungjá, alt hefir verið skrýtt blómum og trjám, svo hver einasta hraunhilla er hvann- græn grastó og er allur gróður þar svo mikill að undrun sætir, meðal annars eru mörg tré þar fleiri mannhæðir. Á einum stað nálaegt gjá-bakkanum er stór hraunsteinn nákvæmlega í lögun eins og það sem við köllum hér vestra prjedikunarstól. Þar standa ræðumenn og tala yfir múgnum sem neðar stendur, og er gangrið beggja megin svo ræðumenn þurfi ekki að klifa klettinn, og allt er þetta gert af náttúrunnar hendi, en prýtt og fágað af manna höndum með sér- stakri nákvæmni og smekkvísi. Eftir að hafa skoðað þennan merka stað fórum við i heimboð til Jónasar Bjarnasonar læknis og frúar hans Jóhönnu Tryggva dóttur, eru þau bræðrabörn Jóh- anna og dr. Ófeigur, og var okkur tekið tveim höndum sem værum við alda vinir þessara hjóna. Eftir kvöldverð skemt- um við okkur við myndasýningu í húsi þeirra allt fram að mið- nætti, og var þá haldið til Reykjavíkur í hlýju og fögru veðri, enda hafði þessi dagur verið sólríkur og fagur frá morgni til kvölds. —Framh. Halldór Jónasson: IÐ eða HIÐ rústir Snorra goða, var það vegna þess, að hjá henni er skarð það sem “Brennumenn” ætluðu sér að komast um inn í Almanna gjá, en Snorri goði varði þeim samkvæmt ]oforði sem hann áður hafði gefið Ásgrími Elliða- Grmssyni, í því tilfelli að barist vrði á þingi. Urðu þar ráð Snorra, þo “köld” væri, til þess að afstýra þeim ógnum, sem að líkindum annars hefðu átt sér stað, 0g gekk hann þar með liði sínu millí flokkanna svo bardag- inn féll niður. ÍSLENZK SMÁFLÖGG — 4" 6" að stærð, eru nýkomin i Björnsson’s Book Store, 702 Sargent Ave., Winnipeg ,og selj- ast fyrir $1.00. fslenzk tunga hlýtur að taka ýmsum breytingum er tímar líða. En það skiptir ekki litlu, hvort þær breytingar verða henni til auðgunar og fegrunar, eða til skemmdar. Við getum safnað tökuorðum hvaðan sem er, ef þess er gætt að þau fari vel í is- lenzkunni. Orð málsins eru hvert sem er sitt úr hverri áttinni og langt frá því að vera öll jafngóð eða íslenzkuleg, þótt þau standi hjá höfundum íslendingasagna eða sjálfum Snorra. En það sem á ritöldinmi gerði gæfumuninn var það, að hér vcru á ferðinni sjálfstæðir rithöfundar og skáld, sem óvitandi voru innblásnir af anda eldri ritmenningar og kveð skap hennar. Og það voru þess ir menn, sem mótuðu þá tungu, sem er hin sígilda fyrirmynd vor enn í dag. En eftir ritöldina slitnaði þráð urinn að nokkru leyti. Ósjálf- stæðir rithöfundar fara að þýða helgisagnir og guðsorðabækur á íslenzku. Setti sú starfsemi brátt mark sitt á ‘málið. Það tapaði .nokkru af eðli sínu og hljómfeg urð, enda voru nú ekki skálda- kvæðin lengur höfð til stuðn- ings. Ýmsar ambögur komust á kreik, og skal hér bent á eina, sem beit sig fasta í ritmálið því til skemmdar og lýta um langan aldur. Þetta var in ástæðulausa breyt lng á greininum inn, in og ft (iS> —áherzlulausu smáordi, sem stundum er sett framan við lýs- ingarorð. Framan við þetta orð, sem á að vera áherzlulaust, var settur áherzlustafurinn h og því þannig ruglað saman við bendi- fornafið hinn, hin og hitt. Þetta ollu áhrif frá erlendum málum og átti að vera leiðrétting með því að greinirinn væri ekkert annað en afbökun á áðurnefndu bendifornafni. Og enn í dag heyrist það tilfært sem ástæða gegn því að fella niður h-ið í greininum “að h-ið sé uppruna- legra”, því að eiginlega sé grein- irinn ekkert annað en sérstök notkun á bendifornafninu ‘hinn’. Spurði eg próf. Alexander um hvað hæft væri í þessu, og sagði hann að íslenzki greinirihn væri ekki talinn kominn af bendifor- nafnnu hinn, heldur væri hann samstofna við germanska for- nafnið ‘jener’, sem menn kannast við úr þýzku. Fletti eg svo upp orðinu ‘jener’, í þýzkri orðabók með málsögulegum skýringum, og stóð það heima—jener væri af sama stofni og ’inn‘ eða ‘enn’ í norrænu, og er þar ekkert h. En Iþað sem máli skiptir í þessu sam bandi er ekki uppruninn heldur ið hljómfallslega eðli greinisins. Auðvitað er hann ekki orðinn til alveg að ástæðulausu, heldur vegna þess að brageyra manna og tilfinning fyrir hljóðfalli (rytmik) málsins krafðist þess. Og íslenzkan er ekki ein um það að þurfa á áherzlulausum smáorð um að halda í þessu skyni. Það er því einkennilegt álit sem við og við gerir vart við sig, að sjálf stæði greinirinn sé eitthvert vandræðaorð í málinu, sem helzt eigi að útrýma, enda megi vel komast hjá að nota hann. Auð- vitað er það áherzlustafurinn ‘h’ sem hefur gert greininn að vand ræðaorði. Ef hann er ritaður rétt og h-laus er vandinn leyst- ur; og þá styður hann hljóðfall bundins máls og óbundins, sé hann rétt og hóflega notaður. Eflaust munu þeir sem ófúsir eru að fella h-ið framan af grein Sertice R ELIABLE • COURTEOUS EXPERIENCED See your FEDERAL AGENT for yeor round crop service. FEDERAL GRAIN L I M J T E D S E R V I N G R R O D U C E R;,S ACIOSS T l£,C C A N A D I A N W E S T

x

Heimskringla

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.