Heimskringla - 24.08.1955, Side 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 24. ÁGÚST, 1955
Hcimakringla
(StofnuB lSlt)
C*mm út á hTerjum mlðvlkudegl
Elgendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 85ð Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Talsfmi 74-6251
VerB blaOsln* er $3.00 árgangurlnn, borgist fyrlrfram.
Allar borganlr aendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll vlöaklftabréf blaðinu aBlútandi sendist:
Tbe VLklng Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Rltatjóri STEFAW EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Wlnnlpeg
"Heimskrlnglor" is published by THE VIKING PRESS LIMITED
and printed by VIKING PRINTERS
855-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man., Canada — Telephone 74-6251
Authoriied as Second Clœsg Mail—Post Otfice Dept., Ottawa
WINNIPEG, 24. ÁGÚST, 1955
æfintýrunum lýkur
HVERJU AF ÖÐRU
Bók sína um Brazilíufarana,
nefnir Þ.Þ.Þ. Æfintýri. Má með
miklum rétti nefna vesturferðir
fslendinga því nafni. íslenzkri
þjóð er æfintýraþráin í brjóst
borin. Það er ljóst frá öndverðu.
Það var hún, sem leiðina lýsti
ásamt fleiru að vísu, er forfeður
vorir yfirgáfu Noreg. Og það
var ef til vill hún, sem í ríkara
mæli var ástæðan til ferða þeirra
frá íslandi til Vesturheims að
fornu og nýju, en nokkuð annað.
Þetta efni rifjast sérstaklega
upp fyrir þeim er þetta ritar í
sambandi við lát okkar mesta æf-
intýra manns s.l. viku, Jóns J.
Bíldfells, fyrverandi ritstjóra
Lögbegs.
Eftir að Jón kom vestur, var
hann flestum víðförlari, dvaldi
ekki einungis í suður hluta Can-
ada, þar sem fyrst var vanalega
sezt að, heldur hélt til tanga eins
á norðvestur horni Canada, Al-
aska, þar sem lífið var í fylsta
mæli æfintýralegt ef ekki hættu
legra en víðast annars staðar.
Menn geta sagt, að gullið hafi
ollað mestu um þá ferð. En vér
efumst um það. Það var að
minnsta kosti ekki gullþrá sem
því kom til leiðar, að Jón fór
norður til Baffinslands í hárri
elli. Þessi ferðalög hans virðast
mér miklu fremur sverja sig í
ætt við það, sem í upphafi var
minst á, æfintýraþrá forfeðr-
anna, sem Norræna menn hefir
gert flesta bjartsýnni og kapp-
gjamari. f þessu mundum vér
__segja ræturnar liggja að skap-
gerð Joris, sem óvanalega óveil
og heilsteypt var.
En hér var ekki hugmyndin
að rekja æfiferil Jóns, heldur
aðeins segja fréttina af láti hans.
Hann dó 17. ágúst á General
Hospital í Winnipeg eftir 3
vikna legu. Hann var jarðsung-
inn af dr. Valdimar J. Eylands.
Er inntak úr kveðjuorðum hans
birt í þessu tölublaði, að beiðni
Heimskringlu. Getur þar æfi-
atriði hins látna mjög vel og vilj
um vér benda hinum mörgu vin-
um hins látna á þau.
Með láti Jóns er fallinn í val-
inn einn af forustumönnum ís-
lenzkra félagsmála. Sérmál fs-
lendinga munu ekki vera mörg,
er hann ekki studdi með ráði og
dáð. Engin flokksmál þ.e. trú-
mál eða stjórnmál, lét hann í
vegi standa, ef í þjóðræknismál-
um var eitthvað í húfi.
GAMLAR SKRÆÐUR
ÚR SJÓÐI ENDURMINN-
INGANNA
Eftir G J. Olesoti
VIGFÚS J.
VI
GUTTORMSSON
Vigfús J. Guttormsson á Lun-
PÁLL S. PÁLSSON:
Minningar frá Islandsferðinni 1954
ur í mesta máta, eins og mörgum
stórskáldum hættir við að verða
á sínum efri árum. Eg nota þessa
þennan undra hver, sem svo! líkingu vegna þess, að mér þykir
margir minniháttar hverir út hún eiga vel við. Hann liggur
Framh.
Næsti stórviðburðurinn var
ferð okkar að heimsækja Geysir,
um allan heim hafa verið heitnir
eftir. Þessa ferð fórum við á veg-
um Frú Þórunnar Kvaran. Átti
hennar höfðingsskapur í okkar
garð engin takmörk frá þeim
tíma sem við stigum fótum á ís-
land og þar til við kvöddum það.
Er Geysir nú á seinni árum tal-
inn að vera sérvitur og mislynd-
þarna kyrr í holu sinni rólegur,
og manni finst hugsandi, og
hvernig sem eftir honum er geng
ið, eða í hann borin hin bezta
sápa sem hægt er að kaupa í
verzlunum, þá er engan bilbug
að finna á honum, en svo allt í
einu áður varir er hann farinn
að þeyta vatninu margar mann-
■ ' ... . I hæðir upp í loftið. Þannig hag-
þau átt miklu barna láni að j aði hann sér daginn sem við vor j
Q Or Calv^tt Vasabókinni O
Canahamenn
‘ WHITE ELEPHANT”
(frb. “Hvæt Elefant”)
Hinn fásóði hvíti fíll, sem ofl er í eign stórmenna á Indlandi.
ei kostnaðarsamur t)g lítið á að gr:i*ða. C.anadamenn segja að
það sé "VVhite Elephant” (hvítur fill) er þeir vílja lýsa því sem
dýrt er en óþarft, svo sem dýr bill, sjaldan notaðnr, eða sumar-
hús svo langt í burtii, að sjaldan kemnr að notum.
Calvett
VINGERDARFÉLAG
Amherstburg, Ontario
fagna, og meðal þeirra eru tveir
læknar sem hafa almenningsorð
og mikinn oröstír. Sannast þar
um hjá hcmum að bíða eftir að
sjá hann gjósa. Fjöldi útlend-
i inga hafði komið snemma um! son
varð stærri á sviði listar
hið forna íslenzka spakmæli, að:jmorgunin til þess að sjá dýrð sinnar, heldur en flestir aðrir.
“Sjaldan fellur eplið langt frá
eikinni”.
Vigfús hefur farið fremur
dult með sína skáldskapargáfu.
Eina ljóðabók hefur hann samt
gefið út, í góðu giltu bandi, 198
bls., er það lagleg bók að efni
og frágangi, og ber höfundinum
dar, Man., er einn af allra lit- skáldlistargáfu hans og sönnum
brygðaríkustu mönnum í flokki' manndóm vitm. Hefði hann lagt
Vestu-íslenzkra leikmanna, og! rækt við gáfuna, hefði hann óef-
um leið með vinsælustu mönnumj að att sæti meðal höfuðskálda ís-
___ við eigum hér á vestur jienzkrar þjóðar. Bók þessa
vengi; og þau hjón bæði. Sem!nefndi hann EI^]ugur. Voru
frumherji er Vigfús óefað í j flugur til í ættrnni áður. Gutt- _ ^ ^ ________ | ^ ..........
fremstu röð. Hann mun veraíormur a Víðivöllum ræktaði tjj fre]sjs 0g manndáðar leiðir. langan tíma, eftir mörg, mörg
fæddur hér vestra 1874, og til j HuMngsHugtir og lifði á hun
hans, en það var ekki fyr en j Svo var það einn sunnudags-
þeir voru allir farnir “bónleiðir, morgun að hallandi sumri, að
til búðar , að hann gaus gufu og.okkur var boðið í langferð að
vatni margar mannhæðir upp í ^ tína ber. Var haldið á stað frá
loftið, það var eins og hann vildi ^ Reykjavík snemma morguns í
sýna fslendingum aðeins hvers stórum fólksflutningabíl. Voru
hann var megnugur. þrjátíu manns í hópnum, og allir
í léttu skapi. Virtist allt þetta
“Þá streymdi eldheitt um æðar fólk vera þjálfað til söngs eftir
mór ! því sem raddirnar hljómuðu til
og önd kvað fagnaðarmál: j mín, var unun og uppörvun að
Hún kemur, hún brýst fram, hún hlusta á það. Æskuminningarnar
byltir sjer rifjuðust upp á ný við hugsun-
hin bundna framtíðar-sál, ina um það, að nú væri eg að
og f jötra rýfur og frjáls og há J fara á berjamó eftir langan,
nýja íslands kom hann víst 1875,
og því verið samferða íslenzku
sveitinni frá því hún fæddist,
og fram til þessa dags, og borið
hita og þunga dagsins með þeim
angi (ljóðakver, Wpg., 1944).
En Eldflugurnar hafa lýst Vig-
fúsi leið í svarta myrkri nætur-
innar og þess betur sem myrkrið
er svartara. Bók þessi er gefin
í rúm 80 ár, og er enn með beinu út UPP d annann máta en almennt
gerist. 100 tölusett nr. voru
oss fram”
; ar:
baki andlega og líkamlega.
Foreldrar 'hans Jón Guttorms-
son, og Pálína Ketilsdóttir frá
Bakkagerði fluttu
Arnheiðarstöðum í
prentuð, og gaf höfundurinn upp
lagið vinum sínum og kunningj-
um, og er það einstakt í sinni
og sýnir ram-íslenzkann
Er hann maður
vestur frá .
Fljótzdal á T.° ’ ,
Austurlandi, og námu Víðivelli ° inSss aP-
viðRivertoní NorðurN-íslandi.íírU™!egUr °g hefur hann sYnt
^ r ^ iu '*.■ Pao a marga lund, þo langt se
Þar byr nu Guttormur albroðir;^ .f , , ,,
T7. . , , . , .... T , ,,, umliðið, vil eg nu þakka honum
Vigfusar, eitt helzta hofuðskald . , , f . r . , . „
opinlberlega fyrir eintakið nr.
41 af bókinni. Met eg hans mik-
ils og vinsemd hans. Ætlaði eg
V.-íslendinga. Pálína móðir
þeirra bræðra var sögð gáfuð og
prýðilega skáldmælt, og er talið
að
leyti sótt til hennar skáldskapar , .
gafuna, en hennar nutu þeir ekki __ \r- t'
lengi, hún dó 17. marz, 1886. Var
bræðrunum þar slegin und sem
, . , 7 , r- * ., , að gera það fyrir longu, en tim-
þeir bræður hafi að miklu . , rr „
1 inn hefur flogið hja miskunar
Frægðar orð vann Vigfús sér
bæði í Argyle og Nýja-fslandi'á
, ■ ..'1 * * ,, * sínum ungdómsárum er hann
lengi tok að græða, er það eitt .
uía kvað niður Argyle manninn sem
Þannig komst Hannes Hafstein ^ “Komum tínum berin blá,
að orði í kvæði sínu, ‘Við Geysi’. J bjart er norður f jöllum á,
Eftir að hafa horft á þetta ó- svanir fljúga sunnan yfir heiði”.
gleymanlega náttúru-fyrirbrigði ^
var ferðinni haldið áfram til Og áfram skreið bíllinn með
Gullfoss. Þegar þangað var kom'jöfnum hraða meðfram Esjunni,
söðulf jölina. Flosi mælti til Ingj
alds: “Hvárt kom á þik?” “Á
mik kom víst”, segir Ingjaldur
og kipti spjótinu úr sárinu og
mælti til Flosa: “Bíð þú nú ef
þú ert egi blauður”. Flosi sér að
spjótið stefnir á hann miðjan,
hopar hestinum undan, og drap
spjótið annann mann. Sýndi nú
foringi Brennumanna enn á ný,
að hann og liðsmenn hans voru
huglausir í vopna-viðskiftum,
enda þorðu þeir ekki að ganga
í berhögg og berjast eins og
menn við Njálssyni og Kára, held
ur kusu þeir að sækja þá með
eldi svo vopnum yrði ekki við-
komið, þar kom lítilmenska
þeirra bezt í Ijós.
Margt bar fyrir augun að
Keldum, gamla kirkjan, jarð-
göngin, sandvatnsuppsprettan,
traðirnar heim að bænum, gömlu
fjárhúsin uppi á háa hólnum, og
allt var útsýnið hið fegursta. í
fjársýn var Hekla, ÞríhyrningUr,
ið hafði hann skreytt sig sínum inn með Hvalfirði að sunnan, i Knafahólar og margir jöklar og
fegursta búningi. Magfaldir inn fyrir botn hans og til baka
regnbogar voru spenntir yfir ána aftur á norðurbökkum hans, upp
neðan fossins og geislar sólar- frá Saurbæ Hallgríms Pétursson
innar glitruðu í úðanum, svo ar, inn Svínadal, heim að Drag-jmeð “Brennulið” sitt, og beiö
fjöll, allir þessir staðir áttu sína
sögu að baki sér, einkum þó þrí
hyrningur, þangað leitaði Flosi
hann var á að sjá eins og gim-
steinabreiða með óteljandi lit-
um.
Við sátum í hrifningu við foss
inn langan tíma, svo var sýnin
fögur að hún svifti okkur mætt-
inum til að láta undrun okkar í
hálsi þangað sem ferðinni var | þar til þess er þrjár sólir voru af
heitið. Eftir stutt samtal viðjhimni, til þess að fela sig fyrir
húsbóndann var haldið áfram: Kára og þeim möpruirp sem eftir
upp’ hlíðina, bíllinn stöðvaðist j honum leituðu, fýsti hann ekki
og allir þustu út, hver með sitt
ílát, fötur, dalla, skrínur og poka
og eitthvert galdra-áhald, sem
hið raunalegastá þegar móðirin
fellur frá ungum börnum, ein-
mitt þegar þau þurfa frekast með
kærleika móðurinnar og hand-
i kvað þessa skamma vísu til Ný-
íslendinga:
“Fýlungar úr sultar sveit,
leiðslu. Mun hafa her bætt ur . ,, . . . , _
, „ , .. , . 0 ... sveima her í Argyle byggð,
skak að stjupa þeirra, Snjolaug . , 3 66
_ , , j*. .. . . . unmð hafa ser eg það veit,
Guðmundsdottir reyndist þeim 6 v ’
, . .... r.• .. 1 allra manna viðurstyggð”.
sem bezt matti vera, eftir sogn. ■'6e
Vigfús tók vindinn úr Pétri
(svohét maðurinn sem vísuna
kvað), með svari sínu, sem minn
Hún dó nær 100 ára 1942. Vigfúsj
hefi eg þekkt persónulega um
aldar, en af orðspori síðan eg
man eftir mér, og helzt í gegnum .
» r H' svo vel a Knstian Fiallaskald
ljoðin hans, svo aferðar falleg ,
og prúð er hann kvao vrsuna í fjórunm a
Faðir minn var gagn kunnur VoPnafirðV seuiTr.alii,r kannast
föður hans á íslandi, og talaði Vlð’ ne™ hvað VlgfuS er kraft
meiri. Visur hans eru svona:
hann oft um hann og það folk,,
og með virðingu. Vigfús hefur
ljósi með orðum, þau hefðu líka Það soPaði berjunum upp með
orðið óheyranleg því svo var fagj°g fyltu ilátin á örstuttum tíma,
urt og töfrum magnað gígju-spil, sv0 “fyrir kvold var regin'
að hún leiddi [rimma búin”, en hliðin var enn
þakin berjum og beið eftir næstu
heimsókn Reykvíkinga.
Túnaslætti lokið í
Skagafirði
Óhætt er að segja að almenn
ánægja ríki hér með veðurfar
þessa sumars. Hér hefur verið
sólskin og blíða flesta daga í
sumar og heyskapur gengið ákaf
lega vel. Eru nú allir bændur
hér um slóðir búnir að hirða upp
Sveinn”, þar sem hann kveður J grefið út nokkrar bækur við góð aj túnum> Hefur verið sérstak-
gyðju fossins,
mann inn á svið þagnarinnar, sem
aðeins er að finna í undirdjúp-
um sálarinnar, en neðan úr ið-
unni, þar sem straumkastið var.
Góðskáldið Sveinbjörn Bein-
teinsson býr á Draghálsi, hann
mest, var sem bærist til manns er álitinn að vera einn af rím-
bergmál frá vísu-helming Matt-| högustu skáldum þjóðarinnar á
hasar úr leikritinu “Skugga- yfirstandandi tímum. Hann hefir
að eiga vopna-viðskifti við þá.
—Framh.
FRÉTTTR FRA ISLANDI
útlagann með þessum orðum:
“Nú reynir fossinn róminn
við raman Skugga-Svein,
og þylur dauðadóminn
við dáins víkings bein”.
“Sama er oss, Pétur, hvað guð-
laus þú gjammar,
glepur það engann slíkt óvita
mál,
og verzTunarmaður! þÚ dregUr lífið fram lýðnum ti!
skammar,
Ljúgandi flakkar þín hundslega
sál.
innt af hendi merkilegt og fjöl-
breytt æfistarf. Hann var frum
herji og bóndi, póstmeistari
lengi á Oak Point. Hotel-eigandi
á Lundar
tekið veigamikinn þátt í íslenzk-
um félagskap, og sérstaklega á
sviði hljómlistar, sem orgelleik-1 T
ari og söngstjóri hefur hannj11' er a* menn skuli hafa Þann
þjónað íslendingum í sínu um-
hverfi langa æfi og gerir enn,! og h*sa fvo ar8vitu8t fúlmensku
án tillits til trúarskoðana eða fé- blóð,
lagsbanda. Er honum gáfa sú í ^ú ert sú arSasta ótuktar-vera,
blóð borin, sem og viðsýni og sem enn hefur hrakist með nor-
sönn mannslund. rænni þjóð.
Kona hans er Vilborg Péturs- —(Eldflugur, bls. 100)
dóttir Árnason og konu hans
Friðriku Björnsdóttir. Bjuggu Enginn skyldi nú láta sér
þau að Árskógi við Fljótið. j koma í huga, að Vigfús hafi not
Glöggur maður gat fljótt að gáfu sína til að yrkja hnjóðs
gengið úr skugga um /það að her yrði um náungann, því fer f jarri,
var farsælt og ástríkt hjónaband. nema gild væri ástæða til eins
Kærleikurinn í brjósti þeirra og í þessu tilfelli. Vigfús er
hvert til annars á morgni lífsins skáld fegurðarinnar, mannúðar-
hefur ekki kólnað eða dofnað við innar og réttlætisins. Talsmaður
daganna fjöld, eftir sögn kunn- alls sem gótt er og fagurt. Heill
ugra. Svoleiðis á lífið að vera, í og heiður þessum sérstæða öld-
nánustu hluttekningu í missin- því er fegurð þess fólgin. Þessi ungi. Hamingjan blessi hann,
um‘ hjón eiga mikið af gæfu, hafa konu hans ættlegg.
Á síðari árum æfinnar dvaldi
Jón í Quebec-fylki. Eignaðist
hann þar fjölda vina og góðra.
íslenzka félagslífsins hér vestra,
sem hann átti svo mikinn þátt í
að byggja upp, saknaði hann að
vísu. En honum bættist það
skjótt upp við kynningu góðra
manna eystra og samvinnu við
þá. Og þeir kveðja Jón nú með
þakklæti, en söknuði eins og fs-
lendingar bæði vestan hafs og
austan gera, er manngildi hans
þektu bezt.
Heimskringla vottar hinum
fróðlegt tal, því Sveinbjörn er
skrafhreifinn og skemmtilegur
Að eiga það í minningum sínum heim að sækja, gaf hann mér
að hafa séð Gullfoss og sitið við seinustu bók sína að skilnaði, og
fætur hans, verður ekki metiðjvarð mér því þessi dagur upp-
til gulls, sú sýn fylgir manni til j byggilegur andlega og likam-
daganna enda. Áhrifa hans gætir lega. eins og í rauninni allir dag-
í sál manns eins lengi og heilinn ar voru okkur á íslandi.
an orðstír. Þegar hann frétti að
við hjónin værum í ferðinni leit-
aði hann okkur uppi og bauð
okkur heim í hús sitt, sátum við
þar langa stund við góðgerðir og sprottið nú.
Naer aldrei hefur verið róið héð
an í sumar, sjór verið heldur ó-
lega mikill kraftur á heyskapn-
um undanfarna viku, þvi þurrkur
hefur verið svo prýðilegur. Út-
engi eru með allra bezta móti
starfar.
Laugardaginn 4. september
kyrr og því ekki gefið. —G.S.
—Mbl. 29. júlí
★
“Minnismerki Marshalláætl-
unarinnar”
í mjög fróðlegri grein um efna
hagsaðstoð Bandaríkjanna og
Svo kvöddum við Gullfoss buðu frændur mínir, Pal1 °g þátt fslands í henni, sem Þórhall
með söknuði, en vissu um það, j Sæmundur Jónssynir, okkur;
að hann væri einhver hinn feg-1 hjonunum í ferð með sér austur
ursti foss sem við höfðum séð a í sveitir. Var lagt á stað snemma
okkar löngu lífsleið, jafnvel varð morguns í fegursta veðri. Hélst
hinn margómaði Niagarafoss að það veður allt til kvölds, og var
taka lægri sess fyrír hugskots- J skygni hið bezta sem hugsast
sjónum mínum. Gullfoss hafði gat-
sigrað alla keppinauta á öllum Fyrst var komið heim að Keld
sviðum.
um, þar sem gamli Ingjaldur bjó
Margt fagurt og heillandi bar á dögum Njálsbrennunnar, er
fyrir sjónir á leiðinni ti1 baka, skáli hans og bær enn uppistand
hvert “Fellið” eftir annað birtist andi eins og það var til forna.
og hvarf, einkennilegt og töfra- Var Ingjaldur hin mesta hetja
andi að lögun og litum, var þó og hræddist síst yngri menn,
sem hrifningin kæmist á efsta eins og sjá má af viðureign hans
stig þegar Galtafell birtist, endajvið Flosa eftir brennuna þegar
fór enginn bíll þar fram hjá án þeir sem að henni stóðu riðu upp
þess að stanza og horfa heim að með Rangá, þeir kendu Ingjald.
baenum þar sem listamaðurinn “Bíð þú”, segir Flosi, “ef þú ert
frægi var fæddur og upp-alinn.! eigi ragur, því at ek skal senda
Það er líkast því að einhverskon- þér sending”. —Bíða skal ek
ar íilbeiðslukend grípi mann við víst”, segir Ingjaldur. Flosi
að horfa á umhverfið sem varjskaut þá spjóti til Ingjalds og
stór þáttur í því að Einar Jóns- hljóp spjótið í fótinn ok svá í
ur Ásgeirsson skrifstofustjóri
ritar í nýjasta hefti Fjármálatíð
inda er m.a. frá því skýrt, að
framlögin til íslendinga hafi á
timabilinu 1948—1953 numið
samtals 629,6 millj. kr. Af þeirri
upphæð hafi 486,2 millj. kr. verið
óafturkræft framlag, 57 millj.
kr. skilorðsbundið framlag og
86,3 millj. kr. lán.
Af þessu mikla f jármagni, sem
eins og tölurnar bera með sér
var að verulegu leyti gjöf, var
285.7 millj. kr. varið til þriggja
stórframkvæmda: Sogsvirkjunar
innar, Laxárvirkjunarinnar og Á
burðarverksmiðjunnar. Nam
þessi upphæð 74.4% af stofnkostri
aði þeira. “Er það því ekki að
ástæðulausu”, segir greinarhöf-
undur, “að stórframkvæmdirnar
hafa verið kallaðar “minnismerki
Marshalláætlunarinnar”.
Þetta er vissulega rétt. Efná