Heimskringla - 02.11.1955, Blaðsíða 1

CENTIUtY HOTORS ITD.
247 MAIN — Phone 92-3311
LXX ÁRGANGUR
1

CENTURY MOTORS LTD.
241 MAIN-716 PORTAGE
-r1
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 2. NÓV. 1955
NÚMER 5.
HALLDÓR KIJAN LAX-
NESS HLÝTUH BÓK-
* MENNTAVERDLAUN
NÓBELS
Þau tíðindi bárust hingað ný-
lega í útvarpi og blöðum, að hin
konunglega sænska akademía
hefði ákveðið fimmtudaginn 27*.
október að veita Halldóri Kiljan
Laxness bókmenntaverðlaun
Nóbels árið 1955.
Þótt skildingurinn sé óneitan
lega góður: 190.214 sænskar
krónur (37.000 dalir), er þó heið-
urinn fyrir öllu og sú viðurkenn-
ing, sem Halldóri og þá jafn-
framt nútímabókmenntum íslend
inga hefur þannig hlotnazt
frammi fyrir alheimi.
Að vísu teljum við það enga
tilviljun eða slempilukku, að fs-
lendingur skuli hafa hlotið þessi
verðlaun, því að við höfum átt
önnur skáld á þessari öld, fylli-
lega verð slíkrar viðurkenning-
ar, þ e.a.s.,
ef menn virtu vits og anda
verkin allra þjóða og landa.
íslenzk skáld hafa goldið þess
út á við, að þau ortu ljóð, er fáir
utan íslendingar hafa skilið og
urðu ekki metin til fulls nema
á frumtungunni. Halldór Kiljan
Laxness nýtur þess, að hann er
Uppi á. h»ntugrj. tíma: að þekking
á íslenzkri tun^ti hefur vaxið er-
lendis á síðari árum svo sem í
landi Nóbels sjálfs, Svíþjóð, —
og hann ritar á óbundnu máli, er
hægara er að snúa á aðrar tung-
ur án þess það tapi sér til muna
Er Halldór nú kunnari erlendis
en nokkur annar íslenzkur rit
höfundur og sögur hans verið
þýddar víða um lönd. Það sem
einkum hrífur menn í verkum
hans er ritsnilldin, þrótturinn í
málinu og auðlegð og frumleiki
líkinga'nna, en jafnframt frásagn-
argleðin. Enginn íslenzkur rit-
höfundur nær slíkum sprettum
sem Halldór, þegar hamurinn er
á honum, svo að lesandanum
finnst sem hann berist fyrir
stríðum straumi. En hann kann
einnig þá list að hægja ferðina
og hvíla lesandann, áður en hann
gæðir rásina á ný. Á þetta jafnt
við í sögum hans og ritgerðum
og veldur því, að hann verður
sjaldan leiðinlegur, hvern skoll-
ann sem hann skrifar um. Saman
við allt, sem hann ritar, ýrir
hann svo kýmni sinni, notalegri,
neyðarlegri, grimmilegri — og
þeirri íþrótt, sem enginn er hon-
um jafnleikinn í: að koma flatt
upp á menn, slá þá út af laginu,
kollvarpa gamalli trú og ýmsum
hefðbundnum hugsunarhætti. En
þar er auðvitað skammt öfganna
á milli, svo sem þegar hann hef-
ur ætlað að sanna okkur, að
Gunnar á H-líðarenda hafi verið
bæði lítill Og hjólbeinóttur og
Grettir Ásmundarson líklega
aldrei verið til! Og nú seinast,
til þess að sýna, að honum var
full alvara, hefur hann ritað
heila “forn”sögu til höfuðs alda-
gróinni gullaldardýrkun fslend-
inga.
Niðurstaðan hefur þó orðið sú,
og kom hún engum óvart, að fs-
lendingar nú á dögum eru sýnu
viðkvæmari fyrir því sem sagtver
um forðfeður þeirra í 30. ættlið
en hinu, sem á þá sjálfa er -borið.
Jafnframt sannaði þessi tilraun
okkur, að jafnvel Nóbelsverð-
launahöfundur getur ekki endur-
sa'mið íslenzkar fiornsögur né
steypt trú íslendinga á þær.
Hefur skáldinu ekki gengið
annað en metnaður til, er hann
valdi sér efnið í bók sína Gerplu,
og nær því hugleiðing hans um
áleitni yrkisefna, í greininni
Höfundurinn og verk hans, ekki
Halldór Kiljan Laxness
til efnis Gerplu- í grein þessari
(er eg vitnaði einnig til í afmæl-
isgrein um skáldið fimmtugt 23.
apríl 1952) segir Halldór m.a.:
Samtíminn, hið lifandi líf um-
hverfis höfundinn og í brjósti
hans, neyðir upp á hann yrkis-
efnum, sem hann hafði sízt órað
fyrir, yrklsefnum, sem hann hef-
ur kannske flúið undan árum
saman, yrkisefnum, sem hann
mundi gefa aleigu sína, þótt hann
væri milljónamæringur, til að
þurfa aldrei að færast í fang. Til
dæmis veit eg, að höfundur einn
er nýbyrjaður á -bók, sem hann
hefur í átján ár verið að biðja
guðina að forða sér frá að skrifa.
Höfundinum finnst sér verkefn-
ið með öllu ofvaxið, hann hryllir
við öllu þessu stríðandi lífi, sem
heimtar að hann gefi því mál og
form, neitar, þverneitar og þrá-
neitar að leggja sig í þennan
voða, — en hann hefur nú einu
sinni veðdregið sig sköpunaröfl-
um lífsins, og þau halda áfram að
heimta hann óskiptan, og honum
verður ekki undankomu auðið.
Fáir un-gir menn mundu hlýða
kalli skáldsins, ef þeir vissu
hvað biði þeirra. Að minnsta
kosti mundi eg ekki hafa gert
það. —
Gefur skáldið með þessu i
skyn, að ekki sé við hann að sak-
ast, þótt lýsingar sumar í ritum
hans séu ófagrar, þar sem lífið sé
nú einu sinni svona, þegar öllu
sé á botninn hvolft.
Á þetta sjónarmið fást þó
margir íslenzkir lesendur ekki
til að fallast, þar sem þeir telja
sig ekki kannast við allt hið
óhróðlega mannlíf, er Halldór
lýsir í verkum sínum. En hér
sannast sem fyrr, að skáldunum
fyrirgefst mikið og orðalagið, má
sín stundum meir en þaðj sem í
þeim felst. Og því hafa flestir
fyrirgefið Halldóri óhroðann í
verkum hans vegna þess fyrst og
tremst, hve skáldinu tekst að
lýsa honum níðangurslega vel!
Er það nokkuð svipað og
þegar fslendingar hafa fyrirgef-
ið Þorgeiri Hávarssyni í tæpar
tíu aldir víg hans á saklausum
smalamanni fyrir það eitt, hve
vel hann sagði frá því: “Eigi
hafði hann nokkurar sakir til
móts við mig, en hitt var satt,
að eg mátta eigi við bindast, er
hann stóð svo vel til höggsins.”
Á eg þó með þessari samlík-
ingu alls ekki við það, að fslend-
ingar hafi staðið Vel tij ajjra
þeirra höggva, er Halldór hefur
greitt þeim í ritum sínum, held-
ur er henni einungis ætlað að
skýra umburðarlyndi þeirra í
garð skáldsins.
Þó að það muni hafa hvarflað
að Halldóri ungum að ryðja sér
til rúms erlendis á annarri tungu,
skildi hann brátt, að honum
mundi íslenzkan hollust, að móð-
urmálið var sá klettur er af
mundi spretta lífsins vatn, ef sá
er kynni lysti sprotanum á hann.
En Halldór skildi einnig, að
slíkrar kunnustu varð ekki aflað
átakalaust. í fyrrnefndri grein,
Höfundurinn og verk hans, segir
hann m.a.:
Þó skyldi enginn ætla eg sé
því meðmæltur, að menn hætti
sér út í þennan leik án þess að
vita reglur. Maður verður að
þekkja bæði anda og stíl móður-
máls síns frá öllum bókmennta-
tímabilum og vera allæs á nokkur
helztu menningarmál samtíðar
sinnar og helzt nokkurn veginn
ritfær á þau líka. Þetta er vissu-
lega lágmarkskrafa menntunar
fyrir mann, sem þarf að vita ná-
kvæm skil orða og hugmynda,
sf því þau eru efniviður hans í
listaverk, tré hans og leir.
-Hafa fáir rithöfundar reynzt
jafnótrauðir námsmenn íslenzkr-
ar tungu sem Halldór né verið
meiri málagarpar en hann. Enda
sér augljós merki hvorstveggja
í ritum hans. Hann hefur á öllu
sínu flandri um lönd og álfur
aldrei létt nema einum fæti sf
íslandi, því að hann veit, að fót-
festan þar er grundvöllur árang-
urs hans sem rithöfundar: Land-
ið, þjóðin og tungan, þetta
þrennt, eins og 'hann hefur séð
það heima fyrir og í ljósi annarra
landa, þjóða og tungna.
Það var sagt um Ásgrím
Hellnaprest, er löngum átti í úti-
stöðum við sóknarbörn sin og
/
tvisvar var dæmdur fra prests-
skap, að hann var—að fenginni
uppreisn tvívegis—þeirri stundu
fegnastur, er hann komst aftur
heim í sitt -fyrra kall og gat enn
tekið að þjarma að sóknarbörnum
sínum.
Ekki veit eg, hvar Halldór
Kiljan Laxness er nú niður kom-
inn, en hvar sem hann er staddur,
mun hann á leið til síns fyrra
kalls til að tala yfir sóknarbörn-
um sínum á því máli, er engir
skilja betur en þau, hvort heldur
talað er til þeirra með blíðu eða
stríðu. —Finnbogi Guömundsson
ÚRSLIT WINNIPEG
KOSNINGANNA
Úrslit kosninganna í Winm-
pegpeg breyta ekki miklu um
styrk flokkanna í bæjarráðinu.
C.C.F. -unnu eitt nýtt sæti, hafa
þeir því 5 fulltrúa, af 18 alls.
Kommúnisti er einn. Óháðir 3{
en 9 úr borgaraflokki.
Jafnvel þó allir andstæðingar
borgaraflokksins séu á móti hon
um, geta þeir ekki gert nema
jafntefli. Og þá getur borgar-
stjóri skorið úr, sem borgara-
flokki mun veita að málum.
Annars mun ekki strangs
flokksfylgis gæta við atkvæða-
greiðslu um hvert einasta mál.
Öll málin, sem leitað var sér-
stakra atkvæða um, voru feld.
Bærinn fær því enga 5 miljón
dala brú fyrst um sinn, heldur
ekki hús yfir 6 lestrarfélög, er
kosta áttu 450,0000 dali öll. Og
leyfi íþróttamanna til að selja
aðgang að boltaleikjum á sunnu-
dögum, var og felt.
Það er ekki mikið framfara
legt við þetta, þó mikið sé um
þær talað-
Tveir íslendingar sem sóttu,
Paul Goodman í bæjarráð og
Paul Thorkesson í skólaráð
unnu sigur í Mið-Winnipeg.
Til Björgvins Guðmundssonar, tónskálds
(flutt í samsæti, sem honum og konu hans var haldið 26. sept. 1955>
1 ljóði og söng er listin vönd,
þar láni fæstir hlíta.
Þú ungur stóðst með hörpu í 'hönd
við “háa fossinn hvita,”
þú hófst í streng þinn hreimfall hans,
und himins bláa feldi
og kleifst þig upp í hæð til hans
í hljómsins töfranvedi.
Heyrði eg vell “á heiðum hver”
hér um miðjan vetur
það hljómar enn við eyra mér
og ekki þagnað getur,
það minti á ættlands hörpuhreim
Og hljóm í fossatali,
sem eg væri horfinn heim
um haf í íslands dali. y
Hugurinn geymir helgan dóm
og hlúir að sem blómi;
hjartað skilur skáldsins róm
og skeikar vart í dómi.
Hvert er æðsta óðal manns? —
öðru fram sem tekur,
það er, ef að andi hans
yl í hjörtum vekur.
II.
“Nú legg eg augun aftur”
eg, ætla að lífi haldi
á meðan aldan ómar
og yppir hvítum faldi.
III.
Og raustin þín í “risi”
sem rís í hvítagaldur
er ekki úr minni mist.
Það á sér langan aldur
sem er í hjörtun rist,
þetta hástig: — “Þór er fallinn
þjóðin tilbiður Krist.”
IV.
Þér eiri íslands vættir
og allar dísir góðar
háværar, og hljóðar,
°g fylgi fram í ættir.
Af góðhug brag eg gel.
Lifðu lengi og vel.
Jón Jónatansson
British Columbia
100 ára 1958
Hvenær er British Columbia-
fylki 100 ára?
Um það hefir sagnriturum
fylkisins ekki komið saman.
En Bennett forsætsiráðherra,
sem fæddur er í New Brunswick
og lengi bjó í Albertafylki, áður
en hann kom til British Columbia
hefir nýlega skorið svo úr þess-
ari þrætu, að minnast 100 ára af-
ælisins árið 1958, eða að þrem
árum liðnum, hvað sem sagnfræð
ingarnir segja.
Fyrsta stjórn þessara strand-
héraða komst á laggir, er krónu-
nýlenda var mynduð á Vancouver
eyju frá Bretlandi árið 1849.
Stjórnandi Fort Victoria sem
Hudson flóafélagið stofnaði árið
1843, sá að fólkinu fjölgaði ört
á ströndinni og að brátt myndi
þörf á einni aðalstjórn. Hann
hét James Douglas og bjóst við,
að vinna stjórnarsætið, en hon-
um brást það. Bretar sendu Rich
ard Blanshard til að taka við
stjórn á eyjunni. Sýndi Douglas
sem þarna hafði stjórnað sem
einvaldur honum svo mikla ráð-
ríkni, að Blanshard fór að ári
liðnu burtu og til Englands. En
við stjórnarstöðunni (Governors-
stöðu) tók Douglas.
En nú greip menn gullæðið
við fund gulls í Californúi og
menn hópuðust norður eftir
ströndinni, norður til Cariboo
héraðs og víðar. Með slíkum inn-
flutningi, fjölgaði óðum fólki á
þessum slóðum. Taldi Douglas
þá þörf á myndun stjórnar á meg
inlandinu. Var þar mynduð
stjórn Krónunýlenda 19. nóv,
1858 og var Douglas stjórnandinn
þar jafnframt og á Vancouver-
eyju. Gekk svo fram til ársins
1866, að þessar stjórnir voru sam
einaðar. Lagði Douglas þá niður
völd sakir aldurs. Hafði 'hann þá
verið stjórnari tveggja krónuný-
lenda fleiri ár með stjórnarsetr-
um bæði í Victoria og í New
Westminster. Þar var höfuðborg
meginlandsins fyrst. Vancouver
borg var þá ekki fædd. *
Árið 1866, er meginlandið og
eyjan sameinuðust stjórnarfars-
lega, var New Westminster á-
kveðið höfuðborgin. En Victoria
reiddist þá. Hvað á þetta að
þýða, hrópuðu Victoríubúar. —
Meginlandið er ekki neitt og
verður aldrei! Eftir tveggja ára
hatrammar deilur, var samþykt
að Victoria skyldi vera höfuð-
borg hins sameinaða British Col
umbia fylkis, sem þá var megin
landið og Vancouvereyja. Vic-
toria er höfuðborgin enn og verð
ur að líkindum í framtíðinni, þó
skilyrði og mannf jöldi hennar sé
nú ekki til að réttlæta það, eins
og fyrrum, meðan hún var þunga
miðja bygðarinnar á ströndinni.
Menn sem nú heimsækja Van
couver furðar á því að höfuð-
staður British Columbia skuli
vera 85 mílur burtu frá fjölmenn
ustu borg fylkisins á meginland
inu, Vancouverborg. En ástæðan
er að suðurhluti Vancouvereyju
bygðist fyrst. Borgin Vancouver
kom varla til sögu fyr en 1886.
Margir halda að telja skuli ald
ur fylkisins frá 1866, er eyja-
og meginlandsstjórnin var sam-
einuð. En íbúar á meginlandinu
töldu það fyrsta sjálfstæðis- og
framfarasporið, að þar var stjórn
mynduð 1858 og þeir losnuðu
undan' kúgun sem þeir svo köll-
uðu stjórnar Vancouver-eyju.
í raun réttri ætti bezt
við, að miða aldur fylkisins við
það, er það sameinaðist Canada
1871. En Bennett forsætisráðhr.
þykir oflangt að bíða eftr því
og ákveður að fagna 100 ára af
mælis British Columbia 1958.
State Medical Examiner
Sveinbjörn Stefán Björnson
Sveinbjörn Stefán Björnson,
læknir, er fæddur í Árborg,
Man. 3. febrúar, 1920, og eru
foreldrar hans Sveinn E. Björns-
son læknir, og Marja Laxdai
Björnsson, sem um mörg ár voru
búsett í Árborg, en eiga nú heima
í Winnipeg.
Sveinbjörn útskrifaðist úr
læknaskólanum í Winnipeg árið
1946, og gegndi síðan læknis-
störfum í Ashern, Man. í fjögur
ár. Hvarf hann þá til Regina,
Sask., og tók að stunda forensic
medicine — (réttarlæknisfræði).
Dvaldi hann þar við Almenna
spítalann í eitt ár, en að því
loknu innritaðist hann við Yale
háskólann til framhaldsnáms,
og vann samtímis við spitala í
New Brittain, Conn., að rann-
sóknum. Ári síðar var honum
veitt “Army and Navy” Fellow-
ship” við Harvard háskólann, og
hefir hann nú lokið tveggja ára
framhaldsnámi þar, í sérgrein
sinni. Var hann á sðastliðnum
vetri útnefndur “Associate in
Legal Medicine” við Harvard há-
skóla. f desember, í fyrra birti
New England Medical Journal
ítarlega grein eftir hann, um
rannsóknir hans við Harvard há
skóla, en nú í haust var hann
ráðinn “State Medical Examiner”
í Delaware riki, og verður heim-
ili þeirra hjóna í borginni Welm
ington.
Sveinbjörn er giftur Helgu,
dóttur S V. og Kristrúnar Sig-
urdsonar í Riverton, Man., og
eiga þau hjón þrjú efnileg börn.
í STUTTU MÁLI
Nobelsverðlaunin, sem veitt
hafa verið Halldóri Kiljan Lax-
ness, verða afhent honum af
Gustaf Svía konungi 10. des., í
Stokkhólmi.
•
Margrét prinsessa hefir lýst
því yfir að hún ætti ekki að gift
ast Peter Townsend flugsveita
stjóra. Ætti biskupum ensku
kirkjunnar að líða betur. Towns-
end er farinn til baka til her-
starfs síns.
•
Þjónar fylkisstjórnar Mani-
toba fara fram á kauphækkun, er
10% nemur. Tala þjónanna er
3,754 og fá til samans í laun 10.8
miljónir dala Við hækkunina,
verða vinnulaunin alls um 12
miljónir.
•
Eisenhower forseta batnar
hægt og seint, en hann reis þó
upp í rúmi sínu á spítalanum í
Denver s.l. viku og sendi Geneva
fundinum sem þá hófst skeyti.
Var það fólgið í því, að biðja
fulltrúa að hallda áfram hinu
góða starfi er byrjað hafi verið
á fundinum í sumar og riðja sem
mestu úr vegi, sem friði væri
til tafar. Það væri verkefnið.