Heimskringla - 14.08.1957, Qupperneq 2

2. SIÐA
HEIM SKRINGLA
WINNIPEG, 14/ ÁGÚST 1957
Hcimskringk
ÍStofnuO tltt)
Kemur At á hverjum mlSvlkudegl.
Elgendur: THE VIKING PRESS LTD.
856-855 Sargent Ave., Winnipeg 3, Man. Canada Phone SPruce 4-6251
VerB biaðslns er $3.00 árgangurlnn, borglst fyrlríram.
Allar borganlr sendist: THE VIKING PRESS LTD.
ÖU viOskiftabréf blaOinu aPlútandi senaist:
The Vlking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnlpeg
Rltstjóri STEFAN EINARSSON « .
Utan&akrlft tll ritstjórans:
EDITOR ♦íEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnlpeg
HEIMSKRINGLA is published by THE VIKING PRESS LIMITED
and printed by VIKING PRINTERS
856655 Sargent Ave., Winnipeg 3. Man. C-anada Phone SPruce 4-6251
Authorlsed as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 14. ÁGÚST 1957
BYGGJUM BRÚ YFIR
HAFIÐ
Ræða flutt á íslendingadegi á
Gimli 5. ágúst 1957
eítir séra Benjamín Kristjánsson(
Kæru landar í Vesturheimi.
Innilega gleður það mig, að
vera staddur á meðal ykkar í
dag, og er eg íslendingadags-
neíndinni þakklátur fyrir það,
að hún hefir gefið mér tækifæri
til að heilsa ykkur svo mörgum
í einu og ávarpa ykkur svo
marga á þessum þjóðminningar-
degi, ■* ,-• v * »►
Það eru nú liðin rétt tuttugu'
*og fimm ár síðan eg kom hingað
íil Gimli síðast, og var eg þá á
förum heim 'til ættjaróarinnar,
eftir nokkurra ára dvöl vestanj
hafs. Finnst mér að þessi ár hafi
liðið eins og eitt augnablik.
En þó sé eg, að margt hefir
tekið breytingum hér, meðal
annars það, að skarð hefir kom-|
ið í vina- og kunningjahópinn, j
svo sem jafnan hlýtur að verða
á svo löngu árabili. Margir af
þeim, sem eg hefði gjarnan vilj-
að hitta á ný, eru gengnir veg
allrar veraldar. Gránað hafa hár-|
in á kollinum á okkur hinum.|
En það er eitt, sem ekki hefir
breytzt: Enn er haldinn íslend-
ingadagur. Enn slá hjörtun ör-;
ara, þegar ættjarðarinnar er
minnzt; enn er hún rómm sú
taug, sem bindur niðja fslands.j
hvar í heimi sem eru, við ætt-
jörðina.
Þess vegna er hátíð haldin í
dag. Til þess er eg kominn upp
í ræðustólinn að flytja ykkur
bróðurleg orð frá ættingjum ogj
vinum handan við hafið. en jafn
framt langar mig til að hreyfa
máli, sem eg hygg að orðið gæti
til að treysta ættarböndin milli
íslendinga austan hafs og vest-
an enn um langa framtíð.
Mér er það þá fyrst og fremst
heiður og gleði að flytja ykkur,
íslendingar í Vesturheimi, inni-
legar kveðjur og árnaðaroskir
irá forseta íslands, herra Ás-
geiri Ásgeirssyni, sem með lif-
andi áhuga fylgist með öllu því,
sem gerist í þjóðræknismálum
Vestur-íslendinga. Er mér óhætt
að fullyrða að í forseta vorum
eiga Vestur-íslendingar einlæg-
an vin, sem styðja vill að nánari
samskiptum milli theimaþjóðar-
innar og niðja hennar hér í álfu,
og lætur sér ekkert óviðkomandi
í því efni.
Einnig flyt eg ykkur kærar
kveðjur og blessunaroskir fra
irá forsætisráðherra, Hermanni
Tónassyni, sem beðið hefir mig
að flytja frá sér sérstaka orð-j
sendingu, sem eg kem síðar að,j
og frá biskupi íslands, herra;
Ásmundi Guðmundssyni, sem
vonandi á eftir, síðar á þessu
sumri, að heimsækja íslenzkar
byggðir hér í Canada. Auk þessa
hefi eg verið beðinn að flytja
fjöldamargar kveðjur aðrar,
bæði til einstakra manna og
Vestur-íslendinga í heild. Mér
er óhætt að segja: Öll íslenzka
þjóðin biður að heilsa frændum
og vinum í Vesturheimi. Öllum
finnst okkur vera orðin helzt til
mikil vík milli vina betur þurfi
að brúa hafið hér eftir en hingað
til hefir verið gert.
Það var með þungum hug,
sem margir horféu á eftir þeirri
vösku sveit, sem á erfiðum árum
fór af íslandi vestur um hafið
til að byggja þetta mikla megin
land. Enginn gat þó með réttu
ásakað þá, sem þannig leituðu
sér nýrrar staðfestu, þegar að
litlu var að hverfa heima, og ó-
áran bannaði allar bjargir.
En blóðtakan var mikil fyrir
sumar sveitir. Ef blaðað er í
kirkjubókum frá þessum árum
verða fyrir augum heilar opnur,
þar sem skrifuð eru nöfn vestur-
faranna. Margir bæir aleyddust.
Heilir ættbálkar fóru. Einn dró
annan, og þeir sem eftir sátu
höfðu það á tilfinningunni að
vera enn fátækari og umkomu-
lausari, þegar frændur og vinir
hurfu í fjarskann. Auðvelt er
því að skilja dapran hug þeirra,
sem þannig sáu sína litlu þjóð
minnka enn meir, og fannst lífis-
baráttan heima verða enn von-
lausari en áður. Margur spurði
þá eins og Guðmundur Friðjóns-
son skáld gerði í bréfi til vinar
síns:
hver á að signa þína móður,
þegar,hennar son og sjóður
sokkinn er í þjóðarhafið?
Oft blæddi mér það í augu
þau ár, sem eg dvaldi hér vestra,
er eg virti fyrir mér ungu kyn-
slóðina, sem af íslenzku bergi
var brotin, þetta fólk, sem yfir-
leitt var svo þroskamikið, gáfað
og gervilegt, ef það væri fslandi
að fullu tapað. Framtíð fslands
hefir að vísu orðið miklu meiri
en nokkurn mann gat órað fyrir
á seinni hluta 19. aldar. En of
fámenn er þjóðin ennþá, og lið-
styrkur hefði það óneitanlega
orðið, ef ættjörðin hefði fengið
að njóta starfskrafta og hæfi-
ieika þessara ágætu niðja sinna.
Ekkert þýðir þó að sakast um
orðinn hlut og rekja harmatölur
um þetta. Þjóðflutningar eins
og þessir eiga sér eðlilegar or-
sakir, sem erfitt er að sporna við
og ekki rétt að gera, meðan viður
kenndur er réttur manna til
sjálfs-ákvörðunar og frjálst
íramtak þykir æskilegt. Þannig
byggðist líka fsland, þegar
þröngt varð fyrir dyrum í Nor-
egi, en upp af þessu spratt ein-
mitt ný menning á Norðurlönd-
um.
Sagan hefir sín innri rök, sem
tíminn leiðir í ljós, og hverju
hrakfalli má snúa í sigur. Þann-
ig geta líka vesturferðirnar, og
það stóraukna landnám íslenzkra
manna, sem af þeim leiddi, orðið
þjóðinni allri til blessunar. Og
hér er það hlutverk vort, allra,
sem fslandi og ísenzkri menn-
ingu unna, að gera þessa þjóð-
tlutninga að ávinningi bæði fyr-
ir ættjörðina og fósturlandið
nýja.
Þetta er veglegt hlutverk, sem
vinna þarf, og sérhver Vestur-
fslendingur ætti að finna sig
kallaðan til.
f voldugu kvæði um Vestur-
heim kemst Einar Benediktsson
þannig að orði:
Vínland, þér dvelur í minni
vor sæfarasaga,
hvar sóttu menn fastar og
djarfar að ríkari ströndum,
hvar inntu fáliðar voldugra
hlutverk af höndum?
Á hveli vestra til stórræða örlög
vor draga.
Sá hrausti kynstofn, sem fór
til að byggja ísland, lét sér ekki
nægja að stofna þar menningar-
ríki, sem allar norrænar þjóðir
komu síðar til að standa í þakkar
skuld við vegna brautryöjenda-
starfs'* í sagnavísindum, skáld
skap og lýðræðishugmyndum,
heldur unnu þeir einnig það af-
rek að hef ja fyrstir hvítra manna
landnám á Grænlandi og megin-
landi Ameríku. Þessi lönd máttu
því með nokkrum rétti kallæt ís-
lenzk lönd á miðöldum, og var
það engu öðru en mannfæð ís-
lendinga að kenna á þeim tím-
um að þessi landnámstilraun
mistókst.
En með tilliti til þessa er það
engin fjarstæða að ætlast til og
búast við, að íslendingar séu
öðrum þjóðum betur fallnir til
að gegna forystu hlutverki i
þessu seinna landnámi sínu, er
þeir hafa að nýju ráðist í það
með sér stórum fjölmennari þjóð
um að stofna voldugt menningar
ríki, enda hefir reynslan sýnt,
að undramargir menn af íslenzk-
vjm ættum hafa komizt hér til
mikils þroska og verið kjörnir
til að gegna hinum ábyrgðar-
mestú störfum.
Höfum það hugfast, að
hið besta, sem á grurfdu hverri
grær - . - —
er göfug þjóð með andans
fjársjóð nógan.
Hafi förin vestur um liaf yfir
leitt orðið þeim Islendingum,
sem fluttu, til aukins þroska og
menningar fram yfir það, sem
þeir hefðu á þeim tíma getað
öðlast heima, þá var það gott að
þeir fóru. Og í mörgum tilfell-
nm var þetta efalaust svo.
Stephan G. Stephansson, eitt hið
mesta skáld í nýlendum Breta
um sína daga, var einmitt gleggst
dæmið um það, hvernig ný land-
nám og ný útsýni blása nýjum
þrótti í andlegt atgervi einstakl-
inga og þjóða.
Mestu menningartímabil mann
kynssögunnar hafa iðulega runn-
ið upp, þegar gáfaðar þjóðir
hafa fært út kvíarnar og bland-
að blóði við aðrar bæði í bókstaf-
legum og andlegum skilQÍngi.
Þannig hófst hellenska menn-
ingin, og á sama hátt breyttist
víkingaþjóð í bókmenntaþjóð,
er Norðmenn blönduðust Skot-
um og írum og tóku sér bólfestu
á íslandi.
Hví skyldi pá ekki eitthvaó
svipað geta gerzt, þegar íslenzki
kynstofninn eykur landnám sitt
til vesturs og fer til að byggja
þetta mikla meginland, sem
jafnframt er heimaland sérhverr
ar þjóðar og tungu?
Þegar norskir höfðingjar
flýðu til fslands undan áþján og
ófrelsi fannst þeim, er heima
sátu, þessir mannflutningar
horfa til landáuðnar.
Það varð þó þetta brot norsku-
þjóðarinnar, sem varðveitti og
skapaði hinn mikla hugsjónaauð
og sagnasjóð, sem varð öllum
Norðurlöndunum og jafnvel öll-
um germönskum þjóðum dýrmæt
andleg forðanæring um margar
aldir. Þannig urðu íslendingar
velgerðarmenn sinna gömlu for-
feðra, með því að vernda menn-
ingarerfðir sínar sem bezt og
endurmeta þær í nýju ljósi.
Einmitt þessi sama aðstaða
gaf skáldagáfu Stephans G. byr
í seglin, og var hann að þessu
leyti arftaki fornskáldanna. Dýr-
mætastar af öllu og drýgstar til
andlegs ávinnings urðu honum
hinar íslenzku endurminningar.
Þær voru gulltöflurnar hans.
Þú manst hvernig fór, þegar
fornöld var runnin
og fallinn var Surtur og
goðheimur brunninn
og jörð okkar hrunin og
himnarnir níu,
svo heimur og sól varð að gróa
upp að nýju:
Það geymdist þó nokkuð, sem
varð ei unnið
af eldinum, gulltöflur, þær
höfðu ei brunnið.
Við sitjum hér Canada í sumars
þíns hlynning
í sólvermdu grasi að álíka
vinning:
hver gulltafla er íslenzk endur-
minning.
koma. En til þess að tryggja sem af íslenzku bergi er brotið,
verulega kynningu og koma því að fá tækifæri til að kynnast fs-
í kring, að það hafi gagn af ferð-
inni, þarf að skipuleggja þessi
terðalög betur en gert hefir ver-
ið.
Æskilegt er, að árlega kæmu
til íslands ekki færri en 20—30
vestur-íslenzkir æskumenn eða
Engin kynslóð af íslenzkuj meyjar til náms eða dvalar um
bergi brotin hefir notið betri Jengri eða skemmri tíma. Að
þroskaskilyrða en þeirra, sem sumrinu gætu þeir dvalið á góð-
íslendingar í Vesturheimi búa um íslenzkum sveitaheimilum og vegna hafsins, og traust og var
landi af eigin sjón og raun.
Um dvalir heima mætti haga
svo til, að unglingarnr sem Iiéð-
an kæmu, dveldu einkum, ef því
yrði við komið, hjá ættingjum
eða í átthögum foreldra sinna
heima á íslandi, og mundu slík
heimboð geta orðið sterkur þátt-
ur í því að skapa sílifandi sam-
band milli íslendinga beggja
nú við. Jafnfrarrft því, að þeirj unnið þar að venjulegum fram-
hafa hlotið í vöggugjöf dýrmæt-'
ar gulltöflur mikilla menningar-
erfða hafa þeir gengið til sam-
starfs við margar framandi þjóð
ir í merkilegri tilraun að byggja
upp mikil menningarríki í þess-
ari álfu með sameinaðri reynslu
margra kynstofna, og það er vit-
anlega sæmd og sjálfsögð skylda
Vestur-íslendinga að reynast
sem bezt í því samstarfi.
En enginn haldi, að til þess
að verða góðir borgarar þessa
lands sé nauðsynlegt að varpa
menningararfinum fyrir borð.
Sá gengur alltaf auðugri til sam
starfsins, sem gulltöflurnar
geymir. Enginn efi er á því, að
það voru einmitt hinar íslenzku
menningarerfðir, sem gáfu
fyrstu Vestur-íslendingunum
andlegan dug og metnað til að
geta sér góðan orðstír bæði á
andlegum og verklegum sviðum
og til að komast til áhrifa í þess-
ari álfu, og vona eg að svo muni
v§rða enn um hríð.
En nú er að verða stór hætta
a, að gulltöflurnar glatist, sam-
bandið við ættjörðina fyrnist og
rofni jafnvel að fullu, ef ekki
verða gerðar róttækar ráðstafan
■r til að halda því við. Fyrstu ára
tugina, meðan fólksflutningar
voru miklir vestur héldust frænd
semis- og vinarböndin við af
sjálfu sér.Bréfaskipti voru tíð og
Vesturheimsblöðin voru mikið
!esin heima. Á sama hátt lögðu
Vestur-íslendingar stund á að
fyigjast með öllu, sem heima
gerðist með lestri blaða og bóka.
Nú er orðið öðruvísi ástatt.
Enda þótt samgöngum hafi
fleygt fram, og nú sé ekki orðin
nema dagleið yfir hafið, er sem
íslendingar beggja megin hafs-
ms hafi fjarlægzt hverir aðra
meira og meir. Til þess liggja
að sjálfsögðu eðlilegar ástæður.
Hópur landnemanna er tekinn
aö þynnast, og þriðja kynslóðin,
sem lítið þekkir til gamla lands-
ins nema af afspurn, og alin er
upp í engil-saxnesku andrúms-
lofti, er tekin við. Tungan gleym
ist fyrst. íslenzk blöð og bækur
fá færri og færri lesendur, unz
enginn skilur framar tungu feðra
sinna og spor þeirra hverfa að
iuIIu í sand gleymskunnar.
Ef ættarböndin eiga nú ekki
að rofna og þjóðarbrötið vestan
hafs að slitna að fullu úr tengsl-
um við heimaþjóðina, má sá veg-
ur, sem milli þeirra liggur, ekki
vaxa hrísi og hávu grasi heldur
verða fjölfarinn. Nú verður að
gera mikið átak og stofna til
stór-aukinna kynna milli Vest-
ur-íslendinga og heimaþjóðarinn
ar, báðum til ómetanlegs ávinn-
ings.
Hópferðir aldraðs fólks héðan
að vestan, eins og tíðkaðar hafa
verið undanfarandi ár, eru mjög
ánægjulegar. íslendingar hafa
hlakkað til þess á hverju sumri
að mega eiga von á ættingjum og
vinum, sem komið hafa heim til
gamla larfdsins eftir langa úti-
vist. En þetta er ekk nóg. Unga
fólkið þarf líka að koma.
Það gladdi mig mikið, er til
mín komu nú í sumar tvær ungar
stúlkur frá Winnipeg. Þær voru
af þriðju kynslóðinni og gátu því
litt bjargað sér í íslenzkri tungu.
En samt voru þær á pílgrímsferð
til ættjaðarinnar til að heim-
cækja stöðvar, þar sem forfeður
beirra höfðu búið. Og þær voru
himinlifandi glaðar yfir þessari
för, sögðu, að ísland væri feg-
ursta landið, sem þær hefðu aug
.im litið.
Unga fólkið þarf líka að
ieiðslustörfum, en verið í skóla
veturinn eftir. í skiptum mætti
svo senda íslenzka unglinga hing
að vestur til samskonar dvalar.
Þeir skólar, sem um væri að
ræða í þessu sambandi væru eink
um gagnfræðaskólar, bænda- og
húsmæðraskólar, auk háskólans
og ýmissa annarra menntastofn-
ana. Er eg viss um að auðvelt
væri að útvega vestur-isienzku
æskufólki ókeypis skólavistir
við marga íslenzka skóla, enda
tiðkast nú mjög slík manna-
skipti milli Norðurlandanna og
fleiri þjóða.
Stundum mætti líka koma því
SVO fyrir, að unglingar þeir,
sem færu í þessar gagnkvæmu
kynnisferðir, byggju á heimilum
hvors annars, svo að kostnaður
yrði ekki tilfinnanlegur við
námsdvölina. Ferðakostnaður
yrði vitanlega alltaf einhver, en
hugsanlegt er þó, að íslenzk flug
íélög mundu veita einhvern af
slátt á fargjöldum, er um slíkar
ferðir væri að ræða, og að ein-
hver styrkur fengist til þessara
kynningarferða af opinberri
hálfu.
Eg átti viðtal um þetta mál við
forsætisráðherra íslands skömmu
áður en eg lagði af stað hingaó
vestur og var hann þessu máli
mjög hlynntur. Leyfði hann mér
að flytja þá orðsendingu til V,-
íslendinga, að litið yrði á það
með velvild af rikisstjórninni,
ef athugað yrði um grundvöll
fyrir slíkum námsferðum. Taldi
hann eðlilegast, að Þjóðræknis-
félagið hér leitaðist fyrir um
væntanlega þátttöku í slíkum
kynnisferðum, og mundLþá rík-
isstjórn fslands athuga, hvað
hægt væri að gera til fyrir-
greiðslu í þessu efni, ef áhugi
vjirri fyrir hendi.
En það er auðsætt, að eigi ætt
arböndin ekki að slitna, og ís-
lenzk tunga, saga og bókmenntir
að eiga sér eitthvert óðal í hug-
un og hjörtum Vestur-íslend-
inga, verður unga fólkið hér,
anleg vináttubönd, sem báðum
yrðu til ávinnings og gleði.
Eg hefi bent á það, hvílíkur
ávinningur það er fyrir sérhvern
mann af íslenzku bergi brotinn
að grafast sem bezt eftir menn-
ingararfi kynstofns síns. En
jafnauðsætt er hitt, að íslandi
gæti orðið að því ómetanlegur
stuðningur að eiga sér öflugan
frændstyrk meðal þeirra voldugu
þjóða, sem byggja þetta mikla
meginland.
Það standa ef til vill litlar
vonir til, að annar Stephan G.
komi nokkru sinni fram vestan-
<<Betel,, $180,000.00
Buildíng Campaign
Fund
-180
Additional
Govcmment
Grant
$5,600.66
I—$164,288.60
!—160
-140
$42.500— i —
—120
—100
—80
—60
O
§
o
O
<
5S
s
o
z
MAKE YOUR DONATIONS
TO BETEL BUILDING CAM-
PAIGN — 123 PRINCESS ST.
WINNIPEG z, MANITOBA
4*

THIS YEAR ...
rnake manitoba
your PLAYGROUND

Kynnist
MANIT0BA
betur
1 ár gcrið MANITOBA yðar skemtigarð.
Heimsarkið sumar af stöðunum, sem
menn eyða helgidögum sfnum A og eru
hinir beztu fyrir hvern að kynnast. Það
eru:
RIDING MOUNTAIN NATIONAL
PARK —öll sú helgidagaskemtun, sem
menn geta hugsað sér er þar, böð, bátar,
trail-riding, fiskirí, f mjög skemtielgu
umhverfi.
WHITESHELL FOREST RESEKVE
Fallegt klettland, vatna og skóga með
miklu dýralifi og bezta útbúnaði.
DUCK MOUNTAIN FOREST RESERVE
Undursamlegt að ganga um á milli feg-
urstu vatna, eins og Singoosh og Well-
man.
MAN4TOBA NORTHLAND
Kannið hina ókunnu fcgurð norðursins.
Hið óviðjafnanleg Flin Flon, Cranberry
Portage, The Pas.
FRÆG VÖTN
Margar mílur af sól-ströndum við win-
nipegvatn, Manitoba vatn, Killarney,
Rock og Dauphin vötn.
Skrifið eftir ritlingum um þessa fogru
skemtistaði f Manitoba eða hetmsækið:
w
HÉR ERU FÁIR AF
ÞESSA ARS SKEMT-
UNUM:
Red River Exhibition
—Winnipeg 22-29 júní
Norður-fylkja sýnlng—
Flin Flon 28 júní ‘til
1. jlllí
Scottish Highland
Games, Winnipeg 29.
júní.
Brandon Provincial
Exhibition 1—5 júlí
Bureau of Travel and Publicity
department of industry and commerce
Legislative Building—Winnipeg
HON. F. L. JOBIN, Minister R. E. GROSE, Deputy Minister