Þjóðviljinn + Þjóðviljinn ungi - 12.12.1898, Side 1

Verð árgangsins (minnst
60 arka) 3 kr. 50 aur.;
erlendis 4 kr 50 cmr.,og j
í Ameríku doll.: 1.50. j
Borgist fyrir júnímán-
aðarlok.
M 14.-15.
ÞJOÐVILJINN UNG-L
- |:= ÁTTUNDI ÁE9AN8UR. =r|,„ ---
--1—EITSTJÓRI: SKÚLI THORODDSEN. -s-
ÍSAFIRDI, 12. DES.
Uppsiign skriftcg, ógikl
nema komin sé til útgef-
anda fyrir 30. dagjúní-
mánaðar. og kaupandi
samhliða vppsogninni
horgi skvld sína fyrir
blaðið.
18 9 8.
Landsíiöfðingjadæmið.
Þegar landshöfðingjadæmið byrjaði
tilveru sína hér á landi, var því í Reykja-
vík heilsað með svörtum fána, er dreginn
var upp á flaggstöng sjálfs landshöfð-
ingjans.
Þetta var að vísu einstakra manna
verk, en lýsir því þó einkar vel, hvernig
menn litu almennt á þessa stjóroar-
stofhun.
í tugi ára hafði þing og þjóð háð
baráttuna fyrir sjálfstjórn landsins, og
jafnan mætt sama þvergirðingshættinum
frá stjórnarinnar háifu, og svo slær stjórn-
in þjóð og þing beint á nasirnar með
því, að setja hér á laggirnar nýtt embætti,
landshöfðingjadæmið, án þess leitað hefði
verið álita alþingis um það á löglegan
hátt, svo sem stjórninni var þó skylt,
samkvæmt alþingistilskipuninni.
Landshöfðingjadæmið var því valdboðin
stofnun, sem ólögleg var frá upphafi
vega sinna.
En það var ekki að eins þessi ólöglega
tilorðning landshöfðingjadæmisins, sem
gerði mönnum það hvimleitt.
Hitt var ekki síður orsökin, að menn
sáu glöggt, live afar-hœttulegt þetta embætti
gat orcíið fyrir sjálfsforræði þjöðarinnar
yfir höfuð, og fyrir réttindi og persónu-
frelsi einstakra manna.
Hér var settur á laggirnar áhyrgðar-
laus embættismaður, sem samkvæmt er-
indisbréfum landshöfðingja frá 29. júní
1872 og 22. febr. 1875 átti að vera hægri
hönd útlends ráðherra í hvívetna, gera
tillögur um öll mál, er til stjórn-
arinnar úrskurða kæmu, hafa vald, til að
vikja hverjum embættismanni landsins
úr embætti um stundarsakir, o. s. frv.
Þar sem eins var ástatt, eins og hér
er, að ráðherrann sjálfur er útlendingur,
gagnókunnugur háttum landsins, sem
ekki skilur mál landsm&nna, og hvorki
getur þvi kynnt sér það, sem fram fer á
alþrógi, opinberum mannfundum, né um-
ræður blaðanna, þá var auðsætt, að lands-
höfðingi hlyti i reyndinni að verða sá>
er mestu réði um úrslit flestra landsmála.
Skýrslur landshöfðingja, eins og þær
koma fyrir í Jeynilegum embættisbréfum,
var hið eina, sem fyrir ráðherrans sjónir
kom, og sem hann, gagnókunnugur út-
lendingurinn, auðvitað gat í fæstum til-
fellum dæmt um, en varð nauðugur vilj-
ugur að fara eptir.
Landshöfðinginn hlaut því í reynd-
inni að verða ofur-lítil smá-útgáfa af
rússneskum einvaid.
Heí'ði þjóðin sjálf, eða þing hennar,
átt vald á að ráða þvi, hver í landshöfð-
ingjasessinn væri skipaður, þá liefði mátt
segja, að landshöfðingjadæmið hefði ver-
ið innlent einveldi.
En þar sem það er útlenda valdið, sem
eitt hefir þar atkvæði, án þess Islend-
ingar fái þar nokkru um ráðið, þá er
landshöfðingjavaldið, svo sem hirðstjóra-
og höfuðsmanna-valdið fyrrum, íitlent váld.
Það er „hræsnisupphefðarlögmálið",
sem skipunin i það embætti fer eptir.
I sjálfstjórnarbaráttu Islendinga hafði
það verið rauði þráðurinn frá fyrstu, að
fá stjbrnarstörfin lögð í hendur þeimmönn-
um, er hœru áhyrgð gjörða sinna gagnvart
fulltrúum þjóðarinnar, þinginu.
Með stofnun landshöfðingjadæmisins
var því sjálfstjórnarkröfum þjóðarinnar
greitt eitthvert versta rothöggið, sem hugs-
azt gat, því að þar sem ókunnugleikinn
(útlendi ráðherrann) situr við háborðið
með ábyrgðarleysið (landshöfðingjann) til
hægri bandar, þar er öll sjálfstjórn ó-
möguleg.
Slík staða, sem landshöfðingjastaðan
er, að leika hvíslingaleik við gagnbkunnug-
an útlending, og geta svo gagnvart þjbð
sinni í fiestum tilfellum slegið sökinni á
útlendinginn, þegar húið er að gáhha hann
út í einliverja vitJeysuna eða bliæfuna, er
beinlínis freistandi til gjörræðis og
strákskapar.
Og sú hefir einnig raunin orðið ólýgn-
ust, að landshöfðingjadæmið hefir yfir-
leitt reynzt þjóð vorri hið óþarfasta.
Líti menn í stjórnartíðindin, þá má
fljótt sjá, að lagasynjanirnar, sem þjóð-
inni haía að vonum orðið mjög hvimleið-
ar, hafa flestar átt rót sina að rekja til
landshöfðingja, eru beinlínis byggðar á
tillögum hans, svo sem glöggast hefir
sézt þessi siðustu árin, eptir að þingið
fékk þvi framgengt, að tillögur hans
væru í sumum tilfellum birtar i B.deild
Stj.tíðindanna.
Og ekki nóg með það, að landshöfð-
ingjadæmið hefur þannig, frá upphafi
vega sinna, í flestum greinum verið and-
stæðilegt þjóð og þingi, og þannig verið
gróðrarstía óþjóðrækninnar, heldur
sýna og dæmin, deginum ljósari, að það
hefur á stundum verið gróðrarstía
rógburðar, og enda lögbrota og
strálcslegra óknytta*.
*) í grein, sem hr. Jón Olafsson. ritstjóri
„Nýju aldarinnar11, ritaði í danska hlaðið „Poli-
tíken“ siðastk sumar, farast honuœ að vísu orð
á þá leið, að synd væri að segja. að landshöfð-
ingjar vorir hefðu misheitt valdi sínu (!!).
Yér höfum lieyrt marga lilæja dátt að
þessum vitnishurði hr. Jóns Ólafsscmar, og hrjóta
hugann um það, hvað hann ætlaði sér nú að
hafa gott af landshöfðingja.
Yfir höfuð eru menn hér á iandi hættir að
taka politiskar ritsmíðar hr. .7. 01. alvarlega.
Má og' til samanhurðar við ofan ritaðan vitn-
Sumir kunna að vísu að segja, að
þetta sé að byggja um of á því, sem
fyrir kunni að hafa kornið, en að svo
þurfi eigi að verða í framtíðinni; slíkt
fari eptir því, hver i embættinu sé í það
eða það skiptið.
Satt að visu, að valinkunnur og sam-
vizkusamur maður i landshöfðingja sæti
getur ef til vill í þeirri stöðu orðið þjóð-
inni að sínu leyti eius þarfur, eins og
misyndismaðurinn getur reynzt óþarfur.
En að byggja framtíð heillar þjóðar
á þess konar getu, mun þó fæstum þykja
hyggilegt, er af alvöru skal talað.
Að minnsta kosti telja menn ekki nú
á tímum, að óbundið einveldi sé mennt-
uðum þjóðum heppilegt, og verður því
þó ekki neitað, að risið gœtu upp stöku
ágætis einvaldar, sem einmitt vegna
einveldisins gætu komið miklu góðu til
leiðar.
Menn skyldu þvi ætla, að væri þjóð
vor á annað borð samdóma um nokkuð,
þá væri hún, með sína eigin reynzlu fyrir
augum, samdóma um það, að landshöfð-
ingjavaJdið í þess niíverandi formi
þyrfti sem állra fyrst að liverfa úr söyunni.
Burt með ókunnugleikann og ábyrgð-
arleysið úr æðstu stjóro landsins!
Aðál-krafan, sem á undan öllu öðru
verður að ganga, hlýtur að vera sú, að
stjbrnarherrann tnæti á alþingi, skilji mál
vort, eigi ko'st á að kynna sér þarfir
vorar og óskir með sínum eigin augum
og eyrum, og heri áhyrgð stjbrnarathafna
sinna.
Þessa nauðsyn munu og i raun og
veru allir betri menn þjóðarinnar sjá.
Raddirnar, sem á móti haf'a mælt,
— svo sem stöku blaðagreinar, og ritl-
ingar þeirra Boga og Arnljóts* — eru
ishurð hans minna á. hvað hann sagði forðum
í „Gönguhrólfi“, út af emhættisafsetningu
Benedikts Sveinssonar o. fh, hvað hann sagði í
.,Þjéðólfi“, er landshöfðingi svipti hann opin-
heru auglýsingunum, o. fi. o. fl.
Hr .7 01. befir því margsinnis manna hezt
sannað hið gagnstæða því, sem hann — af ó-
vissum ástæðum — hefir talið hentugast, að
hera á horð f'yrir danska lesendur 1 „Politiken“
síðastl, sumar. — Bitstj.
*) Ritlingur Arnljóts prests, er prentaður var á
næstl. vori, hefir sætt svo almennri lítilsvirð-
ingu, að blöðin hafa ekki einu sinni virt hann
umtals, nema eitt hlað eitthvað lítilsháttar, rétt
til þess að henda á, hve langt mætti ganga í
vitleysunni. — Launahœkkwi nokkurra embætt-
ismanna í Reykjavílc, sem landshöfðingi ráðfæri
sig við um ýms landsmál, án þess hann þurfi
nokkuii eptir ráðnm þeirra að fara, er öll stjórn-
arbótin, sem Arnijótur telur þjóð sína þarfnast!!
Líkur er Ljótur sjálfum sér!
Enginn minnist og heldur á Boga-pésann —
— 3600 kr. sögustyrkspésann(!) —, um aukningu
landshöfðingjavaldsins, nema þá som á hverja
aðra fásinnu. Hann sýnist að vera dáfær um
að meta þýðingu sagnfræðislegra atvika, svo
sem þýðingu landshöfðingjadæmisins, pilturinn
sá! Myndi ekki réttast. að hækka sagnfræð-
isstyrkinn, fyrst aðal-ritverkið er útkomið'?