Þjóðviljinn + Þjóðviljinn ungi - 16.02.1900, Blaðsíða 2

BO
Þjóðviljinn.
XIV, 8.
frumvarp til nýrrar skipunar á presta-
köllum landsins; var það samþykkt af
þinginu, og þannier fæddust prestakalla-
lögin 27. febr. 1880.
Samkvæmt þessum lögum var presta-
köllum á Islandi fækkað niður í 141,
síðan hefur þeim verið fjölgað aptur um
eitt, svo nú í aldarlokin eru þau 142.
Tilgangur laga þessara var auðvitað
sá, að bæta hag prestastéttarinnar; ráðið,
sem til þess var haft, var að jafna presta-
kö!lin að tekjum, leggja sum þeirra nið-
ur, steypa brauðum saman, og taka frá einu
og leggja hinu. Með þessu móti hækk-
uðu tekjur hinna rýrustu brauðanna all-
mikið, og að því leyti var veruleg bót
að lögum þessum. En brátt kom það
samt í ljós, að hvorki prestar nó söfn-
uðir voru yfir höfuð ánægðir með lög
þessi. Úr öllum áttum hafa komið kvart-
anir yfir hinum rniklu samsteypum og
árgjöldum, og óskir um að sundra því
aptur, sem sameinað hafði verið, enda
hefur næstum á hverju þingi verið hringl-
áð aptur og fram með lög þessi, án þess
þó, að nokkrar verulegar bætur hafi með
því fengist á hag prestastéttarinnar.
Lög þessi eru og að ýmsu leyti bund-
in stórmiklum annmörkum fyrir prestana
Argjöldum þeirra prestakalla, sem ekki
höfðu nógar jarðir til útlagningar, verða
prestar að svara landssjóði í peningum,
hvernig sem þeirn gengur að ná tekjun-
um; þeim er með lögum þessum lögð á
herðar gjaldheimta fyrir landssjóð.
Þetta er slæm viðbót við þeirra eigin
gjaldheimtu; enda hefur margur prestur-
inn síðan 1880, komizt í hann krappann
við landssjóðinn, og mun af alhug hafa
óskað þess, að vera laus við þessa inn-
heimtu, það þótt tekjur hans væru tölu-
vert minni, að þessu árgjaldi frá dregnu,
en þær eru á pappírnum. — Lög þessi
hafa bakað prestum áhyggjur og and-
streymi, og gjört suma þeirra að van-
skilamönnum, af því að þeirn hefur verið
litt mögulegt, að standa í skilum. —
Hinar miklu sameiningar prestakall-
anna hafa leitt til þess, að sum presta-
köll hafa orðið svo víðlend og örðug, að
sæmileg þjónusta þeirra er lítt möguleg,
og er það hvorki holt fyrir presta nó
söfnuði.
En það, sem einkum veldur því, að
lög þessi koma prestum að minna haldi,
en skyldi, er það, að engin breyting eða
bót hefur enn verið ráðin á launum presta
að öðru leyti; þar situr allt við sama, og
fýrir meir en hundrað árum.
Launalög allra annara embættismanna
landsins eru marg-endurbætt og endur-
samin nú á nokkrum árum, og því snið-
in eptir efnum og ástæðum lands og
þjóðar, og þörfum embættismannanna.
Launalög prestanna eru á annað hundr-
að ára gamlar forordningar, sem alls ekki
eiga lengur við þessa tíma, og eru því
orðin óhentug og ranglát, bæði fyrir
presta og gjaldendur.
III.
Samkvæmt gildandi brauðamati munu
tekjur allra prestakalla landsins nema um
187 þúsund krónum; verða það um 1300
krónur að meðaltali á hvert prestakall.
Á pappírnum er þetta, að voru áliti,
full-viðunanleg upphæð fyrir prestastétt-
ina, og væri allar þær tekjugreinir, sem
fólgnar eru í þessari upphæð, byggðar á
sanngjörnum og vissum grundvelli, Og
engin vafi á gjaldskyldu landsmanna,
það er til þeirra kemur, og að öðru leyti
eins mikil trygging fyrir því, að prestar
fengju þessi laun, sem þeim eru ákveð-
in, eins og aðrir embættismenn þjóðarinn-
ar, þá væri lítil ástæða fyrir þá, að æskja
breytingar á launum sínum.
Það er og sjálfsögð skylda þjóðfélags-
ins við verkamenn sína, að setja fullar
tryggingar fyrir því, að þeir fái þau laun
skilvíslega greidd, sem þeim eru lofuð
eða ákveðin; annars fer þjóðfélaginu eins
og óskilsömum húsbónda, sem refjast
um kaupgjald hjúa sinna. —
Yór dirfumst að segja, að prestar liafi
um langan aldur sætt líkri meðferð, og
hjúin hjá óskilvísu húsbændunum.
Eins og kunnugt er, er fullur þriðj-
ungur allra presta-teknanna, eða hinar svo
nefndu sóknar-tekjur, offur, dagsverk,
lambseldi, tíund og lausamannagjald, að
mestu leyti byggðar á æfar-gömlum og
úreltum laga-ákvæðum.
Reglugjörð frá 17. júlí 1782, með
heilli halarófu af kóngsbrófum, eru enn
hin gildandi lög hvað þessar tekjur snert-
ir. Eptir þessum lögum eiga prestarnir
sjálfir að innheimta þessar tekjur sínar.
Svo mikið og margt hefur breyzt hér
á landi í þau 117 ár, síðan þessi reglu-
gjörð var út gefin, að engann þarf að furða
á því, þótt hún só fyrir löngu orðin ó-
hentug og úrelt lög.
Lifnaðarhættir og atvinnuvegir lands-
manna hafa breyzt stórkostlega á þessari
öld. Heilir fiokkar manna hafa myndast,
sem ekki voru til fyrir síðastliðin alda-
mót, og sem því reglugjörð þessi ekki
nefnir á nafn.
Ef semja ætti ný lög um greiðslu
þessara gjalda, mundi engum löggjafa
detta annað i hug, en að gjöra þessa
menn gjaldskylda ásamt þeim, sem hin
eldri lög skýlaust nefna; að sleppa þeim,
væri hið mesta ranglæti gagnvart hinum
eldri gjaldendum.
En nú eru engin lög til um gjald-
skyldu þessara manna, og þess vegna
sleppa þeir ýmist alveg við þessi gjöld,
eða sum þeirra eru tekin af þeim sam-
kvæmt venju, sem myndast hefur smátt
og smátt til uppfyllingar hinum úreltu
lögum.
Auðvitað eru margir þessara borgara
þjóðfélagsins eins vel og betur færir til,
að inna gjöld þessi af hendi, og þeir,
sem þessi fornlög ákveða, að gjalda skuli.
Hér af flýtur því hið mesta ranglæti,
þar sem sumir landsmenn verða að gjalda
þessi gjöld, en aðrir sleppa alveg við
þau, þótt í engu séu ófærari að inna þau
af hendi.
I annan stað leiðir af þessu hina
mestu róttaróvissu um gjlld þessi, svo
bæði prestar og gjaldendur vaða opt í
villu og svíma, hvað löglegt só i heimtu
og lúkning sumra þeirra. —
Enn fremur koma sum þessi gjöld,
t. d. offrið, lainbsfóðrið og dagsverkið,
mjög ójafnt niður á gjaldendum, og mega
úemur teljast ósanngjarn nefskattur, en
sanngjarnar álögur, byggðar á efnum og
gjaldþoli gjaldendanna; liefur þetta verið
svo marg sýnt og sannað, að vér fórum
ekki frekar út i það hór.
A hverjum kemur nú þetta úrelta og
rangláta fyrirkomulag þyngst niður?
Á prestunum; á því er enginn efi.
Þeim eru veitt prestaköll með ákveðn-
um launum, sem að miklu leyti eru
byggð á þessum óvissa grundvelli, og
þessi laun eiga þeir sjálfir að sækja í
vasa hvers gjaldenda, þar sem aðrir em-
bættismenn landsins fá sín ákveðnu laun
útborguð upp á eyri í peningum úr
landssjóði.
I þessari gjaldheimtu reka prestarnir
sig opt á Óvissu og vafaspurningar, í stað
klingjandi myntar, og þegar þeir svo
bera þessar vafaspurningar upp fyrir
yfirboðurum sínum, þá verða þeir all-
optast litlu fróðari, nema hvað þeir tið-
ast fá það svarið, að spurningin „heyri
undir úrsit dómstólanna“.
Eptir því, sem þessu máli er varið,
er ekkert að setja út á slík svör, þau
eru í alla staði eðlileg og engin afsvör;
en vasi fatækra presta þyngist lítið við
þau. Þeir munu all-optast heldur fella
niður fjárheimtuna, en sækja það og það
dagsverkið með laga-aðförum við sókn-
arbörn sín, enda er sú leið heldur ekki
viss til heppilegra úrslita fyrir þá, eins
og liór er máli háttað.
Enn er það og ótalið, að prestar munu
næsta opt tapa töluverðu af tekjum sín-
um, sökum þess, að gjaldendur, vegna
fátæktar, ekki geta innt þau af hendi,
þótt þeir fegnir vilji, og enginn vafi só
á gjaldskyldu þeirra, en þetta teljum vór
þó minna um vert, en það, sem áður er
nefnt. Reyndar myndu hinir embættis-
mennirnir verða súrir á svipinn, ef„Sjóð-
ur gamliu segði um einhver mánaðamót-
in, er þeir koma til hans eptir launum
sínum: „Hú get jeg ómögulega borgað
yður góðir hálsar, þvi að buddan mín er
alveg tóm, og jeg hef enga von um að
fá neitt í hana fyrst ura sinnu.
Hin nýja löggjöf liefur gætt þess
vandlega, að svipta presta öllum þeim
hlunnindum, sem þeir höfðu samkvæmt
eldri lögum, án þess að bæta þeim það
upp með einum eyri. En viðþau, gömlu
lögin, verða þeir að búa þann dag í dag,
sem valda því, að meiri og minni hluti
þeirra launa, sem þeim eru ákveðin með
lögum, kemur aldrei í þeirra vasa.
Það eru kjörin, sem hin „frjálslynda
og þjóðlega prestastétt“ Islands á við að
búa í lok 19. aldarinnar. (Meira.)