Þjóðviljinn + Þjóðviljinn ungi - 10.03.1900, Blaðsíða 2

38
Þjóðviljinn.
XIV, 10.
irstöðu, að prestar geti rækt embætti sín
í alla staði sómasamlega, sem reynzlan
og befur sýnt. Sama er að segja um
það, þótt prestar taki nokkurn þátt í
ýmsum veraldlegum störfum, t. d. sveit-
arstjórn í sóknum sínum, enda tekur og
stjórn fátækramála beinlínis til embættis-
afskipta þeirra.
Margt af því, sem þetta afskiptaleysi
presta af öllum sköpuðum blutum, nema
embætti þeirra, befur verið rökstutt með,
gengur öfgum næst. Eins og til þess
verður að ætlast af prestum, að þeir
ekki vasist í svo mörgu, að þeim verði
litt mögulegt, að rækja embætti sitt vel,
eins er óbætt að fullyrða, að presturinn
getur í mörgum þeim störfum, sem ekki
beinlínis snerta embætti bans, gjört eigi
all-lítið, og enda eins mikið og í prédik-
unarstólnum, til andlegrar uppbyggingar
safnaðar síns. Hann getur verið prestur
og sálusorgari optar og víðar en meðan
bann er í hempunni eða kirkjunni; bann
getur með afskiptum sínum af allsendis
ókirkjulegum málum unnið mikið að and-
legum framföium sóknarbarna sinna. Því
viðar, sem presturinn getur sýnt i verk-
inu ávaxtarsaman kristindóm, því viðtæk-
ari geta ábrif bans verið til stuðnings
því, sem gott er og uppbyggilegt. Yér
bikum oss því ekki við að fullyrða, að
sá prestur, sem lætur ljós sitt skína, ekki
einungis í prestsverkum sinum utan kirkju
og innan, beldur og í búskap, sveitar-
stjórn, fátækrastjórn og hverju öðru, sem
sóknarbörnum bans má að gagni koma,
er að öllu samtöldu uppbyggilegri mað-
ur, bæði fyrir kirkjufélagið og þjóðfélag-
ið, en binn, sem hliðrar sér hjá öllum
veraldlegum störfum, þótt bann ræki em-
bætti sitt sómasamlega.
Jafnhliða þeirri breyting á launum
prestanna, sem framan nefnt frumvarp
fer fram á, er sjálfsagt að jafna tekjur
prestakallanna miklu meira, en nú er.
Eins og veitingum brauða er nú komið,
mega prestar búast við, að sitja í sama
prestakallinu allan sinn aldur, þótt þeir
standi að öllu leyti beiðarlega i stöðu
sinni. Það er þvi mjög ósanngjarnt, að
laun prestanna séu eins misjöfn og þau
nú eru, og sumir prestar verði alla sína
æfi, að lifa við önnur eins sultarlaun, og
mörgum prestaköllum nú fylgja, þarsem
aðrir prestar engu verðugri geta alla sina
embættistíð notið all-hárra launa. Það má
jafna prestaköllin án nokkurra verulegra
útgjalda fyrir landssjóðinn kæmist þessi
breyting á. Við árgjöld frá brauðum
ættu prestar sömuleiðis alveg að losna.
Það gæti og komið til mála, bvort ekki
mætti lækka nokkuð aðal-upphæð þá, sem
landssjóður, samkvæmt þessu frumvarpi,
á að greiða. Þótt tekjur margra binna
betri prestakalla yrðu töluvert hækkuð,
um leið og þessi breyting kæmist á, væru
þau full sómasamlega launuð, og það því
fremur, sem tekjurnar yrðu vissari.
Það teljurn vér sjálfsagt, að slengja
ekki þessum útgjöldum á landssjóðinn
án þess, að sjá honurn fyrir auknum tekj-
um. Það eru beldur engin sérleg van-
kvæði á, að fá þær tekj ur. Þingið hefur
þegar tekið það ráð, til að auka tekjur
landsins, að leggja innflutningsgjald á
ýmsar útlendar vörur, og virðist sú að-
ferð vinsælli, en beinir skattar. Vér
böfum um ærið margt að velja, sem eins
vel mætti leggja töluverðan innflutnings-
toll á, eins og kaffið og sykurinn. Með
svo sem belmingi bærri tolli, en kaffi-
tollurinn er, á öllum öðrum nýlenduvör-
um, fengist meir en helmingur þessarar
uppbæðar að frá dregnum innheimtulaun-
um, og virðist litil ástæða til, að blífa
þeim fremur en kaffinu og sykrinu. Þá
væri og ekki mikið á móti því, að leggja
drjúgan toll á alla útlenda álnavöru sem
bingað flyzt, því verri og óheilnæmari
óþarfi fyrir líf og beilsu landsmanna, en
t. d. sirzin og léreptin, kemur varla út
í íslenzkt veður. Yrði töluverður tollur
lagður á þessar vörur næmi hann miklu
meiru, en uppbæð þeirri, sem hór ræðir
um; en eins og fjárhagshorfur landssjóðs
nú ,eru, kæmi sá tekju-auki sannarlega í
góðar þarfir. Tollur á þessum vörum
gæti og ef til vill stuðlað að því, að vór
fleygðum siður ull vorri á útlendan mark-
að fyrir smánar-verð, til þess að fá fyrir
bana útlend sirz og lérept, oss til lítils
skjóls en mikils beilsutjóns.
En bæði þetta, og margt annað er að
þessu máli lítur, þarf rækilegrar íbugun-
ar og undirbúnings; verðum vór að telja
það vel farið, að þetta launamál fór ekki
lengra á siðasta þingi. Nú gefst bæði
þjóð og stjórn kostur á að athuga það
til næsta þings. Kirkjustjórnin befur nú,
samkvæmt tilmælum þingsins, lagt það
undir áiit og atkvæði allra safnaðaþjóð-
kirkjunnar; er lítið efamál, að landsmenn
munu yfirleitt vilja aðbyllast þessa breyt-
ingu, svo gjarnan vilja menn nú losast
við alla beina skatta, þótt réttlátari séu,
en þessi gjöld. Það kemur því til lands-
stjórnarinnar, að búa málið undir næsta
þing, og munu margir óska, að bún leysi
það verk sem bezt af bendi.
Hér er um það mál að ræða, sem
miklu varðar alla þjóðina.
. -oOOg^OOo---
Hugleiðingar um verzlunarefni.
Það virðist nú vera kominn timi til,
að vór fyrir alvöru reyndum að fara að
laga galla þá, sem eru á ýmsum atvinnu-
greinum hjá oss, og lótum hin „praktisku“
spursmál sitja i fyrirrúmi íyrir flestu öðru.
Skórinn er nú farinn að kreppa að, svo
það er ekki annað sýnilegt, en að tölu-
verður bluti þjóðarinnar verði ósjálf-
bjarga, ef ekki verður bráðlega eitthvað
breytt til i búskapnum, lifnaðarháttunum
og verzlunaraðferðinni.
Peningar eru ekki til í iandinu, bank-
inn er þurr-ausinn, og fjöldinn af jörð-
unum veðsettar. Verzlunarskuldirnar vaxa
jafnt og þótt, hvort sem lætur ílla i ári
eða ekki; landbúnaðinum fer ekki fram,
en þarfirnar fjölga og útgjöldin vaxa,
kaupgjald bækkar, vinnufólkseklan fer í
vöxt, og afurðir landbúnaðarins eru i
lágu verði.
Verzlunin er að því leyti betri en
áður, að samkeppnin er orðin miklu meiri,
svo vörurnar eru seldar með minni ágóða,
en áður befúr verið. En verzlunin bef-
ur ekki fylgst með tímanum, bvað fyrir-
komulagið snertir, því enn böfum vór
sömu vöruskipta-verzlunina, sem vér böf-
um haft frá því sögur hófust, — þótt
allar aðrar siðaðar þjóðir séu bættar við
bana —, og þar með hin skaðlegu verzl-
unarlán, sem eru gengin svo vítt, að all-
ur hávaði landsmanna er i meiri og
minni verzlunar-skuldum. Allt er skrifað
í „reikninginn".
Menn skyldu ætla, að kaupfólögin
befðu reynt að koma verzluninni í skyn-
samlegra borf en áður, og alls ekki verzl-
að með lánsfó, en reynzlan hefur orðið
allt önnur. Þar er sama skuldasúpan
og við eldri verzlanirnar, og þótt útlend-
ar vörur bafi í gegnum þau fengist eitt-
bvað billegri, en bjá fastaverzlununum,
þá er ekki bægt að sjá, að þeir sóu bet-
ur staddir í efnalegu tilliti, sem eingöngu
hafa verzlað við þau, og stafar það kann
ske af enn meiri óþarfakaupum þar. Þar,
sem hefur þurft að panta svo löngum
tíma íyrirfram, bafa kann ske hlutir ver-
ið keytir, sem menn, þegar þeir loks
komu, befðu getað án verið, eða þá meira
að vöxtunum, en menn hefðu keypt ella.
Nokkuð er það, að ekki verður nú séð,
eptir 15 ára reynzlu, að kaupfélögin bafi
unnið neitt verulegt að því, að efnahag-
ur almennings yrði betri.
Nú er eins og Islendingar sóu svo
fávísir í verzlunarsökum, að þeir viti
ekki, að til þess að reka skynsamlega
verzlun þarf böfuðstól eða vinnufé. Pyr-
ir 30 árum síðan vissu menn þó þetta. A
þeim árum var Gránufélagið stofnað með
2000 blutabrófum á 50 kr. hvert, eða
100,000 króna böfuðstól. Þetta fyrsta
spor þess var þá stígið í rétta átt. En
það leið ekki á löngu, áður enn allt var
sokkið í skuldir upp fyrir höfuð. Eptir
fá ár varð fólagið að veðsetja allar sínar
eigur, og hefur síðan verið í stór-skuld-
um erlendis, sem nú skiptir hundrað þús-
undum króna, og sem ekki eru líkur
fyrir, að það komizt nokkurntíma úr.
Það befur því i mörg ár verið mjög ó-
sjálfstætt fólag, og í rauninni alveg liáð
sínum lánardrottni; befur það þvi í öll
seinni ár ekki verið landinu til neins
gagns fremur en bver önnur útlend verzl-
un. Kaupstjóri þess getur varla skoðast
öðru vísi en sem undirtylla lánveitand-
ans, sem á að líta til með verzlunarstjór-
unum. „Austri“ var fyrir nokkru að bæia
þessu félagi og kaupstjóta þess. Félagið
befði nú eflaust verið vel efnað, ef það
befði getað sneitt bjá verzlunarlánunum.
Núverandi kaupstjóra fólagsins mun
varla takast að gjöra það sjálfstætt, þótt
hann, að því er sagt er, bafi lag á því,
að græða fó sjálfur.
Reynzlan befúr því áreiðanlega sýnt,