Þjóðviljinn + Þjóðviljinn ungi - 03.06.1905, Síða 1

Verð árgang8Ín8 (minnst
52 arkir) 3 kr. 50 aur.;
trlendÍ8 4 kr. 50aur.,og
{ Ameríku doll.: 1.50.
Borgiet fyrir júnímán-
atarlok.
ÞJÓÐVILJINN.
-|= NÍTJÁNDI AB9AN9DH. =1' ' --
-f—BITSTJÓBI: SKÚLI THORODDSEN. ==|»»<»g—
M 23. !
Bkssastödum, 3. JÚNÍ.
j Upp&ígn skrifleg, égild.
'nema komin sétil útgef-
anda fyrir 30. Aag júní-
mánaðar, og kaupanái
samhliða upptögninni
\borgi sk * ^'d sína fyrir
bloðið.
1 9 0 5.
Ifna og lldavélar
selur
Íristjdn Jíorgrítnsson.
Hyrningarsteinninn.
Eitt af því, sem ganga verður mjög
ríkt eptir, ef þingræði hér á landi á að
verða meira, en nafnið tómt, er það, að
stjórn landsins, hver sem henni veitir
forstöðu, virði fjárlög landsins, og verji
fé landsmanna eigi öðru vísi, en þingið,
fulltrúi þjóðarinnar, hefir samþykkt.
Fari stjórnin eigi eptir fjárlögunum,
fremur hún lagabrot, og það er einatt
slæmt, og óviðfelldið, þegar þeir, sem
laga eiga að gæta, virða þau að vettugi.
En sérstaklega verður lagabrotið þó
hættulegt, þegar það snýst að því, sem
er dýrmætust eign þjóðarinnar, og það
er óneitanlega fjárveitingarvaldið, eða sá
réttur þjóðarinnar, að fé landsins sé eigi var-
ið öðru vísi, en fulltrúar hennar, alþingi,
hefir samþykkt.
Haldist stjórninni það vítalaust uppi,
að rasla með fé þjóðarinnar, eptir eigin
vild sinni, án tillits til samþykkis al-
þingis, þá er í raun og veru sett ein-
veldi, í stað þingbundinnar stjórnar, og
þrátt fyrir öll pappírs-fjárlög veit þjóðin
þá aldrei, hvað fjárhag landsins muni
líða, því að ekki er að vita, hverju ein-
valdsherrann kann að finna upp á, og
hvaða byrðar ýmsar ráðstafanir hans kunna
að leggja á þjóðina.
Sé þjóðinni annt um, að þingræði
verði hér á landi, eigi að eins í orði,
heldur og á borði, hlýtur hún því að
ætlast til þess, og vaka gaumgæfilega
yfir því, að fjárlög landsins séu eigi fót-
um troðin.
Og taki alþingi eigi alvarlega í taum-
ana, þegar stjórnin misbýður fjárveiting-
arvaldi þess, má óhætt fullyrða, að
það sé eigi stöðu sinni vaxið, og eigi
sannur spegill þjóðarviljans.
Á þetta reynir nú þegar í sumar, að
því er þing vort snertir, þar sem ráð-
herra H. Hafstein hefir, án heimildar í
fjárlögum landsins, samið um sæsíma-
lagningu til Austfjarða, og landsíma það-
an til Eeykjavíkur.
Slík óhæfa, að ætla sér að gera fjár-
veitingarvald þjóðarinnar fornspurt, þar
sem um stórmál ræðir, og leggja útgjöld
á fátækt þjóðfélag, er skipta mun miljón-
um króna, má með engu móti þolast.
Þingið verður að gera sér það að
reglu, að krefjast þess, að stjórnin virði
fjárveitingarvald þess í öllum greinum,
og þá ekki sízt, er um stór útgjöld ræðir.
Það verður að gera núverandi ráð-
herra, og öllum öðrum, það skiljanlogt,
að þingið telur fjárveitingarvaldið vera
hyrningarstein þing: œðisins, sem stjórnin
má ekki raska við.
Enda þótt ritsímasamningurinn væri
í alla staði æskilegur —en ekki sá skað-
ræðisgripur, sem hann vitanlega er—, þá
er það tiltæki ráðherrans, að gera samn-
ing þenna að alþingi fornspurðu, svo af-
ar-háskaleg árás á fjárveitingarvald þings-
ins, að þingið má alls eigi við una.
Þessi tilorðning ritsímasamningsins
er því ærin ástæða til þess, að þingið
hrindi honum gjörsamlega, og þaðerþað
neytt til að gera, vilji það gæta sóma
síns, og skyldu sinnar.
Og þeirrar skyldu ætti þinginu að
vera því Ijúfar að gæta, þar sem sarnn-
ingurinn er þjóðinni til skaðræðis, og ó-
farnaðar, eins og blað vort hefir áður
sýnt rækilega fram á.
Tss;ia.,.5l,i...... i,. .rai
Frá útlöndum
hafa nýlega borizt fregnir, er ná til 20.
f. m. Var þá ekkert nýtt af ófriðnum
að frétta. Höfðu Rússar og Japanar þá
enn ekki hittst á sjó, og er öllum ókunn-
ugt um hvar Togo aðmíráll heidur sig
með japanska flotann.
Rússneska flotanum sækist seint för-
in norður til Vladivostock, er sagt, að
hann sé þá ekki kominn lengra áleiðis
en á móts við Hongkong á Kínlandi.
Mælt er og að Rodestvenski aðmíráll, sá
er fyrir flota þessum ræður, sé orðinn
dauðsjúkur af ofreynzlu, og muni Alex-
eieff aðmíráll, fyrverendi jarl Rússa þar
eystra, taka við starfi hans.
Einum orustudreka Rússa, er lá á
mararbotni, fráþví ífyrra, við Port-Arthur,
hafa Japanar náð upp og gert svo að
honum, að hann er sjófær orðinn.
Á landi var búist við stórorustu á
hverri stundu.
Konsúlalögin norsku voru 18. f. m. sam-
þykkt í einu hljöði í neðri deild stór-
þingsins, og vænta menn að hin deildin
muni einnig samþykkja þau innan
skamms.
iit og mdl, og fleira.
ii.
/Niðurl.j
En eg sný mér sem fljótast frá þessari mál-
fræðislegu sorpgryfju og lendi í „Ski'rni11, þeim
nýjasta og endurskapaða „Skirni11, glóðvolgum af
framfarabrutlinu, lýðmenntunar loptkastölum og
pólitÍBkum langlokum. En hér var aldrei mein-
ingin að finna að; það væri sama sem að spilla
þeirri ánægju sem menn eru skyldugir til að
smella i sig yfir þessu nýja uppyngda tímariti,
sem samkvæmt „prógramminu1* sem prentað er
í timariti Bókmenntafélagsins um leið og það er
i andarslitrunum á að fylgja þeirri lifsreglu,
að „Skirnir“ eigi ekki að flytja innlendar né át-
lendar fréttir, því það geri blöðin fen hann gerir
það nú samt nokkuð, og er gott að hafa það yf-
irlit, ekki sízt þar sem „Rúsar“ og „Japanir“
eiga í hlutj, og svo að hann megialls ekki gefa
sig við „pólitík11 — hú ha! blessaðir þegið þið!
haldið ykkur saman svo þér st.yggið engan með
meiningamun! Aristoteles hefir raunar kallað
manninn „Zóon politikon", pólitiskt dýr, því hann
vissi að allir menn eru pólitískar verur — hvað
er „pólitik?“ Er ekki allt pólitík, sem snertir
hag mannfélagsins? Samkvæmt „prógramminu“
má „Skírnir“ ekki flytja vísindalegar ritgerðir
eða rannsóknir, nema því að eins þær séu verk-
legar eða búfræðislegar, þá einkum um rjómabú,
smjör og kjöt, allt á að vera um mat — en þá
er heldur ekki samkvæmni í þessu að fást við
„lýðmenntun“, eða við skólamál, eða heilbrigis-
mál, eða við nokkrar framfarir eða velmegun
manna, því allt þetta er „pólitík“ — því meiri
menntun sem ein þjóð fær, því sjálfstæðari skoð-
anir mun hún fá, þvi meiri líkindi munu verða
til að stjórn og þjóð verði samtaka í að efla vel-
gengni og ánægju mannanna. Annars er málið
á fréttunum teins og annars i þessum pésa) gott
og lipurt; samt er sumt rit-að í einu orði; sem
ætti að vera í tveim orðum, t. a. m. „útifyrir41,
„útfyrir", „innfyrir11, „suðurfyrir“, „norðurfyrir“,
„Enskar mílur“ held eg menn hafi ekki ljósa
hugmynd um; „skifti“ fyrir „skipt“ iþett.a f fyr-
ir framan t er alveg rangt og latmælis ritháttur,
þó honum sé haldið fram af sumum (ekki hefi
eg fundið í kverinu smekklausu og röngu val-
týskuna „amerískur11 og revkviskur — merkilegt
er það að mönnum skuli ekki detta í hug að
aldrei var sagt „vískur“, af „vík“, heldur „vík-
verskur,, — engin þjóð sem nefnir Ameríkuhluti
hefir viljað missa k-hljóðið: Danir og Svíar segja
„amerikansk11, Þjóðverjar „amerikanisch, Englar
„american“, Frakkar „américain"; en nú mund,
það þykja stirt og langt að segja „reykvikversk-
ur“; en á góðri íslenzku segjum vér „Reykjavík-
urmenn“, „Reykjavíkursiður1*, „Amerikumaður11
„Ameríkusiður“ o. s. fr.) — Annars má einnig
segja, að „Skírnir“ er ekki afskræmdur með þeim
sérvizku-rithætti sem var fyrrum á „Ingólfi“ og
sumstaðar annarstaðar, því afskræming móður-
málsins (eins i riti og í tali) er eyðilegging þjóð-
ernisins; það er ritmálið sem viðheldur (og hefir
viðhaldið) málinu og heldur þvi á því stigi sem
boðlegt er og samkvæmt fögrum og tignarlegum
hugsunum og hugsjónum sem fyrir andann bera.
Hjá ósamkvæmni verður aldrei fullkomlega kom-
ist; en að rita eingöngu eptir framburði, er ó-
mögulegt og þessvegna fjarstæða, þó að sjálfur
Konráð héldi því fram („Fjölnir11 2. ár. 183 b.
bls. 16), enda fékk hann því aldrei framgengt.
— Þetta er nú allt gott og blessað, vér tökum
öllu með þökkum, og höfundurinn að þessum
línum er „glaður í sinu hjarta“ yfir að mega
horfa i fjarska á þetta „noli me tangere“, því bann
veit að ekki muni honum duga að láta nokkurn
staf i þessa gullvægu gripaskrínu mannlegrar
snilli og speki, og gleðilegt er einnig að sjá nýj-
ar smástjörnur, sem stjörnufræðingar annars ekki
munu geta fundið með nákvæmustu verkfærum,
svo sem „elft“ (bls. 6) — er þá til „að elfa?“
að „leika á alls oddi“ (bls. 9) — þarna fáum vér
að vita að oddur er á öllum hlutum; en annars
hefir talshátturinn allt af heitið „að leika á als
oddi“, þar „als“ er ekki af „allur“, heldur af
„alur“ (bor); enn fremur er þar (á bls. 86) nýtt
þýzkt orð sem nkki stendur í nokkurri þeirri
orðabók sem eg á eða þekki, það er „Blich“ —
það er annars leiðinlegt að sjá þessar og aðrar
prentvillur hér allt aí og út um allt, eins og