Þjóðviljinn + Þjóðviljinn ungi - 15.06.1905, Blaðsíða 3

XIX, 25.
ÞjóeviiiiiNN
99
um og fríðum vængjum frá öllu því, sem
lífinu fylgir, 8em er, og verður að vera.
Amma segðu mér sögu, segðu mér
huldufólkssögu, segðu mér fjallabúasögu
með dalnum eða um kong og drottningu
í ríki sínu. Þetta er gamla, fallega barna-
bænin af þörfinni á þvi, að kornast eitt-
hvað út úr baðstofunni, út frá daglegu
atburðunum, út frá smáum og stórum
áhyggjum, frá mönnunum og lífinu. En
þú horfir lengra, litla skáld á ströndinni.
Álfabærinn er þér of þröngur, og álfa-
heimurinn oflíkur mannheimi, fjallabúa-
dalurmn aðkreptur og kongsríkið lítið.
Grágæsamóðirin þín hefir betra rúm; hún
hefir allan geiminn fyrir framan sig og
ef „blómlega eyjanu verður henni of lítil,
þá grunar okkur að þú vitir af því, að
þar er enn annar geimur hinu megin við
hana, óendanlegur, því hún hefir vængi,
Margir hafa óskað sér vængja, en mér
finst þeir færri, sem hafa vitað jafn vel
hvað þeir ætluðu að gera við þá, einsog
þessi unga stúlka.
Sá jeg hvar hún leið og leið
langt í geiminn bláa.
Slíkir yndishljómar eins og i þessu
kvæði geta komið tárunum fram i augun
á manni, og ber það ekkifvið á hverjumjdegi.
Að maður skuli ekki hneykslast á rím-
lausu og stuðlalausu hendingunum i upp-
hafinu og endanum. jafnvel finnast þær
prýða og þyka vænt um að þetta sterka
barn brýtur alla fjötra. Svona létt er
flogið.
Hvað er að vera „skáld af guðs náð?“
Svarið þið. Er það að vera Mattias Joc-
humsson?
Og svo formið!
Þula, með endurteknum hendingum,
og endurtekningarnar hrein tilviljun, ó-
fyrirhuguð fyrri en þeirra þarf við. Rim-
tilbreytingar eru langflestar tilgerðarleg-
ar og bera opt á sér merki eins og þær
sé teknar með töngum, þvi sömu skáld-
in sligast á sínum eigin rímtilbúningi,
sem segja allt betur, þegar þau yrkja und-
ir einfaldari lögum. Finnst nokkrum
manni rimið hér tilgerðarlegt? og þó er
þetta sú djarfasta rímbreyting, sem jeg
hefi séð á mínum dögum. Það eru gömlu
þulurnar, en orðnar ungar i annað sinn,
þvi þeirra vængir voru bæxlaðir og skörð-
Óttir; hér haggast engin fjöður.
Allt er rímið siétt og fagurt og mál-
ið eins, og svo er það á öllum kvæðum
Huldu.
Hinar þulumar í Sumargjöfinni eru
að sumu leyti engu síðri, þó jeg hafi tek-
ið þessa til. Á henni er að því leyti
mest list, að hún or föstust heild, svo að
hvergi er lát á, en hinar eru engu síður
auðugar að fjölbreyttu og óbilandi hug-
sjónalífi. En hvað sem hver kann að
segja um þenna dóm minn á þeim hér,
þá skal það sannast, að hver sem augun
hefir og satt vill segja getur fundið her
allt það sem fegurst er í gömlu þulun-
um okkar eins og endurborið, og þar er
þó sumt af þeim bezta og hreinasta skáld-
skap, sem við eigum. Mér datt einmitt
í hug, þegar jeg sá þessi ljóð, að sumt
af yndislegustu perlunum, sem við kunn-
um eins og lausa búta eins og „Vappaðu
með mér Valau og fleira, væru eptir ó-
þekktar stúlkur uppi í sveit. Manni dett-
ur margt í hug þegar maður sér að kvenn-
maður, og það rétt af barns aldri getur
ort svona.
Ef þetta þykja öfgar, sem jeg segi
um Huldu og þulurnar, þá segi þið mér
eitt: Hver er sá karlmaður núlifandi á
íslandi, sem gæti aukið viðunanlega við
þessar tvær fyrstu hendingar úr gömlu
þulunni:
„Grágæsamóðir
ljáðu mér vængi“,
hvað þá heidur eins og|þessi stúlka hef-
ir gert? Flestir karlmenn hefðu ekki
einu sinni tekið eptir þvi, að nokkurn
skapaðan hlut mætti gera við hana og
þvi siður að þar byggi að baki stórhuga
þrá og dýrðlegir draumar.
Hér verður nú að hætta, og er það
þó ekki af þvi að ekki mætti segja meira
eða þess þyrfti ekki við.
Þær ljóðadísir eru fagrar, sem láta
sönginn fara eins og SDæljós gegnum þoku
og myrkur sálnanna, eða gera hina fölsku
tóna aldarinnar að viðbjóð eða athlæi,
þær fljúga margar fritt og hátt, en jeg
þekki enga svo albyrga, að henni væri
ekki hagur, að eiga þessa vængi til skipt-
anna, til þess að bregða sér á út yfir sjón-
deildarhringinn.
En Ilulda finnur hræsni og ójöfnuð
mannanna og skilur hvatir þeirra og til-
finningar engu síður en við karlinennirn-
ir og hittir engu siður það sem hún hæf-
ir á. Hér er ekki rúm fyrir dæmi, jeg
set hér að eins þessar línur:
Því hjartað sér lokar í háværum glaum,
i húmi það kröptunum safnar
og vængina hreiðir í vakandi draum
hver von sem að dagurinn hafnar
og þessa stöku:
Opt mig dreymir ást og vor,
einskis þá jeg sakna,
en mig skortir einatt þor
aptur til að vakna.
Við fáum fleiri dæmi upp á hvora-
tvéggju tónana ef hamingjan gefur þess-
ari ungu stúlku, heilsu og aldur. Það
sannast. En beizk eða bitur eru ljóð henn-
ar hvergi enn sem komið er.
Þó jeg hafi tekið hér einkum tilþul-
ur Huldu, þá er það engan veginn gert
til þess að benda henni á að hún skuli
fremur sveigja til þeirra stefnu en ann-
ara eða til þess forms fremur en annars.
Fyrst og fremst hef jeg haft illan bifur
á öllum leiðbeiningum til skálda um stefnu
þeirra og yrkis efni, síðan jeg sá, að
ménn gátu skaðskemmt Grim gamlaThom-
sen á elliárunum með því að segja hon-
um að hann ætti aðeins að syngja um
fornar hetjur og hreystiverk. Auk þess
hefir Hulda fundið sjálf sína vegi, og van-
séð' happið að þvi þó aðrir hefðu leiðbeint,
að minnsta kosti hefði enginn bent henni á
þulumar. Og þó hún i sumum kvæðun-
um hafi valið sór viðfangsefni, sem hún
ræður hreint ekkert við, þá er það gert
bæði vitandi og óafvitandi til að reyna
kraptana en ekki af neinni veilu i hugs-
uninni, þvi hún hugsar svo rökrétt og
kröptugt eins og karlmenn, þeir sem góð-
ir þykjast. Og hvað formið snertir veit
jeg auk þess alls ekki sjálfur hvort henni
fer það betur en annað. Þið skuluð heyra:
Svava.
Er morgunsólin heit og hrein
höfuð mitt laugar geislabárum
og blómin ljúf við læk og stein
tjósblíðum gráta feginstárum;
þegar að dagsins drottning há
daggtár af vöngum foldar kyssir
og nóttin hnigin hægt í dá
úr höndum veldissprotann missir —
Þá innst í hug jeg óska mér,
að árdagssólin dýrðarbjarta
hún væri orðin ást frá þér,
sem endurskini mér í hjarta,
og ástarljúfu ljóðin þín
hinn ljósi, hlýi geislastraumur.
Heitasta, vænsta vonin mín
væri þá meira’ en sólskiusdraumur.
Jeg gerði það hálf nauðugt, að fara
hér að skýra kvæði, því mér finst það
eins um fingerð kvæði eins og um fiðrild-
in, að á þeim verður ekki snert án þesa
fjaðraglitið verði eptir á gómunum, auk
þess sem þeirra getur enginn maðurnot-
ið til hálfs, sem ekki finnur þau, án þess
þau sé skýrð. En hér líður vika eptir
viku án þess nokkur þeirra manna geti
um þetta kvæði, sem þó eru vanir að
dæma bæði ljóð og annað. Jeg vildi þvi
heldur að menn nyti þessa kvæðis til hálfs,
en að þeir nyti þess alls ekki.
Þorsteinn Erlingsson.
Yaltyska og Yaltýiogar.
Þrátt fyrir eindregin mótmæl fram-
sóknarflokksins, er birt voru i blöðunum
i þinglokin 1902, halda blöð stjórnarinn-
ar þó si og æ áfram, að uppnefna flokk-
inn, og kalla oss framsóknarflokksmenn
„Yaltýingau, og stefnu flokks vors í lands-
málum „valtýskuu.
Tilgangurinn með uppnefnum þessum,
sem tíðast er gripið til, þegar röksemd-
irnar þrýtur, er mjög auðsær.
Meðan stjórnarskrár-rimman stóð yfir,
og valdafi: kkurinn óttaðist, að dr. Valty’r
hefði j:ann byr erlendis, að verið gæti,
að hann yrði ráðherra, af því að hann
hafði verið flutningsmaður stjórnarskrár-
breytÍDga-frumvarpsins 1897, var nafn
hans nítt á allar lundir, og allir, sem
fylgdiL sömu stefnu í stjórnarskrármálinú,
uppnefndir, og kallaðir „Valtýingar“, til
þesu að níðið um dr. Valty skyldi einnig
bíta þá.
Þessar tilraunir, til að sverta dr. Vcd-
ty, þóttu og þvi vænlegri til árangurs,
sem skoðanir hans i stöku landsmálum
vOru lítt að skapi almennings, svo sem
mótspyrna hans gegn hérlendum æðri
menntastofnunum, skoðun hans á gildi