Þjóðviljinn + Þjóðviljinn ungi - 28.02.1909, Page 1

Verð árgangsins (minnst
60 arltir) 3 kr. 50 aur.;
erlendi8 4 kr. 50 aur., og
í Ameríku doll.: 1.50.
Bergist fyrir júnimán-
aðarlok.
ÞJOÐVILJINN.
—.—.-■ -■ 1= Tuttdöasti oö þriðji áböangub. =|_..=—
Upp8ögn skrifleg ðgild
nema komið sé til útgeý-
anda fyrir 30. dag jún-
mánaðar, og kanpandi
samhliða uppsögninni
borgi skuld sína fyrir
blaðið.
M 8.-9.
E.EYKJAVÍK, 28. PEBR.
1909.
iambandsmálið á þinginu.
—o —
I
Fyrsta umræða um sambandsmálið fór
fram í neðri deild 19. febr. þ. á.
Rúmsins vegna í blaðinu getum vér
hér að eins fært lesendum vorum ágrip
ræðu af ráðherra, og af ræðu ritstjóra
„Þjóðv.“, 6r fyrstir tóku til máls, og eru
ágripin birt hér, eins og þau eru birt í
rísafold“.
Ha -nnes Haístein ráðgjafi: Það
þarf ekki að skýra frá því, hvernig frv.
er til orðið. Texti þess er sami eins og
í frumvarpsuppkasti því, sem sambands-
laganefndin eða réttara sagt 19/20 hluíar
hennar urðu ásáttir um, eptir að hinir
dönsku nefndarmenn höfðu með msnnúð
og velvild slakað til í öllum meginatrið-
um í óskum og kröfum íslendinga, eptir
því sem ítrast var unt, ef konungs9am-
bandið skyldi haldast.
MuDurinn er að eins sá, að nú er upp-
kastið orðið stjórnarfrumvarp, sem kon-
UDgurinn lætur leggja fyrir alþingi og rik-
isþingið samtímis, og má'ið er nú endan-
lega komið úr höndum sambandslaga-
nefndarinnar og liennar manna til þing-
anna og þeirra nefnda, sem þingin vænt-
an lega setja til þess að íhuga það.
Aðalbreytiug frv. frá þvi sem nú er,
er í stuttu máli þessi:
I stað þess að stjórnarskipun landsins
sú sem nú er i gildi, er byggð á ráðstöf-
un (delegation) af hálfu hins danska rík.
isvalds á löggjöf og stjórn tiltekinna sér-
mála í óaðskiljanlegum ríkishluta, verður
stjórnarskipunin, ef þessi sambandslög
verða samþykkt, eptirleiðis byggð á ráð-
stöfun Islands sjálfs, er það gerir sem sér-
stakt ríki, um alla hagi sína, þar á meðal
einnig um meðferð þeirra mála, sem í
þessu sambandslagafrumvarpi eru talin
sameiginleg og að meira eða minnaleyti
falin umsjá sambandslandsins fyrir íslands
hönd. Það vald, sem dönsk stjórnarvöld
fá til meðferðar í þeim málum, er léð
þeim af Islandi. Þetta kemur og skýrt
fram í frumvarpi því til nýrrar stjórnar-
skrár fyrir Island sem ríki, sem fylgir
sambandslagafrumvarpinu frá stjórnarinn-
ar hendi.
Eg álít tilgangslaust fyrir mig að fjöl-
yrða um þetta mál að svo stöddu. En
áður en það fer til nefndar þeirrar, sem
væntanlega fær það til meðferðar, vil eg
nefna nokkur atriði, sem hafa orðið fyrir
misskilningi í umræðunum um málið á
undan þÍDgkosningunum i haust, og skýra
frá því, hvem skilning höfundar frum-
varpsins leggja í þau.
1. Fyrst eru orðin „er eigi verður
af hendi látiðu, í 1. gr. frv., þau hafa verið
skilin svo, sem í þeim felist einhver óbein
viðurkenning á rétti Dana yfir landinu.
Þessi orð eru runnÍD frá Islendingum í
nefndinni — öllum —, en ekki set,t þar
eptir ósk dönsku nefndarmaDDanna. Þau
eru tekin eptir sambandslögum Svía og
Norðmanna 1814, og tilgangurinn með
þeim var að slá því föstu, að ísland væri
ríki, en ekki eign eða hjálenda, sem Dan-
mörk pða Dana konungur sem slikur gæti
ráðstafað. Þetta var sett og samþykkt
j áður en við fengum framgengt eða viss-
um, hvort við mundum geta feDgið fram-
gengt ýmsum öðrum ákvæðum, sem einn-
ig slá þessu föstu, og merkir að eins frek- ]
ari áherzlu á orðunum „frjálst og sjált [
stætt landu, sem á undan þeim eru.
2. Orðin „veldi Dana konungs“ og
„det snmlede Danske Rige“ í daDska text-
anum áttu að vera nýnefni um hið nýja
samband milli Danmerkur og íslands. Til-
gangurinn var, að finna annað heiti en
hingað til hefir verið notað um Danmörk
og íslands, annað en „den danske Stat“,
sem IslaDd eptir stöðulögunum á að vera
hluti af. Þetta er heiti á liinu nýja ríkja-
sambandi, en táknar ekki og hefir aldrei
átt að tákna neins konar inDlimun íslands
í hið danska ríki, heldur þvort á móti
Ef til vill hefði orðið „Monarki“ farið
j betur, en surriir voru á móti þvi af þvi,
i að í því heiti gæti verið sérstök söguleg
merking.
3. Orðin í 3. gr. 2. lið: „er snertir
íslánd sérstaklega“ þýða það sama eins
og þar stæði: „er snerta málefni íslands,
sem ekki er ftírið með sem sameiginleg
mál eptir lögum þessum“; UDdantekning-
in nær þannig til allra ríkissamninga, sem
á einhvern hátt koma við mál, sem ís-
land sjálft framkvæmir hið æðsta vald yfir.
4. Orðið „samþykki“ í sama lið þýðir,
að íslenzk stjómarvöld hafi fullt synjun-
arvald að því er ísland snertir gagnvart
öllum ákvæðum í ríkjasamningum, er koma
við þessi nýnefndu mál. Það er að eins
fyrir máltizku sakir, að orðið „Medvirk-
ning“ er notað í danska textanum í þessu
sambandi í staðinn fyrir „Samtykke“, en
þýðir sama. Þetta ákvæði takmarkar svo
mjög „delegationina“ á meðferð utanrik-
ismálanna, að engan veginn er hægt að
segja, að þau séu algerlega sameiginleg.
5. Þar sem stendur í 4. lið 3. grein-
ar, að aukning á strandvörnum af íslands
hálfu skuli vera „eptir samkomulagi við
Danmörk“, þá á það að eins við hið nán-
ara fyrirkomulag á eptirlitinu. Meðan
Danir eptir sambandslögum hafa strand-
vörzluna á hendi, bera ábyrgð á henni
gagnvart öðrum löndum, er nauðsynlegt
að samræmi sé í þeim vörnum, er þeir
halda uppi fyrir vora hönd og þeiin, sem
vér gerum út sjálfir. Þetta og ekki ann-
að merkja orðin.
6. Orðið „jafnrétti“ í 5. gr. þýðir sama
og „sami réttur að öðru jöfnu“, rins og
tekið er fram í athugesemdum nefndar-
innar við frv. það rnerkir að þjóðernið
út af fyrir sig skuli ekki valda misrétti,
en að báðir verði að öðru leyti jafnt að
fullDægja öllum skilyrðum landslaganna
fyrir þvi, að verða réttindanDa aðnjót.andi.
7. Akvæðið í 9. gr. um uppsögn sarn-
eiginlegra mála, sem mér fyrir mitt leyti
virðast vera full-ljós, merkja, að konung-
ur kveður á um sambandsslit í hinum
sameiginlegu málum, sem þar eiunefod,
allt samkvæmt hÍDni framkomnu tillögu
um það, eða, ef bæði alþingi og ríkisþing-
ið gera tillögur um þetta efni, þá sam-
kvæmt þeirri tillögunni, sem lengra fer.
Eptir samkomulagi milli Neergaards
forsætisráðherra og mín býst eg við, að
þjóðþÍDgið hafi sett nefnd í þetta mál, og
sé hér sett nefnd í dag, geta nefndirnar
upp frá þessu með ritsimaskeytum borið
sig saman um það, sem vafasamt kann
að þykja, og leitað samkomulags, ef svo
ber undir.
Eg ætla því ekki að tala um rnálið
frekara að sinni; eg vona fastlega, að það
verði af öllum hlutaðeigendum tekið til
rólegrar og stillilegrar yfirvegunar, og
allt sem að þvi lýtur athugað rneð gætni
og glöggu auga, án ofurkapps og hleypi-
dóma; vona eg að hóttv. meir hluti muDÍ,
að það er ekki að eins á bans valdi, held-
ur og á hans ábyrgð, hvort landið á að
verða aðnjótandi þeirrar stórkostlegu rétt-
arbótar, sem hér er kostur á, eða fara á
mis við hana um langan aldur eða að
öllu leyti.
Skúli Thoroddsen kvað ó-
þarft að tala langt um þetta mál, svo
margrætt sem orðið væri. Þótti lands-
stjórnin eigi hafa sýnt sig jafn óhlutdræga
sem vera átti, er hún hefði að eins látið
símrita til Islands ólit meiri liluta milli-
landanefndarinnar og eins látið sér nægja
að birta það eitt í LögbirtingablaðÍDU, í
stað þess að þjóðin hefði átt heimting á
að fá samtímis að heyra álit minni hluta
nefndarinnar.
Islenzku nefndarmenn meiri hlutans
hefðu látið mjög drýgindalega yfir því,
þegar Sk. Th. bar fram breytingartillög-
ur sínar í nefndinni, að þær mundu eiga
litlum byr að fagna á íslandi, og meðal
aDDars hefði einn þeira kveðið svo að
orði við dönsku nefndarmenDÍna: Seks
trœkfler bedre en én; þ. e. að sex dragi
meira að sér en einn. Sk. Th. kvað það
gleðja sig, að raunin hefði orðið önnur
við kosDÍngarnar.