Lögberg - 26.09.1888, Qupperneq 3

1870-80, 1 (lýpsta friði, stigu fast-
eiíjnir bænda í verði að eins um 9
af hundraði. Undir liinum hæsta
tolli, sem nokkurn tíma hefur verið
lagður á petta land, gekk íasteigna-
verð upp um 9 af hundraði, en undir
tollinum frá 1840, á tíu árum (frá
1850 til 60) hækkaði verð fasteigna
um 103 af hundraði, rúmlega tíu
sinnum fljótara en þær nú hafa
gert.
ÞIX a V A L L A F U X L> A Ji-
K V Œ Ð I. 20. á'jmt 1886.
Orð, orð
innau tóm
fylla storð
fölskum róin.
Hannct Unfstein.
Sem dæmi um, hve óumræðileg-
ur vindbelgingur hefur verið á iJing-
völlum p. 20. ágúst síðastliðinn
prentum vjer hjer kvæði það, sem
Benedikt Gröndal hafði ort og
Þingvallafundarmennirnir sungu þar
um sjálfa sig. Vesalings Hannes
Ilafstein! Hann hafði áður stungið
upp á því við þjóð sína að stryka
yfir stóru orðin, og svo neyðist
hann til fáum árum síðar að sitja
undir öðrum eins ósköpum. Kaun-
in hlýtur að hafa verið hörð.
Fulltniur þjóðar!
Fornaldar synir!
Frelsisins hetjur!
Framfara menn!
Hristið nú hlekki
Höfga af ryði!
Eilíf er sólin!
Söm er húu enn!
Látið nú hljóma
Líkt eins og áður
Þjóðvilja fastan
Þingvöllum á!
Yitið, að geymir
Vel inn í hömrum
Eilífður orðin
Almannagjá.
Hristið nú hlekki
Hátt svo að glymji
Hjartnanna böl við
Ilamranna skarð!
Kvaidir þó krefji
Ivonúnga réttar,
Engum það fyr að
Álasi varð.
Mænir vor móðir,
Móðir vor allra,
Traustið hún setur
Til yðar nú,
Þér sem að þolið,
Þér sem ei flýið,
Þér sem að liaflð
Heilaga trú!
Til hverra lítur
Tárug og rýjuð
Fö'.nuð og fegin
Fjallkonan nú?
Yðar, til yðar
Augum lnín rennir,
Frelsisins vinir,
Fastir í trú!
Laung þó að þyki
Líðandi stundin
Lángar með vonir,
Líður lnín samt—
Stutt cru fetin,
Stikar þó jörðin
Áfram í geimi
Ekki svo skamt.
Rennur í fjarska
Roðinn á tinda
Frelsis af sólu,
Finnum það vér.
Hverr spennir hurðir
Ilelgar á gættir
Framfara þjóðar?
Það eruð þér!
Hrekið úr hjörtum
Hatur og öfund!
Njótið svo afls er
Alvaldur gaf!
Samtaka yður
Snerti og blessi
Trúin með sínum
Töfrandi staf!
ALBÝÐUMENNTUNÁ
' RÚSSLANDI.
Það hefur ekki verið neitt leyndar-
mál í hinum menntaða heimi um síð-
ustu áratugi að stórkostlegt og göfugt
audlegt líf þróast á Rússlandi. Þó að
það yrði tiltölulega seint, sem veröldin,
utan Rússlands, kynntist bókmenntum
þessarar aldar á Rússlandi, þá vita það
allir nú. sem nokkuð vita um bókmenn-
tir Norðurálfunnar, að Rússland hefur
um miðbilc þessarar aldar átt einliverja
þá stórkostlegustu og gáfuðustu rithöf-
unda, sem 19. öldjn hefur framleitt.
Rithöfundum eins og Turgénjew, I)os
tojewski og Leo Tolstoi liefur enginn
tekið fram í þeirra grein. En að hinu
leytinu hugsa flestir sjer fáfræði rúss-
nesku alþýðunnar alveg takmarkalausa.
Grein sú, sem hjer fer á eptir, og sem
fyrir skömmu stóð i norsku blaði, sýnir
að menn muni ekki hafa gert sjer als-
kostar rjetta luigmynd um það mál.
Ekki að eins erlendis, segir blaðið,
heldur og í Rússlandi sjálfu, hafa menn
liingað til þót/t vissir um, að rússneska
þjóðin væri stödd í svartasta andans
myrkri, og jafnframt að hún hofði óvið-
ráðanlega óbeit á öliu, sem einhver
menntun eða framför væri fólgin í. Það
hefur verið staðhæft, að síðan rússneska
þjóðin var leyst úr bólfestuánauðinni og
allar þær umbætur komust á, sem stjórn-
arár Alexanders II. voru svo auðug af,
hafi þjóðin ekki stigið eitt einasta skrcf
áfram á vegi menntunar og menningar,
og að hún vildi enn sem áður ekki
líta við neinum framförum.
A Rússlandi eru ekki neinar stjórnar-
skýrslur um menntunnrstig þjóðarinnar
birtar almenningi, og þar hafa ekki held-
ur farið fram neinar sjálfstæðar rann-
sóknir viðvíkjandi því atriði. En á síð-
ustu tímum og oinkum í fyrra hefur
komið út töluvert af bendiugum í þá
átt, að alþýðufræðslan meðal Rússa muni
vera á annan hátt en sagt liefur vorið.
Þessar bendingar eru í skýrslum embætt-
ismannanna til stjórnarlnnar, og eins
liafa kennarar og stjórnendur barnaskól-
anna frætt menn nokkuð um, hvernig
ástatt er.
í fjarlægustu landshlutunum koma
smámsaman upp í þorpunum og stöö-
unum nýir. og nýir alþýðuskólar, taia
nemendanua fer vaxandi, og margir
skólar eru enda troðfullir af fólki, sem
langar til að nema eitthvað. Jafnvel
roskið fólk er að leita sjer að þekking
og menntun; það les allt, sem það getur,
og reynir á þann hátt að komast út úr
því andlega myrkri sem það liefur
lifað í. Þjóðin er farin að láta sjer
annt um fyrirkomulag alþýðuskólanna.
Ilún fagnar framförunum og útbreiðslu
þekkirigarinuar meðal yngri kynslóðar-
innar. Og þó liún sje liláfátæk, |>á skirr-
ist hún ekki við að leggja mikið í
sölurnar efnalega fyrir þekkinguna. En
reyndar verður þetta ekki sagt um alla
rússnesku þjóðina.
Enn eru lijeröð á Rússlandi, sem berjast
með oddi og egg gegn allri útbreiðslu
þekkingar. En þörfln á henni er þó of
sterk, og í þeim hjeröðum, sem enn hafa
verið mótsnúin þessari almennu hreyf-
ingu, liefur mótspyrnan með hverju ári
orðið minni og veikuri. í fylkjunum
kring um Pjetursborg og Moskwa, Twer
og Woronesch, Samara og Peru/ í tárisku
og Sherbana-löndunum, vestast og aust-
ast í landinu, verða menn varir við
þennan sterka straum í þjóðinni.
Fyrir hjer um bil 20 árum síðan var
alþýðukeunslan á Rússlandi á svo lágu
stigi, að enda I hvorum liöfuðstaðnum
fyrir sig (St. Pjetursborg og Moskwa)
voru að eins örfáir alþýðuskólar. Nem-
endurnir í þeim voru auk þess mest
börn óæðri embættismanna og fárrekra
kaupmanna. örfáir komu úr hóp erflð-
ismanna og bænda á skólana. Áríð 1809
voru ekki nema 5 aiþýðuskólar í Mosk-
wa, með 250 nemendum. Tíu árum síð-
ar liafði skólunum fjölgað svo að þeir
voru orðnir 25, og nemendurnir voru
orðnir j-fir 4000. Síðan árið 1880 liefur
alþýðuskólunum í Moskwa þó fjölgað
tiltölulega enn þá meir.
Þvi að 1. jan. 1880 voru í Moskwa
73 alþýðuskólar, og í þeim fengu 8458
manns tilsögn. Á 17 árum hafði þannig
alþýðuskólum fjölgað frá 5 til 73 og
nemendataian aukizt frá 250 til 8458.
F.nn meiri viðgnng hafa þó alþýðuskól-
arnir fengið í Pjetursborg. Árið 1876
voru í þessari borg að eins 16 alþýðu-
skólar með 800 neinendum. Á árinu
1886—87 voru alþýðuskólarnir orðnir 230
og nemeudur voru orðnir 11,033. Árið
1876 var 1 skóii í Pjctursborg á liverjar
50,000 af íbúunum, 1886 var 1 .skóli
á hverja 3,700, og þó lmfði íbúatalan
á þessu timabili vaxið um meir 130,000
mnnns. Af skýrslunum frá yfirvöldunum,
sem hafa umsjón með skólunum í þoss-
um tveim borgum, sjest l>aö þýðingar-
mikla atriði, að jafnskjótt og kannsla
byrjar í eiuhverjum skóla, |>á verður
skólinn troðfullur af nemendum, og si-
fellt finna menn til þarfarinnar á nýj-
um skólum.
í austur-hjeröðum rikisins, þar sem
menntun á örðugt með að komast að,
hefur alþýðufræðslan ekki tekið minna
framförum tiltölulega. í fylkinu Perm
voru árið 1860 til samans 429 skólar
með 14,244 nemenðum, þar af voru
12,378 piltar og 1,866 stúlkur; árið 1885
voru skólarnir í þessu fylki orðnir 842, og
nemendnrnir 58,547; þar af 42,958 piltar
og 15,589 stúlkur. Tala skólanna hafði
þannig nærri þvi tvöfaldazt, on nemend-
atalan hafði meir en þrefaldazt. Eink-
um hofur þekkingin á þessum tima
vaxið lijá kvennþjóðinni.
Jafnvel í Síberíu, þar sem menntun
og framför hefur komizt svo lítið
að, er það auðsjeð að alþýðufræðsl-
an hefur aukizt töluvert. Fjöldi af
skólum er stofnaður, og þeir eru vel
sóttir. Fjelög hafa myndazt, sem hafa
sett sjer þaö mark og mið að efla mennt-
un þjóðarinnar, og þeim fielögum geng-
ur vel. í Suður-Rússlandi hefur alþýðu-
fræðslan þegar fyrir iöngu tekið mikl-
um framförum.
Það er ekki að eins á alþýðuskólana,
sem í raun og veru koma yngri kyn-
slóðinni að gagni, að breyting hefur
komizt á á Rússlandi á síðustu 15—20 ár-
um, heidur verða menn og þess varir,
að eldri menn hafa sig alla í frammi
með að ná þekking og mcnntun. Yíða
er sagt að alþýða manna í sveitunum
lesi stöðugt í bókum. Enda þeir, sem
eru svo fákunnandi, að þeir lcúnna
livorki að lesa nje skrifa, kaupa al-
þýðubækur, og láta börn sín eða kunn-
ingja lesa þær upphátt fyrir sig. Verði
náð I alþýðu- eða skóla-bókasafn, þá
lesa bændurnir eða börn þeirra hverja
einustu bók í því. Verzlun með alþýðu-
bækur fer sífellt í vöxt, og kynstur eru
gefin út af „alþýðlegum bókum“. Að
eins alþýðu-bóksalarnir í Moskwa, sem
verzla svo að segja eingöngu við bænd-
ur, hafa selt „alþýðlegar" bækur fyrir
me!ra en 700,000 rúblur árlega. Vanalega
kostar hver bók að eins 3, 5, 10, eða
í mesta lagi 15 kópeka. Það, sem menn
lesa, verður alvarlegra með ári hverju.
Mannkynssögurit, sögur eptir frægustu
rússnesku ritliöfundana, trúarbragða- og
siðferðis-rit, þjóðmegunarrit — allt þetta er
alþýða manna nú farin að lesa. Sögur
sem ekkert vit er 5, hverfa meir og
meir; en rcfintýri, sern hafa svo mikil
og góð áhrif á hjarfalag ungmennanna,
eru enn mjög útbreidd meðal rússnesku
þjóðarinnar. Þó lærir liún smámsaman
að velja úr æflntýrunum og hafna þeim,
eptir þvi sem við á.
Þannig er ástatt með alþýðu-fræðsl-
una í Rússlandi. Þjóðinni fer ekki al-
staðar jafn-fljótt fram í andlegu tilliti.
En það, hve mikið hefur verið lagt til
aiþýðumenntunar á Iíússlandi, síðan
bændur þar voru leystir úr bólfestu-
ánauðinni, og það, hve mikið þjóðin nú
er farin að kunna að meta og skilja —-
|>að sýnir bezt live mikill munur er á
menntun rússncsku þjóðarinnar, eins og
liún cr nú og eins og liún var áður.
FRJtTTIR FRÁ ÍSLAHDI.
(Eptir Isafold).
Itcyl-javik 15. dgf'st 1SS8.
Tlðarfar. Sama veðurblíðan helzt
enn lijer nærlendis. Er þetta eitthvert
liið fegursta sumar, cr eiztu mcnn muna.
Grasbrestur víðast nokkur, og sumstað-
ar raunar mjög mikill, en nýtingin bæt-
ir mjög úr. Sömuleiðis ágætisafli af sjó.
Því miður meina aðrar annir mönnum
að hagnýta sjer það sem skyldi, aulc
þcss sem vaninn er því móthverfur um
þetta leyti árs.
Mannslát. Hinn 13. þ. m. andaðist
á Akranesi uppgjafaprestur sjera Helgi
Sigurðsson (dbrmanns frá Jörva), kom-
inn yfir sjötugt, vígður 1866 að Setbergi,
fekk Mela- og Leirárprestakall 1875, en
lausn frá prestsskap 1883. Hann var
fróðleiksmaður og greindur vel. Ilann
hafði snemma lagt hug á varðveizlu ís-
lenzkra forngripa, enda var hann aðal-
frumkvöðull að stofnun forngripasafns-
ins (1863), eins og minnzt liefur verið
í þessu blaði eigi alls fyrir iöngu.
Reykjavík 18. dgfist 1888.
Af tíðarfari er að frjetta iíkt nokk-
uð að norðan eins og hjer syðra, nema
hvað hafísþokur gengu um Eyjafjörð og
einkanlega Þingeyjarsýslu síðustu vikuna
af f. m. og framan af þessum, enda
var Þistilfjörður fullur af hafís 7. þ. m.
svo að ekki var komizt á sjó. Gufuskip-
ið „Prinsess Alexandra“ kom á Seyðis.
fjörð 9. þ. m., og var ísinn nýfarinn
þaðan, fyrir 3 dögum, hvort sem það
hiefur nú staðið lengur eða skemur-
Grasbrestur ákaflega mikill í Þingeyjar-
sýslu, svo að munaði helming á við
meðalár á töðum eða meira sumstaðar"
í hinum vestari sýslum norðanlands
betra, en þó fjórðungsmunur almennt;
liafði brunnið af túnum I hinum miklu
þurrkum og sólarhitum, sem hjeldust
fram undir lok júlím. samfara mikluin
næturkuldum. En nýting hin bezt i alls-
staðar.
211
þeim, ojt Umbopa bar bissn Ventvogels beitínS
Ofr sína eigin — var ætlað að flytja 500 faðina,
en par 4 móti var „express“bissunum ekki ætlað
að flytja nema 175 faðtna, og væri skotfærið
lengra, J>á var ekki hægt að miða nema meira
eða minna eptir ágizkun. Að hinu leytinu var
J>ess gætandi, að liítti maður með „express“biss-
unum, voru meiri líkindi til að skotið riði
dýrinu að fullu, J>ví ag kúlur J>eirra voru J>an-
polnar. H jer var úr vöndu að ráða, en jeg rjeð
af, að við skyldum hætta á j>að með „express“-
bissunum.
„Við skulum miða á J>að dýrið, sein er beinfc
fram undan hverjum einum. Miðið þið rjett á
herðakambinn, og nógu hátt“, sagði jeg; „og
segðu til, Umbojia, hve nær við eigum ag Jfloyjia
af, svo að við geturn gert Jmð allir í einu“.
Svo kom J>ögn, og hver miðaði, sem bezt
hann gat 4 sitt inark, eins og sannarlega er eðli-
legt að hver maður geri, Jn?gar i)ann veit að
líf hans er undir skotinu komið.
„Skjótið!“ sagði Umbojia á zúlúsku, og nær
J>ví á sama augnabliki kváðu skotin hátt við úr
öllum bissunum, J>rjú reykský lijengu eitt augna-
blik fyrir framan okkur, og á ótal stöðum tók*
undir og bergmálið flaug á burt yflr þöglan snjó-
Inn. Allt í einu hvarf reykunnn, og og pá sáum
við — okkur til mikils fagnaðar — stórt karldýr
liggja á bakinu og berjast um hamstola í dauða-
214
unpokuntiar. Svo rofaði samt sem áður ofur lítið
til í efri ' pokulögunum, og J>á sáum við oitt-
hvað 250 faðrna f}rrir neðan okkur, við endann á
löngum snjóhallanda, grænan grasblett, og eptir
honum rann lækur. Og við sáum meira en J>etta.
Við lækinn stóð og lá hópur af antílópum, 10
til 15, og vermdi sig í sólskininu; í J>essari
fjarlægð gátum við samt ekki sjeð, hvaða dýr
petta voru.
Við J>essa sýn greiji okkur óhemjulegur fögn-
uður. Þar var nóg af mat, ef við að eins gæt-
utn náð honuin. En vandræðin voru að ná hon-
um. Dýrin voru fulla 300 faðma frá okkur, og
J>að er langt skotfæri, og ekki gott að reiöa sig
á J>að, J>egar líf manns or komið undir, hvort
maður hittir eða ekki.
Við ræddum J>að í mesta flýti, livort ráð-
legt væri að reyna að laumast nær dýrunum,
en loksins rjeðum við af að gera pað ekki, pó
okkur væri pað nauðugt. Fyrst og fremst var
vindurinn ekki hagstæður, og enn fremur var
víst að dýrin hefðu sjeð okkur á gljáhvltuin
snjófletinum, sem við urðurn að fara ejitir.
„Jæja, við verðuin að reyna J>að hjeðan“,
sagði Sir Henry.
„Með hvorum eigutn við að gera J>að, Quater-
main, „repeter“bissunum eða „exj)ress“-bissunum?“
Hjer kom ajitur vafamál fyrir. „Ilepeter“-
bissunum frá Winchester — við höfðum tvær af
216
„]>að er ómögulegt“, sagði jeg ög gapti við, —
svo steinhissa varð jeg— „hann dó fyrir 300 árum.“
„Og mjer J>ætti gaman að vita, hvað skyldi
vera J>ví til fyrirstöðu að hann entist í prjú pús-
und ár enn í öðru eins loptslagi og J>essu“, sagði
Good. „Ef loptið er að eins nógu kalt, pá helzt
hold osr blóð eins óskemmt til eilífðar eins osr
O # 'I
sauðaket frá Nýja Sjálandi; og nógur er kuld-
inn hjer, pað veit hamingjan. Sólin kemst aldrei
hingað inn; ekkert dýr kemur hingað til að rífa
mann sundur. Þrællinn hans, sem hann talar um
neðan við ujipdráttinn, hefur vafalaust fært hann
úr fötunum og skilið svo við hann. Hann hefur
ekki getað grafið hann einn. Lítið ]>jer á“, lijelt
hann áfram, og laut um leið niður og tók uj>p
bein með un’darlegri lögun, og sem hvass oddur
hafði verið skafinn á endann á, „hjer er klofna
beinið, sem hann gerði uppdráttinn með“.
Á ið glájitum á petta ofurlitla stund stein-
hissa, og gleymdum okkar oigin ]>rautum við
J>essa óvenjulegu og að J>ví er okkur virtist,
hálf- yfirnáttúrlegu sýn.
,,.T“, sagiTi Sir Henry, „og Iijer hefur hann
fengið blekið, og hann benti á lítið sár á vinstra
handleggnum á dauða manninum. „Hefur nokkurn
tíma nokkur maður sjeð annað eins áður?“
I>að ljek enginn vafi frainar á J>essu, og
jeg játa fýrir mitt leyti, að J>að olli mjer skelf-
ingar. Þarna sat hann dauður, maðurinu, seui