Lögberg - 11.12.1889, Side 3

fínanztnálum? Starir hjer ekki ó-
fríður sannleikurinn hverjum ráð-
A’öndurn skynsemdar manni í blöskr-
andi augu?
„Já, en landssjóður tapar engu
við J>etta,“ segja menn, pví hann
fær seðlana í staðinn fyrir gullið,
og peir eru honum allt eins góðir
og gull.“ Þetta er Hfakkeri banka-
spekinga íslands og trúarjátning
fínanzfræðinga pess. En hún er
eins fölsk, eins og allir þeirra vegir
eru andvaralausir og hyggju-vana!
Hjer er nú spurningin: —Hvern-
ig berst öllutn landssjóðum, öllum
ríkissjó^um löglegur gjaldeyrir (seðl-
ar og mynt) lands, ríkis? Svarið er:
— sem tekjur. Hetta er nú, svo
sem sjálfsagt, reglan á íslandi líka,
með alla seðla, nema þá, sem frd
póst8tofunni koma. Tökum oss dæmi,
því dætnin kettna. t>ann 1. des.,
t. a. m., skulunt við gera að inn í
tekjudálk í reikningi landssjóðs sjeu
komnar........................000,000 kr.,
og að paun dag komi
kaupmaður og borgi
landssjóði ............ 10,000 —
upp i tollgjöld sín. Þá
hafa tekjur landssjóðs
vaxið upp í............610,000 kr.
Gerum nú að í stað þessa kaup-
manns komi póstnieistari penna satria
dag og leggi inn 10,(XX) kr. í seðl-
um, sem goldnir hafa verið honum
fýrir ávísanir á ríkissjóð; pá stendur
reikningurinn pannig: tekjumegin
610,000 kr., skuldar megin 10,000 kr.
goldnar í gulli; tekjur, að skuld
frá dreginni, pvl 600,000 kr.; pað
er að segja: enginn tekjuauki. Nú
spyrja menn, hvernig á pessu standi?
Það stendur pannig á pví, að lands-
sjóður hefur orðið að kaupa sjer
hjá Ðönum gjaldgengi pessara seðla
fyrir 10,000 kr. í gulii; pvi fyrr,
en hann hefur gengizt undir pau
kaup, eða gert pau, getur hann
ekki notað pá fyrir gjaldmiðil. Hjer
er pá reikntngslega komizt einmitt
að sömu niðurstöðu eins og jeg hef
pegar fyrr komizt rökleiðslulega I
pessari ritgerð og öðrum um petta
efni I Lögbergi. — Það er svo sem
auðvitað, að þegar landssjóður hefur
keypt seðlum pessum gjaldgengis-
rjett fyrir ákvæðisverð peirra I gulli,
þá fyrst eru peir landssjóði eins
góðir, innan gjaldgengis-takmarka
sinna og gull, meðan peir ekki falla.
— Hafi nú, á peim premur árum
sem bankinn hefur staðið, seðlar
verið látuir borga á póststofunni á-
vlsanir á ríkissjóð fyrir 7, 8 eða
000,000 kr., pá hefur landssjóður
verið látinn kaupa 7, 8 eða 900,000
kr. I gulli, til að útvega pessuui
seðlum gjaldgengis-rjett eða gjald-
miðils-aíl. Það er að segja, pjóðin
hefur tapað pessu fie alveg bóta-
laust. Því svo er um hnútana búið,
að peir, sem hafa notið pess bezt,
ivíseridurnir, vcrða ekki sóttir til | einatt lœsir sjer eins r-K helfjötur um
laga um pað; en hinir, sem brotið
hafa lög lands, til að koma pessu
meistara-smíði samvizkulausrar ó-
stjórnar á laggtrnar, þeir standa
óhultir bak við skjaldborg alpingis
og blaða íslands, allra I samtaka
hóp. Það frægasta til frásagnar er
pó pað, að þegar menn loks
láta sjer verða að taka málið til
umræðu, pá ekki einungis skilja
þeir ekkert I pví upp eða niður,
hafa ekki luigmynd um að rann-
saka purfi pað eptir fínanzlegum
hugsunarreglum, og róta öllu, skyldu
og óskyldu, sönnu og ósönnu í graut
sem peir ekkert vita sjálfir, hvað
eiginlega pýðir, heldur velja mjer
alla pá titla, sem til eru I málinu
fyrir vitleysing, fyrir að hafa sagt
um málið sannleikann, sem þeir
sjálfir já ekki haggad hársbreidd,
nje nokkur tnaður, sem nota vill
skynsemi slna til rjettrar yfirvegun-
ar!! Þetta kalla

lærdómsríkt
marga mamis sál og liggur eins og
kaldur toku-kafaldi yfir lieilum hjóðum
á vissum timahilum. Þegar maðurtnn
einlægt horlir niður fyrir sig, grefur sig
niður I andlausa búksorg, hugsar ein-
ungis um vömbina, en gleymir liöfðinu
og hjartanu, ]>á drýgir ltann þessa voða-
legu synd, sem nefnd hefur verið
materíalismns. Tröilin eru vanaiega látin
vera afskaplega Ijót, stór og lirikaleg
iram úr öllu lagi, afkáraleg I öllum
Hmaburði og ólánið látið hanga utan á
|eim í lufsum. Ennið er svo sem ekki
neitt, því vanalega eru þau látin vera
vitgrönn í meiraiagi; búksorg og inatar-
ást og mammous þjónusta gera heilann
lítinn og visinn og rænir mauninn þeim
tignarsvip sem liátt og hvelft enni breið-
ir yfir andlittð. Frarnan í þessu litla og
pervtsalega enn: er svo vanalega ekki
neitia eitt auga, og á því eru tröllin
optast nær blind. Þau hafa grafið sig
lengst inn í hamragöng djúpra liellira
og eru þar orðin myrkrinu svo vön að
dætni; einkum pegar pess er gætt, ] þau þurfa eiginlega ekkert á augum að
að bjer er um pjóð með sjálf-stjórn
að ræða, og að peir sem mig dæma
eru einmitt peir, setn hafa aðgang
að öllum skilríkjum málsins!
En vitið pað, stjórnendur, ping-
menn, blaðamenn íslands, sannleik-
urinn hefur aldrei orðið veginn enn
með vopnum, og þjer eruð etgi
peir garpar að þjer vegið hann með
gýfuryrðum og vanpekkingu. Hag-
urinn fer I hönd, er pjer verðið að
gera svikinni og tældri pjóð reikn-
ingsskap ráðsmennsku )ðar, og þjer
hafið sannarlega ærlega til pess
unnið, að yðar reikningsskapur verði
lesinn betur niður I kjölinn en pjer
lesið reikninga íslands eða viljið
lofa öðrum að lesa pá.
Cambridge, 13. nóv., 1889.
Eirlkur Magnásson.
ÍSLENZKAR ÞJÓDSÖGUR
fyrirlettur haldinn í Winnipeg 18. nóv
1889 af Friðrik J. Bergmann:
Eins og áður er á vikið, er það eink-
um hiö illa, sem þjóðsögu-liöfundarnir
hafa gert að yrkisefni sínu. Tröllasög-
ur, galdrasögur og draugasögur eru í
raun og veru einkennilegustu sögurnar
í þjóðsögusafni voru. Hin íslenzka þjóð
hefur sannarlega fundið til I baráttu
sinni gegn hinu illa í öllum myndum
þess; það er auðsjeð á þjóðsögunum.
Til þess nú að gera nokkra grein fyrir
því, sem jeg þegar hef sagt, viðvíkjandi
hinni andlegu þýðingu þjóðsagna vorra,
vil jeg ieyfa mjer að leiða athygli
tilheyrenda minna að tröllasögunum og
leitast við að gera grein fyrir skilningi
mínum á þeim.
Tröllin finnst mjer eigi að tákna það,
sem kallað hefur verið maíeria/tsmus í
mannlifinu. En þetta orð er iátið inni-
binda allt það audleysi, sem opt og
halda. Augun hafa iíka verið nefnd
spegill sálarinnar en, á þessháttar spegli
þurfa trölliu heldur ekki að halda, þar
sem þau eru sálarlaus og andlaus og
hugsa einungis um myrkur og mat. Það
er ekki svo auðvelt að draga öllu sann-
ari mynd af þeim, sem hafa sökkt sjer
niður í matarást og mauragirnd en
þessa. Andans sjón, sem er manninum
meðfædd, er töpuð og týnd, og hann
skortir tilfinning fyrir öllu því. sem ekki
fer S vömbina eða vasann. — llið ein
kennilegasta í andliti tröllanna er þó
nefið, ef nef skyidi kalla; það er ákaflega
stórt og digurt, lögunarlaust með öllu
og lafir ofan á brtngu. Jeg held jeg
geti ekki gert mönnum hugmynd mína
um þetta trölla-nef skiljaniega með öðru
en því, að ráða mönnum til að taka
lengstu og giidustu kartöfluna, sem þeir
eiga kost á að fá, og bera hana við
andlit sitt einhvers staðar í nánd við nefið
og líta svo í spegil. Jeg held þeir þá
fengju þá hugmynd um nef tröllanmb
sem ætíð hefur vakað fyrir mjer, eink
um ef á þessari kartöpla væru mátulega
margar vörtur og menn svo í þokkabót
ímynduðu sjer þetta nef rautt ogbólgið
eins og stundum er á gömlum drykkjurút-
um. Fyrir neðan þetta nef kemur munn
urinn, dásnotur eins og nærri má geta
á stærð við meðal poka-op. — Svona
hef jeg ímyndað mjer tröilin frá því jeg
var barn, og jeg veit ekki betur en að
þjóðsögal vorar lýsi þeim hjer um bil
svona.
Það er ekkert, sem gefur mannsand-
litinu jafnntikinn konungssvip og fagurt
nef, og ekkert, sem gerir |að eins tudda-
lega Ijótt og neyðarlega lagað nef.
Þess vegna er nefið, sem þjóðsögurnar
hafa skapað á tröllin, sannarlegt meist-
ara stykki, því það samsvarar svo fram-
úrskarandi vel hinu innra eðli þeirra.
Fátt er hörmuiegra að sjá undir sólinni
en þetta tröllseðli, þegar það fær yfir-
liönd í lífi mannanna eða þjóðanna, og
setur nterki sín á allt þeirra skapnaðar-
lag. Mammons Ijónustan leynir sjer
ekki; hún setur opt sitt brennimark á
hetiar ættir og smá-þurkar út göfugustu
drættina úr audlitunum. Það eru til
ættir í öllum löndum, sem fyrirlíta ást-
ina, þegar um kvonfang er að ræða; þar
heitir brúðgutninn ætíð „Kíxdalur Spesíu-
son“ og brúðurin „Gulltunna.11 Þar þarf
enginn að ganga að þvi gruflandi, hvernig
krakkarnir veröa: ennislitlir, heilavisnir
aumingjar, ófríð og heimsk, og nefin
öllsömun í laginu eins og kar-
töplur.,— Allan þennan materíalismus
hafa tröllasöguskáldin viljað gera hlægi-
legan og mjer finnst að þeim hafi tekizt
það afbragðs vel. En tröllnsögurnar hafa
verið liraparlega misskildar eins og alliv
vita, og þjóð vor heíur hræðzt sitt. eigið
hugmyndasmíði eins og heitan eldinn
og prestarnir hafa gengið syngjandii
biðjandi og vígjandi út um eyjar og
sker, til að stökkva þessum óvættum á
burt og friða landið og atvinnuvegi
þess. En þeir hafa gleymt. að tröllskap-
urinn býr hjá mönnunum sjálfum og
situr við háborðið í blómlegustu sveit
um landsins. Þar þarf að særa hann
út með söngvum og vega að honum
með brennandi bænum og stökkva vígslu
vatni andans á augun, svo lireistrið falli
af þeim og þjóðiu fari að skilja sína
köllun.
Það er eitt atriði enn, sem fljettað er
inn I tröllasögurnar,1 og sem jeg má til
með að nefna, áður en jeg skilst við
þetta efni. Hvers vegna hafa menn svo
mikinn beig af tröllunum? Ilvað er það
sem gerir þau hræðileg 1 augum þjóð
arinnar? Það, afalaust, að þau, þiátt
fyrir heimsku sína og grunnhyggui, hafa
þann hæfilegleika að geta heillað til sín
það, sem ungt er og saklaust og efni
legt; það er þeirra ljúffengasta fæða
Einkum langar þau i kongaböinin og
þau beita öllura brögðum til þess að
geta náð I þau. — Það er opt sagt um
menn, að þeir sjeu týndir og tröllura
gefnir, ef þeir finnast ekki þar sem aðr
ir eiga von á þeim. Opt eru það flögð
í stjúpmóður gerfl, sem ginna saklau
börnin á einhverju, þangað til þær liafa
náð þeim algerlega á sitt vald og senda
þau svo með gerningum og galdri til
systra sinna eða ættingja, er húka blind
í einhverjum hellinum og bíða þeirra.
— Það eru æskufreistingarnar, sem hjer
er verið að lýsa. Hið illa leitar ætið á
þann garðinn, sem lægstur er. Það ræðst
einkum að æskumanninum vegna þess
að lífsreynsla hans er minnst og hann
ber minnst kennsl á lifið. Hann brenn-
ur af löngun eptir að geta unnið stór-
virki og hann er máske rjett búinn að
fá augun opin fyrir því, sem hrnn
ætlar að gera að köllun lífsins. En þá
kemur hið illa og freistar lians til að
svíkja þessa köllun sína. Freistingin
sýnir honum öll ríki veraldarinnar og
þeirra dýrð og heitir honum því öllu;
sinnar þakta stórgrýti sjálfsafneiti nar og
skorts, með þyrnum fyrirlitningarinnar
vaxandi inn á milli. Nautnin og mun-
aðurinn teygir liann til síu með hundr-
að höndum og bindur fyrir augu hans
nteðan haun er að gleyma köllun sinni,
eða þeirri hugtnynd, sem hann ætlaði
sjer að helga líf sitt og tekur ekki
bindið frá augum hatts fyrr en hann
er kominn inn i hellirinn til tröllsins.
Og þangað liggja öll sporin inn en
ekkert út. Jeg get, ekki betur sjeð en
að |að að vera heillaður af tröllum
þýði einmitt þetta. Og mjer finnst að
þjóðsegurnar hafl komið þessu snilldar-
lega fyrir og vildi að eins óska, að fleiri
hefðu skiliö þetta en gert hafa.
(Niðurl. næst.)
Unditskrifaður óskar að fá að vita,
hvar er niðurkominn Skúli Jóhannsson
frá Hnugi í 'HúnavatnsSýslu," er lánaði
Magnúsi Magnússyni peninga í fargjald;
hann kom frá íslandi síðastliðið sumar
og fór til Winnipeg.
Guðmuiulur Magnússon,
Brandon P. O.
Man.
J
H
[H
an 5

eptir ó d ý r u m
STÍGVJELAM otr SKÓM, KOFF-
ORTUJ/ og TÖSKUM, VETL-
INGUM og MOCCASINS.
Geo Ryan
492 r*|air\ Str
A. F. DAME, M. D.
Lækr
tnnvortis og
sjúkdóma
ocr *
útvortis
fæst s erstaklegn við kvennsjúkdóm
KR. 3 MARKET STR. E.
Telephone 40 0.
LII. Van Eíten.
-SEI.UR-
TIMB UlfÞAKS PÖX, 1 'EGGJA-
RIMLA (lath) &c.
Skrifstofa og vörustaður:
Hornið á I’i iusess og Lo};'Slll strætum,
WINNIPEG.
P. O. Box 748.
BÚSTÝRA.
íslenzkur kvennmaður. ógipt, eða ung
ekkja, sem kann að öllum innanhússtörfiim
upp á hjerlendan máta, hefur góða ]ekk-
ingu á meðferð á börmtm, er heflsugóð, dag-
farsprúð og sæmilega mentuð, getur fengið
atvinnu sem bústýra. Gott kaupgjald, og
allan góðan aðbúnað í heimilislifinu. Vísað á
en hins vegar sjer ltann leið köllunar'á skrifstofu Lögbergs.
107
„Já,“ sagði Mr. Meeson. „Það er framúrskarandi vel
til fallið. Þjer eruð ung og sterk, og þar sem hjer er
mikið nf mat, þá er jeg viss um, að þjer getið lifað
hjer lengi. Það getur enda vel verið, að þjer lifið
mánuðum saman. Við skulum byrja tafarlaust. Jeg er
óttalega lasburða. Jeg held ekki, jeg geti lifað alla
næsta nótt, og ef jeg veit, að jeg hef gert allt, sem
mjer er unnt til þesR að tryggja það að Eustace fái það
sem honum ber, þá getuv verið að dauðinn verði ofur-
lítið ljettari!"
X. KAPÍTULI.
Kndalykt Mr. Mectons.
Ágústa sneri sjer óþolinmóðlega frá karlinum, og það
var ekki trútt um að henni byði ekki við lionum. Henni
ofbauð eigingirni hans.
„Jeg býst við,“ sagði hún önuglega við Bill, „að það
verði af skrifa þessa erfðaskrá á herðarnar á mjer.“
„Já, Miss; einmitt það,“ sagði Bill. „Þjer sjáið, Miss,
að það þarf rúm til að skrifa dókúment á. Ef það væri
akip eða flagg, eða segjum jafnvel mynd af kærastan-
um yðar, þá kynni jeg að hafa getað komið því fjTÍr
á handleggnum á yður, en það þarf pláss fyrir löglegt
dókúment, einkum eg sjerstaklega af því, að mig lang-
ar til nð vanda ntig á því. Jeg kæri mig ekki um að
netnn af þessum lagajúristum fltji upp á trýnið að því,
hvernig Bill Jones tattóverar.“
„Gott ,og vel!“ sagði Agústa og ógaði við; ,.jeg ætla
að fara að búa mig undir það“.
Hún fór því inn I kofann, fór úr treyjunni, og bretti
niður ullarskyrtuna, svo að eins mikið varð bert af
hálsinum og heiðunnm eins og verður á konum í mið-
lungi miluð flegnum kjólum. Svo kom hún út aptur,
100
Mr. Meeson stundi þuiigan, enda var það ekki furða.
Hverjum einasta manni mundi hafa verið raun að at-
hugasemdum, sem hefðu verið eins blátt á fram eins
og þessar voru, hvað þá þessum auðuga kaupmanna-
konungi, sem ávallt hafði metið það mjög mikils, er
Bill með sínum ruddaskap kallaði „lníðina“ af Itonum.
Bill hugsaði sig um. „Það er barnið,“ sagðt hann.
„Hann er ungur og hvítur, og jeg býst við það mundi
verða dæmalaust Ijett, að skrifa á bjórinn á honum;en
þið yrðuð að halda honum. því jeg ímynda mjer að
hana mundi grenja að marki.“
,,.Tá,“ sagði Mr. Meeson; „skrifið þið erfðaskrána á
barnið; með því móti gerir það eitthvert gagn.“
„Já,“ sagði Bill; „og þá verður að minnsta kosti
eitthvað eptir til að minna mig á þessar kynlega stund-
ir, það er að segja, ef hann liflr þetta af, sern ekki er
víst. Blekfisks-blek þurkast ekki út, það skal jeg á-
byTrgjast.“
„Teg vil ekki láta snerta Dick“, sagði Ágústa gremju-
lega. „Barnið yrði brjálað af hræðslu; og auk þess á
engiun rjett á að setja þannig á hann mark fyrir alJt
lifið.“
„Jæja þá, svo er ekki meira um það,“ sagði BiII;
„og peningar þessa gentlemanns verða að fara |.angað
sem hann vill ekki að þeir lendi, hvert sem það nú
er.“
,,.Tú,“ sagði Ágústa og stokkroðnaði allt í einu, „það
er meira um það. Mr. Eustace var mjer einu sinni
mjög góður, og heldur en hann skuli missa af því sem
honum ber, læt jeg —læt jeg tattóvera mig.“
„.Ta, fari jeg þá grenjandi!“ sagði Bill með mesta
fjöri, „fari jeg þá greujandi, ef þjer eruð ekki kjark-
kvennmaður; og væri jeg þessi þarna ungi maður, þá
skyldi jeg hafa einurð í mjer til að segja yður það.“
103
„Nú-nú, Mr. Meeson, sjáið þjer hvernig j.jer getið
gert skipun yðar?“ sagði hún stillilega.
„Sje jeg? Nei“, svaraði hann, „jeg sje það ekki“,
„Jæja, þá sje jeg það; þjer getið skrifað erfða-
skrána á irannshörund, eða öllu heldur fengið hásetanu
til að gera það. Hún þarf ekki að vera mjög löng“.
„Skrifað hana á mannshörund? Á livaða hörund, og
með hverju?“ spurði liann steinhissa.
„Þjer getið skrifað hana á bakið á hinum hásetan-
um, honum Johnna, ef hann vill lofa yður ]að; og
hvað blekinu viðvíkur, ]á eru einhver §kotfæri til; sjo
púðrinu blandað saman við vatn, þá dugar það, ímyndn
jcg mjer.“
„Þjer eruð frábær kvennmaSur,“ sagði Mr. Jleeson,
„það veit liamingjanl Hverjum mundi hafa dotiið amtað
eins í hug nerr.a kvennmanni? Gerið þjer nú svo vel
og farið til Johnna og spyrjið hann, livort honutn sjo
ekki sama, þó skrifað sje á bakið á houum.“
^ „Jæja“, sagði Agústa; „).að er kynlogt erindi; en
jeg skal revna“. Ilún tók því í hendina á Dtck litla,
fór yfir um þangað sem hásetarnir sátu báðir fyrir utan
kofaUn sinn, brosti svo blíðlega sem hún g:.t, og spurði
fyrst af öllu Mr. Bill, hvort honutn stæði ekki á sama
þo hann rattóveraði dálítið fyrir hana. Mr. Bill sárleidd-
ist, langaði til að forðast freistinguna, som af romm-
kútnum stóð, og tók ágætlega undir tilmæli hcnnar •
hann kvaðst hafa sjeð nokkur oddhvöss fiskbein lisrgja
þar á við og dreif, og þau væru einmitt (,að sem á f.yrfti
að halda; en haun hristi liöfuðið yfir þeirri hugmynd
að nota púður til að skrifa úr. Hann tagði, að ]að
gengi aldrei vel, og svo var eins og andinn kiemi allt
í eiuu yfir hann, og hann lagði af stað ofan til strand-
armnar.
Svo fór Ágústa, eius blíðlega og luglega eins og