Lögberg - 22.01.1890, Blaðsíða 5

*
LÖGBERG, MIDVIKUDAGINN 22. JANÚAR 1S90.
5
eins og nóttin, tvo enginn sjer neitt til
nema bara að rata með matinn í munn-
inn.“
HvaS velúur nú ]>essu hörm-
ungar-ástandi eptir skoSun Oests
Pálssonar ?
Menntunarleysið í landinu. Höf.
kannast reyndar við, að töluvert
hati verið gert í ]’á stefnu að
auka menntun landsmanna : alþýðu-
skólar, kvennaskólar, barnaskólar
og sveitakennarar. En hann held-
ur því jafnframt skarplega fram,
að til alþýðumenntunar útheimt-
ist annað og frekara en skólar.
„þeirra hlutverk er einungis und-
irbúningur", segir höfundurinn,
„þeir fá unglingunum í hendur
lykil að þeirri menntun, sem ligg-
ur í bókmenntun Jýóðarinnar, og
þeir gera ] fsera um, að taka
móti áhrifum af því andlega lííi,
sem hreytir sig lijá þjóðinni. það
er allt og sumt'". En íslcndingar
eigi í raun og veru cngar bók-
vienntiv, að eins „einstöku bsek-
ur í einstöku fróðleiksgreinum",
og allt andlegt líf á landinu sje
„dofið o'f kalt eða dautt“.
þetta liefur, að því er vjer
bezt vitum, aldrei verið sagt áð-
ur af neinum lslendingi. A Is-
landi hafa menn sannarlega hald-
ið hingað til, að allt væri fengið
mcð skólunum. En þó aö \ jer
sjeum ekki samdóma höfundinum
um gildi fornsagnanna, og vjer
sjeum sannfærðir um, að hann
hafi ekki sjeð allt, sem í þeim
liggur, þá erum vjer honum sam-
dóma um þetta atriði. Um það
má reyndar deila, hvort þessar
„einstöku bælcur í einstöku fróð-
leiksgreinum" sjeu nú í raun og
veru ekki bókmenntir. En það
oferir minnst til. Hitt or aðalat-
o
riðið, að þessar bókmenntir, sem
til eru á íslenzkri tungu, geta
ekki til lengdar borið uppi mcnnt-
unarlíf neinnar þjóðar.
Vjer getum hugsað qss, að
cngir hafi fundið átakanlegar til
þcssa, en eintrdtt vjer hjer vestra.
sem stönduui í baráttunni fyrir
þjóðemi voru. Staða vor í því
efni er svo einstakleg, svo örðug
og þreytandi, og svo injög mis-
skilningi uudirorpin, að það ger-
ir sjer naumast nokkur sá grein
fyrir því, sem ekki hefur 1 það
komizt. Að öðru leytinu er fyrst
o" fremst sú sannfæring vor, að
O
þjóð vor hjer vcstra þurfi að vakna
til nýrrar menntunar, nýs andlegs
lífs; þar næst að hún geti ekki vakn-
að til slíks andlegs lífs, neina með
með því að rækja sitt eigið þjóð-
erni; hún er nú einu sinni ís-
lenzk, og getur ekki orðið neitt
annað á skörnmum thna. það hef-
ur sýnt sig bezt ú. því, hvc gróð-
urlaust og volað hefur orðið líf
þeirra Islendinga hjer vestra, scm
farið hafa að fyrirlíta og vanrækja
Jtjóðerni sitt með öllu; þeir hafa
víst fæstir fengið nokkra lifandi
vitund í staðinn. En svo er að
hinu leytinu ]tessi óumræðilega
fátækt í bókmennturn vorum. Oss
dylst ]>að ekki, því að engum
hugsandi mönnum, sem til þekkja,
mun ]>að geta dulizt, að eptir því
sem hið andlega lif meðal Islend-
inga hjer vestra fær meiri vöxt,
meiri fyllingu, meiri sfyrk, eptir
því standa og bókmenntir vorar
ver að vígi; jafnframt því sem
hussunarlíf vort allt fær meiri
þroska, koma og fram tleiri og
fieiri þ.ær þrár andans, sevn bólc-
menntir vorar ekki fullnægja að
neinu leyti, fleiri og fleiri spurs-
mál, sctn þær láta ósvarað. Og
þegar svo er komið, er þjóðerni
voru hin mesta hætta búin. þann-
ig getur þeim mönnuvn, sein hjer
eru að berjast fyrir viðhaldi og
sóma íslenzks þjóðernis, stundum
fundizt setn þeir allt af vera að
vinna rnóti sjálfum sjer, allt af
vera í raun og veru að íjarlægj-
ast sitt takmark, því meira sem
þeir herða sig. Og slík tilfinning
er aldrei uppörfandi.
það er óncitanlega kominn
tími til þess, að Islendingar geri
sjer ]>að ljóst, að á bókmenntum
þeirra, eins og þær eru þann dag
í dag, geti ckki grundvallazt nje
staðið neitt sannarlegt menntalíf
fyrir heila ]>jóð. það er næstum
því ótrúlegt, og það er í fyllsta
máta skaðlegt, hvað litla hug-
mynd menn sýnast hafa um þetta
atriði á íslandi, og hvað óumræði-
lega háar og meinvitlausar hug-
mvndir menn gota gert sjer um
þetta litla, sem til er. Vjer þurf-
um ekki aö fara lengra en í citt
íslenzka blaðið, sem einmitt barst
til vor með sama póstinum, eins
og þessi fyrirlestur Gests Páls-
sonar. það er Nor&urljósið frá
28. okt. síðastliðnum. Guðmundur
Hjaltason, sem annars er ó-
efað einn af hinum mest hugs-
andi mönnum á ættjörð vorri
um þcssar mundir, segir þar : „þótt
vjer eigum nú fremur fátt af
skáldsögum, söguljóðum og sjónar-
leikjum, þá eigum vjer samt sjálfs-
óð (lyrik) líkt og aðrar þjóðir,
og í honuin stöndum vjer á baki
mjög fárra, ef nokkurrar þjóðar
annars“. það er reyndar sjald-
gæft, oð sjá aðra eins fjarstæðu
og þessa á prenti á í.slandi, en
það kemur til af því, að það er
svo sjaldgæft að sjá þar nol'.kuð
á prenti viðvíkjandi bókmenntum
Jandsius. Og það er áreiðanlegt,
að þessi hjátrú er framúrskarandi
almenn. ]>ví að þetta er hjátrú,
svartasta, fjarstæðasta vithvysa.
Hitt mundi láta nær sanni, að
af öllum menntalöndum heimsins
sje ekki jafnlítið til af góðri
„lyrik" í neinu laudi eins og á
Islandi. Enginn maður, sem nokk-
uð þekkir til bókmennta heims-
ins, og sem jafnframt hugsai' sig
nokkra lifandi vitund um, mundi
geta verið lengi að átta sig á
því, að flestar menntaþjóðir heims-
ins hafa átt eða eiga ljóðskáld,
sem skáld vor geta að mjög fáu
leyti jafnazt við. það væri og
ekki örðugt, ef á þyrfti oð halda,
að sýna fram á, aö það væri
hreinasta kraptaverk, ef þessu væri
öðruvísi varið.
þó að það sjc nú framúrskar-
andi algengt á Islandi, að halda
að vissar greinir hinna íslenzku
bókmennta standi makalaust hátt,
þá er það auðsjáanlega farið að
komast inn í suma inenn að
menntalíf þjóðarinnar muni ekki
vera á sem allra ákjósanlegustu
stigi. Höf. minnist á þá menn
með þessum orðum:
„En jeg veit líka uf öðrum mönn-
um, sem játa fúslega að andlega mennt-
unarástandið bjer á landi sje fram úr
hófi hraparlegt, en þeir bæta því við,
að þetta sje allt eðlilegur gangur og
við engu sje hætt; áður en að andlegt
líf og menntunarþroska komi, þurfi ntenn
að þroskast í efnalegu tilliti. Nú sem
stendur sjeu monn önnum kafuir að
reyna til á allan hátt að bæta sín líkam-
legu iífskjer, og þegar það sje komið í
gott horf, þá komi andlega lífið af sjálfu
sjer eins og eðlileg afleiðing af hinu“.
þessi kennig segir höf. sje
sú algengasta á Islandi, en hann
mótmælir hcnni vel og skörulega.
Hann segir, það sje einmitt and-
lega fjörið og andlegi þroskinn,
sem knúi fram verltleg fyrirtæki
og efnahags-framför, en það sje
ekki hægt að benda á eina ein-
ustu þjóð, þar scm andlega líflð
hafi komið sem uflciðinir af bætt-
um efnahag. Og hann bendir á
þá reynslu, sem einmitt íslend-
ingar sjálfir hafi fengið. þeir hafi
byrjað á ýmsum fyrirtækjum og
gert ýmsar tilraunir á síðari tím-
um til að bæta efnahaginn, en
allt slíkt hafl mistekizt og farið
illa úr hendi, einmitt af þeirri á-
stæðu, að menntalítið á Islandi sje
dolið og dautt.
Höf. setur í euda fyrirlest-
ursins fram þá spurning, hvernig
ríða eigi bót á þessu, hvernig
efla eigi andlegan þroska og bók-
menntalíf á landinu. ]>ví svarar
hann á ]>á leið að fjárveitingar-
valdið verði að hlaupa undir bagga
með og styrkja þesskonar fyrir-
tæki. Ekkert verði gert í þessa
stefnu, meðan sá, sem vinna vill með
andanum fyrir þjóðina, geti cng-
an skapnðan hlut fengið fyrir starf
sitt. „Skilyrði fyrir allri vinnu,
bæði andlegri og líkamlegrí, er
það, að maður megi lifa fyrir
liana. Allt annað, öll hálfvcrk,
öll brotaverk eru meira og minna
þýðingarlaus eöa þýðingarlítil".
Og svo bætir lmnn þessu við:
„Það er ekki til neins að segja, að
vjer höfum ekki efni á slíku. Vrjer
verðnm að hafa efni á því, svo framar-
lega sein vjer gerum kröfu til að vera
þjóð en ekki sltrælingjahópur, og svo
framarlega sem vjer viljum þjóðlif en
ekki þjóðdauða.....Vjer höfum líka
efni á að gera mikið og margt til að
bæta samgöngur bæði á sjó og landi.
Því má nií ekkert gera til að efla and-
legar samgöngur, bókmenntasamgöngur,
lika? Er ekki svo, þegar ijett er litið á
að þessar samgöngur á sjó og landi fá
þá fj'rst sína verulegustu þýðingu ef þær
geta fluttandlegt fjör og andlegan þroska
út um landið?
það hefur ekki margt verið
ritað á Islandi, að því er vjer
framast vitum, á síðustu tímum,
sem jafn-djúp hugsun liggur í,
eins og í þessu, að minnsta kosti
ekki viðvíkjandi þessu sarna at-
riði. Eins og vjer bentum á í
byrjun þessarar greinar, hefur kröf-
unni ttm bókmenntir handa ]>jóð-
inni aldrei verið haldið fram á
þennan hátt. Islendingum hefur
aldrei verið sagt það fyrr en i
þessum fyrirlestri, að annaðhvort
verði þeir að auðga bókmenntir
sínar eða hætta að kalla sig ]>jóð.
það er djarfmannlega talað, cn
því mun naumast verða neitað
með rjettu að þetta sje sannleikur.
Og vjer höfum fyrir vort leyti
enga athugasemd við þessa kenn-
ing að gera aðra en þá innilega
ósk, að kenningin mætti bera ein-
livern ávöxt,
Áður en vier skiljumst að
fullu við þennan fyrirlestur, sem
hefur fengið oss svo mikillar á-
nægju, virðist oss rjett að taka
það fram, að eitt atriði er í hon-
um, sem vjer hyggjum að þar
hefði bctur ekki staðið. það er
kaldrandalega glensið uin starf Sig-
urðar Vigfússonar. Að sönnu höf-
um vjer ekki haft færi á að
kynna oss árangurinn af starfi hans
svo vel sem skyldi. En vjcrhöfum
ekki getað betur sjeð, en það sje
unnið af framúrskarandi eindreirnu
kappi og elju, að minnsta kosti
eptir íslenzkum mælikvarða. Mark
og mið vinnu hans er það tvent:
að safna samau fornmenjum lands-
ins og með því frelsa þær frá
glötun, og rannsaka áreiðanleg-
leik fornsagnanna íslenzku. Vjer
fáum ekki sjeð, hvernig nokkur
Isleudiugur getur litið hornauga
til þess starfs, ef það er vel og
samvizkusamlega af hendi leyst.
Og skyldi því ekki einmitt vera
svo varið, að ef það hefði yfir
höfuð verið siður menntamanna á
Islandi að rækja sina köllun af
jafn-mikilli alúö og einlægni eins
og Sigurður Vigfússon gerir, ]'á
Iiefði livorki Gestur Pálsson nje
neirtn annar nokkurn tíma haft
ástæðu til að taka saman annan
eins fyrirlestur urn menntunará-
standið á landinu?
Margt er fleira í þessum fyrir-
lestri, sem vjer liefðum gjarnan
viljað minnast á; því ]>að er ein-
mitt cinn af fyrirlestrarins stóru
kostuin, að hann vekur s\ro marg-
ar hugsanir hjá lescndunum, og
að það er yfir höfuð svo mikið,
sem um hann má segja. En ]>essi
grein er þegar orðin löng. Vjer t
skulum því að eins bæta því við
að lielzt enginn Islendingur lijer
vestan hafs ætti að sitja sig úr
færi að ná í þennan fyrirlestur,
ef liann verður lijer nokkurn
tíma á boðstólum. Enn hefur
•'kkort cintak af honum, oss vit-
anlega, verið hjer til sölu.
Nýlege höfum við fengiö nicírst ftf
alskonar Jóla og Nýárs gjöfum með á-
gætu verði, svo að þeir sem ekki hafa
peninga til að kaupa dýra hluti, geta
fengið þá mjög lagiega fyrir fáeiu eent
(í Dundee íiouse).
Söniuleiðis gjörum við okkar bezta til
að fá þá hluti fj'rir fólk sem við ekki
höfum sjálfir, ef nokkrir væru, af hvaða
tegund sem er.
Iiomið þvi sem fyst og látið okkur
vita, iivers þið óskið fj’rir Jólin og Ny-
árið.
Allt cr í tjc, og alla gjörwm tið dnwgða,
cf mögulegt er.
KOMIÐ þVÍ BEINT TIL
Dundee House
N. A. Horninu á Ross & Isabel Str.
áOuuui Sc (Eo..
LJÓSMYNDARAR.
McWilliam Str. West, Winnpieg,
E i: I j > 4 myndi staðurinn í bæa
um sem íslendingur vinnur á.
143
manngrúi var að þjo'past þangað, og hafði haun sum-
part safnazt saman vegna orðróms um það, hvað til
stæði, og sumpart olli þessari þyrpingu sú rafurmagn-
uða ákefð, sem hleypur í skrílinn í Lundúnum, úr ein-
um manni í annan, líkt og eldur læsir sig í þurru
grasi.
Ilann ljet vagninn fara leiðar sinnar, og fleygði
liáifri krönu* í ökumanninn, sem var nokkuð gapaleg
borgun, þegar þess er gætt, að hann liafði ekkert of
mikið af hálfúm krónum. Svo ruddist hann dugnaðar-
lega gegnum mannþröngina, þangað til hann komst
þangað sem vagninn og hestarnir stóðu. \ agninn var
alveg nýfarinn að iireyfast úr stað.
„Iliðið Þjer!“ lirópaði hann svo liátt sem hann gat
til vagnmannsins; hann nam aptur staðar. A næsta
augnabliki var hann korainn að hliðinni á vagninum,
og þar sá haun enn ástipey sína elskulegri og J'ndis-
legri en itokkrn sinni áður.
Ilún hrökk saman við að heyra rödd lians, og
virtist þekkja hana, og augu þeirra mættust. Augu þeirra
mættust, og það brá gleðiljósi á andlit liennar, og |.að
Ijós skein þar þangað til andlitið var allt þakið þeim
heita roða, sem á eptir kom.
Hann reyndi að taia, en gat það ekki. Tvisvar sinn-
um reyndi hann það, og tvisvar sinnum mistókst hon-
um það, og á meðan grenjaði manngrúinn, eins og
haun væri genginn af goflunum. Loksins tókst honum
samt að koma orði út úr sjer — ,,Guði sje lof!“ stam-
aði liann, „guði sje lof að þjer eruð heil á hófi!“
í staðinn fyrir að svara, rjetti hún honnm hönd-
ina og leit á hann blíðlega. Hann tók í höndina, og
aptur fór vagninn að hrej'fa sig.
* Ivróna — 5 shillings. — Atlis. þýð.
142
þess að lesa það. Það fyrsta, sem honum varð litið d,
var ritstjórnargrein ein stutt.
„Annars staðar í blaðinu11, þannig var greinin, „er
stutt saga, sem vjer fengum senda með frjettaþræðinum
frá Southampton, rjett þegar blaðið átti að fara að
prentast, um það merkilegasta sjóæfintýri, sem vjer höf-
um hejut getið um.' Vafalaust verður það talið með
hinum rómantiskuatu viðburðum í annálum skiptirota á
.síðari tímum, hvernig Miss Ágústa Smitliers og litli
Holmhurst lávarður — eins og vjer báumst við að mega
kalla hann nu sluppu frá óláns-skipinu Ivangaroo,
og livernig ameríkanska livalaveiða-skipið svo bjargaði
þeim af Kerguelan eyjunni. Miss Smithers, sem al-
menningur manna kannast betur við sem höfund liinn-
ar ágætu bókar, Áhciti Jemímu, er allri Luridúnaborg
fanust evo framúrskarandi mikið til um, þegar er hún
kom út fyrir lijer um bil ári síðan, kemur á járnbraut-
arstöðvarnar í Waterloo með lestinni kl. 5.4, og mun-
um vjer þá--------“
Eustace ins ekki lengra. Geðshræring hans var svo
áköf, að lionum vurð illt, eins og ætlaði að liða yfir
hann; hann hallaði sjer upp að búðarhuiðinui, og lnín
opnaBist þegar í stað einstaklega gestrisnislega. A næstu
sekúndu var liann staðinn upp og hafði stokkið út úr
búðinni í slíkum flj'ti, að búðarmaðurinn ætlaði að fara
að hrópa að menn skyldu „taka þjófinn". Klukkan var
á minútunni fimm, og hann var ekki nema fjórðapart
úr mílu eða svo frá járnbrautarstöðvunum 1 Waterloo.
Leiguvagn var að flækjast aptur á bak og áfram rjett
fyrir fr.aman liann; hann stökk upp í vagninn. „Til
aðal-jarnbrnutarstöðvarinuar í Waterloo", lirópaði hann,
„eins hart eins og þjer komizt, og einu augnabliki síð-
ar var hann kominn út á brúna. Ilann var ekki nema
5 eða 6 míuútur til járnbrautarstöðvanna. Geysilegur
129
vagninu, Mrs. Tliomas sett á framsætið, og I.iuly llohn-
liurst og Águsta á aptursætið; Dick sat i keltu móður
sinnar, og var alveg frá sjer numinn.
Og nú er Diek litli úr sögunnni.
Þá bar við annar atburður, sem vjer ekki getum
skýrt á annan luitt en þann, :ið hverfa dálítið aptur í
tímann.
Þegar Eustace Meeson hafði komið til London, ept-
ir að hann hafði verið gerður arflaus á formlegan hátt,
|>á hafði honum tekizt að fá atvinnu við að lesa iatn-
eskar, franskar og fornenskar prófarl'ir fviir valinkunn-
ugt forlagsfjelag. Nú vildi svo til þetta sama kveld
að honum varð reikað niður „Ströndina"; liann haföi
lokið nokkuð örðugu dagsverki, og hugur lians var
fullur af þessum gagnslausu og nokkuð rugluðu lieila-
brotum, sein flestir þeir kannast við, sem með heilan-
um vitnm. llann sýndist vera eldri og fölari, heldur
en þegar vjer hittum hann síðast, því að sorg og ó-
gæfa liöfðu tekið á lionum höröum liöndum. Þegar
Ágústa liafði farið burt, liafði liann komi/.t að raun um
að hann hnfði fengið ást á henni á )ann ógæfusamlega liátt
— því að í níutíu og níu skipti af liverjum hundrað fcr
slík ást illu - seni miirgum tilfinningaríkum mönnum
verður að fá ást á konum í æsku sinni; sií ást brennir
sig inn í hjartað, og það er jafn-omögnlegt að ná af
fadnu eptir hana eins og að ná af likamanum merkinu
epTir sjóðheitt brennimark. Þegar slík tilfinning — seni
ekki lieyrir að öllu lejti jörðunni til — fær vald j’tír
manninum, þá verður hún annaðhvort liin mesta bless-
un fyrir líf lians, ellegar hin þj'ngsta, langvinnusta
bölvun, sem illgjörn forhig geta hrúguð á höfuð lion-
uvn. Þvi fái hann þrá sinni fullnægt, þá er áreiðanlegt,
að helmingtirinn af bölinu hverfur úr lífi lians, og það
euda þótt litiuu eigi að vinna fj rir kouuiu sín sjö ár