Lögberg - 02.04.1890, Síða 2

2
LÖGBERG, MIDVIKUDAGINN 2. APRÍL 189°.
William Cullen Bryant.
Fyuilestub eptik
Friðrik J. Bergmann.
Þessi fyrirlestur var upphattega fluttur
að qarðar 11. febr. 1887, og er tír sam-
anhangandi röð af fyrirlestrum, sem höf.
flutti i>ann vetur um bókmenntir Ame-
ríkumanna. Hjer í ba;num var fyrirlest-
urinn fluttur ó samkomu sem Goodtempl-
ara sttíkau „Skuld“ hjelt á Albert Ilall
í vetuv. Næstur á undan honum í röð-
inni var upphaflega bókmennta-fyrirlest-
ur sá, sem í fyrra var prentaður í Lögbergi.
í fyrirlestri, sem jeg hef áður
haldið um bókmenntir Ameríku-
manna, leitaðist jeg við að sýna
fram á, hvernig hókmenntir hófust
1 landi f>essu. Jeg fór nokkrum
orðum um f>á Charles Brockden
Brown, F'ennimore Cooper og Wash-
ington Irving, lysti starfi peirra og
pyðing þess fyrir liina seinni tíma;
benti á, að f>að stríð, sem háð var
hjer i landi, eptir að Ameríku-
menn voru búnir að hrista af sjer
hlekki Englendinga og voru orðnir
sjálfstæð pjóð í pólitískum skiln-
ingi, var að engu leyti pyðingar-
minna, en uppreistarbaráttan sjálf.
Dví pað stríð var um andlegan
myndugleika hinnar nffæddu pjóðar.
Dað kostaði ekki eins mikið blóð,
en engu minni andlegan kjark og
prautseiga iðju. Dað er ekki nóg
að vera að nafninu frjáls. Dað var
engan veginn nóg fyrir Ameriku-
menn, pótt peir yrðu lausir við að
greiða Englendingum skatt. Þeir
purftu að syna og sanna að peir
væru ekki andlegir leiguliðar frænda
sinna fyrir handan hafið. En pað
voru peir einmitt lengi frameptir.
Við öðru var heldur ekki að búast.
Fyrstu blaðsíðurnar í’ sögu hverrar
pjóðar sem er, segja frá andlegum
ómyndugleik. Dað var ómögulegt
að Ameríkumenn yrðu nein undan-
tekning frá peirri reglu. Ny-
komnir handan um haf, tómhentir
og ómenntaðir, glímdu peir mörg ár
og löng við náttúru landsins, sem
ekki rjetti peim nema með kreppt-
um knefum hinar nauðsynlegustu
parfir. Og pegar peir loksins voru
orðnir frjálsir menn og höfðu samið
sín eigin grundvallarlög og ritað
pau með hjartablóði sínu, pá voru
peir enn ekki komnir lengra en
nylendumaðurinn, pcgar hann er bú-
inn að nema land sitt og koma
upp fyrsta logga-kofanum með fjór-
um veggjum og einhverju vesald-
ar paki. Svo ílytur hann parna inn
með konuna og krakkana, án pess
nokkuð sje til innanstokks, sem eig-
inlega geri húsið að heimili. Við
pekkjum allir petta ástand vel, pví
pað er okkar eigið. En einmitt
svona stóð á fyrir mönnum lands
pessa, pegar frelsisbaráttu peirra við
Englendinga var lokið. Dað vantaði
öll málverkin á veggina og enginn
purfti að hafa fyrir pví að smiða
bókahyllur, pví engar bækur voru
til nema biblían og fáeinar púrítansk-
ar guðsorðabækur. En málverkin á
veggjum pjóðanna er peirra andlega
líf, peirra sjálfstæðu liugsanir, peirra
úrstillag í framfarafjelagssjóð mann-
kynsins,-—allt pað, sein gjörir pjóð-
ina að pjóð og gefur henni rjett
til að vera til. Ekkert af pessu
var til í landi pessu um síðastliðin
aldamót, pótt heil öld væri pá liðin
frá pví landið tók að byggjast.
Dað var hljótt í pessum afarmiklu
skógum hjerna á austurströndinni,
pegar Englendingar komu pangað
og fóru að höggva og fella furu-
trjen, sem fengið höfðu að vaxa I
friði um mörg hundruð ár. Dar var
enginn næturgali, enginn pröstur,
—ekki einu sinni nein íslenzk lóa.
En líf n/lendumanna var líka söng
laust í pessi hundrað ár. Dað var
eins og engum dytti í hug að yrkja,
—-enginn pyrði að lypta rödd sinni
yfir pessa daglegu búksorga-suðu.
Og ef einhver var svo óheppinn, að
lionum varð pað á, hætti hann allt
I einu, annaðhvort vegna pess, að
honum varð ósjálfrátt litið ofan á
fcetur sína, eins og páfuglinum,
pegar hann fer að syngja, eða pá
af pví, að hann heyrði sköllin allt í
kringum sig yfir pví, hve ófimlega
honum hafði tekizt. Einkum gerðu
Englendingar heima sjer pað sífellt
að skyldu—og pað fram eptir öllu—
að taka lifið af öllu, sem fæddist
andlegs eðlis hjer megin hafsins,
með dypstu fyrirlitning. Deir gerðu
pað einlægt, pangað til peir gátu
pað ekki lengur.
Sumarið 1878 dó gamall maður
í New York. Jeg held pað hafi
verið hinn fyrsti viðburður i bók-
menntasögu Ameríku, sem jeg tók
eptir. En pað varð líka til pess
að jeg fór að reyna að kynnast og
fylgja með í bókmenntum landsins.
Maðurinn, sem dó, var skáldaöld-
ungurinn William Cullen Bryant.
Hann var pá kominn á niræðisald-
ur, svo engum hefði átt að koma
dauði hans á óvart. En hann var
ern og fjörugur og hjelt ræður við
hátiðleg tækifæri i New York eins
°g pegar hann var upp á sitt liið
bezta. 12. júní hjelt hann sína síð-
ustu ræðu i Central Park, en um
daginn var ákaflega heitt og hann
talaði undir beru lopti. Hann kenndi
svima og ljet keyra sig heim. En
um leið og hann stje út úr vagn-
inum, fjell hann og höfuðið snart
marmaratröppurnar fyrir framan hús-
ið, og hann var örendur um leið.
Dað var um hann eins og Indverjar
komast að orði,pegar mikill maður
deyr. Dað var eins og pegar afarhá
eik fellur í skógi. Dunurnar ög
dynkirnir heyrast lengi á eptir. Dað
var eins og menn ætluðu aldrei að
pagna. Ekki að menn syrgðu,—pvl
maðurinn hafði lifað lengur en mönn-
um vanalega auðnast,—og lifað vel.
En hann stóð svo einn, pessi aldur-
hnigni maður, og liafði staðið einn
svo óralengi í huga og hjarta pjóð-
arinnar,—með sjtt silfurhvlta skegg
langt ofan á bringu, með höfuðið
nakið og bert, með augun svo langt
inn í höfði að enginn vissi, hvað I
peim bjó, hulin af voðlega miklum
augnabrúnum, sem hefðu gert svip
hans ægilegan, ef ennið fyrir ofan
hefði ekki verið hátt og heiðbjart
sem himininn á haustdegi.
Hann var fæddur 1704 í rikinu
Massachusetts. 24 ára tók hann að
rita og yrkja. Dað var hann, sem
fyrstur porði að syngja svo pað
heyrðist yfir hafið og neyddi sæl-
kerana á Englandi til að hlusta,
hvort sem peir vildu eða ekki.
Deir sp/ttu frá sjer og sveiuðu
fyrst í stað og sögðu: Amerika er
pá búin að eignast skáld lika,
svei, svei! En bráðum gátu peir
ekki fengið pað af sjer lengur,
— hann er skáld, — virkilegt skáld
ameríkanskur i anda, með eldheita trú
á frelsi og framförum, — pað er
ekki til neins að neita pví lengur.
Landar hans urðu sárfegnir. Dað
var eins og spámaður væri risinn
upp á meðal peirra. Hann orti
fyrir pjóð sina í 70 ár. Degar svo
listafræðingarnir voru að dæma hann
látinn og verk hans, höfðu peir
ekkert annað um hann að segja en
pað, sem sagt hafði verið 50 sein-
ustu árin. En pótt peim kæmi ekki
ætíð saman um manninn eða skáld-
ið, kom peim pó öllum saman um
pað, að enginn minni maður en
hann hefði getað eða mundi geta
áunnið sjer aðra eins almennings
hylli og varðveitt hana um jafn-
mikinn árafjölda. Aðrir hafa, löngu
áður en peir liafa haft jafnmarga
vetur á herðum sjer, orðið að reka
sig á sina eigin apturför, — sjeð
taumana renna úr höndum peim og
aðra yngri taka við; en hann var
ætíð samur og jafn. Hið merkileg-
asta, sem hægt er að segja um
pennan mann, er eflaust pað, að
honum aldrei fór hvorki fram nje
aptur. Hið fyrsta kvæði, sein menn
pekkja eptir hann, er í raun og
veru eins gott eins og nokkurt af
peim, er hann seinna orti. Menn
lærðu hin fyrstu kvæði hans utan-
bókar og hafa kunnað pau utan-
bókar einn mannsaldurinn eptir
annan. Og jafnvel á sínum síðustu
árum orti hann aldrei svo kvæði
að pað væri ekki fullkomlega pess
virði að menn lærðu pað utanbók-
ar. Degar i æsku kaus hann sjer
búning og blæ, sem hann aldrei
framar breytti um. Emerson segir
um hann:—Jeg hef veriðspurður
hvaða skóla hann tilheyrði. Jeg
fjell I stafi og át pað eptir: hvaða
skóla? Mjer hefur aldrei fundizt
hann likur neinum öðrum, hvorki
Wordsworth nje Goldsmith nje
Byron nje Moore. Mjer hefur ætíð
fundizt liann líkur sjálfum sjer;
hann hefur málað andlit pjóðar sinn-
ar eins og pað er, og lyst tilfinn-
ingum hennar satt og trútt. Faðir
Bryants var lærður og smekkmaður
hinn mesti; einkum lítur út fyrir
að hann hafi unnað skáldskap og
fögrum listum, pví hann beindi huga
sonar síns í pá átt pegar á unga-
aldri. Um pað leyti var líka mikið
ort á Englandi og hvert mikil
mennið uppi á fætur öðru. Dað
lítur út fyrir að Bryant hafi pó
einkum geðjazt vel að peim Words-
worth og Pope. Andlega var hann
mjög skyldur Wordsworth eins og
kom fram í kvæðum hans seinna;
en aptur hefur hann ekki getað
annað en dáðzt að forminu hjá Pope
sem pá var í afarmiklum hávegum
Dað er ekki trútt um að hann
ekki stældi Pope ofurlítið fyrst í stað,
en hann lagði pað undir eins niður.
— Bryant var um fram allt nátt-
úruskáld. Náttúra landsins var hon-
um sífelld fegurðar uppspretta. En
náttúruna skoðaði hann sem málverk;
hvert einstakt atriði minnti hann á
pá andlegu hugmynd, sem lægi á
bak við og til grundvallar. Nátt-
úran er pví sifellt að minna hann
á hina miklu sannleika lífsins,
minna hann á að vera trúr og gera
skyldu sína. í lífi náttúrunnar sá
hann ætíð ímynd mannlífsins
Dað var eðlilegt að hið fvrsta
skáld Ameríkumanna yrði náttúru-
skáld. Deir höfðu barizt svo lengi
við hana og sveitzt blóði. Dað eru
fjórir óvinir, sem einstaklingurinn á
í sífeldu striði við: — náttúran, hjá-
trú, harðstjórn og kreddur pess
fjelags, par sem hann á heima.
Harðstjórnin stökkti feðrum lands pess
af fósturjörð peirra. En úr greip-
um liarðstjórnarinnar, voru peir
flæmdir inn i greipar villtrar og ó-
taminnar náttúru. En peir slepptu
ekki tökunum fyrr en peir voru
búnir að fella pessa tröllskessu til
jarðar. En pá vildi pað til, sem
svo opt ber við í pjóðsögum og æfin-
tyrum, að hin ófrynilega tröllskessa
varð að forkunnarfagurri konungs-
dóttur. Og endirinn varð ástúðlegt
hjónaband. En skáldið, sem staddur
var við brúðkaupið og orti brúð-
kaupssálminn, var enginn annar en
William Cullen Bryant. Stríðið
milli náttúrunnar og sístarfandi manns-
andans endar ætíð með pví að pau
trúlofast hvert öðru. Dannig hefur
pað allstaðar verið og pannig var
pað einnig hjer. Dess vegna var hið
fyrsta skáld Amerikumanna náttúru-
skáld. Einkum elskaði Bryant nátt-
úruna í kyrrð hennar og hvíld, peg-
ar allt var í jafnvægi, pegar hafið
vaggaði mynd himinsins á skauti sjer.
Dað var líka eðlilegt, pví andi sjálfs
hans var í sífelldu jafnvægi. Byron
elskaði náttúruna mest pegar hún
var sem voðalegust og Iysir henni
pá lang-bezt. Dað purfa að vera
prumur og eldingar og hafrót og
brim og eldgos og fellibyljir og
steypiregn til pess honum pyki
gaman að vera úti undir berum
himni, pví einmitt svona var veðrið
stöðugt í sál hans. Enda er hann
óviðjafnanlegur pegar hann er að
lysa pví. eins og pegar hann segir
frá prumuveðrinu í Mundíufjöllum.
Hann segir að eldlegar tungur sleiki
hálsana og hnjúkana allt í kringum
sig. Bryant vantaði vísindalega
pekking; pess vegna skortir hann
pessa aðdáanlegu nákvæmni í lysing
sinni, sem allstaðar kemur fram hjá
hinutn yngri skáldkonungum aldar-
innar 1. a. m. Tennyson á Englandi.
JSttgletömpr
um fjelagsttf Islendinga.
(Niðurl.)
Áður en jeg skilst víð petta
mál, finn jeg mjer skylt að taka
pað fram, að pað sem jeg hef hjer
að framan bent á í fjelagslífi ís
lendinga ætlast jeg ekki til að sje
tekið sem lýsing á fjelagsskapnum
meðal peirra í heild sinni. Jeg
kannast við að jeg hef verið að
draga fram atriði frá verri hliðitani
Að til er önnur og betri hlið á
íslenzkum fjelagsskap hjer, er aug
ljóst af pví, sem pegar hefur verið
komið í verk hjer af íslendingum
síðan peir komu hingað til lands
ins. En pví meir sem áfram hefur
pokað okkar fjelagsmálum, pví meiri
og margbreyttari hafa tilraunirnar
rerið, til að brjóta niður pann fje
lagsskap.
Kirkjulegi fjelagsskapurinn er
sá helzti, elzti og lengst á veg kom-
inni alls fjelagsskapar meðal íslend
inga hjer. Hvernig pað mál stend-
ur pann dag í dag, sannar pað,
að reynt hefur verið að byggja
upp hjer á meðal okkar fólks, að
til er hjá okkur fjelagsskapur, sem
gengur í rjetta átt. Enda hefur
pessi öfugi fjelagsskapur, sem hjer
á sjer stað, sjerstaklega tekið kirkju-
málin að sjer til að rifa niður og
og vinna á móti.
Sumir, — örfáir eru peir pó,
af peim sem vinna á móti pví sem
hjer er verið að gera, koma fram
hreinskilnislega og segja og játa
hvar sem stendur, að peir sjeu á
móti pví eða pví málefni, sem par
er um að ræða, lýsa pví yfir að
annars sje ekki nje verði að vænta
frá sjer. Degar svo stendur á, pá
er mannlegt og myndarlegt að koma
pannig fram. Deir menn verða
heldur aldrei fjelagskap íslendinga
mjög hættulegir. Allur fjöldinn af
peim sem á móti vinna læzt gera
pað af áhuga fyrir málefninu sjálfu.
Deir segjast svo vera málefninu
hlynntir, en hvernig með pað sje
farið af peim mönnum, sem nú
stjórni pví, pað geti peir ómögu-
lega polað. Stundum er peim svo
annt um almónninginn, að peir geta
ekki polað að á honum sje níðzt.
Dess háttar umönnun er nú ekki
lengi að koma i ljós hjá peim við
ýms tækifæri, pó áður hafi peir
aldrei gert svo mikið se.n snúa
sjer við fyrir aðra en sjálfa sig.
í kirkjumálunum óttast peir klerka-
valdið og kapólskuna og serímóní-
urnar; pá útgjöldin og skattana á
almenningnum bláfátækum, hann
pyki, segja peir, nógu góður til
að leggja frarn peningana, pó hann
fái enga að ráða, fái ekki einu
sinni að ráða sína eigin presta,
heldur eigi að fara að setja pá
með valdi frá hærri stöðum. Yfir
höfuð er pví bragði beitt nú af
peim sem reyna vilja að trufla
allan fjelagskap okkar, að rægja
okkar beztu fjelagsmenn við almenn-
ing manna, pví pað liggur svo
sem í augum uppi að tapi peir
menn, sem fyrir okkar fjelagsmálum
standa, tiltrú alpyðunnar, pá fer allt
á ringulreið i peim fjelagskap.
Lengi undanfarandi hefur sú
aðferð venð brúkuð að ónotast'við
menn út af pví, að peir væru
lœrðir. Ritstjóri Lögbergs er víst
búinn að kenna á pví, svo stöku
sinnum er búið að bregða honum
um pað, að hann sje lærður. Dessu
sama hefur lika verið dróttað að
prestum kirkjufjelagsins. Dað er
eins og verið sje að koma inn hjá
almenningi peirri trú, að frá lærð-
um mönnum eigi hann ills eins að
vænta. Lærðir menn hjer vilji
auðvitað stíga skóin ofan af fá
fróðum almenningi, almenningnum,
sem lœrðn mennirnir fyrirlíti.
Nú I seinni tíð hefur sjerstak
lega verið varað við lcerðum mönn-
um, sem fengið hafa lærdóm sinn
heima á íslandi eða i Kaupmanna-
höfn. Dað er nú kannske gert í
góða meihingu, til að undirbúa
fyrir pá presta, sem kirkjufjelaginu
hjer kynni að bætast að heiman.
Hjer er islenzka pjóðin, litil
og fátæk eins og hún er, komin
út i stríð, — stríð við pjóðina, sem
hjer er fyrir, og sem sýnir okkur ís-
lendingum litla vægð nje vorkunn-
semi, hælir okkur og skjallar, peg-
ar hún ætlar að hafa af okkur eitt eða
annað stundargagn, svo sem á kosn-
ingatímum. Annars lætur innlenda
pjóðin yfir höfuð pað i ljós, að hún
líti niður fyrir sig á Islendinga,
og hirðir lítið um, pó peir sem
pjóðflokkur verði fyrir áreitni, órjetti
og óvirðingu frá pjóðinni, sem
hjer er fyrir, eins og sjá mátti á
áhlaupi Prestbyteríana á okkar sam-
eiginlegu kirkju. Innlendur almenn-
ingur studdi fremur að pví uppá-
tæki, og gat ekki sjeð, að pað
væri neitt annað en eðlilegt að
innlent kirkjufjelag hjer tæki aö
sjer íslendinga. Sjálfum væri peim
ekki trúandi fyrir slíku.
Miklu harðara og naprara er
annað strið. Dað er stríðið með-
al okkar sjálfra innbyrðis.
Dað er líka óyndislegt að pað
skuli ganga svo, að við skulum
fara strax að striða hver móti öðr-
um, pegar við erum komnir hjer.
Stríð út af mismunandi skoðunum
er pó óumflýjanlegt, og stríð fyrir
eigin sannfæring er heiðarlegt. Dess-
háttar stríð er nauðsynlegt og helzt
áfram innbyrðis hjá okkur meðan
nokkuð er eptir af okkur sem pjóð
— nieðan við ekki „hverfum í
sjóinn“.
Ef vjer gætum bætt okkar fje-
lagslíf á pann hátt, að við yrðum
hreinlyndir, pegar við lýsum okkar
eigin tilfínningum og sannsöglir um
pá sem við stríðum á móti, pá
væri okkar stríð ekki sorglegt,
heldur væri pað vottur um starf-
semi og framfara-baráttu, og um
leið vegur til mikillar framtiðar
fyrir íslendinga í pessu landi.
W. H. Paulson.
NOBTHEBN PACIFIC
AND MANITOBA RAILWAY.
Time Tabie, taking effe t Dec. 30. 1889.
North B’n’d j Miles fromW.peg STATIONS. South B’n’d
Daily "1 Exept ! Sunday | Daily Passen- ger. ■> Pass’ng’r Freight.
No. 55 No. 53 Cent. St. Time No. 54 N056
i.3op 1.25P ii5P 12.47P I2.20p u.32a Il.I2a IO.47 a IO. 11 a 9.423 8.58a 8.15a 7.153 7.ooa 4-I5P 4-ltp 4.07p 3-54P 3-42p 3-24P 3-i6p 3-°5 P , 2-4&P 2-33P 2.I3P 1-53P i.48p i.4op io.ioa 5.253 8.353 8.oop 0 1.0 3-o 9-3 «5-3 23-5 27.4 32.5 40.4 46.8 56.0 65.0 68.1 268 a Winnipeg d Kennedy Aven Portagejunct’n .St. Norbert.. .. .Cartier.... ..St. Agathe. .Union Point. .Silver Plains. ... Morris ... .. .St. Jean.,. .. Letellier .. f}wLynne{“ d. Pembina.. a .Grand Forks. Winnipjunct’n . Minneapolis . d.. St. Paul.. a 10. coa IO*53a 10.57 a II.II a n.24a 11.423 n.Soa 12.02 p 12.20 p 12.4OP 12.55P 1.15P i.i7P 1.25? 5.2op 9* 5°P 6-35a 7.05 a 4-3°p 4-35P 4- 45P 5- o8p 5- 33P 6- osp 6.2op 6.40P 7- °9P 7-35P 8.12p 8.50P 9-°Sd
Westward. Eastward.
10.20 a .. Bismarck .. 12.35»
io.up . .Miles City.. Ii.oóa
2.50P . .. Helena ... 7.20P
io.5oa Spokane Falls I2.40a
sYop . Pascoe Junct. 6.10 p
6.40 a .. Portland... 7.00 a
(viaO.R.&N,)
6.452 . .. Tacoma... 6.453
(v. Cascade d.)
3-«5P . . Portland... io.oop
(v. Cascade d.)
PORTAGE LA PRAIRIE BRANCHÍ
Daily ex. Su
n.ioa 0
10.573 3-o
10.24 a «3-5
lO.ooa 21.0
9.352
9.152 35-2
8.52a 42.1
8.25 a 50.7
8. ioa 55-5
STATIONS.
Daily
ex Su.
......Winnipeg..........
.,. Kennedy Avenue....
....Portage Junction....
......Iíeadingly........
.... Horse Plains.......
... Gravel Pit Spur.....
........Eustace.........
........Oakville.........
... Assiniboine Bridge....
.Portage la Ptairie... .
4.20p
4- 32P
5- °6p
5-3°P
5-55P
6.17P
6.38P
7-05 P
7.20P
Pullman • Palace Sleeping Cars and Dining
Cars on Nos. 53 and 54.
Passengers will be carried on all regular
freight tr.3 ins.
Nos. 5 3 and 54 will not stop at Kennedy
Ave.
J. M. GRAHAM, H, SWINFORD,
Gen’l Manager. Gen’l Agent.
Winmpeg. Winnipeg
ÍÁa \UUíÁJ!>(k
Tannlæknir
525 Aðalstrætinu.
Gerir allskonar tannlækningar fyrir
mjög sanngjarna borgun, og svo vel,
að allir fara frá honum ánægðir.