Lögberg - 07.05.1890, Side 5

LÖGBERG, MIDVIKUDAGINN 7 MAÍ 1890.
£5
fjelagsins sem til er í Ameríku,
með í.gætis-prófi. Honum stóð auð-
vitað til boða að ganga í þjónustu
f>ess kirkjufjelags, og hefði liann
aðhyllzt J>að, J>á er óhætt að segja,
að hann liefði getað hugsað til eins
glæsilegrar framtíðar eins og nokk-
ur ungur íslenzkur guðfræðingur
hefur getað eða getur gert sjer
nokkra von um. Og. [>ó að hann
hefði verið alsendis fráhverfur prests-
störfum, pá er injög ólíklegt, að
hann hefði verið á mjög illu flæði-
skeri staddur fyrir [>ið; [>\íaðgáf-
um og þekking [>ess manns er svo
varið, að mjög mikil líkindi eru
til. að liann mundi hafa getað haft
allsómasamlega ofan af fyrir sjer
í [>essu landi á fleiri en einn ein-
asta hátt.
En af öllu [>vi er lrnnn átti
kost á kaus hann helzt að fara
vestur á preríurnar í Norður-Dakota
til þess að vinna löndum sínum
[>að gagn, sem hann mætti. Og
f>að gerði hann þrátt fyrir [>að að
hann mátti ganga að J>ví vísu,
hverjar [>akkirnar yrðu — að þær
mundu meðal annars verða [>ær, að
honum yrði borið á brjfn, að hann
hjeldi fram „blindustu bókstafatrú“
og ,,[>rælahaldi“, og kenndi að
„jörðin sje ílöt eins og pönnukaka11
og „að sólin gangi kringum jörð-
ina“.
Oní)irBtoím-atrií)i.
Eptir
prófessor T. H. Huxley.
8, llöð og regla t náttúrunni.
Hkkert verður „af henclingu“. ,, Til-
viljuníl er ekki til.
Eitt hið fyrsta, sem monnirnir
lærðu, [>egar f>elr fðru áð gefa ná-
kvæmar gætur að náttúrunni, var
[>að, að ymsir viðburðir koma stöð-
ugt fyrir í fastri röð og reglu, og
að nokkrar orsakir valda jafnan
sömu afleiðinguin. Sólin ketnur sí-
fellt upp í sömu átt á liimninum
(austri) og gengur sffelt undir í
gagnstæðri átt (vestri); kvartjela-
skijiti tunglsins koma sifelt fyrir í
sömu röð og með sömu millibilum.
Nokkrar af stjörnunum ganga al-
drei undir, paðan að sjá sem vjer
eigum heima á jörðunni. Arstíð-
irnar skiptast á meira eða minna
reglubundið; vatnið rcnnur jafnan
niður brekkuna, on ekki upp á
móti; eldurinn er jafnan logandi;
jurtir vaxa upp af fræi og fram-
leiða aptur fræ, sem samkynja jurt-
iir spretta aptur upp af; dVr fæð-
ast, vaxa, verða fullproska og deyja
aptur, kynslóð frain af kynslóð, sí-
felt á saina hátt. Detta hefur mann-
kynið hlotið að sjá, og pannig hef-
ur í meðvitund mannsins vaknað
hugmyndin um röð og reglu í
náttúrunni, um staðfast og ó-
raskanlefft lilutfall milli orsaka oir
“ O
afleiðinga hlutanna á meðal. Allt
pað sem við bar eða frain koin
sámkvæmt pcini reglum, er menn
höfðu pannig. veitt eptirtekt, allt
pað fannst mönnum að peir skilja
eða að peir gætu gert sjor grein
fyrir, hvernig á pví stæði, par sem
menn gátu heimfært pað undir
pekkta reglu. En allt pað sem
menn eigi gátu heimfært undir slíka
pekkta reglu, }>. e. allt pað sem
menn gátu eigi gert sjer grein fyr-
ir á pennan liátt, eða skildu eigi,
allt pað sögðu menn að yrði „af
hendingu“ eða „fyrir tilviljun“.
En pví nákvæmara seni menn
hafa athugað náttúruna, pvl víðara
hafa menn orðið pess varir að röð
og regla ríkir; pað sem I fyrsta
bragði hefur virzt vera reglulaust
eða óregla, hefur reynzt að vera
reglubundið, en samhengið að eins
nokkuð flókið; og nú á vorum dög-
um er enginn vel uppfræddur mað-
ur framar svo einfaldur að láta
sjer detta í hug, að nokkuð verði
af hendingu, eða að nokkur tilvilj-
un sje til í peim skilningi, að nokk-
uð pað beri við, sem eigi liafi neina
orsök eða tilefni. Og pó að vjer
af gömlum vana höldum enn pá
orðinu „tilviljun“ í málinu, pá ját-
ar nú hver maður, að pað pyði
ekki annað hjá oss en pað, að vjer
pekkjum ekki orsökina, sem olli at-
vikinu. „Hending“ og „tilviljun11
tákna nú ekkert annað en vanpekk-
ing vora á orsökinni eða orsökun-
um.
Jeg lít út um gluggann hjá
injer; pað er rigning og hvassviðri,
svo að greinarnar á trjánum skak-
ast fram og aptur. Maður, sem
kemur gangandi á förnum vegi,
hypjar sig undir eina eikina og
leitar sjer par skjóls; rjett í pessu
herðir storininn, ein greinin á trjenu
brotnar af og fellur niður á mann-
inn og viðbeinsbrytur hann. Menn
kalla petta slyslega „tilviljun“; mað-
urinn sagði pað liefði „viljað svo
til“, að hann fór út og gekk parna
fram lijá, og svo leitaði hann sjer
„af hendingu“ liælis undir trjenu,
og svona „atvikaðist“ pessi slysa-
„tilviljun“. En í raun rjettri átti
sjer lijer cngin „hending“ eða „til-
viljun“ stað. Stormurinn er afleið-
inir af orsökum, sem liafa álirif á
loptið, og pessar orsakir liafa, ef
til vill, verið I hundrað mílna fjar-
lægð frá peim stað, sem trjeð stóð
á, pað er maðurinn stóð undir;
livcr minnsti titringur á ifrasstrái
eða laufblaði eða á grein á trje or
afleiðing af hreyfi-afli stormsins, sem
verkar á sjerhvern smáan eða stór-
an flöt, sem veitir honuni viðspyrnu
er stormurinn inætir lionuni; að
greinin brcstur og brotnar er af-
leiðing af hlutfallinu milli sterk-
leika liennar og afls stormsins; að
hún fellur niður á matininn er af-
leiðin<r af öðrum ákveðnum o<r eðli-
legum orsökum o. s. frv.; að maö-
urinn stóð undir trjenu, og pað
einmitt par sem greinin liitti liann,
er ckki annað en síðasti liðurinn í
lieilli keðju orsaka og afleiðinga,
sem hverja liefur leitt af annari, allt
frá hinni fyrstu orsök, er knúði
liann til að ganga út, og aptur að
peirri orsök, sem kom honum til
að leita hælis undir trjenu.
En af pví að vjer erum eigi
nógu fróðir til að geta rakið lið
fyrir lið alla pcssa löngu og flóknu
röð af orsökum og afleiðingum, sem
leiddu til poss að greinin fjell á
manninn og skaðaði liann, pá nefn-
um vjer petta atvik „tilviljun“.
!). Xáttúru-lögmdlið; lögmálið er
engin orsök.
Þegar vjer við nákvæmar og
itrekaðar athuganir liöfum komizt
að raun um, að eitthvað hefur jafn-
an sömu afleiðingar, eða að ein-
liverjir viðburðir koma jafnan fyrir
í sömu röð, pá nefnum vjor pann
sannleika, sem vjer pannig höfum
fundið við reynsluna, n á 11 ú r u-
lögmál. Dað er pannig t. d.
náttúru-lögmál, að allt, sem hefur
punga, fellur til jarðar, ef ekkert
heldur pví á lopti; og pað er nátt-
úru-lögmál, að bly undir renjuleg-
um skilyrðuin er lint og pungt, en
tinna hörð og stökk. Þvi að reynsl-
an synir oss, að pungir hlutir falla
niður, ef ekkert lieldur peim uppi,
og að bl/ er undir venjulegum
skilyrðum ávallt lint, tinna ávallt
hörð.
í rauninni er full ástæða til
að kalla náttúru-lögmál allt pað
sem vjer vitum um öfl og eigin-
leika náttúru-hlutanna og tun röð
og reglu i náttúrunni. En vjer
verðum að minnast poss, sem tnönn-
uin er annars helzt til gjarnt að
gleyma, að náttúru-lögmálið er ekki
orsökin til pessara afla og eigin-
leika náttúru-hlutanna eða til raðar
og reglu náttúrunnar, heldur er pað
að eins framsetningin á pekking
vorri á pessu. Degar menn pví t.
d. stundum komast svo að orði, að
sakir pyngdar-lögmálsins liljóti
steinninn að falla til jarðar, pá er
pað rangmæli; steinninn fellur ekki
til jarðar af lilyðni við neitt lög-
inál, lieldur cr pyngdarlögmálið að
eins framsetning á pví sem ávallt
á sjer stað undantekningarlaust, peg-
ar pungir líkamir á yíirborði jarð-
ar, [>ar á meöal stcinar, geta hreyfzt
mótspyrnulaust.
í rauninni eru náttúru-lögin að
pessu lcyti nokkuð svipuð lög-
um mannanna, peim cr peir setja
sjálfum sjer fyrir brcytni sinni hver
við annan. Þeir setja lög um skatt-
greiðslur, lög um morð og pjófnað.
En pað eru ekki lögiu, sem cru
orsök til pess að maður ’ borgar
skatta sína; ekki cru pau lieldur
orsökin til að maður heldur sjer
frá morðum og pjófnaði; lögin eru
blátt áfram framsetning á pví, livern-
ig fyrir manninum fer, ef liann
borgar ekki skatta sína cða liann
myrðir eða stelur; orsökin til, að
hann bor<rar skatta sína o<r heldur
sjer frá glæpum, er (ef betri livat-
ir vantar) hræðsla hans við afleið-
ingarnar, og pessi hræðsla hans cr
aptur afleiðing af trú hans á frain-
setnin<r la<ranna á afleiðin<mnum.
Manna-lögin segja oss, livað vjer
megum búast við að mannfjelagið
geri við oss í peiin og peim til-
fellum; og náttúru-lögmálið segir
oss, hvað vjer megum búast við að
náttúru-hlutir geri í peim og peim
tilfelluin. Hvortveggju pessi lög,
mannanna og náttúrunnar, snúa sjer
að skilningi voruiri; vilji hann ekki
taka til greina skyrslu pá, sem lög-
in framsctja fyrir oss, pá verða lög-
in sjálf tómur hljómur og pyðiiiir-
arlaust mál, en vjer tökum afleið-
in<runum.
O
FJALLKöNAN útbreilldflst l,lað‘
— ið á íslandi, kost-
ar 2 kr. árg og með auka-útgáfu
)sjerstöku fræöiblaði og skemmti-
blaði) 1} kr. -Utgef.: Vali>, Ás-
mundssox, Roykjavík.
ISAFOLD st<'»rsta blaðið á ís-
landi, kemur út tvisv-
ar í viku, árg. 4. kr.; erlendis ö
kr. frítt scnd.
ÞJÓÐÓLFUR elzta hhiðið á ís-
landi, kemur út
einu sinni I viku; árg. 4 kr.; er-
lendis 5 kr. frítt sendur.
En pótt pannig sje nokkuð
svipað með manna lögum og nátt-
úrunnar, pá er og margt verulega
ólíkt með picin, og tjáir eigi pví
að gleyma. Manna lög cru boð
styluð frjálsum verum, sem geta
hlytt peim eða óhlyðnazt eptir vild
sinni, og pau lög verða ekki að
engu pótt pau sje brotin. En nátt-
úru-lögmálið hins vegar er okki
neitt boð eða skipun, lieldur full-
yrðing eða sögusögn um óraskan-
lega röð náttúrunnar, og pau gilda
að eins meðan pau reynast rjettorð
fullyrðing cða skfrsla urn petta
efni; að tala uin að brjóta náttúru-
lögmál eða um undantekning frá
pví, pað nær pannig engri átt. Sú
eina pyðing, sem I pví gæti legið,
ef svona væri að orði komizt, er sú,
að framsetning lögmálsins sje í
sumum tilfellum eöa undir sumum
skilyrðum ósönn. Hin rjetta álykt-
un er pví, ekki að reglu náttúr-
unnar liafi raskað verið eða hún
brotin, heldur að framsctning vor á
pessari reglu liafi verið röng. Sann-
arlegt náttúru-lögmál er algild regla
og pví getur eigi átt sjer stað nein
undantekning frá pví eða röskun á
pvl.
Enn fremur liafa manna-lög
enga pyðingu nema að svo miklu
leyti sem eittlivert mannfjelag er
til. Náttúru-lögm&lið skyrir hins
vegar frá nátttúrunnar almenua
gangi, og allt mannfjelagiö er ckki
nema örlítið brot af gangi náttúr-
unnar.
Tannlæknir
i>2 o A ð a 1 s t r æ t i n u.
Gerir allskonur tanulækningar fyrir
mjög sanngjarna borgun, og svo vel
að allir fa,_a frá honum ánægðir.
A. Hnggart. J.imen A. ri.ss.
HAGGART & ROSS.
Málafærslumenn o. s. frv.
DUNDEE BLOCK. MAIN STR
Pósthúskassi No. 1241.
ísleudingur geta snúið sjer til þeirra
nieð nnil sin, fullvissir um, að |eir
ser vera sjerlega annt um að greið
(>au sem rækilegast.
Tiie I>ínIiii|> FritiR C«.
—383 MAIN ST,—
Þukfið DJKit Aö K.U'I'A Fuknituiík'i Ef svo er, pá borgar sig fyrir
yður að skoða okkar vörur. Við
liöfum bæði aðfluttar vörur og
1T.X , , , búnar til af okkur sjálfum.
V ið skulum ætínlcga með mestu á-
nægju syna yður pað sem við höf-
um og segia yður nrisana.
R8S Maiii St.
WIMNIPEG.
38ð
getum gert, væri að við færum öll heim og hvildum
okkur þangað til við förum að borða miðdagsmatinn.
Jeg hef lagt svo fyrir, að liann verði til kl. 7, og nú
er hún 5%. Jeg vona að |>jer komið líka, Mr. Short,
og takið bróður yðar með yður; því að jeg er vissuin
að þið eigið báðir miðdagsmat skilið, ef nokkur liefur
átt liann skilið.“
Og svo fóru þau öllsömun, og voru í mjög góðu
skapi við miðdagsorðinn, eins og |>au líka höfðu á-
staeðu til. Loksins var honum J>ó lokið, og tviburarnir
löglærðu fóru íeiðar sinnar, skínandi eirs og stjörnur
af fögnuði og kampavíni. Og svo fór Lady Holmhurst
líka út, og skildi J>au Agústu og Eustaee eptir tvö ein.
„Skrítið er lítið“, sagði Eustaee; „í morgun varjeg
prófarkalesari forleggjara eius með 180 pund í kaup
um árið; og uú í kveld er svo að sjá,i svo frnmarlega
sem þessi úrskuiður stendur, sem jeg sje einu af auð-
ugustu mönnura Englands.“
„Já góði minn“, sagði Ágústa, „og með allan
heimimn fyrir fótum hjer, því að lifið er fullt af tæki-
færum fyrir auðuga menn. Þú hefur stórkostlega fram-
tíð fram undau |>jer, Eustace; jeg fyrirverð mig bein-
llnis fyrir að giptast svo rikum manni.“
„Elskan mín“, sagði hann og lagði handlegginn utan
um rnittið á henni; „allt sem jeg á, |>að á jeg |>jer að
þakka. Veiztu að það er að eins eitt, sem jeg óttast
við alla þessa peninga, ef jeg fæ J>á nokkurn tíma; og
pað er að svo mikið af tíma þínura muni ganga í )>að,
sem skemmtana-fíknir menn kalla skyldur, ’sem staða
okkar leggi okkur á herðar, að J>ú hœttir alveg við
ritstörf þín. Það hefui' farið á þá leið fyrir svo mörg-
um konum. Hvað mikla iiæflleika sem þær hafa
haft, þá er eins og þeir hafl horfið til fulls og alls
brúðkaupsdaginu. Þær segja á eptir að þær hali engan
í:S2
með mjer einlivern tíma þegar fram liða stundir. Heyr-
ið |>jer anDars, ef þjer hafið ekki sammælzt við neinn
annan, þá vildi jeg biðja yður að koir.a á skrifstofu
mína um kl. 12 á morgun.
Mr. Addison stóð rjett hjá og -heyrði þessa stuttu
ræðu, og rann þá nýtt ljós upp fyrir lionum. Hann
tók undir sig stökk og ruddist inn á milli Jaraes og
rikissóknarans.
„Nú sje jeg, hvernig öllu er varið“, sagði liann og
skalf í honuin röddin af vonzku, „jeg hef verið scld-
ur! Þið hafið komið ykkur saman um að fjefletta mig.
Þjer liaflð náð út úr mjer firnm lu ndruð pundum,
bölvaður þorparinn!" grenjaði hann, og lá við að hann
hristi linefann framan I sinn lærða og tígulega ráðgjafa;
„og mí eruð þjer að samgleðjast þessum manni!" og
liunn benti með tingrinum á James. „Yður liefur ver-
ið mútað til að svíkja mig. Þjer eruð þorpari! já,
þorpari!“
Þegar hjet' var komið, gleymdi hinn lærði ríkis-
sóknari lærdómi sínum og sinni frnmúrskarandi tignu
stöðu og ijet beinlínis undan )>ví almenna í niann-
eðlinu, sem dómarinn hafði talað um, og kreppti hnef-
ann. Sannast að segja verður ekki gizkað á, hvert
lineyksli kynni að liafa komið fyrir, hefði ekki Mr.
News, sem varð alveg danðliræddur við þessa sjón,
þotið að og kippt sínum æðisgengna skjólstæðingi aptúf
á bak.
Eu einhvern veginu losnuðu menn við hann, og
salurinn fór að tæmast, svo að mennirnir, sem Jeiddu
til sætis, urðu einir eptir og gengu um og söfnuðu
saman þerriblöðum og pennum, sem stráð var út um
salinn.
„Og nú skal jeg segja ykkur nokkuð, góðir liálsar,
sagði Lady Uolmhurst, „jeg held að það bezta, sem við
320
af þcssu sein átt hefur sjer stað, þá var það henni
ekki nð neinu leyti til vanvirðu — heldur í raun og
veru alveg þvert á móti; og hverju þessu sem maður
svo gengur út frá, Já hefur sannarlega ekkert hjer
fram kemið, sem gæti kotnið mjer til að vefengja fram-
burð Miss Smitliers.
Að eins eitt spursmál virðist nú vera eptir. Er
nokkuð komið fram, sem sýuir, að arfleiðandinn hafi
ekki verið með fullu ráði þegar erfðaskráin var sarttio?
og er nokknð í framferði hans eða sögu, sem genr það
svo ótrúlegt að hann hati undirskrifnð þessa erlðaskrá,
að rjetturinn ætti að taka Jað til greina? Að því er
fyrsta atriðinu viðvíkur, )>á íinn jeg ekkert í þá átt.
Miss Siniihers sór' afdráttarlaust, að 'Jví hefði ekki verið
svo varið; og framburður henuar veiktist ekkert við
það þegar farið var r.ð spyrja liana mjög ýtarlega,-
Húti kannaðist reyndar við það, að óráð hefði verið
á lionum skömmu fyrir andlátið, og að hann hefði
haldið, að liann væri umkringdnr af vofum höfunda,
sem biðu færis til að hefna sín á honum. En J.að er
okkert óvenjulegt að rutl sje á mönnum rjett áður en
þeir deyja, og það er ekkert uml.irlcgt að þessi maður
ímyndaði sjer, þegar haun var aðbam kominn, að ha«n
sæi vofur J.essara manna, Jar sem hann virðist hafa beitt
harðneskju við suma þeirra í lifinu. Ekki finnst mjer
það heldur að neinu leyti ómögulegt, að hann hafl
langað til aö breyta ákvörðun Jeirri sem hann liafði
gert í reiði sinni, j>ar sein hann fann að nú var stutt
eptir, og arfleiða ajitur bróöurson sinn, sem ekkert hafði
gert fyrir sjer annað en segja sannleikann nokkuð af-
dráttarlausf, að þeim miklu auðrcfum, sem hann hnfði
áður svipt hann. Mjer finnst sú stefna vera bæði hin
eðlilegasta og jafnframt tilhlýðileg, og í fullkominni
samkvæmui við almeuut mauueöli. Öll sagau er óneit-