Lögberg - 08.10.1890, Blaðsíða 4

I.ÚCWiKKCj, MIOVJKCUAGINK 8. GKT. 1890.
ö 1; b c r g.
út að 578 Maíí: Sír. Wiimipe^
a f 'Jle Li>; i í/;;r 1 'riuting C~ /'ublishing Coy.
(Incoiporated ‘27. May 1890).
Kitstjórar ( Editoíís);
Einar Hjörlcifssvn
Jón Olafsson
IitSINKSS MANAí.I.R: Jótt Ólafssotl.
Al;C»LVSINGAK: Smá-auglýsingar í eitt
tUipti ‘25 cts. fyrir 80 orð eða 1 juml.
daiks’icngdar; 1 doll. um mánuðinn. Á stærri
f.uglvM'ngum eða augl. um lengri tíma af-
siattur eptir samningi
1;LSTADA-SKII’TL kaupenda verður að til-
kynna sknJJe^a ng geta uin fyrvcrandi bú-
aíatf jafnframt.
UTAXÁSKRIPT til vor *er:
ihr LöJ'crg J'rinting & Pttblishing Co.
P. O. Box 338, Winnipeg, Man.
--- AUDXIKUI. S. OKT. iSgo. -----
£>.ið var fvrir skömmu talað í
blaði vo-u um kristna trú sem lifsskoð-
>;;<; með ,,lífsskoðun“ er pá átt við
íraimdvallarskoðanir manns á Hfmu
oít. allri lilvcrunni. Það var líka
talað um aðrar lífsskoðanir, lield-
ur cn kristindómsins lífsskoðun.
— Vjer liöfutn síðan lieyrt, að
J ;;ð sje engin lífsskoðun til nema
kristindómsins; óallar aðrar skoð-
anir á lífinu sje dauðaskoðanir. En
slíkt cr bara orðawlaT.ur. Fyrirj>að
fvrsta trúa margir ódauðleika sál-
arjnnar fleiri en kristnir menn. 0>r
í annan stað, j>á cr ]>að lirein fá-
sinna að neita bví, að enda menn,
s<*m en<ra óuauðleika-trú liafa, ireti
liaft neina grundvallarskoðun á líf-
iuu orr tilverunrii (j>. e. lífsskoðun).
Það væri stórkostle<rur misskiin-
ingur að retla sjer að viðhakla mönn-
uui í kristni, livað j>á heldur snúa
mönnum til kristni, með J>ví að vera
að mæla óvirðingarorðum utn allar
aðrar skoðanir en sína eigin. Of-
streki í jressum efnum lirindir mönn-
um frá, en dregur J>á ekki að. —
Menn verða að greta j>ess, að trúin
er trú [>. e. (jicrsónulejr) tmnnfcerinr/
um J>á iiluti, sem vjcr ekki vi/ittn.
En eiumrtt j>ess vegna höfum vjer
engan rjett til að dæma aðra nje
fordæma jveirra trú. Allir liafa sama
rjett til cð hafa sfna pcrsónulegu
wimfcerinfl um j>á hluti, sern ent/iiin
getur vitnð. — Cm j>að sem oss cr
gagnstætt í trúarefnum, höfum vjer
rjett til að segja, að vjer trúuin,
sjeuin xnnnpnrðir um, að J>að sje
rangt; en vjer liöfuin cngan rjett
ti! að segja: j>að er rangt—J>ví að
vjer getum ckki sannað J>að. Vjer
geturn sagt: [>cssi trú friðar vort
hjarta, fullnregir orx; en vjcr get-
um ómögulega með nokkrum rjetti
sagt: J>essi trú fnðar hvers manns
hjarta, fullnregir öllum. Og vjer
höfum J>vi síður rjett til að segja:
J>essi trú friðar livers ósjiillts manns
hjarta, fulluægir liverjum ósjiilltum
manni; [>ví að í [>vi liggur að eins
hroki vor og sjálfspótti: vjer erum
ósjiilltir, góðir, ráðvandir; liver sem
oss er ósamdóma, er sjiilltur, vond-
ur, óráðvandur. Slíkt væri bara
ný útgáfa af Faríscans orðuin:
„Drottinn, jeg J>akka J>jer, að jeg
er ekki eins og J>essi tollheimtumað-
ur! ‘—- ný útgáfa af eldgamalli visu,
sem allt af er og verður jafn-við-
hjóðsleg, J>ótt hún sje kveðin mc-ð
nyju lagi.
í>að var nýlega að vjer hevrð-
um á tvegja manna tal um áhrif
trúarbragðanna á breytni inanus.
„t> ð er merkilegt41, sagði annar, „að
taka eptir mönnum einmitt í J>essu
landi, par sein rnaður liefur daglega
umgengni við rnenn af svo mörg-
um og ólíkum trúarskoðunum; hjer
t. d. úir og grúir af mepódistum,
presby te ri ö n ■ í m, bajitistum, Lúters-
trúarmönnum, gyðingum, kapólskum
mönnum o. s. frv., o. s. frv., að jeg
ekki tali um allieiðna Ivínverja og
liálflieiðna Indíána. Ilcfur J>ú tekið
eptir, að nokkur einn trúarflokkur
eiukenni sig að J>ví öðrum frem-
ur, að menn, sern lionum tilheyra,
sje yfir liöfuð vandaðri og bctri,
eða óvar.daðri og verii, en J>oir scm
lievra hinum flokkunum til? ‘ „Ónei“,
sagði hinn, „jeg lield ]>að sje nokk-
uð líkt. Annars lialda Lúterstrúar-
inenn J>ví fram, að [>að sje tiltölu-
lega færri glrejiamenn af J>eirra trú
arflokki, heldur en öðrum trúarflokk-
um.“ — „Geta peir sannað J>að?“ —
„t>eir pykjast geta sannað ]>að með
skyrsluin.“ — „Eii [>á er J>að merki-
legt, að samkvæmt margreyndum
skyrslum er?i guðleysingjarnir miklu
ráðvandari en trúmennirnir; af [>eim
oru li/töhilega langfæstir í llokki
glæjiamannanna.11 — „Jcg byst við
J>vi, að ‘J>að komi til af [>ví, að
peir eru fámennastir í manufjclag-
inu. Það er margreynt um alla
trúílokka, að ]>ar sem áliangendur
j [>cirra eru mjög í minni liluta, J>ar
eru J>eir vandaðastir menn. Þar scin
mjög fátt er t. d. af gyðingum, par
eru J>cir staklega dagfarsvandir raeun.“'
— »Og svona var líka með kristna
menn, meðan kristnin var ofsótt og
í minni hluta, J>á voru kristnir mcnn
kristnir. En pessi skýring hrekur
J>að ckki, heldur styrkir, að guð-
leysingjar sjen yfir höfuð dngfars-
fceztu monnirnir, pótt pað kunni að
koma af J>ví að J>eir sje I minni
hluta.“ — Svo slitu J>eir talið, báð-
ir, að pví er virtist, ásáttir um sann-
leik skfrslnanna: að guðlausir inenn
væru ráðvandastir mennirnir. — Vrjer
vórum að liugsa um ]>etta lengi á
eptir; pví að satt að segja J>ekkt-
um vjer skyrslur ]>ær sem til var
vitnað, og vissuin að J>að var rjett
hermt: eptir tölu peirra, sem skíra
frá, að peir hafi enga trú, er til-
talan í tölu glæpamanna ininrii en
af jafnri tölu ]>eirra er heyra til
kirkjufjelögum eða játa einliverja
trú. Hins vegar J>ótti oss kynlegt,
ef siðalögmál guðlausra manna væri
betra eða máttuirra lieldur en siða-
O
lögmál trúaðra manna. Vjer gát-
um ekki skilið [>að. Vjer höfum
J>/jkkt ymsa guðstrúarlausa menn,
sem liafa liaft hreint siðalömnál ojr
o o
verið vandaðir menn; en liins veg-
ar liöfum vjer og pekkt aðra, sem
ekki varð hið sama uin sagt. Annars
vegar er siðalögmál pað er trúmenn-
irnir játa, yfir höfuð gott og göf-
ugt. Vjer höfum varla nokkurn tíma
heyrt nokkurn trúmann játa vantrú
á siðaliigmál J>að, sem almennt er
talið gott og göfugt.— I.oksins fjell
hreistrið af augum vorum, svo vjer
skildum, hvernijr í öllu lá: trúar-
brögð (einlivér) eru b-ervetna I meiri
lilutanum; til minni lilutans telur
sig enginn, sein ekki á J>ar lieima;
en í meiri lilutanum — já, [>angað
telja sig aliir Itræsnararnir.
í Heimskrintjlu stóð nylega
grein uin kennslu [>á, scm lúterska
kirkjufjelagið er að rcyna að koma
á fót lijer scin bvrjuu til íslenzkr-
ar skólastofnunar. Þar var farið fram
íi, að bætt sje við einni kennslu-
grein, J>jóðmegunarfræði. Vjer er-
um svo lijartanlega samdóma hinu
heiðraða blaði uin J>ctta, sein verða
má. I>að er varla neitt sem svo
sár pörf er á fyrir borgara í frjálsu
landi, eins og að hafa liugmynd
um ]>essa írscðigrein, og J>að gocajir menn,
og skyra hugmynd. I>ví er verr
og miður, að hávaði landa vorra
hjer í landi bcggja vegna línunnar
á í pví sammerkt við Skandinava
almennt að vera frámunalega fá-
fróðir í pessari grein. I>að má
revndar segja svijiað um almenn-
ing af öðrum pjóðflokkum.
Oss virðist, að pjóðmegvnfræð-
innar undirstöðuatriði ættu allir
]>eir að ciga kost á að nema J>eg-
ar frá fyrsia, sem eigi ætla að
ganga co//e</e-veginn; biuir fá J>að
auðvitað síðar.
I>að er og annað, sem oss
virðist aö kcnna ætti J>egar frá
byrjun, og [>að er dálítið í ein-
földustu undirstöðuatriðum náttúru-
vísindanna. Um ]>að liöfum vjer
nylega rætt hjer í blaðinu.
I>á virðist oss og sjálfsagt, að
]>c'.r sein eigi óska að ganga „lærða“
veginn (college-\eg inn), ættu að
geta verið lausir rið latínu-nám.
Til livers á að vera að pröngva
byrjunaratriðuin latínu að J>eim,
sein ekki ætla sjer að framhalda
[>ví námi ?
Með öðrum orðum: ,oss virðist
kcnnslan eigi ]>egar frá upjihafi að
vera tvískipt, önnur deildin fyrir
pá sem vilja ganga college-veginn,
hin fyrir J>á sein ekki ætla sjer
vð ganga classiska veginn. Kirkju-
fjelagið lúterska bindst að vísu fyr-
ir að koma [>essari kennslu á. En
[>að cr ekki einfært um J>að. t>að
leitar samskota og hjálpar meðal
allra manna af vorum pjóðflokki
hjer rnegin liafs, hvort sem peir
eru lúterskir eða ekki lúterskir,
kirkjufjelagsmenn eða okki kirkju-
fjelagsmenn. I>að ætlazt (og með
rjcttu) til aðstoCar og álmga frá
öllum íslendingum hjcr, ætlast til
J>ess af peim að cins sem íslend-
scin að langmestu levti
koma til að kosta [>essa stofnuu
og styðja liaiia, eins og ]>að cr
kirkjufjelagið, sein gei’gst fyrir að
koma henni á fót. I>að er J>ví
sanngjarnt, hæði að kirkjufjelagið
hafi liana til að veita ]>eim lær-
dómsundirbúning, sem nema ætla
lú'erska guöfrreði og vetða lútcrsk-
ir jirestar, og eins að pað sjái um
og tryggi sjer, að skólinn verði
ekki gerður að gróðrarstíu van-
trúar nje heldur annrra trúarskoð-
ana, sem gagnstæðar sje lúteskri
trú.
En úr ]>ví að kirkjufjelagið er
ekki einfært um stofnunina o<r
verður að leita liðs lijá öllum lönd-
um vorum og vill sameina krajita
peirra allra til að koma á fót og
halda ujipi almennri fræðslustofn-
un fyrir \ estur-íslendinga, [>á er
og ekki nema sanngjarnt og sjálf-
sagt, að hún lofi J>eim nemendum
íslanzkum, sein nota vildu stofn-
unina lil að afla sjer almennrar
menntunar, en ætla eigi að gerast
guðfræðingar, að vera fií við allt
trúarfræðisnáin.
Til almennrar meimtunar út-
lieimtist ekki meira trúarfræðinám
en [>að, sein hvert trúfjelag veitir
á sunnudagaskólum sínum og í
kirkjunum. Og J>að er alrnenn
m.enntun, sem kirkjufjelagið segir
sjálft, að skólinn eigi að veita
[>eim sem ekki ætla að „læra til
prests“. En J>á er líka rangt að
vera að skrúfa nokkurri lútersku
inn í J>á setn ckki vilja hafa liana.
Með öðrum orðum: trúfræðikeunsl-
an ætti að vera fyrir jirostefnin ein;
hinir ættu að mega ráða pví.sjálf-
ir, hvort peir taka pátt í henni
oða ekki.
Kirkjufjelagið er eini öflugi
fjelagssKajiur landa hjer; pað gct-
íngum sakir ástar J>oirra á ]>ví ur J>ví miklu til leiðar komið; [>:ið
sein liez.t sje og göiugast í ^ kveðst vilja efla pjóðrækt og mcnnt-
pjóðerni voru. Fyrir pví cr og|un lunda lijcr; J^að er nijög lofs-
svo til ætla/.tr, að skólinn verði | vert, og margur niaður, scin ekki
eigi að eins itndirbúningsskóli fyrir ; er sjálfur lúterskur, vill styðja og
verðandi lúterska jircsta, hcldur og styrkja kirkjufjelagið og J>ess mcnn,
ahnenn fruiðslustoj'nun fyrir íslen/.ka> af pví að [>að heitir kröjitum sín-
un<rlin<>,a. um á svo lofsverðan liátt. ()<r
O r) ~
I>að mun nú varla eíi á pví, kirkjufjelagið, sein álítur sjer beri
að meiri hluti - íslendinga hjer lieyri að styðja að allri framför og menn-
til kirkjufjelagitiu, og onn minni ing vors fólks, piggur stuðning
efi á pvt, að allur liávaði landa frá ]>essum mönnvm, og gerir án
hjer telur sig lúterska nieiin að
nafninu, svo að pað verða lútersk-
efa rjett í pví, J>ar sem peir og
pað hafa sameiginlegt mark og mið:
218
„Jeg held |>að væri betra fyrir okkur að
íara hjoðan“, sagði Fix; „ef J>eir skvldu citthvað
vera að pjarka um England, og við skyldum
J>ekkjast, J>á gctum við orðið fyrir einhverju
linjaski“.
„Englcndingur — “ byrjaði Mr. Fogg.
En liauu lauk aldrei við setninguna, pví að
rjett fvrir framan J>au laust ujiji ógurlegum org-
iim, og var pá hrópað bá3töfum á Maudiboy; á-
bangendiir lians voru að ráða á mótstöðumenn
bíuji. Ferðafólkið var nú á milli tveggja elda;
nú var orðið of seint að slepjia burt; múgurinn
var vopnaður með stöfum, og í endununi á sum-
um stöfunum voru blykúlur, og pað var ómögu-
legt að veita bjer viðnám. Pliileas Fogg og Fix
gerðu a!lt, sem í peirra valdi stóð, til j>oss að
verja samferðakonu sína með pcim vojmum, cr
náttúran liafði búið pá út tneð; en [>eim gekk
illa. Stórt rustamenni, rauðskeggjað, sem virtist
vera fvrirliði flokksins, ætlaði að leggja í Mr.
Fogg, og liefði að líkindum incitt liaun til inuna,
cf Fix hefði ekki blaujiið undir liöggið í hans
stað; 'ið J>að molaðist alveg liatturinn hans.
„Yankeea-dóuinn!“ brój>aði Mr. Fogg fyrir-
litlega.
„Englendings-hundsj!ottið!“ brój>aði hinn.
,.Við hittumst ajitur“.
„Hvenær sem vður [>óknast“.
227
að hlcypa af á J>au úr skammbissutn sínum.
„Skárra er pað nú landið!“ hró[>aði Passc-
j>artout. „Að liugsa sjer að heil járnbrautarlest
sje stöðvuð af nautaflokk, setn ekki hraðar sjer
J>að allra minnsta, cins og hann tefði okkur ekki
grand; mjer pretti gaman að vita, hvort Mr. Fogg
liefur húizt við pessari töf. Og svo höfum við
vjelarstjórn, sem ekki J>orir að hleyjia lestinni
sinni móti fáeinmn kúm“.
Vitaskuld reynili vjelarstjórinn [>að ekki, og
J>að átti liann ekki heldur að rcyna. Ilann hefði
vafalaust gctað drcjiið fyrstu tvo eða ]>rjá visund-
ana, sem hefðu orðið á vegi hans; cu vjelin
mundi l>ráðle<ra liafa kasta/.t út af brautinni, o<r
[>á hefði engin von verið um að gcta komi/.t á-
fram.
I>að bezta, sem b«sgt var að gera, var pví
að bíða J>olinmóðlega, og reyna að vinna töfina
uj>[>, [>egar vísundarnir væru komnir fratn hjá.
En J>essi dyra-j>rósessía varaði fulla [>rjá tíma, og
pað var komið kveld áður cn brautin var auð
orðin. ()g áður en svo var komið, var fyrsta
nautið liorfið í sjóndeildarhrings-brúninui í suðri.
Kl. var 8, ]>egar lestin var komin gegnum
skörðin í Humboldt-fjöllunum, og }>egar kom-
ið var inn í hjeraðið kring um liið mikla Salt-
vatn í Utah, [>ar sem trúarbragðaflokkurinn skrltin,
Mormónarnir, liafast við.
122
og San Francisco; nú fara menn J>að á sjö <lög-
um.
I>að var árið 18(52, að ákveðið var að leggja
brautina milli 41. o<r 42. trráðu norðlægrar breidd-
ar, J>rátt fyrir mótspyrnu sunnanmanna í con-
trressinum, sent vildu hafa brautina sunnar. Lin-
coln forseti ákvað sjálfur að brautin skyldi enda
í Omaha í Nebraska. Tafarlaust var byrjað á
verkinu, og J>ví var linldið fram með einkenni-
letrum ameríkönskum dugnaði, sent ekki lætur
bindast af stnámunalegri einbætta-skrifinnsku. I>ó
að liratt gengi með verkið, var ]>að ckki síður
vcl af bendi leyst fyrir ]>að; bálf önnur míla
var lögð yfir sljettuna á livcrjurn degi; gufu-
vjel rann eptir brautinni jafnskjótt og hún var
lö<rð o<x flutti teinana, sem leggiast áttu næsta
da<r-
m
Kyrrahafsbrautin liefur yinsar greinar í ríkj-
unum Iowa, Kansas, Colorado og Oregon. Hún
liggur frá Omalia cjitir suðurbakka Platte-fijóts-
ins, J>angað til fljótið skijitist, liggur svo fram
með suður-ánni, yfir Laramine-lijeraðið og Wah-
satcli-fjöllin til Salt Lake City (liöfuðstaður Mor-
mónanna), ofan í Tuilla-dalinn, yflr eyðimörkina,
Cedar og Humboldt-fjöllin, Humboldt-ána og
Sierra Nevada, og svo fram lijá Sacramento
ofan að Kyrrahafinu. Hvergi á leiðinni, jafnvel
ekki í Ivlettafjöllunum, er liallinn meiri en liundr-