Lögberg - 06.06.1895, Síða 2

9
LöGCERG, FIMMTUDAGINN 6. JÚNÍ 1895
Járnbrautarmál.
Púrap—púmp—púmp—pömp—
pömp! t>að er nú ekki gott að ná
pessu undarleoja hljóði og ekki get
jeg f>/tt orðið á íslenzku, en pó vil
jeg engan veginn ráða til, að pað s_je
tekið upp í vora frægu feðratungu,
svo útlendur keimur sem að j>ví er,
og sting jeg upp á að sett sje nefnd
manna, og í hana valdir bestu menn
pjóðarinnar, til að koma pessu ómiss-
andi orði á polanlega íslenzku.
Það var árið 1901 að petta merki-
lega orð hins menntaða heims heyrð-
ist fyrsta sinn á voru landi, og var f>á,
sem við v^r að búast, að fæstir skildu
pað og ekki nema lærðir menn og
sigldir. Allur almenningur stóð eins
og prum jlostinn pegar gufuvagninn
paut af stokkunum í Reykjavík með
heila lest aptan í: Púinp—púmp—
púmp! Allir sem vetlingi gátu vald-
ið voru komnir til að horfa á. t>ar
stóðu allir alpingismennirnir í einum
hóp oghjörtun hoppuðu í brjóstunum
á hinuin marg reyndu pjóðskörung-
um eins og í fimm ára gömlum börn-
um, pegar pau hafa fengið nytt og
fallegt gull til að leika sjer að. £>ar
stóðu allir embættismennirnir í
Reykjavfk, og voru innilega glaðir
með sjálfum sjer, pótt ekki vildu peir
láta á pví bera, því stór grunur ljek
enn á, að Dönum mundi nú þykja nóg
um braskið f íslendingum, og járn-
brautin ópörf. £>ar stóðu allir kaup-
menn og reyndu að brosa með vel-
póknun, en hjetu í hjarta sínu, sumir
á drottinn og aðrir á djöfulinn, að allt
petta nyja samgaungu brask og brangs
færi veg allrar veraldar. £>ar stóðu
allir skólapiltar og stúdentar og höfðu
allir drukkið sig fulla fyriríækinu til
lofs og d/rðar. £>ar stóðu allir sjó-
menn og handverksmenn, snikkarar,
skóarar og skraddarar, f>ví allir höfðu
fengið laosn frá vinnu sinni til að
horfa á. £>ar stóðu allar frúrog hefð-
armeyjar og allar vinnukonur, öll
börn og gamalmenni. Gleðin var ein-
læg og almenn. Púmp—púmp—
púmp! Og gufulestin nam staðar
frammi fyrir allri pyrpingunni.
£>á gekk fram úr pingmanna-
flokki f>ar til kjörinn maður, talaði til
lyðsins skjótum orðum og mælci:
„Kæru landar! Nú er sá dyri
dagur upprunninn aðhinn fyrsti gufu-
vagn rennur eptir járnteinum á landi
voru. £>að er merkisdagur í sögu
landsins. (Allir: heyr!) Nú fyrst
höfum við íengið pað afl til að vinna
f landi voru, er fleygt hefur öðrum
pjóðum fram á braut velgengninnar
og hverskonar menningar á pessari
framfaranna öld. Marga örðugleika
hafa forgöngumenn f>essa stórmáls
haft við að stríða (járnbrautarnefndin:
heyr!) áður pessu framfarafyrirtæki
yrði framgengt, og mörg hugmóðs-
yrði fengu stuðningsmenn pess bæði
utan pings og innan (flutningsmenn
Og framsögumenn: heyr!) meðan mál-
ið var óbugsað og skammsynir menn
skildu pað ekki. £>að eru vissir menn
á þinginu, sem allt af álíta f>að skyldu
sína að stjska með stiklunum móti öllu
nyju; f>eir ygla sig og gretta sig og
hrista höfuðin, f>egar peim synist ein-
hver ætla að ganga djarflega fram
með fána pjóðarinnar og bera sig f>á
að eins og skepnur, pegar veifað er
framan í f>ær rauðri dulu. £>að er
mátulegt að minnt sje á f>að nú, að
sumir voru f>eir menn, og pað jafuvel
á sjálfum pingmannabekkjunum, sem
lijeldu pví fram, að Islendingar væru
f>eir eptirbátar allra siðaðra f>jóða, að
peirgætu ekki haft jirnbraut hjá sjer.
(Svei, svei!) Jeg hef allt af haldið
pví fram, a“ð íslendingar yrðu að telj-
ast með menntapjóðum heimsins.
(Heyr!) Hvergi nokkursstaðar á allri
jörðinni er alpyðumenntun eins góð
ogáíslandi, (Heyr!). Og samkvæmt
sögu okkar og pjóðrjectindum höfum
við fullan rjett til að hafa hjá okkur
allt pað, sem aðrar siðaðar pjóðir hafa
hjá sjer, hvað sem stjórnin og Dansk-
urinn segir. (Heyr, heyr!) Jeg veit
að stjórninni og ymsum dönskum ís-
lendingum (Bravó) pykir pað allt of
veglegt fyrir okkur að hafa hjá okkur
járnbrautir og frjettapræði og annað
f>að, sem getur elft okkur til framfara
og sjálfstæðis, því f>eir vildu heizt að
við værum ekkert annað en prælar
Dana og að peir gætu enn sogið úr
okkur merg og blóð, eins og peir hafa
gert öldum saman. Jeg tala ekki að
eins um f>á konungkjörnu, heldur
einnig um f>á mislitu sauði, sem enn
finnast meðal fulltrúa sjálfrar pjóðar-
innar. Jeg tala um alla f>á menn,
sem allt af aka sjer af orðukláða og
ganga kengbognir af krossasótt (lif-
andi eptirtekt) og vakna hvern dag
með dönskum timburmönnum frá
draumum um hærri stöðu og meiri
laun. (Hvísl til og frá: hí, lií, hí, sá
kann að tala við f>á, bölvaða!) £>essar
pólitísku nátthúfur og flautapyrlar,
pora ekki allt af að hafa sig uppi með-
an peir purfa að nota pjóðbyllina til
að lafa í pingmannasætunum, en búist
peir við að verða konungkjörnir syna
peir hvern mann peir bafa að geyma.
(Margir í hálfum hljóðum: satt!) En
Þjóðverjinn er allt af að klípa Dansk-
inn í endann, og skrækir hann hástöf-
um (Bravó!), og er óvíst hversu lengi
hann dugir til að halda niðri öllum
okkar velferðarmálum. (Heyr!) Þyk-
ist jeg nú nægilegahafa hrundið máli
peirra manna, sem hafa baldið pví
fram, að okkur skorti menntun til að
ferðast á járnbrautum. Aðrir hafa
aptur haft pað á mótí fyrirtækinu, að
pað væri ópjóðlegt, járnbrautir og
pessháttar hafi ekki verið hjer til
forna, og eigi ekki við pjóðerni og
skapferli íslendinga. En hjer eru
aðrar öfgarnar. Fjarri sje pað mjer
að gera lítið úr pjóðernistilfinning
íslendinga. En jeg vil halda pví
fram hjer, eins og jeg hef allt af gert,
að við eigum að halda fast við góðar
og gamlar venjur, en lika að vera
móttækilegir fyrir menntastraumana
utan að. Hafi nú allir peir, er stutt
hafa petta stórmál, pökk og sóma, en
hinir ópökk og óvirðing, er móti hafa
mælt. Óskum nú af heilum hug að
fyrirtækið verði landi og lyð til heilla>
og að ekki verði langt að bíða áður
járnbrautir verði lagðar um land allt.
(Heyr, bravó, heyr!)“
Þegar pingmaður hafði lokið
máli sínu varð lófapytur mikill og
húrraóp. Hafði hann, eins og peir
menn eiga að gera, talað pau ein orð,
er lágu pegjandi á vörum pjóðarinnar,
og einhver purfti að segja. Púmp—
púmp—púmp—púmp! Og gufuvjel-
in fór á stað og eimvagninn leið há-
tignarlega fram hjá mannpyrpingunni,
hraðaði smásaman ferðinni og paut
uppúrbænum. Púmp—úmp—úmp!
heyrðist í fjarska, og allur mannsöfn-
uðurinn horfði eptir lestinni. En við
heiðbjartan himininn bar langann,
dökkann reykjarhala, sem smásaman
breyddist yfir loptið, og yfir mann-
pyrpingunni sveif grátt reykjarsky.
Þeir sem ekki vissu hvað petta var
tóku fyrir vitin, en allir menntaðir
menn og allir framfaramenn drógu
andann fast og lengi og horfðu með
lifandi gleði á gufuskottið, sem bar
við Esjutindinn og liðaðist aliavega í
loptinu og tók á sig ymsar myndir,
pví loptið var hreint og fagurblátt Og
sólin skein heitt í suðaustri, peir vissu
að nú önduðu peirað sjer lopti „civil-
isationarinnar“ og að pað var fram-
faranna og menningarinnar reykjar-
skott, sem vafði sig svo tignarlega
um Esjutindinn.
En austur eptir Mosfellssveitinni
paut gufulestin: Púmp—púmp—
púmp! Og klettar og leiti, hæðir og
hólar, fjöll og fossar endurtóku allt í
kring petta stóra alheimsorð: púmp—
púmp—púmp—púmp. Það hljómaði
yfir allar sveitir, pví hver kletturinn
tók við af öðrum og uú mátti heyra að
íslenzku klettarnir gátu vel bergmál-
að framfaraóp heimsins. Allar sveit-
irnar vöknuðu af dvala eins og spáð
er í alpingistíðindum 1891. Hestarn-
ir risu upp í högunum allt í kring,
fettu hryggina og teygðu sig eins og
peir vildu hrista úr vöðvunum púsund
ára preytu. Púmp—púmp, „i dag er
ykkur frelsari fæddur“ heyrðist hest-
unurn kveða við allt í kring. Og kyr
og kindur fyltust nyju fjöri og bitu
grasið með tífalt betri list en nokkurn
tíma áður. Púmp—púmp! Það var
eins og hvlslað væri að blessuðum
skepnunum, að nú skyldu pær herða
sig að safna fitu og mjólk, pví nú
væri hægt að koma pví í verð. Púmp
—púmp! fuglarnir flugu upp af eggj-
unutn allt í kring og sungu lof peim
sem gufuna hafði skapað. En mest
var pó gleðin anðvitað hjá manneskj-
unum, pví fyrir pær var allt, pótt t.
d. hestagarmarnir hlytu að njóta góðs
af. Púmp—púmp! Þegar orðið
hljómaði putu menn og konur frá
vinnu sinni, börn og gamalmenni út
úr bæjunum í margra mílna fjarska
og upp á hæðir og hóla til að horfa á.
Það hafði verið talað svo mikið um
járnbrautina i sveitunum. Púmp—
púmp! Menn skyldu ekki orðið, en
átu pað samt eptir, og áður en dugur-
inn var liðinn var pað orðið að mál-
tæki um allar nærsveitirnar. Púmp—-
púmp! sögðu mennirnir við crfið og
konurnar við strokkinn, og börnin
ljetust vera gufuvagnar og brunuðu
áfram og sögðu: púmp—úmp! Al-
staðar komst petta orð inn. Lækjar-
bunurnar, milluhjélin, hverfisteinninn,
strokkuri nn—allt sagði: púmp—púmp
allt söng með nyju lagi. Allt gekk
með gufukrapti.
En gufuljónið prammaði másandi
Og hvæsandi .... austur eptir sveit-
unum og ljet sem pað sæi ekki neitt
af pví, sem framfór kringum pað.
„Afram — áfram — áfram — áfram!“
heyrðist peim, sem næst pví komu,
pað altaf segja. Það kom og hvarf,
en pyrlaði alstaðar kringum sig menc-
ingarinnar og framfaranna reykjar-
strokum, og pær dönsuðu par í háa-
loptinu við liugmyndir fólksins um
hinn nyja tíma og hinn nyjaheim,sem
gufuljónið átti að skapa.
Gamli Jón á Hrauni var sá eini,
sem altaf hafði haft ymugust á gufu-
ljóninu frá pví hann fyrst heyrði pess
getið. Honum heyrðist fólkið ætlast
til, að pað inni allt fyrir pað og pá
pyrfti ekkert að gera. Það var varla,
að hann fengist til að líta við á tún-
inu, pegar fólkið allt hrópaði upp:
nú kemur pað! — og hóllinn, sem
hann var að kroppa dundi við: Púmp
— púmpl Svo leit hann við hægt og
gætilega urn leið og gufuljónið óð á
bæxlunum upp með túngarðinum
hans og spytti reykjarstrokunum inn
yfir völlinn. Honum varð nokkuð
starsynt á gufuljónið og stóð hann
meðan pað fór fram hjá og hafði eng-
in orð um. Hann hafði altaf haldið
pví fram móti öllura, að pett væri bara
leikur hjá peim, sem ekkert hefðu að
vinna, til að drepa tímann, og að pað
mundu vera bændurnir, sem ættu að
fæða pennan reiðskjóta handa höfð-
ingjunum til að leika sjer á.
En heima í Reykjavík stóð allur
mannfjöldinn eins og áðurer sagt, og
horfði eptir lestinni. Þar var ekki
talað um annað en gufunnar stóra
mátt, sem hefði breytt öllu lífi jarðar-
innar nú á síðustu öld, og sem væii
afl allra peirra hluta, er gera skal.
Menn sögðu hver öðrum hvert væri
ætlunarverk járnbrauta,hvernig gufu-
vjelar væru gerðar, hvernig væri að
ferðast með járnbrautum o. s. frv., og
hvert mannsbarn reyndi að ná í eðlis-
fræði til að lesa eitthvað um gufuna
og til að purfa ekki að standa eins og
flón pegar talað væri um járnbrautir.
Það gefur að skilja, að skáldin
hafi ekki pagað pegar annað eins efni
var fyrir liöndum, ogskal nú stuttlega
skyra frá peim áhrifum, sem járnbraut-
in hafð! á bókmenntirnar. Þorsteinn
Gíslason var pá helzta skáld landsins
og kvað hann:
Upp, upp pú unga pjóð!
áfram í jötunmóð
brunaðu framfarabrautir!
Hristu af pjer kóng og klerk,
keptu fiam djörf og sterk,
hirtu’ ekki’ um hættur ogprautir,
Gullsnauða gáfnapjóð!
göfugra feðra blóð
rennur pjer enn pá í æðum.
Enn áttu mikinn mátt,
merki pitt blakti hátt
við blálopt á heiðjökla liæðum,
Ýfðust klerkar margir við kvæði petta
og risu út úr pví langar deilur, p»ví
skáldið varði auðvitað hvert orð f
kvæði sínu. En ekki er hjer rúm til
að syna allt pað, er skáldin sungu,
oví nú mynduðust heilar bókmenntir
og ny stefna og mörg ny skáld komu
fram, sem ekki höfðu áður látið til
sín heyra og var sá flokkur skálda
nefndur gufuskáld og hin nyja stefna
gufuskáldskapur. Þegar fregnin
kom til Akureyrar kvað Mattías prít-
uga járnbrautardrápu af mikilli snilli,
og pegar fregnin kom til Vesturheims
kvað Einar sálmaskáld kjarnorð og
kallmannleg vonarvess, og varð hann
>á frægur maður. Sótti hann um
styrk til alpingis til að semja járn-
brautarsögur og var pegar veitt.
Höfðu menn gengið á eptir Hannesi
með grasið í skónum, og beðið hann
að yrkja, en hann kvaðst nú frábitinu
öllu framfarabrangsi, ætlaði pó að
reyna ef Ólsen fengist til að hjálpa
sjer, en ekkert varð úr pvi. Þessi
kviðlingur kom pó fram og var eign-
aður Hannesi:
Grenjandi ter um Fión
dunandi, másandi,
brunandi, blásandi,
grenjandi gufuljón.
Þótti kviðlingur sá óviðjafnanlegt
meistarastykki. eins og hann líka er,
og gengu allir vinir skáldsins ber-
serksgang og kyldu kviðlinginn með
sleggjum og baroflum, fleygum og
forkum, innst inn í hjörtu allrar pjóð-
arinnar, en fagurfræðin fossaði og
bullaði um blöð öll og tímarit eins og
lækir í leysingum á vordegi og óðu
menn aurinn í axlir.
Daginn eptir var skyrt frá hinni
fyrstu járnbrautarlest á íslandi I öll-
um Reykjavíkurblöðunum eitthvað á
pessa leið:
„í gær fór hin fyrsta lest austur
eptir hinni nyju jáárubraut. Sam-
kvæmt hraðskeyti að austan heíirferð-
in geugið ákjósanlega, og var pað
hinn mesti skaði, að enginn porði að
fara með brautinni í petta sinn, en
vonandi er, að íslendingar komist
fljótt upp á að nota járnbrautir sinar
éins og aðrar menntaðar pjóðir. Er
nú byrjun pessi til mikillar ánægju
öllum, sem hafa stutt fyrirtækið í orði
eða verki, en líklega að svört muni
vera samvizkan hjá sumum blöðum,
sem hafa róið móti málinu öllum áruin.
Vjer leyfum oss að minna á, að blað
vort var hið eina blað, sem stutt hefur
fyrirtækið dyggilega frá byrjuri11.
Þetta var pví sem næst eins í öllum
blöðunum, en par bætti ísafold við að
,,p,au ólundar- ópverra- skúmaskots-
málgögn, Þjóðólfur og Fjallkonan11
hefðu frá upphafi reynt að koma fram
til ílls, og væri pað „samkvæmt stefnu
peirra skötuhjúa'1, en eins og vant
væri gengi allt pveröfugt við tillögur
peirra. Fjallkonan og Þjóðólfur voru
aptur sammála í pví, að ísafold hefði
allt af verið eins og „útspytt hund-
skinn11 til að reyna að spilla fyrir mál-
inu, enda væru pað „beztu meðmæli
með hverjn máli hjá öllum skynber-
andi mönnum, aðhún lagði móti pví11.
Lengra gátu pau ekki orðið samferða,
pví Fjallkonan mundi ekki eptir að
málið ætti Þjóðólfi nokkuð að pakka
og Þjóðólfur gat heldur ekki munað
að Fjallkonan hefði nokkurn tima
iagt pví liðsyrði. En nú var járn-
brautin komin hverjum sem pað var
að pakka.
Jeg hef skyrt frá afdrifum pessá
framfara-fyrirtækis öllum góðum
mönnum til hvatningar, til leiðbein-
ingar og uppörfunar öllum peim, sem
hafa fjör og áhuga, dáð og drengskap
til að vinna gagn landi og pjóð, en
sjálfum sjer frægð og heiður, til trúar-
styrkingar öllum peim, sem eru efa-
blandnir og hálfvolgir og vantrúaðir
á allt pað, er að framförum lytur.
Tímarnir líða, og margt er að vinna
og margt að hugsa. Þótt æfin sje
stutt, pá er listin löng; par sem faðir-
inn hættir tekur barnið við. Lifi feðr-
anna frægð, lifi framCkkssemi hinna
nyju tíma, lifi dáð og drengskapur
allra alda, lifi frelsi og framför, lifi
skáldskapur og fagrar listir, lifi vonin
og trúin á liið ókomna, pví skrifað
stendur:
„Fagur er dalur og fyllist skógi
og frjálsir menn pegar aldir renna11.
Húrra!
Þorsl. Gtslason,
OVIDJAFNAN-
| LEGT
TÆKIFÆRI
*
— Til þess að fá —
GOTT BLAÐ OG GÓÐAR
SÖGUBÆKUR FYRIR
LÍTIÐ VERÐ,
*
Nýir kaupendur að
8. ÁRGANGI
I LOGBERGrS
frá 1. April (eSa frá byrjun
sögunnar ,,í leiSslu“ ef þeir
vilja) fá i kaupbæti sögurnar
„1 ÖRVÆNTING",
252 bls., 25c. virSi.
„QUARITCII OFURSTI,
562 bls., 5úc. virSi
„pOKULÝÐURINN",
(þegar hún verSur full-
prentuS) um 700 bls,,
aS minnsta kosti 65c.
virSi —
ALLT pETTA fyrir
$1.50
ef borgunin fylgir pönt ninni.
*
Til dæmis um aS sögurnar eru
eigi metnar of hátt, skal
geta þess, aS „pokulýSur-
inn“ hefur nýlega veriðgef-
inn út á ensku.og er almennt
seldur á $1.25. Og þegar þess
er gætt, hversu mikið þaS
kostar aS þýSa aðra eins
bók — 700 bls. — vonum
vjer aS menn átti sig á því,
hversu mikið þaS er, sem
vjer bjóðum hjer fyrir $1.50
J.ngbcrjr Pr. Sc Publ. Co.
MANITOBA.
fjekk Fyrstu Yerðlaun (gullmeda-
líu) fyrir hveiti á malarasýningunni,
sem haldin var I Lundúnaborg 1892
og var hveiti úr öllum heiminum synt
par. En Manitoba er ekki að eins
hið bezta hveitiland í heimi, heldur er
par einnig pað bezta kvikfjárræktar-
land, sem auðið er að fá.
Manitoba er hið hontugasta
svæði fyrir útflytjendur að setjast að
í, pví bæði er par enn mikið af ótekn-
um löndum, sem fást gefins, og upp-
vaxandi blómlegir bæir, par sem gott
fyrir karla og konur að fá atvinnu.
í Manitoba eru hin miklu og
fiskisælu veiðivötn, sem aldrei bregð-
ast.
í Manitoba eru járnbrautir mikl-
ar og markaðir góðir.
í Manitoba eru ágætir frískólar
hvervetna fyrir æskulyðinn.
í bæjunum Wiunipeg, Brandon
og Selkirk og fleiri bæjum munu
vera samtals um 4000 íslendingar.
— í nylendunum: Argyle, Pipestone,
Nyja íslandi, Álptavatns, Shoal Lake,
Narrows og vesturströnd Manitoba
vatns, munu vera samtals um 4000'
rslendingar. í öðrum stöðum í fylk~
inu er ætlað að sjeu 600 íslendingar.
í Manitoba eiga pví heima um 8600
íslendingar, sem eigi munu iðrast
pess að vera pangað komnir. 1 Mani-
toba er rúm fyrir mörgum sinnum
annað eins. Auk pess eru í Norð-
vestur Tetritoriunum og British Co-
lumbia að minnsta kosti um 1400 ís-
lendingar.
íslenzkur umboðsm. ætíð reiðu-
búinn að leiðbeina ísl. innflytjendum.
Skrifið eptir nyjustu upplysing-
um, bókum, kortum, (allt ókeypis) til
Hon. THOS. GREENWAY.
Minister ef Agriculture & Immigration,.
WlNNIREG, MaNITOBA.