Lögberg - 03.03.1904, Blaðsíða 2

2
. LÖGBEKG, FIMTUDAGINN 3. MARZ 1904.
Berklaveiki/
Kftir dr. M. Halldórsson, Fark Hiver.N.D,
A.
Berklaveiki er sjákleiki, sem
leggst mjög opt bæ6i í menn og
dýr; er berklaveikin sóttnæm og
er sóttkveikjuefni bennar berkla-
bakterían, sem er svo lítill svepi>-
ur, aö aðeins er hægt að sjá hann
f sterkum sjónauka; var Robert
Koch, þýzkur fræðimaður og
læknir, fyrstur til, að sýna, að
sóttári þessi var orsök veikinnar;
var það árið 1882. Berklaveiki
getur þróast á sjerhverjum stað í
líkamannm, þangað sem berkla-
sóttárinn hefur borizt. Þegar
bezt gengur má takmarka sjúk-
dórninn á þeim stað, sem hann
korn fyrst í líkaman, en sóttárarn-
ir geta líka tímgast og aukist í
líkamanum, borist inn í vessa lík-
amans og með blóðrásinni dreifst
ót uin allan líkamann. Veikin
sækir heim menn á öllum aldri,
einkum þó unga menn fyrir innan
þrítugt. Hjá fullorðnu fólki er
veikinni hætt við að leggjast á
lungun, og er alþekkt ineö nafn-
inu brjóstveiki eða tæring. Hún ) •
getur komið s n ögg 1 ega og far
ið svo geyst, að hún á stuttum
tíma leggur sjúklinginn að velli,
eða hún getur búið um sig u m
lengri tíma unz hún gjörir vart
við sig, og svo er almennast hjá
íslendingum. Hjá börnum berast
vanalega berklarnir með b’óðrás
inni urn allan líkamann.setjast að
I taugakerfmu og orsakar heila-
bólgu, er leiðir börnin til bana á
drstuttum tíma. — Flestir þcir
sjúkdómar, sem einu nafni eru
nefndir kirtlaveiki, stafa frá berkl
um, en þó eigi ávallt. Kirtla
veiki er almennasti kvilli á fs-
lenzkum börnum bæði heima og
hjer f landi.
B.
sjaldansje; optast finnast þeir þá
f kúa- og svínakjöti, þar eð berkla-
veiki er tíðust í þessum dýrum.
f hestum og öðrum alidýrum er
veikin mjög sjaldgæf; aptur er hún
almenn hjá alifuglum.
að sól og ljós drepur sóttárana á frá taugaveiki; það sem gjörir all-
tiltölulega stuttum tíma, en þó er an mismuninn er, hversu hita-
heldur eigi þar varúð of aukið; í
mörgum stórborgum liggur sekt
viö, að hrækja á alrnanna færi.
2. M j ó 1 k þá, sem hefur í sjer
3. Sem óvanalega og sjaldgæfa j berklaveikissóttára, má gjöra ó-
sóttkveikjuuppsprettu berklaveik- ! skaðvæna með því að ,,pasteurí-
innar má nefna saur berkla-|sera“ hana—þ. e., eptir tilvísan
veikra manna, þar sem sóttárarn- j Pasteurs, hins fræga frakkneska
vísindamanns, hita hana um 78
stig Reaumurs. Mjólk sú, sem
þannig er íarið með, heldur sjer
ir geta stafað bæði frá berklasár-
um í innýflunum og sumpart frá
hráka þeim, sem hinn berklaveiki
maður hefur rennt niður, og enn j lengur, þcgar hún er látin kólna
vilsa úr berklakenndum sárum. 1 skjótt og byrgð loki, og finnst þá
C. —hversu MA VF.RJA sig gegn varla suðubragð af henni. Ung-
berklaveiki? , börn og veiklaðir menn ættu aldrei
1. Um fram allt vcrða menn, j að neyta ósoðinnar mjólkur. Al-
að gjöra hráka berklaveikra manna í varlega verður að banna berkla-
óskaðnæman eða drepa berkla- j veikum konum, aö hafa börn á
sóttárana f honum; ef þetta erjbrjósti, bæði vegna þess að það
gjört vel og rækilega, geta inenn j getur veiklað þær enn meira en
óhræddir haft sainneyti við þá og j þær áður voru og svo getur veik-
in með mjólkinni borizt til barn-
anna.
Kjöt af skepnum, sem viðdýra-
læknisrannsókn reynast eigi laus-
ar viö berklaveiki, verða menn
áður en þess er neytt annað-
tveggja aö steikja vel og vand-
hjúkrað þeim.
Þeir, sem brjóstveikir eru, og
það þó veikin sje að eins að byrja
í þeirn, mega eigi hrækja þar sem
hrákinn getur þornað og blandast
ryki t. d. á gólfið eða f vasaklút
sinn, tieldur ávallt hrækja í
hrákadall eða hrákaglas, sem þeir lega eða sjóða vel, svo aö kjötið
geta boriö á sjer og þar sem hrák-
j inn eigi þegar þornar. Eigi mega
þeir heldur renna hrákanum nið-
allt fær gráleitan lit aptur; er það
engin trygging gegn berklaveikis-
eitran að salta, þurka eða reykja
f hrákadallinum ætti ávallt j kjötið.
ur.
að vera vatn, sem blandað er
karbólsýru eða formalíni, 1 te-
skeið á móti 2 matskeiðuin af
vatni. Dagsdaglega skal hellt úr
hrákadallinum eður glasinu í sal-
3. Saurindi brjóstveikra ætti á-
vallt að blanda meö karbólvatni,
bera J?au sem fljótast úr sjúkra-
herberginu og hella f salernið
Umbúðir af berklasárum á ætíð
veikin h'agar sjer, og er það að
eins lækna meðfæri að sjá mis
muninn. Önnur teguad berkla-
veikis er lungnatæringin. Helztu
einkenni hennar er: kvefveiki
upp aptur og aptur.tíöur hósti með
uppgangi, op>t blóðblönduðum eöa
blóðspýtingi; hitaveiki; nætur-
sviti; óregla á meltingu, annað-
tveggja niðurgangur eða harðlífi.
Sárindi fyrir brjósti; blóðþroti í
augum; andardráttur tíður og
stuttur og opt sækir á sjúklinginn
andmæði. Þriðja mynd berkla-
veiki er berklaheilabólgan. í
-HVAÐAN BEKAST BEKKi.A-AR-
ARNIR I MANNINN?
Úr loptinu.úr hráka brjóst-
veikra m a n n a og með in jó I k-
i n n i úrberklaveikum kúm.
1. Einn einasti brjóstveikur
ínaður getur, ef veikin er komin
á hátt stig, á einum degi hrækt
upp meö hó)stanum svo millfón-
um skiptir af berklasóttáruin,
Þegar nú hrákinn þornar og
blandast dusti, getur hann og með
honurn aragrúi af sóttárum, sern
vanalega eigi missa sóttkveikju-
efni' sitt eða deyja þó þair nm
stund þorni og skrælni, þeyzt
lopt upp og með andrúmsloptinu
borizt inn urn nef og munn niður
í lungu manna og dýra. Aptur á
inóti er engi sóttkveikjuhætta af
lopti því, sem hinn, berklaveiki
andar frá sjer, nje heldur svita
hans nje annari útgufun.
2. Alkunnugt er, að berkla-
veiki er algeng bæði hjá kúm og
iiðrum kvikfénaði og hjá fuglum;
en til allrar hamingju eru eigi
berklasóttárar í mjólk allra berkla-
veikra kúa; jafnvel þó allmikil
ernið eða hrákinn grafinn í jörðu aö brenna. —Það má loks geta
þess, að tilraunir þær, sem áseinni
árum hafa verið gjörðar vfðsvegar
um öll lönd til þess að stemma
stigu fyrir útbreiðslu veiki þessar-
ar—sem svo er almenn, að menn
telja að sjöundi hver maður, sem
deyr, deyi einmitt af berklaveiki
— hafa hina mestu þýðingu fyrir
velvegnan manna. En mennirn-
ir geta og sett sóttkveikjuna í dýr
in; því má aldrei hafa brjóstveika
menn til þess að hirða gripi eöa
injólka kýrnar.
niður, og þvo skal síðan ílátin
vandlega úr sjóðandi vatni. Bezt
fer á að sjóða hrákadallinn í
nokkrar mínútur í vatni, sem lítið
eitt er f af matarsóda. Hafi menn
eigi þessa varasemi, getur sótt-
kveikjuefni berklaveikinnar, eins
og áður er sagt, borist til annara,
og þaraðauki ef til vill, aukið
veikina hjá sjúklingunum, sem
hrækt hafa upp úr sjer berklasótt-
árunum með því, að þeir geta
flutzt aptur inn í Iíkama þeirra.
Hrákadalla ætti hvervetna að
hafa, þar sem fleiri inenn koma
saman t. d. í kirkjum, járnbraut-;
arstöðum, skólahúsum, fundar-;
húsum o. s. frv.
þar sem eigi er hægt að nota
hrákadalla, á hver brjóstveikur
maður að hafa hrákaglas, með
málmloki.eða flösku, sem til þess
er ætluð og fást í verzlunum. I
glösum þessum skal ávallt vera
D.--ERU ALLIR MENN jAFNMÓT-
TÆKILEGIR FYRIR BERKLA-
SÓTTKVEIKJU?
Fjarri fer því. Sumumermiklu
4 þeim stööum, hættara en öðrum; þannig virðist
þeim mönnum hættast, sein ætt
sína eiga að rekja til berklaveikra
Sama er að segja um þá, sem af
einhverjum orsökum eru veiklaðir
t. a. m. af ofþreytu, af sjúkleika,
af drykkjuskap, illum aðbúnaði,
Það er glæpur, sein geng-
ur morði næst, sern brjóst-
v. e i k u r m a ð u r d r ý g i r í
hvert skipti oghann gæt-
ir eigi þessarar varúðar!
Það getur nú samt sem áður
hent jafnvel hinn varasamasta og
samvizkusamasta sjúkling, eink-
um sje hann mjögveikur, að hann
hræki á gólfið eða rúmfötin. Þess-
vegna ættu menn æfinlega að
forðast að sópa sjúkraherbergið.
Dagleg ræsting ætíi ætíð aö fara
fram með blautum sandi eða þar
berklaveiki sje f líffærunum, finn-lsem gólfið er olíuborið eða gljá-
asf berklasóttárar mjög sjaldan ílfægt, eins og ávallt er beztaðsje,
nij dkinni. En þegar aptur berkla-lætti að þurka það með blautri
\ tii.i er í júgri kýrinnar, sem optlrýju, sem síðan er soðin í vatni
niu. verða, þá fmnst opt í mjólk- jeða grafin í jörðu niður. í sjúkra-
stofunni ætti að vera eins fá hús-
gögn og framast má komast af
með og engar gólfábreiður, sem
ávallt verður komist hjá, og því
optar, sem hægt er að bera út
rúmfötin og viðra þau í sólu, því
betra er þuð. Vel verður að
sótthreinsa bæði rúmfötin og her-
bergið, sem berklaveikur maður
hefur sofið í, áður en aðrir nota
þaö. Úti við er eðlilega eigi eins
nauðsynlegt, að vera varkár, hvar
berklaveikur maður hrækir, því
karbólvatn eða formalín blanda. | eða sem búa í slæmum húsakynn-
inni og það í byrjun veikinnar
inikið af berklasóttárum, og það
þó kýrm sýnist að vera alheil-
brigð. Vilji menn vera vissir um,
að rnjólk sje laus við berklasótt-
ára, þarf iðulega að rannsaka
hana með góðum sjónauka. Berkl-
ar geta einn veginn verið í kjöti
*í berklaveikum skepnum, þó
*) I Desemberblaði ..Vínlands" ergreie
m i-erklaveiki; jeg ærla mjer þv( sð vera
w.)-y slnttorður f þetu sinn nm veiki þeesa.
M. H.
! um, þar sem hvorki er sól nje
! heilnæmt lopt, eða hafa ónóga
| fæðu og óholla, búa við óhrein-
j læti o. s. frv.
j Þar af leiðir, að það er opt á
voru valdi að koma í veg fyrir.
berklasóttnæmið, einkum með því
að gjöra allt, sem í voru valdi
stendur til þess aö styrkja líkam-
ann og að öðru leyti lifa sam-
kvæmt skynsamlegum heilbrigðis-
reglum.
E.--HVER ERU EINKENNI
BERKLAVEIKI ?
Hún kemur fyrir í þrennskonar
myndum, ög eru einkenni hennar
því mismunandi eftir því. Almenn
berklaveiki eða taugaveikiskennd
hefur öll einkenni taugaveikinnar.
Byrjar rneð sljeni, hitaveiki.tung-
an er þurr og illa útlits; opt er ó-
ráð á sjúklingnum; ákafar hita-
steypur ; augasteinninn oft rauð-
leitur og blóðbólginn. í byrjun
veikinnar er opt hósti lítill eða
enginn og engi uppgangur, aptur
sjást opt blóðdrefjar í því, sem
niður af sjúklingnum gengur. ____________
Maginn er í mestu óreglu, annað- n KinnNc/)»
hvort harðlffi eða óstöðvandi nið- i * • J >
630 Wllllam Ave.
byrjun veikinnar er opt lítil brögö
að herini; sjúklingurinn er órór
og óþolinmóður, matarlyst engin,
maginn óreglulegur. Þá kemur
alt f einu krampakast, uppsala
eða höfuðverkur. Hitaveiki
mikil, óráö og svefnmók.
Krainparnir halda áfram, og
sjúklingurinn h£gur þess á
milli eins og í dái með aug-
un hálflokuð og snúin upp
á við. Augasteinninn optast stór
og óreglulegur.—Þetta eru helztu
einkenni berklaveikinnar, en eins
og gefur að skilja eru einkennin
mjög mismunandi eptir því, hvað
skæð veikin er og á hvaða part
líkamans hún leggst. Er því eigi
til neins hjer að fara frekar út í
hversu veikin hagar sjer.
F.—MÁ BŒTA BERKI.AVEIKIS-
SJÚKLINGUM ?
Bezta meðalið til þess, að bæta
heilsu bcrklaveikissjúklinga er
hreint lopt, góður aðbún-
aður og holl og góð fæða.
Sjúklingarnir ættu að vera eins
mikið að unnt er undir berum
himni, og að minnsta kosti ætti
ætíð að vera gluggi opinn f her-
bergi því, sem berklaveikissjúkl-
ingur er i. Auðvitað veröurhann
áð vera klæddur hlýjum fötum,
hafa mikil og hlý rútnföt, svo hon-
um verði eigi kalt. Eigi má
sjúklingurinn samt hafa um of
þykk nærföt, heldur bæta við þau
eptir þörfum. Með því að klæð-
ast um of, er honum hætt við að
svitna og hann verður kulsæll.
Nú á seinni tímum hafa læknar
tekið það ráð að láta berklaveikis-
sjúklingana sofa í skúr eða tjaldi;
á öðrum stað ætla jeg ýtarlega að
lýsa þessari læknisaðferð, sem er
þess eðlis, að flestir sjúklingar
geta veitt sjer þessa læknishjálp.
Hvað matarhæfið snertir, á fæðan
að vera holi og auðmelt og þá
helzt mjólkurmatur, egg og nýtt
kjöt. Hreinlæti þurfa sjúklingar
að hafa sem mest, iðulega hafa
fataskipti og láta bera opt út
sængurfötin og viðra þau. Sjúkl-
ingurinn verður að varast að renna
niður munnvatniog hráka. Lækn-
slyf, sem geta átt viö berklaveiki,
eru aðeins þau, sem geta aukið
matarlyst hjá sjúklinginum eða
tafið fyrir veikinni með því að
styrkja líffærin og gjöra þau síður
móttækileg fyrir berklasóttárana.
Þegar kalt er og magi sjúkling-
anna leyfir, er lýsi einkar gott.—-
Að öðru leyti verður að haga með-
ferðinni á sjúklingunum eptir því
sem veikin hagar sjer og hver
helztu einkennin eru.
ERUÐ ÞÚR AD BYGGJA?
EDD Y’S úeefrukvæmi bysgingapappir er sí, bezti. Hann
er mikid sterkari og þykkari en nokkur annar (tjöru eða
bytrginga) pappír. Vindur fer ekki i gegn um hann, heldur
kulda úti og hita inni. engin ólylct aö honum, dregnr ekki
raka í sig, og spillir ensn sem hann liggur við. Hann er
mikið notaður, ekki eingöngu til að klasða hús með, heldur
einnig til að fóðra með frystihús, kælingarhús, mjólkurhús,
smjörgerðarhÚB og önnur húe, þar sem þarf jafnan hita, Og
forðast þarf raka. Skrifið agentutn vorum:
'i’EES & PEltSSE, WINNIPEG, eftir sýnishornum.
Thc E. B. Eddy Co. Ltd., Ilall.
Tees & Pcrsse, Ajrents, Winnipeg.
^c«o»ooooc»e»oo»ooooœooooo<)c
AfiD
m
AND
CANABÍAN
ÁGENCT CO.
LIMITED.
Peningar nnðir gegn veði í ríektr.Bum biijöröum, með þrogilegum
skilmálum,
Rttflsmaður: VirÖingjvrmaður:
Oeo. J. Ríaulson, S. Chrístoplierson,
195 Lombard St., Grund P. O.
WINNIPEG. MANITOBA.
& Latidtil eölu í ýmsum pörtum fylkisins með láguverð og góðumkjörum.
»1
I. M. Clpgfeern, M B
LÆKNIR OO YFIRSICTUMAbUR.
Hefir kej pt lyfj.búðma A Baldur og
hefir þvi K,Alfur umxjón A öllura meðöl-
um, sem hann luetur frá sér.
£LIZABETH ST.
BALBUI MAV.
P S —Islenzk ir túlkur við hendina
hvenær sem þörf sr-'ist..
nið-
urgangur. Það er mjög illt að
greina þessa tegund berklaveiki
Offiob-tíjíar: kl. 1.80 til 8 og 7 til 8 e,h
Trlefóm: 89,
# Vi5 búura til að eins —.
«
m
BEZTO TEGÖfíD AF HVEITL
*
*
m
w
m
m
m
m
m
Okkar „PREMIER HUNGARIAN" #
tekur öllu öðru fram, ££
Biðjið kapmanninn yðar nm það. m
Manafactnred bj tmti ^
ALEX.VNDER & LAW BROS., ♦ «
-BRANDON, Man. #
mmmmmmmmmmmmmimmmmmmmmmmmrnm
Thos. H. Johnson,
fslenakur lögfreeðingur og mála-
færslumaður.
Skrifstofa: Room 83 Canada Life
Block. suðau8tur horni Portage
Ave. & Main st.
FtanXskrift: P. O. box 1861,
Tele^n 428 Winninee Manitoha
Dr. M. HALLDORSSON,
c Rlvrev, 2KT X>
Er að hitta á hverjum viðvikndegi f
Grafton, N. D., frá ki. 6—6 e. m.
ELDID VID GA8
Ef gasleiðsla er nm götuna ðar leið-
ir félagið pípurnar að götu línunni
ókeypis Tengir gaspípar við eldastór
sem keyptar hafa verið að þvi án
þess að setje nokkuð fyrirverkið.
GA8 RANGE
ódýrar, hreinlegar, ætfð til reiðu.
Allar, tcgundir, $8.00 og þar yfir.
Komið og skoðið þær,
Tbe Wiwip^ Etéetrie Slreet Bailwaj Ce.,
uðildin
215 PORBTZGU AVBXUK.