Lögberg - 20.06.1907, Síða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 20. JÚNÍ 1907
Fyr og nú í Gnúpverja-
hreppi.
Eftir Brynjúlf Jónsson
ffrá MinnanúpiJ.
Væri þaS títt, aS aldraSir menn,
sem á efri árum dvelja á æskustöSv
um sínum, rituSu samanburS á ald-
arhætti æskuára og elliára sinna á
4>ví svæSi, sem kunnugleiki hvers
um sig nær yfir, þá gæti meS tím-
anum orSiS úr þvi mikilsverSur
f jársjóSur fyrir menningarsögu
landsins. Hjá fæstum gæti sam-
anburSurinn náS yíir vítt svæSi.
En þaS gerSi ekki svo mikiS til. Ef
margir gerSu þetta, gæti margt
smátt gert eitt stórt. RíSur meira
á, aS þaS, seni sagt er, sé áreiSan-
legt, en aS svæSiS, sem til saman-
burSar er tekiS, sé sérlega stórt.
HefSi hver íyrir sig t. a. m. hrepp-
inn sinn íyrir augum og ekki meira
þá mætti vænta þess, aS hann vissi
hvaS hann færi meS. Á hinn bóg-
inn má oftast gera ráS fyrir,aS lýs-
ing aldarháttar i einum lireppi
eigi líka aS mörgu leyti viS ná-
grannahreppana. Væri þetta títt,
—sem vonandi verSur,—þá kæmi
samanburSar lýsingar úr flestum
hreppum á nokkru tímabili.og meS
því móti fengist meS tímanum efni
í vísindalega menningarsögu.
Þeir séra Þorkell Bjarnason og
Ólafur dbrm. SigurSsson hafa nú
lagt hornsteina undir slíka bygg-
ingu. RitgerSir þeirra hafa bent
mér á, hve þýSingarmikiS þaö gæti
veriS, aS þesskonar ritgerSir kæmi
frá sem flestum mönnum, jafnvel
þó hver um sig væri ekki mjög
yfirgripsmikil. Þær mundti þa
bæta hver aSra upp.
Þes svegna hefir mér komiS i
hug aS gera tilraun til aS bera sam
an ýms atriSi i aldarhætti æskuára
minna og elliára, þar eS eg er nú
meir en hálfstjötugur, hefi alla æíi
átt heimili á sama bæ og man enn
nokkurn veginn glögt eftir mönn-
um og viSburðum frá því eg var
12 ára gamall; en þaS var áriS
1850. Svo hefi eg lika nokkra eldri
menn til aS bera mig saman viS.
Ekki ætla eg mér stærra svæSi en
hreppinn minn, Gnúpi’crjahrepp,
og verS þó að láta mér nægja aS
taka aS eins fram hiS helzta, þó
margt hljóti að verSa ótaliS, sem
telja mætti.
Helztu atriSin eru þau, sem hér
fara á eftir:
Húsakynni. Um 1850 og lengi
eftir þaS var hvert einasta hús hér
í hreppnum meS torfveggjum og
torfþaki: kirkjan auk heldur ann-
aS. En um þær mundir bygSi Jón
bóndi SigurSsson á SkriSufelli of-
urlítiS timburhús á hlaSinu þar.
ÞaS var geymsluhús; en i öSrum
enda þess var laglegt svefnher-
bergi. HúsiS var síSar, viS eig-
endaskifti, rifiS og flutt burt úr
hreppnum. — Þá voru hús hér al-
ment fremur mjó; annaS var ekki
íært vegna leka, meSan ekki þekt-
ust önnur Þök en torfþök,— Þvi
hér er rigningasamt. Flest voru
4>au gerS upp meS sperrum. — Þó
sá eg 2 eSa 3 hús gerS upp ineS
bitum og “dvergum“. Og á ein-
um bæ sá eg lambhúskofa topp-
hlaSna saman aS ofan án allra
viSa. En þetta hvorttveggja var
þá aS leggjast niSur. Á baSstoí-
um, flestum eSa öllum, var skar-
súS af borSum lögS utan á sperr-
urnar, og ílestar voru þær þiljaS-
ar innan. En “fjalagólf” var ó-
víSa nema í stofuhúsum. Á tveim
bæjum voru baSstofur á lofti og
stofuhús undir. ÞaS var kölluS
portbygging. Á 3 eSa 4 bæjuin
voru sérstök stofuhús, fremur lít-
il, þiljuS innan, en eigi máluS. Yf-
ir þeim var geymsluloft. Ekki
man eg eftir neinum þeim bæ, ab
ekki væri Þil fyrir bæjardýrum og
skemmu, viSa hka fyrir smiSju, og
á nokkrum bæjuni voru skemmur
tvær. Þilin vissu öll fram á hlaS-
iS og voru hér um bil í beinni röS.
Flestar baSstofur sneru líka stöfn-
um fram á hlaSiS. — Þó man eg
eftir 2, sem voru þvers um aS baki
annarra bæjarhúsa, eins og enn á
sér staS nyrSra og vestra. En þaS
byggingarlag var þá aS hverfa. í
fyrstu var engin baSstofa meS
stofuþili aS framan, heldur torf-
gaflhlaS meS víSri gluggatóft. Var
þar í gluggi meS 4 eSa 6 rúSum.
! Á stærri baSstofum voru einnig
; þakgluggar á hliSunum; voru þeir
minni, en stundum fleiri en einn.
.4 tveimur fátækum bæjum sá eg
skjáglugga á baSstofuhliS. ÞaS
voru hinir síSustu hér. Framan á
stofuhúsum var stafnþil, og eins
þó baSstofan væri yfir. Smámsam-
an fengu fleiri og fleiri baSstofur
stafnþil, stærri glugga og timbur-
gólf. Þær urSu rúmbetri og allar
undir súS. Einnig smá-fjölgaSi
stofum. En súSin gat aldrei orS-
ið endingargóS undir torfþökun-
um; vorti þó margskonar tilraunir
gerSar meS “tróS” milli torfs og
og súSar.
Flest útihús, svo og búr og eld-
hús vortt gerS upp á þann hátt, aS
langbönd voru lögS utan á sperr-
urnar, en utan á Þau var skógviSi
raSaS undír torfiS. Var sú upp-
gerS bæSi endingarlitil og lekasæl.
Sumstaðar var þunnum blágrýtis-
hellum raðaS utan á langböndin í
staS skógviSar. Gafst ÞaS betur.
En hæfilegar hellur voru eigi svo
auðfengnar, aS Þetta gæti orðið al-
inent. Enda var helluþakiS afar-
þungt, og því li.tt hafandi á stærri
hús. Vegna þessara örSugleika sá
engiyn sér íært að byggja hey-
hlöSu: hún mundi liafa lekiS og
spilt heyinu. Því voru heygarðar
hafðir fyrir töSur og heimahey, en
kuml viS fjárhús. ÞaS voru opn-
ar heytóftir, nokkuS háar; voru
þær fyltar af heyi og svo hlaðiS
upp af, gerður mænir og tyrft yfir.
í heygörSum var' heyintt á líkan
hátt hlaðiS í fieiri eSa færri
“stabba” og tyrft yfir.
ÞaS var ekki löngu fyrir 1890,
aS þakjárn Þektist hér fyrst. GuS-
mundur b >ndi ÞormóSsson i Ásum
bygSi hlöSu með járnþaki íyrir i
töSu sína. Tóku þá fleiri að setja j
járnþaktar smáhlöSur í staS kumla
við fjárhús. En járniS var dýrt
fyrst og útbreiddist því eigi svo
fljótt sem ella mundi. En viS land-
skjálftann 1896 varS stór stig-
breyting í þessu efni. Þá þurftu
allir í einu aS byggja sér ný bæj-
arhús, vildu hafa þau betri en hin
fyrri og allir, sem gátu, vildu hafa
þau með járnþaki. Gjafirnar juku :
þeim hug og dug og verS lækkaSi |
á járni, er í stórkaupum var keypt.
Menn sáu, að drýgra var aS hafa
fleiri hús undir sama þaki, og
breyttu margir húsaskipun í þá átt.
Þrír bygSu járnklædd timburhús,
í staS bæjarhúsa. ÞaS voru þeir
séra Valdemar Briem á Stóra-
Núpi, Gísli Einarsson í Ásum og
Einar Gestsson á Hæli. Flestir
aSrir breyttu húsum meira eba
minna, stækkuSu þau og járn-
þöktu. Gestastofur eru hér nú á
17 bæjum (af 30J og á jafnmörg-
um eru íbúSarherbergi fleiri en 1,
nokkuS víða 3 eSa 4, sumstaSar
fleiri; en flest eru þau 8. Járn-
þaktar heyhlöður fyrir töðuna eru
nú á 21 bæ, en viS fénaðarhús á
flestum eSa öllum bæjum. Enn
sem komiS er eru Þó fá penings-
hús meS járnþaki en eru að fjölga.
Járnþakin íbúSarhús eru á 3 bæj-
um og 1 aS minsta kosti í undir-
búningi. — Enn eru baðstofur á
nokkrum býlum meS torfþaki og á
1 meS moldargólfi; en þeirra dag-
ar munu bráSum taldir.
Klœðnaður. Kalla mátti, aS öll |
fataefni væru heimaúnnin á yngri
árunt mínum. Var kappsamlega
unniS aS spuna, vefnaði og prjóni
á vetrum, einkum fram aS vertíS.
PrjónuS voru öll sokkaföt, nær-
brækur og vetlingar. Önnur föt!
voru úr vaðmáli eða einskeftu.
Léreft var þá haft i skyrtukraga,
og í fóður undir ytri föt hjá sum-
um. Voru léreftskaup alment lítil
fyrst, en fóru í vöxt. Um aðra
dúka varla aS ræSa. Þá gekk fólk
jafnan léttklætt aS vinnu. : oft á
næfötum einum, þá er veður leyfði.
AnnaS sniS og einfaldara, var á
ytri klæSum þá en nú. Stuttbuxur
voru þá nýlega lagðar niSur: eg
sá þær á einum gömlum karli. í
staSinn komu langbuxpr, háar
mjög; en smámsaman urSu þær
Hkar því sem nú tíSkast. Sama
sniS var á sparibuxum og hvers-
dagsbuxum, enda urðu sparibux-
urnar venjulega að hversdagsbux-
m, er þær fyrntust. ÁS ofen voru
menn hvern dag í “úlpum”: þær
höfSu sniSlausan bol og stand-
kraga, náSu niSur á mjaSmir og
voru oftast kræktar aS framan
ineS krókapörum. Til sparibún-
ings höfSu menn fyrst aS ofan-
verSu stutttreyjur, er varla náSu
niSur á miðjan búk. En þær lögS-
ust brátt niður, og voru þá teknar
upp “mussur” mjaSmasíSar. Voru
þær eigi ólíkar því, sem “jakkar”
eru nú, og mun mega kalla l>á
framhald af mussunum. Fyrst
höfSu menn alment “pípuhatta” á
! höfSi frá bæ. En er þeir upplit-
| uSust voru þeir lækkaSir og svo
I haíSir hverndag. Bráðum komu
þó kollóttir hattar, oft gráleitir, og
1 höfuSfct urSu fjölbreyttari meS
! tímanum. FerSaregnföt voru fyrst
síShempur: víSir vaðmálsbolir,
| skósíSir, klofnir aS aftan neðan til,
hnéptir framan, en þó oft með kop-
! arpari efst; ermar viðar. HlífSu
! |>ær vel, en þóttu brátt ófagrar og
lögSust niður. Tókust þá upp svo
nefndar “kafeyjur”. Þær voru líka
1 meS ermum, en ekki eins víSar og
! höfðu belti spent um mittiS. Fylgdi
þeiin kragi, sem náði niður fyrir
: beltiS og var aftast áfastur þeim
í um háismáliS. Þær þóttu tilkomu-
miklar útlits. Þó hafa þær nú
horfiS fyrir útlendum regnfötum. í
Um kvenna búning skal þess
| getið, að fyrrum höfðu þær ekki
“lifstykki” né “bol”, sem nú tíðk-
ast, heldttr upphlut, sem festur var
; ofan viS pilsið (var upphlutur
þessj, hafSi föst hlýru, sem lágu
yfir axlirnar svo ekki þurfti aS |
lierða um sig. Að íraman var
hann reimaður saman meS stíin-
aSri reirn, er dregin var í lykkjur
á börmunum. Þær lykkjur voru
kallaðar “millur” og voru oftast
úr kopar, stundum þó úr tini, en
úr silfri á spari-upphlutum hinna
efnaSri. Reimin var fest viS efstu
milluna eða neðstu, en hafSi á
fremri endanum millunál, til aS
draga reintina gegn um augun á
millunum ,og var hún jafnan úr
saina efni og þær. BorSar voru á
börmunum, fyrir aítan millurnar,
sinn á hvorum, og á bakinu voru
3 borðar: voru tveir beygSir út aS |
hlýrunum, en miðborSinn var
beinn. Þeir voru oftast kniplaSir.
Þó voru gullvirs-borðar á sumum j
spari-upphlutum. AS öSru leyti
var ytri búningur kvenna líkur því
sem liann er enn. — Sokkabönd
vorti þá oíin á fæti sér, oft fallega
röndótt. Þau voru breiS, og svo
löng, að þeim var 3- eSa 4-vafiS
um fótinn og endanum svo brugS-
ið undir. Var vafið því breitt, og
þurfti ekki aS vera allfast til aS
halda sokkunum uppi. Nú eru
þau orðin fágæt. Hefir kvenfólk
tíðast teygjtibönd, er í búðum fást.
Eru þau góS meðan “teygjan”!
helzt í þeim, en þaS er sjaldan
lengi. Sumar hnýta “strimlum”
um fæturna.
Sparibúningur kvenna var þá, er
eg man fyrst, alment orSinn peysu-
búningur, hér unt bil eins og hann
er enn: pils, peysa, svunta og
húfa meS skúf og silfurhólk. Þó
var peysan þá oftast prjónuS og
þéttar fellingar neSan á henni aS
aftan. BæBi bandiS og prjóniS á
peysunni og húfunni va r vandað
sent bezt. Svo átti og flest kven-
fólk hátíSabúning, og var hann
iiokkuS mismunandi. Fyrst, er eg
man, sá eg fáeinar gamlar kontir
í hemptim, sem áSur höfSu veriS
alntennar. Þær voru skósíðar, aS-
sniðnar ofan til og breiðir flos-
borðar á börmunum niSur í gegn.
Þeint fylgdu lausakragar unt háls-
inn, aS lögun eigi ólíkir pípukrög-
um presta, en miklu minni. Efni
þeirra var oft eigi annað en hatt-
barS, fóSraS meS klæSi á bæði
borS. E11 svo var btldvírsrós ó
efra borðinu. Á höfSinu var hvít-
ur faldur, ]/2 al. langur og l/\ al.
breiSur framan, en mjókkaSi niS-
ur í “legg”. BeygSist leggurinn
aftur á bak fyrst, en svo myndaSi
faldurinn háan boga fram á enn-
ið. Það var kalIaS “skaut”. I
staS hempunnar höfðu yngri kon-
ur samfellu — nokkurs konar pils
meS útsaum eða borSalegging um
aS neSan alt um kring — og
skrauttreyju meS baldvírttSum
IxtrSum á börmum og í kring um
hálsinn og 3 borðuni á bakinu, líkt
löguSum og á upphlutnum. Fald-
ur og kragi var eins og meS hentp-
unni. Um mittið var belti meS
silfurpörum og kúlumynduSum
silfurhnappi aS framan. Þau voru
alsett silfurdoppum með víravirki
eSa annari viShöfn! Þó voru sum
aS eins baldviruS. Fáeinar konur
sá eg, er höfSu “danskan búning”
á hátíSum. ÞaS var eins konar
kjóll, kallaSur “frakki”, viðhafn-
arlaus, og meS vaðmálsbelti unt
mittið. líigi fylgdi kragi né fald-
ur, en höfuðbúningurinn var ann-
aShvort gjörð um höfuSiS úr
svörtu flaueli, eða “danski hattur-
inn”, sem einna helzt má líkja viS
liatta frelsishers-kvennanna, og
var þó næstum ljótari. Kring um
1860 var “nýi skautbúningurinn”
tekinn upp, eftir fyrirsögn SigtirS-
ar málara Guðmundssonar, er
“stúderað” hafSi fornbúninga.
Helzt hann alment enn, og þarf
ekki aS lýsa honum. Hann þykir
fagur, en æriS dýr fátæku fólki.
Því eru sumir nú Iiættir aS hafa
sérstakan hátíSabúning:.
RúmfatnaSur var aS mestu
heima unninn. ÞaS voru tvær |
rekkjuvoðir og brekán yfir, en
koddi undir höfSi. á flestum bæj-
um var undirsæng i bjónarúmi,
flest öianur voru heyrúm. Þó
fjölguSu sængurrúmin smátt og
smátt á efnaheimilum og útlendir
dúkar fóru aS tíðkast í sængur- og
koddaver. Nú er bæði undir- og
yfirsæng í flesttun rúmum og lín-
voSir í viShafnarrúmum. Brekán
er nú liætt að vefa. en “salúns”-
ábreiSur tíðkast nú í staðinn.
Þá er lumdaprjón tók aS leggj-
ast niSur, hurfu prjónaföt aS
mesttt unt hríð. Nú tíSkast prjóna-
nærföt aftur, og er það prjónavél-
tun að Þakka.
um að þakka. Talsvert láta menn I
nú vinna i tóvinnuvélum og mikiS j
er keypt af útlendum fataefnum.
SkófatnaSur var eingöngu úr ís-1
lenzku skinni fyrruni: kvenskór og '
spariskór allir úr sauðskinni, en
hversdagsskór karlmanna úr leSri.
Hverndag er þaS enn eins alment.
En til mannfunda hafa nú flestir
stígvélaskó, og vatnsstígvél til
hinna lengri ferSa á sumrin, en
margir hafa enn á vetrum skinn-
sokka úr islenzku skínni.
fFranth.J
—Eimrciðin,
dómari í hæsta rétti, sem er land-
stjóri meðan Ix>rd Grey er í Eng-
landi. Þá eru þar líka ágætar
myndir af nýlendufundinum á
Englandi, þó einkum af Laurier
og Botha. Til að'sýna mótsetning-
arnar, sent bezt, er þar mynd af
hinum tignarlega Búastjórnarfor-
manni, sem nú er i siðum frakka
meS silki liatt,, Þegar hann var
hershöfSingi i striðinu. Þá var
liann í óbreyttum þykkunt her-
mannafötum út á heiSi. Ein rnynd-
in sýnir hóp af fólki á torgi í
London þegar veriS er aS halda
fund undir beru lofti. Slíkur ara-
grúi andlita er þess verSur að sjá
hann. Fleiri myndir mætti nefna
svo sem: Vor á Mount Royal,
New York dýragarSurinn, veiði-
mannsskýliS, CambridgeróSrar-
kapparnir, Dr. Torr^> hinn frægi
prédikari, kvenfrelsiskonurnar og
lögreglan í London, HungursneiS-
in i Kina og ný brú í London. í
Kvenfólksdálkinum er mynd af
Mrs. Charles Fitzpalrick og auk
þess greinar tim nýjustu tisku
meS myndum og hollráS og bend-
ingar fyrir hvert heimili. Nyjustu
fregnir sagðar, og rnargar góSar
skritlur o. s. frv.
Thos. H. Johnson,
Islenzkur lögfr»Cing,ur ©g mHla-
færalumaCur.
Skriístofa:— Room SS Canada Llf*
Block, suCaustur horni Portag.
aTenue og Main at,
Ctanáskrlft:—p. o. Box 1S«4.
Telefön: 423. Winnipeg, Man,
Hannesson & White
lögfræöingar og málafærzlumenn.
Skrifstofa:
ROOM 12 Bankof. HamiltoD Chamb.
Telephone «716
Dr. ©. Bjornson,
c Offjce 650 WILLIAM AVE. TEL. *9
{ Opfice-tímar: 1.30 til 3 og 7 til S e, h.
) House 6io -McDermot Ave. Tel. .300
Þakklát móðir.
Mrs. V. Cheoret, St. Beniot,
Que., skrifar svo sem hér segir:
“Það er meS dýpsta þakklæti að
eg sezt niður aS skrifa og láta yður
vita hvaS Baby’s Own Tablets
hafa gert fyrir barnið mitt. Þegar
eg fór aS gefa honum töflurnar
þá var hann svo rnagur og tærSur
aS hann var ekkert nema beina-
grindin. Meltingin var slæm, og
hann hafði teppu og grét dag og
nótt. Eg fékk mér öskju af Baby’s
Own tablets og strax í byrjun
gerðu þær honum gott. Hann melti
betur fæStina, hafði reglulegar
hægSir, svaf reglulega, hætti aS
gráta og fór aS fitna. Eg fékk mér
aSra öskju og mér er ánægja aS
því aS segja, aS áSur en búiS var
úr henni var hann orSinn alfrísk-
ur, og er nú feitur og sællegur
drengur. Eg hefi alt af öskju
nteS töflum í, viS hendina og ræS
öðrum mæSrum að gera hiS
sama.” Þetta er gott sýnishorn
hinna rnörg hundruS bréfa, sem
berast frá öllum héruSum Cauada
og lofa Baby’s Own Táblets. Töfl-
urnar lækna alla minniháttar
barnasjúkdóma og eru alveg ó-
skaðlegar, því í þeim er ekki
niinsta ögn af svefnlyfjum eða
deyfandi efnum. Seldar hjá ölltun
lyfsölum, eða sendar meS pósti, á
25C. askjan frá The Dr. Williants
Medicine Co., Brockville Ont.
The Red River Loan & LanJ
Co. hefir lóöir til sölu í öllum
pörtum bæjarins.
Ef þér ætliö aö byggja eC5a
viljiö kaupa lóöir til aö græöa á
þairn, þá finniö oss aö máli; vér
getum gefiö yöur beztu skilmála.
Einnig höfum vér til sölu ágæt-
ar bújarðir í Manitoba og viðar.
TI)B Red
River Loan
& Land Co.
Thos. Guiuan, foi*seti fél.
Phone 3735.
293 Market St.
WINNIPEG.
| Dr. B. J. Brandson. $
Office: 6jo Willlam ave. Tel, 89
J HOURS :?3 to 4 i!|? to 8 P.M.
Residence : 810 McDertnot .ve. Tel 4300
WINNIPEG, MANlUj
I. M. CleghofD, M Ð
lælutlr og j'flrsetnmaSur.
Heflr keypt lyfjabúCina á. Baldur, og
heflr þvt íjftlfur umsjftn ft öllum meC-
ulum, sem hann lwtur frá sér.
Ellzabeth St.,
BALDUR, . SIAX.
P.S.—Islenzkur tölkur vi6 hendina
hventer sem þörf gerlst.
A. S. Bardal
12 1 NENA STREET,
selur líkkistur og annast
um útfarir. Allur útbún-
aCur sá bezti. Ennfrem-
ur selur hann allskonar
minnisvarCa og legsteina
Teleplxone 3o6
M, Paulson.
selur
Giftingaleyflsbréf
rnfTTmniiin—1111
| DREWRY’S
| REDWOOD
LACER
Gæöabjór. — Ómengaöur
og hollur.

g Biöjiö kaupmanninn yöar
8 um hann.
Myndablað
í Júníhefti “Canadian Pictoral”
er fjölbreyttara efni og myndir,
en nokkru sinni áSur. Framan á
kápunni er ntynd af minnisvarða,
sem reistur var í minningu um
Lord Strathcona og þá, sem féllu
í stríSinu 1 Suður-Afriku, og af-
hjúpaður var í Montreal 24. Maí.
ÞaS er einkar falleg mytKl og
minnisvarSinn mun standa um ald-
ttr og æfi meS helztu minnismerkj-
um þessa lands. Sá, sem mest er
umrætt um núna hér í Canada er
Hon. Charles Fitzpatrick, æSsti
KAUPID
BORGID
Logberg
Píanó og Orgel
enn óviðjafnanlee. Dezta teeund-
in Eem fæst í Canada. Seld með
afborgunum.
Einkaútsala:
THE WINNIPEG PIANO & ORGAN CO.
295 Portage ave.
MILLENERY.
Vor- og sumarhattar af nýjustu gerB fyr-
ir 93.SO og þar yfir.
Strútsfjaðrir hreinsaðar, litaðar og liðað-
ar.
Gamlir hattar endurnýjaðir og skreyttir
fyrir mjög lágt verð.
COMMONWEALTH BLOCK,
524 MAIN ST.
iHnnib e1 ftii t
— þvf »ð —;
EÖÖU’SBUQOÍDQ m IRTlTlÍr
Liuuy u uyyyiA|y neldur húeunum heitumr og vftrnarkulda. Skrifið eftir sýnishom-
um og verðgkrft til
TEES & PERSSE, LIR-
áOBSTB, WINNIPEG.