Lögberg - 18.02.1909, Blaðsíða 3

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 18. FEBRÚAR 1909.
i Eigiö ekki á hættu aöj
skemma smjöriö
W með því að nota ódýrt innflutt salt
f sem verið er að selja hér vestur M
■
um alt.
Wind»or
SALT

'KOSTAR E K K E R T MEIRA
heldur en þetta óhreina salt.
SmjörgerSarmemFí Canada, sem
t verðlaun hafa fengið, hafa jafnan
haldið fast við, Windsor salt, Það
W er öldungis hreint-og ekkert nema tfi
V salt. Ekkert salt jafnast á við Jjj
það. Biðjið um það.
ik—
sínum x Magna Charta. Þá gerSu
barónar uppreisn gegn konungi, en
í þeim svifum dó Jóhann. VerSur
þá Hinrik III. konungur (1216—
1272J. Hann lofar aö haga sér
samkvæmt Magna Charta, en geng
>uir fljótlega á heit sín. Barónar
halda fast í sín réttindi og verð-
ur úr styrjöld: Konungur höndum
tekinn. Forsprakki aöalsmanna,
Simon frá Montfort, glæsilegasta
þjóöhetja, lætur boöa til þings í
Lundúnum, er ræöa átti ríkismál,
og boöar til þingsins, ekki einung-
is preláta og baróna, heldur einnig
lulltrúa fyrir óæöri stéttirnar.
Þetta þing kom saman í Lundún-
im 28. Jan. 1265. Telja því marg-
ir þenna dag fæöingardag parla-
mentisins. Þetta Símonarþing var
skammætt, því að Hinrík kóngur
losnaöi úr varðhaldi og var þá öllu
riftað, er Símon hafði gera látiö.
Konumgur tók upp aftur hinar
eldri ráðssamkomur. Svo gekk
fram í lok þrettándu aldar. Þá var
konungur oröinn Játvarður hinn
fyrsti. Hann átti i megnum ófriöi
við Frakka og Skota. Sá ófriður
kostaöi of fjár. Átti konungur því
oft fjárbónarerindi við baróna. En
þeir reyndust i meira lagi naumir
á fé. Samkvæmt Magna Charta
hefði konungur nú átt að kalla sam
an venjulegt Great Council og fá
samþykki þess til auikaskattálögu.
En vísast hefir hann eigi treyst auð
sveipni barónanna — sjálfsagt líka
fundist nóg um völd þeirra, kviðið
_____ j því að þeir yrðu sér ofjarlar, og
• því kosið að fá andvægi við þá.
Bretar eiga sér enga stjórnar- j Nokkuð er það, að hann auk bar-
skrá eða grundvallarlög í venju- j óna og preláta—hins gamla Mikla-
legri merkingu þeirra orða. Aðrar ráðs — boðar ennfremur á þing:
bjóBir gtta bent á sína stjórnarskrá 1 2 R,'Wara fri 1,ver)u Srciíiáscm
"svarta á hvitn” - i feldri heild t ‘ (ah'"> °g ,2 b°rgara f” IO° na,‘
greindum bæjum og byour prelat-
þenna og þenna dag fengum við um ag jaka meg ser a þing óæðri
stjómarskrána þá arna”! Svo er klerka. Þetta þing kom saman ár-
ei fyrir Bretum. Stjórnarskipan ið 1295. Br það hið fyrsta reglu-
þeirra má líkja við mikið og vold- ^eSa parlament á Bretlandi.
. . , .. , r •* Nokkru síðar ("1297J kom út kon-
oxgt tre, sem groðursett hefir verið , ,. ' „ , ,
ungsbref, svonefnd Jatvarðarski'a
endur fyrir longu og verið að vaxa rEdwards chartaj. Þar var verk
og dafna hægt og bítandi öld eftir svjg 0g vald þingsins ákveðið svo
öld, unz það nú gnæfir við himin meðal annars, að framvegis n*gi
og ber langt af öllum öðrum sams- engan skatt leggja á nema Með
konar trjám, að fegurð, traustleika famÞykki þingsins, “því að skattar
, , koma mður a alþjoð og eiga þvi að
og hverskonar pryðx. hijóta samþykki alþjóðar eða full-
Nokkuð greinir á um, hve nær trúa hennar“. Auk fjárveitingar-
tré þetta hið mikla hafi verið gróð- valdsins var þinginu leyft að láta
ursett. Bretar halda fram árinu UPP‘ álit sitt um aöra löggJöf °S
senda konungi bænarskrár um hia
Brezka Parlamentið.
Það er hyggja mín að mörgmn
Islendingi muni nokkur forvitni á
að kynnast dálítið brezka parix-
mentinu, vafalaust einhverri vold-
ugt1! tu og merkustu samkomu, cr.
getur um víða veröld. En með þ' i
að básinn, sem mér er markaðu,- í
Eimreiðinni, er enginn geimur,
verður mér ókleift að grefha til
verulegrar hlítar frá þessu póli-
tíska djásni Breta. Verð eg að
láta mér nægja að tína nokkur
fróðleiksatriði undan og ofan af úr
sögu parlamentisins og mun síðan
reyna að gefa mönnum nokkra hug
mynd um nútíðargervi þess.
varð til Magna , . , . , „ ...
t-. . .. °g þessi efm. — Það reyndist svo,
("Frelsiskráin er ^ £tti ag herða, ag oægri klerkar
arsteininn undir stjórnarskipun
Jóhann átti í erjum við
smm.
1215. Það ár
Charta libertatum
miklaj kend við Jóhann konung höfðu enga ágirnd á -þingsetu og
hinn landlausa — af Norðmanna- hurfu þeir brátt úr sögunni. Eft.r
kyni. Telja Bretar liana hyrning- j urSui Þá 1 Þiuginu prelátar og bar-
1 ónar amnrsvegar, en riddarar og
borgarar hins vegar. Undir mið-
1 erjttm við hilc a]dar skiljast þessar tvær
lenda menn, hugðist mundi kúga stéttir í House of Lords fEfri mál-
þá til auðsveipni við sig í hvívetna.! stofanj og House of Commons
En lendir menn létu hvergi sinn fNeðri málstofanj
hlut. Varð konungur loks að kaupa j ;ÞaS hefir haft eigi litiö aS segja
sér frið af þeim með því að skrifa í stjórnmálum Englands, að ridd-
undir Magna Charta. Þar sem arar og borgarar urðu saman í
lendir menn áttu aðalþáttinn i deild- Ridararnir, fulltrúar bænd-
frelsisskrá þessari, er ekki að því anna’ voru oft °S tiSum menu af
„ . „ , . .., , . aðalsættum, yngri bræður sjálfra
, , lavarðanna, og attu mikið undir
krok a ymsar lundir, trygðu sér sér. Þetta 0hí því> aíS á mini þing.
margskonar einkaréttindi. En að- j stéttanna á Bretlandi varð aldrei
alatriðin alþýðu í hag voru þessi: dÍdP staðfest, sem raun varð á viða
Engan frjálsan mann mátti hneppa | a me&iniandi álfumnar. Þetta hef-
í varöhald, eigi heldur ganga S! ir F.™" ,8'ra s,uWa' " ,t>vi- »»
& neðri malstofan ætið matti sin nuk-
eigmr manna, nema samkvæmt ils. Ef í neðri málstofunni hefðu
löguim og að domi undan gengnum, verið bændur einir og borgaralýð-
eigi heldur leggja sekt á menn ur, er ekki sýnna, en sama hefði
nema eftir dómi. Ennfremur var orSiíS UPPÍ a teningnum á Englandi
konungi meinaö að leggja auka- og annarsstaðar í álfunni: lægrí
skatt á nema með samþykki “Mikla
ráðs” fGreat CouncilJ. En til
þess ráðs skyldi konungur kveðja
preláta alla og æðri aðalsmenn,
livern einstakan með sérstöku bréfi
(hvritý. Þeir, er á þann hátt voru
stéttunum smámsaman
völd.
horfið öll
Næstu 300—400 árin á konungs-
valdið og parlamentið í sífeldu þófi
alveg eins og tveir sóui að toga í
snæri. Stundum veitir öðrum bet-
ur, stundum hinum. Á stundum
til ráðs kvaddir af konungi, voru , virða konungarnir þingiö alveg að
nefndir Pairs eða Peers (\k\a.r:6a.r) 1 vettugi, skeyta engum fornurn lof-
orðum, krefja skatta að þinginu
fornspurðu o. s. frv. En parlament-
ið tók jafnan slík gjörræði af kon-
unga hendi harla óstint upp og and
mælti þeim af miklum móð. Á hinn
bóginn var það jafnan fúst til skatt
og heimildin til setu í Miklaráði
gekk í erfðir til karlkyns fruim-
burðar.
Jóhann landlausi lét skömmu sið
ar páfann leysa sig frá loforðum
álögu, ef konungar sneru sér til
þess i þeim erindum. Með þessari
aðferð fékk parlamentið því til veg
ar snúið smátt og smátt, að kon-
ungar hættu. að ganga fram hjá
því. Skattálöguréttuir þess varð
þannig trygður og helgaður af
venjunni.
Parlamentið fór nú úr þessu að
færa sig upp á skaftið. Það not-
aði hvert færi, er gafst til þess að
auka völd sin — og færin urðu
mörg. Brezku miðaldakonungarn-
ir áttu mjög í styrjöldum og þurftu
þvi á miklu fé að halda; voru líka
I sællifisseggir og skrautgjarnir
j nautnamenn i hvivetna. Reyndist
I nú hér sem oftar, að fjárkröggurn-
1 ar mýkja manninn og rýra mót-
! stöðuþróttinn og kjarkinn. Parla-
mentið seldi jafnan skattálögusam-
þykki sitt við nýjum og nýjum í-
vilnunmn sér í hag. Óx nú vegur
þingsins allmjög, einkum meðan
i rósturnar milli hvítu og rauðu ‘rós
! arinnar’ voru sem mestar. Það
fékk því framgengt, að flestöll lög
j voru borin upp í þinginu, fyrst í
neðri deild, og að konungum var
meinað að breyta lögum þeim, er
frá þinginu komu, en urðu að gera
eitt af tvennu, samþykkja þau í
heild sinni eða hafna þeim alger-
| lega. Neðri málstofan fór loks
fram á, að mega gera ábyrgð gild-
andi á hendur ráðgjöfum konungs
og hafa hönd í bagga með, hverja
1 konungur kysi sér til ráðuneytis.
Hið fyrra lét konumgur eftir þing-
tnu, en ráðgjafa sina vildi konung-
ur fá að velja eftir eigin geðþótta
I — en ekki annara.
, Svona er komið sögunni, er sið-
bótin berst til Bretlands. Hún tyll-
ir aftur undir I^xnungsvaldið. Á-
hrif hennar urðu dálitið á annan
veg á Bretl. en annarsstaðar t.d. á
Þýzkalandi. Þar var aðallega bar
ist fyrir trúfrelsi. En á Bretlandi
snýst þaráttan að mestu um að los-
ast undan yfirráðum páfa, og inn í
baráttuna kemst þjóðlegur sjálf-
stæðisandi. Konungur fþá Hinrik
VIII.J var i broddi fylkingar í
þeirri baráttu og ávann sér með
þvi lýðhylli. Kaþólskan varð að
lúta í lægra haldi, Eignir kaþólsku
kirkjunnar runnu mest allar til
krúnunnar. Hér var ekki um smá-
ræði að tefla. Kirkjueignirnar
voru 1-5. hluti allra jarðeigna
landsins og tekjumar af þeir þrisv-
ar sinnum meiri en venjulegar árs-
tekjur krúnunnar. Öll þessi auð-
æfi, er krúnan festi hér hönd á,
Uirðu til þess, að konungur þurfti
nú ekki nærri eins að vera upp á
fjárveitingar og skattálögur parla-
mentisins kominn. Hér við bættist,
að skoðun manna í þá daga var
að kirkjan væri miklu æðri stofnun
en ríkið. Og er konungur nú var
orðinn einvaldur yfirmaður kirkj-
unnar — hinnar æðri stofnunar, lá
nærri að telja það ósvinnu mestu,
a'ð parlamentið færi að skerða vald
hans í ríkinu — hinni óæðri stofn-
■uin. Þessum skoðunum var haldið
óspart á lofti af höfðingjum kirkj-
unnar — og létu þær vel í eyrum
konunganna, sem inærri má geta.
Þeir fóru að gefa þinginu minni
gaum, en fóru þó eigi alveg á bak
við það, meðan Túdorsættin sat að
völdum.
En árið 1603 hefjast Stúartarnir
til valda á Bretlandi. Var þess þá
eigi langt að bíða, að til skarar
skriði með konungsvaldinu og þing
iti.ui. Um þetta leyti var einveldiö
að ryðja^sér til rúms í nágranna-
löndunum, á Spáni fFilippus II), á
Frakklandi fLúðvik XIV.J, á
Þýzkalandi ("Karl V.J. Stúartamir
vildu eigi minni menn vera, en
frændur þeirra á meginlandinu, og
vildu fyrir hvern mun koma á ein-
veldi. En þar var manni að mæta,
er parlanVentið var fyrir.
Bardaginn milli konungsvaldsins
og þingsins hefst þegar á dögi^n
Jakobs I., verður blóðugri á dög-
um Karls I. Á fyrstu ríkisstjórn-
arárum sínum ("1629J staðfestir
hann svonefnda Petition of Rights,
allfrjálsa réttarbót, neyddur til
þess af fjárkröggum. En skömmu
seinna rauf hann þing,og reyndi nú
að stjórna landinu sem einvaldur
konungur. Þá hefst fyrir alvöru
hi ðblóðuga innan lands stríð milli
þings og konungs. Mun flestum
kunnug sú viðureign. Karl I. var
drepinn 1649 — Bretland varð lýð-
1 veldi undir stjórn Cromwells — í
] 11 ár. En þá — 1660 — setjast
Stúartarnir aftur á veldisstól.
I Hefst þá baráttan á ný, og linnir
eigi fyr en 1688, er Bretar gerðu
! stjórnarbylting—Jakob II. var rek-
inn af stóli, en Óraníu-Vilhjálmur
kvaddur til konungdóms. Þessi
málalok urðu hinn glæsilegasti sig-
ur fyrir þing og þjóð, — sigur, sem
Bretar enn í dag, súpa rjómann af.
, 1 sama fund fer einveldið sigrihrós
andi um nxeginland Norðurálfu og
þingin á meginlandinu verða að
lúta algerlega í lægra haldi fyrir !
konungsvaldinu! En þá er einveld
inu varpað fyrir ofurborð af Bret-
um, réttindi parlamentisins viður- ;
; kend og trygð svo traustlega, sem
verða má! Englendingar eru og
! hreyknir af stjórnarbyltingunni
l 1688 — ekki sízt fyrir það, að hún
kostaði ekki nokkurn blóðdropa.
Um leið ogkÓraníu-Vilhjálmur
var til konungs tekinn, er gefin út
. hin 4. stjórnarbót — Bill of Rights,
mikilvægasta sporið, sem enn hafði
stigið 'verið, í áttina til þingbund-
innar stjórnar. Er nú þungamiðja
löggjafar og stjórnar lögð í hendur
parlamentisins, fullveldi þess í lög-
gjafarmálum og fjárveitingum við-
urkent. Aðal frumkvöðull þessa
nýnxælis, Edward Coke, þingmað-
ur, fer þessum orðum um vald
parlamentisins: “Parlamentinu er
enginn hlutur ómögulegur nema
eitt: það getur ekki gert karlmann
að kvenmanni.” Þessi orð sýna
ljóslega, hversu mikið var lagt í
1 Bill of Rights.
I Síðan 1689 hafa Bretar haldið
hraðfara og beina leið eftir þing-
ræðisbrautinni, þingræðishugmynd-
irnar orðið æ skýrari. Stundum
hafa þó orðið torfærur á leiðinni,
svo sem á 18. öld ofanverðri. Gíf-
urlegar mútur af konungsvaldsins
hálfu voru þá rétt búnar að eyði-
leggja vald og virðingu parlament-
isins. — Það, sem flýtt hefir fyrir
ferðinni inn á þingræðislandið, er í
stuttu máli þetta: I fyrsta lagi; á
öndverðri 18. öld hefst Hannóver-
ættin til valda. Tveir fyrstu kon-
ungar af þeirri ætt voru með öllu ó-
kunnugir á Englandi—skildu einu
sinni ekki málið. Þeir gátu því
engin áhrif haft á stjórnina, en fálu
ráðgjöfum sínum að fara með öll
völd. Einn þessara ráðgjafa, Ro-
bert Walpole, var mesta mikilmenni
og stuðlaði mjög að því að auka
vald ráðuneytisins og þingsins.
Enda varð George II. eitt sinn að
orði; “Ráðuneytið, en ekki eg, er
konungur í þessu landi”, orð, sem
lýsa betur en annað, hvert stefndi.
í öðru lagi kemur til greina hin
mikla sjálfstjórn, sem komin var á
í allri héraðastjórn út um landið,
Parlamentið skipuðu að mestu
menn, sem heima í sveitunum voru
vanir orðnir sjálfstjórn. Þessir
menn báru rneð sér sjálfstæðisanda
inn í þingið. — í þriðja lagi, að all-
an tímann frá 1689—1832 var rneiri
hluti þings og stjórnirnar á einu
máli. Auðvitað voru það stjórn-
imar, sem trygðu sér meirihlutann
með stórkostlegum múturn, en ekki
meiri hlutinn er réði hverjir sátu í
stjórn. En svona var það. stjórn
og meiri hluti voru jafnan á sama
máli. Þetta ól upp hjá þjóðinni þá
skoðun, að svona ætti það að vera—
samræmi milli stjórnar og rneiri-
hluta.
Á árunum 1834—1841 þreytir
þingræðið seinustu glímuna, sum-
part við konungsvaldið, sumpart
við sjálfa stjórnina —og ber sigur
úr býtum. Vilhjálmur konungur
IV. var óánægður með Melbournes
ráðuneytið og veik þvi frá, þótt
j meiri hluti neðri deildar fylgdi því
! að málum. Hann felur svo Robert
Peel að mynda nýtt ráðuneyti. En
Peel fær engu áorkað vegna mót-
| spyrnu neðri deildar. Hann rýfur
þingið. Nýjar kosningar fara fram.
! Peel verður í minni hluta. Þá gefst
hann upp. Konungur neyðist til að
snúa sér til Melbournes á ný. Áð-
ur en varði kemst Melbournes-
ráðuneytið í minnihluta i neðri
deild, en situr eigi að síður, með
því að andstæðingar voru eigi við
því búnir að taka við stjórnartaum-
unum. Svo gengur nokkur ár.
Ráðuneytið bíður hvern ósigurinn
á fætur öðrum í þinginiL Árið 1841,
í Maímánuði, varð ráðuneytið
hroðalega ofurliði borið við at-
kvæðagreiðslu í neðri deild. Eigi
að síður sýndi það ekkert ferðasniff
á sér. Þá var það, að Robert Peel
bar fram vantraustsyfirlýsing, þess
efnis, “að seta ráðuneytis, sem eigi
hefði traust neðri deildar, væri á
móti anda brezkrar stjómarskipun-
ar”. Þessi vantraustsyfirlýsing var
samþykt. Ráðuneytið rauf þingið,
beið ósigur við kosningar og varð
að láta af völdum. Síðan hefir
meiri hluti neðri málstofunnar skap
að öll brezk ráðuneyti “i sinni
mynd og líkingu”. Engri stjórn
hefir til hugar komið að sitja'í
trássi við meirihlutann. Síðan 1868
hafa stjórnir á Bretlandi einusinni
ekki beðið eftir vantraustsyfirlýs-
ingu á sjálfu þinginu, heldur farið
frá völdum strax, er kosningar
gengu þeim á móti. Er sú regla
þannig helguð orðin af venjunni í
sjálfu ættlandi þingræðisins.*
Endurbætur og rýmkanir á kosn-
ingarétti — 1832, 1867 og 1884 —
hafa loks lagt þjóðræðisgrundvöll
undir þingræðið. (’MeiraJ.
og að guð hefði alla tíð verið sér
og sínum alt i öllu. Valdimar sál.
var 53 ára að aldri. Hann lætur
eftir sig konu og 4 tx>rn. Þau
hjón voru 13 ár í hjónabandi og
varð 6 barna auðið. Jarðarförin
fór frarn 11. s. mán. að viðstödd-
um prestimnm, séra H. B. Thor-
grimsen, er þar hélt velviðeigandi
ræðu. Sömuleiðis mörgu fólki.
DÁNARFREGN.
Mánudaginn 7. Desember sið-
astl. andaðist að heimili sínu við
Hallson, N. D., bóndinn Valdimar
Gislason. Banameinið var krabbi
í maganum. Þjáningar þær, er
þessum voðalega sjúkdómi hljóta
að hafa verið samfara, bar hann
með þolinmæði og tók rólegur
hinni siðustu þraut. Hann var
með réttu ráði frani i andlátið og
sagði hin siðustu orð við vini sítia
að hann nú fyndi vel að hann væri
undir áhrifum guðlegrar náðar,
ÞAKKLÆTI.
Eg undirrituð vil ekki láta hjá-
líða, að þakka af alhug Öllurn þeim
er á einn eða annan hátt hjálpuðu
mér og liðsintu í sjúkdómi manns-
ins mins, Valdimars heitins Gísla-
sonar. Eg fann hlýleik og um-
hygilj11 vina minna og nágrantia
anda að mér úr hverri átt, ekki að
eins í orði, heldur líka í virkileik
og framkvætndum og allri þeirri
aðstoð er eg þurfti á að halda. —
Innilegasta hknttöku fann eg þó
frá húsi hr. Péturs Hanssonar.
Hann og kona hans, dóttir og.
tengdasonur, voru öll svo góð að
koma iðulega heim til min til þess
að lilynna að sjúklingnum og ann-
ast um þarfir hans. Þau skiftit
þessari líknarstarfsemi með sér. og
voru alt af jafnfús á að ómaka sig
til þess að vaka á nóttunni. Þessi
kærleiksríka framkoma þeirra og
hinna annara, gerði mér sorgina
léttari og ástvinamissinn bærilegri.
Öllu þessu heiðraða fólki er eg
af hjarta þakklát fyrir alla þess
hjálpsemi, fyrirhöfn og gjafir i
sambandi við sorgarathöfnina, og
óska að það mætti njóta eins hlý-
legrar hluttekningar ef sjúkdómar
og sorg kynnu að að bera. Guð
blessi það og alla þá, er þannig
stjórnast af Krists anda.
Ern Stina Nicolina V. Gislason.
Allar myndir, sem teknar eru á myndastofu Willson’s eru ábyrgstar e?a
peningunum skilað aftur.
WILLSON’S STUDIO,
EFTIRMENN
NEW YORK STUDIO-
iALSIMI 1919. 576 MAIN ST., WINNIPEG-
DUFFIMCO.
LIMITEÐ
Handmyndavélar, 1
MYNDAVELAR og alt, sem aö
myndagjörö lýtur hverju nafni
em nefnist. — Skrifiö eftir verö-
'jsta.
DUFFIN & CO., LTD., 472 Main St., Winnipesr.
NeíniöLögberg,
S.
Tlin (’i'iiti'iil Coali- Wooil co.
Stœrstxi snxásöhikolaverzlun í Vestur-Canada.
Beztu kol og viöur. Fljót afgreiösla og ábyrgst aö menn veröi
ánægðir.—Harökol og linkol. — Tanxarac. Pine og Poplar sagaö o?
höggviö.—Vér höfum nægar birgöir fyrirliggjandi. Nóg handa
gömlum og nýjum viöskifíavinum.
TALSÍMI 585 D. D, WOOD,
ráösmaöur
5S
- <
= r x
n ^ C
‘ ~
T W £
= o 2
. O 'L a
Ri O
3“ 2 5 X
o
2- ►
s
o- z.

O
>

hvaö sé í öörum bjúgum, þegar þér vitiö meö vissu
hvaö er í Tomato bjúgunum hans Fraser. Vér er-
um ekkert hræddir viö aö láta ykkur sjá tilbúning þeirra. Biöjiö matvörusalann um þau eöa
857 William Ave. Talsíini (»4s
WINMFEG
Verið ekki að geta til
m ekkert hræddir viö aö láta ykkur sjá t
D. W. FRASER,
pkUÐ þér ánægöir meö þvottinn yöar. Ef svo er ekki.
þá skulum vér sækja hann til yöar og ábyrgjast aö
þér veröiö ánægöir meö hann. »V. NELSON, eigandi.
TALSÍMI 1440. Fullkomnar vélar. Fljót skil 74 76 AIKINS ST.
Þvotturinn sóktur og skilaö. ^ ér vonnm^t eftii xiöskiftnm )öar.
The Standard Laundry Co
W. NELSON. eiaandi.