Lögberg - 14.08.1913, Qupperneq 2

LÖGBERGr, FIMTUDAGINN .14. Ágúst 1913.
Til heimskautafarans
VILHJÁLMS STEFÁNSSONAR. .
Flutt í samsæti, sem félagið „íslendingur" í Victoria, B. C., hélt honum á „Balmoral
Hotel'* þar í borginni, þann 19. Júní 1913.
I.
Á fyrri öldum fóru viða um heim
þeir frændur vorir — norsku Víkingarnir,
í frama leit og til að safna seim’, —
því sveinar þeir ei voru hræðslu-gjarnir. -—
Þjeir fundu' og bygðu glæsta Garðars-ey
og Grænland — þessa miklu jökla-arotning.
Þeir fundu Vínland — frumskóganna-mey,
sem faðminn breiddi’ á.móti þeim með lotning.
Sem Víkingamir fyrrum ferðast þú
um fjarlæg höf og lítt-kunn eyði-löndin,
þars Eskimóar einir hafa bú,
og öfug menning nær ei til með böndin.
Og að því leyti al-einn stendur þú
af íslendingum, nú á þessum dögum,
því að fara í Viking voga fáir nú;
sá voði eigi hentar mönnum rögum.
ÞJú áður fórst í Austurveg, — sem Þór,
og árin sex í J/ötunheimum dvaldir;
þú hræddist ei þó hættan væri stór;
þau hreysti-verk þín lifa’ í margar aldir. —
Þ|ú afkomendur íslendinga fanst,
sem eitt sinn bygðu kaldar Grænlands-strendur?
Að rannsókn þinni allri vel þú vanst,
og víst þvi ertu enn þá norður sendur.
Sá maður þarf að hafa dug og dáð,
sem dvelur lengi’ á vegum heimskautanna;
hann þarf að hafa und hverju rif! ráð,
og reynslu-þekking, bæði mikla’ og sanna. —
Þar kúrir vetur kjöltu sumars i,
með króknað vorið fótum sinum undir,
en yfir höfði úlfgrátt hríðar-ský,
og ís og snjó um höf og fjöll og grundir.
Þú aflað hefir þér nú frama’ og fjár,
og Fróni jafnt, sem Vesturheimi, sóma,
Samt fram og upp enn flest þín liggja ár,
svo frægðin þín mun lengi standa' i blóma.
— Á ættjörð þina aldrei dul þú dróst, ,
og djarfur aldrei nafni þínu breyttir; ,
þú yfir miklu manndómsgildi bjóst,
ei minsta gatim þú hégómanum veittir.
Þjeir fá þig vildu á fræðimanna-þing
í flestum helztu Norðurálfu-borgum;
og í Róm og London ræða þín var slyng
um rannsókn þína á Norðurheimsskauts-torgum,
Þér hrósað var og virðing mikil sýnd
af vitrum, lærðum, frægum, góðum mönnum;
já, á fundum þessum frægðin þín var krýnd
af fyrirliðum visindanna sönnum.
Þú knerri þinum, “Karluk”, stjórnir æ
sem kappar vorir gnoðum sínum forðum:
með allri snild — um ógnum-*þrunginn sæ —,
með anda, mund og hjarta’ í réttum skorðum. —
Þfú varast megir voða-fantinn þann,
sem veldur einatt tjóni’ í norður-höfum,
og yfirvinna enginn ráð til fann,
svo enn hann býr um menn i votum gröfum.
Vér óskum þér til heilla’ á hættu-för
um hrikalegan norður-enda jarðar;
þitt aldrei bili íslenzkt þrek og fjör,
og þú al-heill komizt heim, — sem mestu varðar.
— Sem Víkingar þú vinnur langan dag
í visindanna þarfir, landi góði,
og starf þitt verði öllum heimi’ i hag,
en heitið þitt æ geymt í sögu’ og ljóði!
/. Asgeir J. Lindal.
II.
Landnáms hetjan hrausta
við heilsum þér í Ijóði,
því tengdur okkur ertu
með íslands sona blóði.
Þinn heiður sífelt hækkað
hefir, að allra dómi,
og við það jafnframt vaxið
vorrar þjóðar sómi.
Við heilsum ljúft með ljóði
Leifi vorum unga.
I heimskauts landa leitir
leggur engin gunga.
Það má með sanni segja
að sá er hetju maki,
sem stendur engum öðrum
tslending að baki.
tslands hetjur hraustar
holsárar oft vörðust,
móti ofur efli
einliða þær börðust.
Eldur eftir lifir,
i þeim brertdu kolum
og gullkorn ennþá glóa
i gömlum þjóðar molum.
Þ|að þarf kraft í köglum,
að koma úr sólar löndum,
og leggja upp í útlegð,
á vztu heimsskauts ströndum,
við náttúru öfl og ógnir
ærustu að heyja
þar hraustir að eins hjara
en hinir bráðum deyja.
Það þarf Egils orku
í þá ferð að leggja.
að mæta hörku hriðum
um hánótt utan veggja,
þar undir frosnum fótum
er fjölda alda klaki,
svo langt sem augað eygir
með ekkert skjól að baki.
Leifs þér fylgi lukka
að lyfta Grettis taki,
vorar helgu vættir
vel þér standi að baki.
Frægðar roða reistu,
úr rústum þúsund ára
með Héðins þrótt og þori
en þrautseigjuna hans Kára.
Við kveðjum þig kæri landi
kom þú heill til baka,
með vorum veiku kröftum
vel þér skulum taka.
Heimtan þá úr belju
í hlýjum vina ranni
við syngjum lof í Ijóði
lúnum ferðamanni.
Einar Brynjólfsson.
Þá er á enda þetta gildi,
þakkir sé þeim er voru með.
Sigur er vis þeim heyir hildi
þá hamingjan er máttar tréð.
Með sóma rikum sæmdar gest,
að sitja hér var unan mest.
Nú verðum skilja vinir góðir
vonin er rik í huga þekk,
að aftur komi okkar bróðir
Endir skemtiskrárinnar.
úr ferð sem góðan enda fékk
og sigri hrósandi sannleikann
segi af ferðum sinum hann.
Farðu nú sæll og ljúf þig leiði
lukkan um gjörvöll æfi stig.
Fótspor þin ávalt guð vor greiði,
gæfan og þrekið styrki þig.
Hugprýðin stóra veitir von
Vilhjálmur—landi—Stefánsson.
S. Mvrdal.
Um Ijósstofnun á
Islandi.
Eft.r Magnús Júlíusson lœknir.
ÍJ. JÚni 1911 var merkisdagur í
sögu íslenzkrar þjóðar, og hefir
vafalaust hver Islendingur, sem
ann framförum og viðgangi lands
og þjóðar, fagnað af heilum hug
yfir því framfaraspori, sem þá var
stigið. Framfarasporið lá ekki í
því, að við þá .öðluðumst nokkuð
nýtt — þær stofnanir, sem þá var
safnað i eina heild, voru allar
áður til —, heldur einmitt af þvi,
að þá var hinum æðri mentastofn-
unum vorum safnað í einn há-
skóla. Þetta sýndi svo mikinn og
lofsverðan áhuga á að hlynna' að
mentastofnunum vorum ; það sýndi
þroskastig þjóðarinnar; það sýndi,
að hún skilur, að mentastofnanirn-
ar eru skilyrðið fyrir öllum fram-
förum og að vegurinn til frelsis
og sjálfstæðis liggur um þær.
Háskólinn er enn ekki nema
2 ára, og það er því ekki við að
búast, að honum sé hægt aö jafna
við erlendar stofnanir með sama
nafni. Hann er hvorki fjölskrúð-
ugur að kenslugreinum né heldur
að útbúnaði í þeim greinum. sem
kendar eru, eins og þær. En við
skulum vona, að þjóðin sjái sóma
sinn i, að hlynna að honum og
fullkomna hann og stækka, eftir
þvi sem föng eru á og þörf gerist.
Eg ætla hér ekki að reyna að
tdja upp alla þá annntarka, sem
a honum eru, og þó eg einungis
snúi mér að læknisfræðisdeildinni
einni, þá er þar nóga annmarka
að finna, Eg vil aðeins stuttlega
benrla á nokkra þá helztu. Að
bókasafni deildarinnar sé allmikið
ábótayant þarf vist ekki að fjöl-
yrða um, og ekki er um auðugri
garð að gresja, þegar litið er á
önnur söfn, sem þessari deild ættu
að fylgja, eins og t. d. söfnin í
lífeðlisfræði, liffærafræði, sjúk-
dómafræði, réttarlæknisfræði o. fl.
Deildina vantar ennfremur tilfinn-
anlega — eða svo var það fvrir
þrem árum — viðunanlega lik-
skurðársttofu og kenslustofu og
rannsóknarstofu í gerlafræði, sem
er alveg nauðsynleg. Deildin á
heldur ekki mikið úrvel af kenslu
áhöldum. og lengi mættí halda
áfram enn.
Ætlunarverk og takmark lækna-
skólans hefir til þessa verið, að
útvega landinu hæfa lækna, og það
hlýtur það líka að verða framvegis.
Vísindaleg stofnun getur deildin
aldrei orðið, til þess vantar okkur
staklega siðari árin, og má fyrst
og fremst þakka það þeim ágætu
kenslukröftum, sem skólinn hefir
haft á að skipa.
Eitt af aðalskilyrðunum fyrir að
fá lækna, sem séu starfi sinu
fvllilega vaxnir, er gott sjúkrahús.
Þjað vill nú hvorki betur eða ver
tií en að landið á alls ekki neina
sjúkrahúsmynd, þó undarlegt megi
virðast. En það vill líka svo heppi-
lega til, að aðrir hafa gert gustuk
á okkur í þessu efni, svo að fyrst
um sinn erum við sloppnir yfir
það sker. En það er ekki nóg að
hafa lækna og sjúkrahús, til þess
að geta veitt sjúklingum þá Iækn-
ishjálp, sem þeir kunna að þurfa.
Það,er ekki nóg að geta hjálpað
þeim einhvern veginn, þeir verða
að eiga kost á að geta fengið þá
beztu læknishjálp, sem hægt er að
veita með læknisáhöldum nútim-
ans. Við verðum að eiga þau
áhöld, sem nauðsynleg eru og
læknislistin ekki lengur getur án
verið. En einnig i þesstt efni er
okkur mjög ábótavant, því miður
alt of mikið! Þ|að er víst teljandi,
sem landið á af stærri læknisáhöld-
um, sem fram hafa komið síðasta
of tilfinnanlega öll tæki, bæði söfn, "aratug. Eg ætla ekki að reyna að
áhöld, vinnustofur og siðast, en telja upp hvað okkur vantar, eða
ekki sizt, peninga. En þrátt fyrir hvað af því við þyrftum að Já.
alla bresti og annmarka, og rækt- ■ Eg ætla aðeins að benda á eina sér-
arleysi þings og þjóðar við þessa staka Iæknisaðferð fog þau áhöld,
nauðsynlegtt stofnun landsins, þá sem þar til heyraj, sem fram hef-
hefir landið samt fengið þaðan ir komið á þessum síðasta áratug
marga duglega og nýta lækna, sé.r- |og kalla má að ekkert menningar-
land nú getur án verið. Eg á við
þær lækningar, sem eg vil kalla
einu nafni Ijóslœkningar eða geisla-
Ixkningar.
Þegar eg tala um ljósstofnun,
þá á eg við stofnun, sem hefir þessi
áhöld: 1. Röntgenáhöld til lækn-
inga og rannsókna. 2. Finsens
ljósáhöld. 3. Kvarslampa. 4.
Radium, Thóríum, Mesóthóríum
og önntir geislaefni.
Síðasta liðinn getum við undir
eins strykað út, af þvi að radium
og önnur geislaefni eru of dýr og
of litið revnd til þess, að landið
geti leyft sér að gera tilraunir með
þau, sérstaklega þar sem aðrar
ljóslækninga-áðferðir að nokkru
leyti geta gert sama gagn. Að eg
ætla ljósstofunni að hafa áhöld til
rannsókna með Röntgengeislum,
kemur til af því, að allur útbúnað-
ttr er sá sami, hvort sem á að
brúka geislana til rannsókna eða
lækninga; mismunurínn liggur í
lömpunum, sem notaðir eru. Eg
álit líka, að í svo litlu landi, ]>ar
sem ekki er þör’f á morgum af
þessum áhöldum, ]>á liggi það i
hlutarins eðli, að þau séu öll á ein-
um stað, bæöi af því, að þau i eðli
sínu heyra saman, og ekki sízt
vegna þess, að kostnaðilrinn á þann
liátt verður tilfinnanlega minni en
hann ella mundi verða. Hins
vegar álít eg, að það væri skamm-
sýni að setja upp nokkuð af þeim,
t. d. röritgensáhöld til rannsókna,
eins og í ráði ntun vera, án þess að
setja hin áhöldin upp um leið. þar
'sem það þó eru áhöld, sem landið
ekki til lengdar getur án verið, og
þau, eins og síðar mun sýnt fram
á, ekki auka kostnaðinn að neinum
verulegum mun. En ef á að bæta
þeirn við seinna, þá munu þau —
af skiljanlegum ástæðum — verða
miklu dýrari tiltölulega.
I Danmörku, þar sem öllum
lækna- og heilbrigðismálum er
mjög vel fyrir komið, eru einnig
þessar læknis-aðferðir mikið not-
aðar. Er það auðvitað mikið því
að þakka, að einn af aðalforgöngu-
mönnunttm á þessu sviði, Finsen,
vann hér hið stóra afreksverk lífs
sins, að finna þá lækningar-aðferð,
sem við liann er kend. Röntgen-
áhöld eru til á hverju sjúkrahúsi,
og það er ekki reist svo lítið sjúkra-
húskrili, að ekki fylgi þvi Röntgen-
áhöld. Þau eru álitin, og það með
réttu, einhver hin nauðsynlegustu
áhöld, sem sjúkrahús þarf að hafa,
ef það nokkurn veginn á að full-
nægja kröfum timans. Þjessi áhöld
eru svo nauðsynleg og þýðingar-
mikil, bæði fyrir læktti og
sjúkling, að það er næstum því
skömm, að við. ekki skttlum vera
búnir að fá þau fyrir löngu. Ljós-
lækningar eru svo merkilegar og
svo mikil framför i læknislistinni,
ekki sizt vegna þess, að þær eru
oft sú bezta og stundum jafnvel
sú eina verulega hjálp, sem hægt
er að veita við nokkrum hættuleg-
ustu illkynjuðu sjúkdómum, sem
til eru, að ekkert land eða þjóðfé-
lag má án Jæirra vera; sizt allra
íslendingar, sem eiga svo erfitt að-
stöðu rr^eð alt, sem þeir þurfa að
sækja til annara landa. Við þurf-
um að eiga ljósstofnun, líkt eins
og gerist hjá öðrum þjóöum, þar
sem hægt er að gera þær ljósrann-
sóknir og veita þær ljóslækningar,
sem mest eru tíðkaðar og reynsla
er fengin fyrir.
Þegar um eitthvert nýtt fyrir-
tæki er að ræða, þá eru þa'ð tvö
atriði, sem menn verða að gera sér
ljós, áður en i það er ráðist, og
þau eru: 1. gagnið, eða þörfin,
og 2. kostnaðurinn. Eg vil nú
athuga þessi tvö atriði og skýra
þau, eftir því sem föng eru á.
1. Þörfin.
Hvað er þörf? Lfvenær er þörf
á þessari læknishjálp? Hver sjúk-
lingur þarf læknishjálpar, og ef
hann ekki á neinn annan hátt get-
ur fengið eins góða hjálp í bráð
og lengd eins og með þessari
læknis-aðferð, þá þarf hann henn-
ar. Ef nú þessir sjúklingar eru
svo margir, að þeir eru byrði fyrir
þjóðfélagið, eða sjúkdómur þeirra
þess eðlis, að þeir eru hættulegir
fyrir það, þá verður þjóðfélagið
að sjá þeim fyrir þeirri læknis-
hjálp, sem völ er á. Eru þá þeir
sjúkdómar, sem hér koma til
greina, svo algengir, að ástæða sé
fvrir landið að skerast i leikinn,
eða eru þeir hættulegir fyrir þjóð-
félagið Bæði eru sumir þeirra
mjög algengir og aðrir beinlinis
hættulegir, því eg kalla þá sjúk-
dóma hættulega, sem eru sóttnæm-
ir óg geta gert sjúklingana að aum-
ingjurn eða orðið þeim að fjör-(
lesti. Ekki sizt þar sem sumir
þeirra, eins og t. d. berklar, eru
hættulegir á fleiri en einn hátt.
Hvaða. sjúkdómar koma þá hér
helzt til greina Fyrst og fremst
húðsjúkdómar, lika æxli og kirtla-
bólgur og margir fleiri, eins og
menn munu fá að sjá. Hvað eru
þá þessir sjúkdómar algengir á
íslandi? Það er erfitt að segja
með nokkurri vissu. Læknaskýrsl-
urnar sýna okkur ekki, hvaða sjúk-
dómar koma fyrir á landinu, að
undanteknum landfarsóttum, held-
ur einungis krankfeldnina. Ekki
einu sinni sjúkrahúsin gefa neina
skýrslu yfir þá sjúkdóma, sem þar
koma til meðferðar. Dánarvott-
orð eru alls ekki til, svo lika sú
hjálparlind bregst. En þar sem
þeir sjúkdómar, sem hér er um
að ræða, eru hér um bil jafn-tiðir
eða sjaldgæfir í öllum löndum, þá
er hægt að fara nokkuð nærri um,
hvað tíðir þeir muni vera á ís-
landi. Landlæknir Guðm. Björns-
son, sem er allra manna kunnug-
astur heilbrigðisástandinu á land-
inu, þar sem hann bæði var hér-
aðslæknir um lengri tíma í fjöl-
mennasta héraði landsins og þá
líka hafði mikla aðsókn úr öllum
héruðum, og eins siðan hann varð
landlæknir, hefir haft nóg tæki-
færi og líka gert sér mikið far um
a yfirreiðum sinum um landið, að
kynna sér heilbrigðisástandið, hef-
ir sýnt mér þá góðvild, að gefa
mér allar þær upplýsingar, sem
honum hefir verið unt, og vil eg
nota tækifærið til að færa honum
mínar beztu þakkir fyrir þessa
hjálp.
Að mörgu leyti merkilegasti
cjúkdómurinn af öllum þeim, sem
hér koma til greina, er vafalaust
berklar í húðinni flupus vulgarisj.
Það var einmitt við þessum sjúk-
dómi, að Finses fann sína ljós-
lækninga-aðferð, og varð hann
forgöngumaðurinn að þeirri bar-
áttu, sem nú er tekin upp i öllum
löndum gegn honum, og hafa víða
í Evrópu verið reist sérstök sjúkra-
hæli fyrir þessa sjúklinga (eins og
t. d. i Vfnarborg, Hamborg og við-
ar, ljósstofnun Finsens í Kaup-
mannahöfn o. s. frv.J og er aðal-
lænkinga-aðferðin í þessurn sjúkra-
hælum aðferð Finsens. Auk þess
eru auðvitað líka til hjálpar not-
að bæði Röntgen-geislar, radíum,
skurðlækningar o. fl.
Árið 1899 reyndi Finsen að
telja saman sjúklinga'í Danmörku
með húðberkla. Hann skrifaði
prestum og bað þá um skýrslu um
þá sjúklir.ga, sem væru í hverju
prestakalli. Undirtektirnar voru
mjög góðar, og hann fékk svar frá
hér um bil öllum prestunum; og
þó þessar skýrslur hvergi nærri
sýndu þá réttu tölu, þá máiti þó
ganga að því vísu, að sú tala, sem
fram kæmi á þennan hátt, væri sú
lægsta tala, sem orðið gæti. Nið-
urstaðan varð sú, að i Danmörku
væri 1300 -sjúkl., eða j4°/oo af
fólksfjöldanum. Síðan hefir ekki
verið reynt aftur að telja þessa
sjúklinga saman, en eftir þeirri
reynslu, sem fengin er við Ijós-
stofnunina, þá er að áliti yfirlækn-
isins þar þessi tala sú allra lægsta,
sem hugsast getur, og sennilega er
hún aftof lág. Um sama leyti
reyndi þýzkur , læknir /NeisserJ
að ná tölu á þessum sjúkl. í
Schlesíu á Þýzkalandi. Hann
skrifaði læknum. Undirtektirnar
voru miklu lakari en hjá prestun-
um, en eftir þeim skýrslum, sem
honum bárust, taldist honum svo
til. að tala þeirra væri um 950,
eða ]A°/oo. Að áliti landlæknis
er þessi sjúkdómur hvergi nærri
eins algengur á fslandi og i Dan-
mörku, en þar sem berklar í öðr-
um liffærum, t. d. lungum, eru
víst jafn-tíðir i báðum löndunum,
þá getur munurinn varla verið
mjög mikill. Eg geri mig því
varla sekan í neinum ýkjum, þó
eg geri ráð fyrir, að hann sé helm-
ingi sjaldgæfari en í Danmörku,
eða jafn-tíður og í Schlesíu. Það
ættu þá að vera yfid 20 sjúkl. á
landinu með þessa veiki.
Annað atriði í þessu efni, sem
ekki er siður fróðlegt, er, hvað
margir sjúklingar með þessa veiki
hafa verið sendir til útlanda til
lækninga og hvað það hefir kost-
að. Eg geri ráð fyrir, að sjúkling-
ar hafi ekki verið sendir til ann-
ara landa en Danmerkur, og eg
hef hjá yfirlækninum á ljósstofn-
un Finsens í Khöfn fengið leyfi til
að skrifa upp úr bókum stofnun-
arinnar, hvað margir íslendingar
hafa verið þar til lækninga og
hvað ])að hafi kostað. Þ|essi út-
dráttur litur svona út:
Fyr en 1906 hef eg ekki getað
fundið neinn fslending. Síðan
hafa 6 íslendingar leitað læknis-
hjálpar á stofnuninni. Læknis-
hjálpin fyrir þessa sjúklinga hefir
numið á ári með verukostnaði:
Árið 1906:..........Kr. 241 00
— 1907:............— 1418 80
— 1908:............— 1840 67
— 1909:............— 843 60
— 1910:............— 298 20
— 1911:............— 966 20
— 1912:............— 1537 65
AIIs nemur þetta a pessum 7 ár-
um 7146,12 krónum eða 1020,87
kr. á ári að meðaltatt.
Af þessum sjúklingum hafði
einn ekki húðberkla, heldur annan
og saklausan húðsjúkdóm, og
hafði heldúr ekki vistarstað á
stofnuninni. Hinir allir höfðu
húðberkla. Af þeim dó einn á
stofnuninni eftir nokkra mánúði.
annar kom fyrst í lok ársins sem
leið /Des. ’i2j. Kostnaðurinn
fyrir þessa þrjá sjúklinga er alls
kr. 481,95 aur. Hitt, eða kr.
6664,17, kemur þá á þrjá sjúkl.,
og af þeim hefir einn verið 2 síð-
ustu árin og annar allan timann
(j árj, þessir sjúklingar báðir
hafa engan veginn að staðaldri
verið á stofnuninni, heldur oft ver-
J
ið í burtu um lengri tíma, jafnvel
heima á íslandi. Og loks hefir
einn verið í 6 ár, en haft ókeypis
læknishjálp og vist á stofnuninni
síðan 1909, og hefir allan þann
tíma verið á stofnunmm. Það
er alls ekki svo lítil hjálp, sem
sjúklingurinn ]iannig hefir þegið.
ef öll sú læknishjálp væri færð til
bókar, sem hann hefir notið á
þessum þrem árum, og þar við
bætist ókeypis vistarvera allan tím-
ans. Þau er auðvitað ágætt og
einkar hagfelt og fyrirhafnarlitið.
að fá alt ókeypis; en hitt er annað
mál, hvað lengi íslendingar geta
verið þektir fyrir að þiggja slikt
að gjöf. Og þessi gjöf er því
eftirtektaverðari, þar sem annars
ekki er hægt að fá ókeypis læknis-
hjálp eða veru á stofnuninni, ekki
einu sinni fyrir Dani sjálfa. í
Danmörku eru nefnilega bæjar- og
sveitafélög skyldug til að styrkja
þá sjúklinga á ljósstofnunina, sem
ekki geta kostað sig af eigin efn-
um, án þess að sá styrkur verði
skoðaður sem fátækrastyrkur.
Enginn þessara þriggja síðast-
töldu sjúkl. er enn albata, svo að
þetta ár eru fjórir af ísl. sjúkl. á
stofnuninni, allir um skemri eða
lengri tíma; einn að vísu ókeypis.
En hvar eru þá hinir 16, sem til
eru á landinu? Þieir fá að hirða
sig sjálfir eins og bezt gengur, eru
öðrum stórhættulegir, þjóðfélaginu
til byrði og sjálfir nærri eins
aumkunarverðir og holdsveikling-
ar, ef þeim ekki er hjálpað til að
leita lækninga, og sú lækning, sem
þeir þurfa og oftast er sú beztá.
og oft sú eina mögulega, er einmitt
ljóslækning.
Sama og um berkla í húðinni
má líka segja um berkla i slim-
himnum, þar sem hægt er að koma
þessum áhöldum að. En það er
ekki einungis þessi tegund af
berklum í húðinni, sem hægt er að
lækna á þennan hátt; einnig marg-
ir aðrir berklasjúkdómar bæði í og
undir húðinni, t. d. grunnar ígerð-
ir, sár og fistlar, kirtlabólgur,
jafnvel beinátur í beinum, sem
liggja nærri húðinni, geta batnað
og læknast að fullu með þessum
læknisaðferðum.
Annar flokkur af næmum sjúk-
dómum, sem vafalaust eru mjög
algengir á íslandi, eru húðsjúk-
dómar orsakaðir af ýmsum svepp-
tegundum. Þegar menn vita að
kartneglur ætíð koma af svepp,
sem vex í nöglinni, þá geta menn
gert sér í hugarlund, hvað þessir
sjúkdómar eru algengir. Margir af
þeim húðsjúkdómum, sem ganga
undir nafninu krefða, eru lika
vafalaust af þessum uppruna.
En einnig við krefðu af öðrum
uppruna hafa ljóslækningar reynst
mæta vel. Einkum riata þær gef-
ist vel við gömlum tilfellum, sem
aðrar lækningaaðferðir gefast
verst við og oft bregðast fullkom-
lega. Hér má lika nefna marga
aöra algenga húðsjúkdóma, eins og
t. d. vörtur, þykni í örvef /keloidj.
psoriasis og marga fleiri, sem
geislalækningar hafa reynst vel við
Ennfremur margir húðkvillar, sém
valda kláða, því það er eins með
Röntgengeisla og radíum, að þeir
verka deyfandi á húðina. Þeir
deyfa ekki einungis verki, heldur
lika allar aðrar óeðhlegar tilfinn-
ingar í húðinni. Af sömu ástæð-
um hafa Röntgengeislar líka
reynst ágætlega i mörgum tilfellum
við taugaverkjum, t. d. í andliti
/trigeminusnevralgij og ristli o.
fl. Þjessir síðasttöldu sjúkdómar
eru oft mjög kveljandi fyrir sjúkl..
og að lækna þá, þó ekki sé nema í
bili, er eitt af allra þakklátustu
verkum læknisfræðinnar.
Enn má hér telja stóran flokk
mjög algengra sjúkdóma, þar sem
ljóslækningar hafa reynst að vera
stór framför, og oft sú eina mögu-
lega læknisaðferð. Þessir sjúk-
dómar eru æxli í æðakerfinu. Hér
teljast til valbrá, móðurmerki, út-
vikkun á smáu æðunum í húðinni,
freknur o. fl. Þessir sjúkdómar
eru alþektir, enda svo algengir, að
segja má, að hver maður hafi
eitthvað af þeim; og allir vita.
hvað þeir geta verið til mikilla'
lýta, einkum ef þeir sitja í andliti
— og þar eru þær langalgengastar
— eða á höndum. \ lang-flestum
tilfellum eru þær saklausar, en við
og við koma þó fyrir tilfelli af ill-
kynjuðum æxlum /sarkómumj,
setn hafa byrjað t. d. í göm]u móð-
urmerki eða freknu.
Enn er eftir annar stór flokkur
sjúkdóma, þar sem ljóslækningar
og einkum eða eingöngu af þeim,
sem'hér köma til greina — með
þvi að lækningar meo radíum og
öðrum geislaefnum. enn ekki eru
hugsanlegar vegna dýrleikans._—
Röntgengeislar hafa reynst a‘ð
koma að haldi, þegar öll önnur ráð
þrutu. Þ^ssir sjúkdómar eru æxli.
og fyrst og fremst illkynjuð æxli.
Röntgengeislar hafa ekki aðeins
reynst að geta læknað til fulls
krabbamein i húðinni, sem ekki
hafa verið búin að grípa um of
um sig, heldur lika að geta bætt
til muna tilveruna fyrir þeim
sjúklingum, sem ekki áttu sér
neina batavon, bæði með því að
æxlin hafa rýrnað, jafnvel horfið,
og sérstaklega með þvi, að verk-
irnir hafa minkað eða horfið með1
öllu, um stund að minsta kosti.
Þetta á ekki aðeins við æxli í
húðinni, heldur lika við æxli í slím-
himnum, í kirtlum eða á stöðum,
sem liggja enn dýpra, t. d. inn-
ýflum. Sérstaklega hafa Rönt-
gengeislar — eins og lika radíum
— reynst vel við sarkónum, sem
eru öllu illkynjaðri en krabbamein,
en sýnilega að öðru jöfnu enn
móttækilegri fyrir þessa lækningar-
aðferð. Einnig á góðkynjuð æxli
verka þessir geislar, en þó aðal-
lega með því að lina verki.
Við mörgum fleiri sjúkdómum
/hafa þessar læknisa'öterSír verið
reyndar, eins og t. d. við ýmsum
blóðsjúkdómum og kvensjúkdóm-
um, mörgum tegundum af liða-
veiki, beinsjúkdómum og mörgum
fleiri, sem hér er hvorki staður
eða tími til að telja upp, og hafa
þær i mörgum tilfellum reynst að
veita sjúkl. meiri hjálp en hægt
hefir verið að veita þeim með
öðrum læknisaðferðum. Að end-
ingu skal eg, aðeins geta eins eig-
inleika Röntgengeislanna, sem
ekj<i hqSir verið tækifæri til að
minnast á. Hann er sá, að þeir
— eins og líka radíum — valda
hárlosi og eru því eðlilega mikið
notaðir til að ná burtu hárum.
þar sem þau eiga ekki að vera eða
eru til óprýði. Er þessi kostur
þeim mun meiri sem þeir ekki
valda minsta sársauka og láta eng-
in merki eftir sig.
Eg hef dvalið svo lengi við
þessa hlið þarfarinnar af því að
hún er frá mínu sjónarmiði aðal-
atriðið — lækningin er og verður
ætíð meira virði en rannsókn —;
þessar aðferðir eru svo reyndar
og gildi þeirra svo margsannað,
að þær hafa þegar fastan stað í
læknislistinni sem eitt af hinum
beztu vopnum. Hvað hitt atriðið
snertir, hvað þessi áhöld yrðu
mikið notuð til rannsókna, þá er
ef til vill enn erfiðara að álykta
nokkuð um það. Þessar rann-
sóknir koma fyrst og fremst til
greina við allar skemdir og mein-
semdir í beinum, beinbrot, liðhlaup,
kalkmyndanir og aðrar steinmynd-
anir i líkamanum /nýrna-, blöðru-
og gall-steinarj, margar nýmynd-
anir og æxli, bæði í innýflum og
annarstaðar, marga lungnasjúk-
dóma; enn fremur er með þessu
móti hægt að sjá, hvar aðkomnir
hlutir liggja, t. d.nálar, kúlur o. s.
frv. Og svo er síðast en ekki sízt
hægt með þessu móti að hafa eftir-
lit með, hvernig læknisaðgerðir
hafa tekist, t. d. með beinbrot, lið-
hlaup o. fl. Hvað þessar rann-
sóknir verða mikið notaðar, er
fyrst og fremst komið undir þvi,
hve tið þau tilföll eru, þar sem
þessi rannsókn er til hjálpar, og
svo hvað læknar nota þær mikið.
Þifer verða fyrst og fremst notaðar
af sjúkrahúsunum. Eftir lausri
upptalningu eftir sjúkdómslistun-
um á sjúkrahúsinu í Landakoti
árin 1910, 1911 og 1912, þá ætti
það að verða nálægt 160 rann-
sóknir fyrsta árið, 143 annað árið
og 136 hið síðasta. Þessar tölur
eru vafalaust mjög ónákvæmar, en
þó líklega þær hæstu, sem hugsan-
legar eru, því hér eru t. d. taldir
með allir sjúkl. með sullaveiki, en
þeir mundu aldrei allir koma til
rannsóknar, og svo er um fleiri,
sem hér eru. taldir með. En hins
vegar mundu sjálfsagt ýmsir aðrir,
sem hér er slept, koma til ranm-
sóknar, og margir sjálfsagt rann-
sakaðir oftar en einu sinni. Svo
má vænta, að Franska sjúkrahúsið
noti þessar rannsóknír ettthvað, og
að lokum koma hvergi nærri öll
tilfelli á sjúkrahús, þar sem þe^s-
ar rannsóknir væri æskilegar.
Við höfum séð, að verkefnið
fyrir ljósstofnun er nóg; og þar
sem verkefnið er nóg, verður til-
kostnaöurinn aldrei of mikill, sízt
í þessu efni, þar sem verkefnið
hvorki er steinn eða tré, heldur
mannslíf, heill og Iieilsa heillar
þjóðar. Þegar við lika gætum að
þvi, að ýmsir af þeim sjúkdómum,
sem hér koma til greina, eru sótt-
næmir, þá vinnur þessi stofnun,
eins og allar aðrar lækningastofn-
anir, tvöfalt gagn með þvi bæði að
lækna sjúklinga og kenna þeim að
verja bæði sig og aðra gegn þeim
sjúkdómum, svo að þeir smátt og
smátt verði fátíðari eða hverfi,
eins og t. d. holdsveikin. Þjetta er
stefnan; hér liggur sú hagfræðis-
lega þungamiðja 'læknisfræðinnar.
2. Kostnaðurinn.
Það er ekki erfitt að reikna út,
hvað hann muni verða mikill. Hér
er ekki að tala um að reisa stórt
hús, ])ar sem sjúklingar auk lækn-
ishjálparinnar líka geti fengið vist.
Þessir sjúklingar eru flestir ról-
færir, svo ])eir geta verið hvar sem
vera skal, og hér er því einungis
að ræða um, livað sjálf áhöldin
kosti uppkomin. Heima á íslandi
/Framh. á 3. síðu.J