Lögberg - 27.12.1917, Blaðsíða 2

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 27. DESEMBER 1917
Frakkland eftir ófriðinn
Henry Hauser, merkur fransk-
ur rithöfundur hefir skrifað
eftirtektarverða grein, um end-
urfæðing iðnaðarins í ófriðar-
löndunum eftir stríðið, og sam-
kepni þá, sem henni muni verða
samfara á milli þjóðanna.
Erum við við því búnir að
mæta þeirri samkepni, er fara
mun á eftir stríðinu ? spyr hann
Hugleiðingar hans út af þeirri
spurningu fara hér á eftir, þýdd-
ar úr tímaritinu “Lectures pour
tous”. Og þótt þær snerti eink-
um hag Frakka, þá eru þær þó
íhugunarefni öllum þjóðum nú
tímum.
Kenningar sögunnar
Einn af stjómmálamönnum
vorum hefir komist svo að orði,
að vér höfum látið ófriðinn komá
oss að óvörum — “en látum þá
ekki friðinn gera það elnnig
bætti hann við. Getum við beð-
ið til morguns? Ef þér spyrjið
einhvem iðnaðar- eða kaupsýslu-
manna vorrar þessarar spum-
ingar, má óhikað veðja 10 á móti
1, að hann mun svara: “Vér
sjáum nú til éftir ófriðinn”. Og
þessi afstaða er skiljanleg að
vissu leyti, þvi að á alt
framkvæmdarlíf em nú lögð
svo mikil höft af eldiviðarleysi
hættulegum samgöngum og
hverskyns tálmunum, að þe3S
er varla að vænta, að verksmiðju
stjóri eða kaupsýslumaður geti
sagt eins og Silye’s sagði
skelfingartímunum (1793—94)
“Eg hefi lifað”. Að bíða átekt-
ar virðist vera viðkvæðið hjá
hinum gætnu—en þessir “gætnu”
menn láta að eins blekkjast, því
að þeir geta ekki hugsað sér
neina skióba endurblómgun fram
kvæmdalífsins að ófriðnum lokn-
um, af því að nú er alt í kalda
koli. peim finst þurfa langan
tíma til þess að reisa við rústim-
ar og að sú lagfæring muni um
all-iangt skeið binda krafta þjóð-
arinnar. En þá þekkja þeir illa
hið ótæmandi framkvæmdar-
magn mannkynsins, sér í lagi
Frakka. Og þeim hefir ekki
lærst mikið af leiðbeiningum
sögunnar, hvorki sögu annara
þjóða né vorrar.
ir rætst, hafa menn neyðst til
þess að breyta friðarverksmiðj-
unum í friðarstofnanir og jafn-
vel að koma á fót nýjum ófriðar-
verksmiðjum. En hér getum
vér hvorki tilgreint tölur né til-
drög, því að þetta er leyndarmál
újóðvamarinnar. En það ætti
að nægja að hafa opin augun. að
íta á vinnustofumar, sem þjóta
upp, jámbrautimar og sporvagn-
ana, er flytja flokka verkamanna
og kvenna til vinnu sinnar —
?að ætti að nægja til þess að geta
gert sér grein fyrir því ógnara-
taki, er gert hefir verið í Frakk-
landi nú á ófriðartímunum. Og
þessar verksmiðjur munu ekki
loka dymm sínum á morgun, því
að varla verður farið að selja
sem skran öll tæki þeirra og
vélar. — peim verður breytt í
friðarverksmiðj ur, og þær verða
látnar starfa með margföldum
krafti í þarfir friðarins.
pað er ekki eingöngu tala
þeirra, sem hefir aukist, heldur
lika framleiðslumagn. Og vér
verðum að játa að iðnaður vor
fyrir ófriðinn, studdist um of við
ú'relt tæki, þótt örfáar heiðarleg-
ar undantekningar ættu sér þar
stað.
Á sínum tíma voru tæki þessi
að vísu hin fullkomnustu af sinni
gerð, en einmitt þessi “fullkomn-
un” var oss til tjóns, því að hún
var eins og dautt farg. Ef ein-
hver frakknesk iðnvélategund
hefir verið vel og samvizkusam-
lega úr garði ger, svo að hún
um þjóni. Hinn erlendi keppi-
nautur hennar entist ekki í 15
ár, og árangurinn er kanske ekki
sem beztur — en þá er tekin upp
alveg ný gerð, er betur fullnegir
kröfum tímans. ófriðurinn hef-
ir knúð oss til þess að endurnyja
verkfæri vor. Vér höfum orðið
að koma upp meiri vélavinnu til
þess að spara mannsihöndina.
Og vinnan hefir orðið að fara
fram með geysihraða, af því að
skotfæraeyðslan hefir keyrt
fram úr öllu hófi í orustunum.
Menn hafa einnig orðið að geta
framleitt samstæð tæki í sífellu
og án afláts, til þess að geta
staðist framleiðslu kostnaðmn
og geta haft nægilegt til taks og
skifta. Og vér sem ekki höfum
getað framleitt tæki þessi sjalf-
ir, höfum orðið að fá þau að,
einkum frá Ameríku.
Hér er um veraldlega iðnaðar-
byltingu að ræða, og henni eig-
um vér það að þakka, að vér höf-
um nú hin fullkomnustu tæki,
algerlega samsvara kröfum
Til þess að gera hin ógurlegu
sprengitæki þarf líka sýrur,
brennisteins og saltpéturssyrur.
Vér höfum orðið að fjölga stóru
blýklefunum, þar sem brenni-
steinssýran myndast, og saltpet-
urssalt höfum vér orðið að fram-
leiða með því að vinna köfnun-
arefni úr loftinu. Framleiðslan
hjá oss hefir aukist í svo stor-
stíl, að sprengitækjaiðnaði
enea vora — og
finna miðfjöllin! .
Allir þeir tugir þúsunda at rat-
magns-hestöflum, sem nú iara
til hemaðarins, verða eftir a-
teknir í þjónustu friðsamlegra
nauðsynia-fyrirtækja, svo sem
til lýsingar, vefnaðariðnaðar,
jámbrauta, málmvinslu og raf-
efnagerðar.
um
vonir og of fögur framtíðar fýr-lmyndi ekki kosta rneira en 2o
irheit. En það þarf ekki að verða. kr. smáíestin. En su ^lunvar
svo framarlega að vér rumskum bygð a þvi að mor yar seldm
við ávarpi örlaganna. Og þessu her fynr stnðið a ema kronu
vorum má lýsa svo: Brenni-
steinssýrufljót, sem flæðir um
f jall af saltpéturssalti.
En hvað eigum við svo að gera
við fljótið og fjallið?
Vér öflum oss brauðs með
þeim' pegar verksmiðjur vorar
em famar að búa til akuryrkju-
tæki í stað sprengikúlnanna, tok-
um vér efni þessi í þarfir !and-
búnaðarins. Fáum vér þar a-
burð, af samverknaði brenm-
steinssýru vorrar og fósforsúra
saltsins frá Norður-Afríku. Ef
vér kunnum að hagnýta oss þessi
nýju auðæfi, munum vér fljót
er
nútímans. En á morgun notum
vér þau ekki ti! þess að gera
sprengikúlur. Til hvers ættum
við þá að nota þau — ættum við
að láta þau ryðga af aðgerðar-
leysi ?
prátt fyrir aðvaranir Michelet,
höfum vér látið pjóðverja svæla
undir sig einokun á efna-iðnaði,
sérstaklega litunarefnum. Upp-
götvanir Bretans, Perkin og hms
frakkneska manns Verguin, urðu
Ný lönd. Ný kýnslóð
önnur uppgötvun, jafnmikil-
væg, er fundur Nýlenduveldis
vors. Landfræðingarnir sögðu að
vísu í Túnis fengist sink, járn í
Quenen, mais í Aram og að a
Madagaskar væru uxar, en á
Nígerbökkunum væri gnott
baðmullar, svo og í Morokkó. En
þessir menn þóttu vaða reyk og
í niðrunarskyni vom þeir kall-
aðir “nýlendufræðingar”. peir
hafa þó haft rétt að mæla og
framtíðin mun veita þeim glæsi-
lega uppreisn.
í bardaganum eftir á, þar sem
t* • ___i ó Konnn
V IV CV V IVX v* *«0*’*-" ■* . , J-.
ávarpi verður frakkneska þjoðm
að svara á þessa leið: Ti'l taks!
pví miður verður þessi þ.ióð,
sem lengur og vasklegar en nokk-
ur önnur, hefir barist fyrir alls-
herjar frelsi, örþreytt orðin, er
ófriðnum lýkur.
Vígstöðvamar, þar sem hríð-
votar skotgrafir voru í þéttsett-
um röðum, eru nú alsettar hvít-
um smákrossum, sem vaka yfir
leiðum bama vorra.
Sumir hvíla á hinum andstyggi
Jsga Gallipoliskaga, aðrir í ógong-
um Mekedonisku fjallanna, í
Rúmeníu eða Rússlandi. Og
hver telur alla þá, sem á sjávar-
botni hvPast?
Eitt er það, sem getur endur-
reist þessa mikl”., örmagna þjóð,
vefið henni aftur traustið á fram-
f’ðinni og h'úna, sem flytur fjcll-
En pað er að sjá vaxa upp
nyju auoæn, uuiuum , , < i :
lega sjá hversu óðfluga eykst \ frumefnin verða efst a baugi,
uppskeran af lcomi, rófum og munu frönsku nýlendurnar koma
1 gamla Frakklandi að liði.
Og hér má geta þess, að Frakk
fóðurjurtum.
Til þess að
,1 , ö V v/ f 1 CiJViVllvOXVCv C> '
geti enst í 30 ár og haldist til þess að auðga hin öflugu fé-
hrukkulaus til enda, þá er hún lög í Ludwigshafen og Elberfeld.
En þar sem frumefni anilín-lit-
A„ K^00 vinna úr loftinu
köfnunarefni til púðurgerðar og
til þess að gera stálið, sem notað
er í hin seigu hylki sprengikúln-
anna, höfum vér orðið að flýja
á náðir rafmagnsdísarinnar. pað
er að vísu langt um liðið, siðan
að ótrauðir vísindamenn hofðu
frætt oss um allan þann auð af
“hvítu steinkolunum”, er vér lét-
um verða að engu í fjöllum yor
m.
land verður einmitt sett^á sínar
sögulegu laggir eftir ófriðmn.
Auk þess, sem það þá aftur hitt-
ir fyrir böm sín jafn trygg og
áður, nær aftur á vald sitt greni-
trjánum í Vogesaf jöllunum,
gróða af Elsass-slettunni og
spuna og vef j ar-iðnaðinum í
Múlhausen, þá mun það að nýju
yfirráðum yfir sínu foma
>roa ao engu i íjuuum vux- na jxi!I»v».b •'“i" v;—,
En einnig þar þurfti ófrið- námaveldi og verða jamdrottn-
varðveitt með mestu nákvæmni
og ræktarsemi, jafnvel þótt
framfarimar hafi hrundið af
stað nýjum og hagkvæmari teg-
undum.
Menn geta ekki fengið af sér,
anna er hið sama og sprengiefn-
anna, þá munu þær hinar sömu
verksmiðjur, er nú framleiða
sprengikúlur, eftir á vinna litar
efni með hinum
um.
að vísa ábug svo góðum og dygg- blæ.
urinn að sannfæra oss. f þessum
ófriði — og vegna þessa ófriðar,
höfum vér gert ýmsar all-mikil-
vægar uppgötvanir í landaskip-
uninni. Véi* höfum fundið Alpa
cx viu.icx ..vcxx-.vora (sumir Frakkar hafa hald-
f jölbreyttasta | ið að Alpamir væru allir í Sviss-
landi), vér erum að finna Pyr-
ing í annað sinn. Árið 1913
framleiddi Frakkland nál. 22 þus.
smálesta af jámmálrni, en
pýzkaland 28. — Eftir ofnðinn,
er skilar oss aftur öllu Lothrmg
en, framleiðum vér 43 þúsundir,
en pjóðverjar að eins 7. petta
munu nú sumir vilja kalla tál-
pað er eftirtektarvert, að „
eftir háskatímunum fer svo að
segja æfinlega f.iörugt fram-
kvæmdarlíf. Stjórnarbyltingin
franska, óeirðir lýðveldisins og
keisaradæmisins. hafnbann meg
inlandsins — alt virtist þetta
mundu hafa í för með sér mók
og aðgerðarleysi. En það var
einmitt eftir samningana 1815
að iðnaðurinn frakkneski tók
stærsta stökkið.
og dafna í skauti fósturjarðar-
innar herskara af ungbömum.
Auðvitað er það, að vér þurfum
að fá stoð í nýlendum vorum og
erlendis um langt skeið, til þess
að fylla upp í skörðin. En ef
vér viljum að Frakkland haldist
og tortímist ekki í sigrinum
miðjum, eða að morgunroði þessi
verði eigi bálfararbjarmi, pa
verður þ.ióðin að vera vakandi í
einu og öllu. Um fram alt vak-
andi að því er snertir uppeldis-
málin. Án þess mun sigur vor
nú, verða hinn síðasti frakkneski
sigur. .
En erum vér reiðubúmr til bess
að vernda komandi kynslóðir
gegn böli því er vor eigin kyn-
slóð hefir átt við að stríða: of-
drykkju, svalli og allri þeirri o-
lyfjan, sem skaðskemmir bæði
heilsu og hugsun í senn ?
Burt með ógeðslegar auglys-
ingar! Burt með veiklandi æs-
inga rit! Með því eina móti
vemdum vér ekki að eins göfug-
an hugsunarhátt, heldur og tím-
anlega velferð þjóðarinnar.
‘hesturinn”, en gert ráð fyrir
12__15 hestum í smálestiimi.
pað hefði mátt kalla eðiilega
hækkun á mónum, að hesturinn
yrði nú seldur á kr. 1,50—2,00
eða smál. á 25 kr., ef hún var
seld á 12—15 kr. fyrir ófnðmn.
En þegar farið var að flytja
móinn heim, þá kom það í Ijós
að miklu meira fór í smálestina,
en það sem kallað vár 12—15
hestar. pað kom í ljós, að
margir vagnar, sem notaðir
höfðu verið til móflutninga að
undanfömu, tóku ekki meira en
400—500 pd. og voru þó taldir
6 hesta vagnar. En eftir því
fara 24 hestar í smálestina. Ef
þetta hefði verið athugað í vor,
þá hefði engum komið til hugar
að hægt yrði að selja móinn á 25
krónur, því það er sama verð og
verið hefir á mónum fyrir ófrið-
inn, eða því sem næst. pessa
litlu vagna vildi J. p. ekki nota
vegna þess að flutningurinn
hefði orðið alt of dýr, því sama
ökugjald er tekið þó vagmnn
taki 200 pd. meira, og voru því
nýir stærri vagnar smíðaðir til
að flytja í bæjarmóinn.
pegar verðið á bæjannónum
er borið saman við verðið á þeim
sem einstakir menn seldu,
mo.
BYRJAÐI Á FIMTUDAGINN
20. DESEMBER 1917
Skammsýnum mönnum má
hafa virst svo, að skilnaðar-
stríðíð hlyti að verða rothögg á
iðnaðarvísi Ameríku. En það
reyndist alt á annan veg, því að
upp úr þvl skapaðist einmitt hin
feykimikla farsæld hins Nýja
heims. Og það er engu líkara,
en að fallbyssur þeirra Grant og
Lee hafi vakið dísina, sem svaf í
hinum Amerísku skógum. —
En hví skyldum vér vera að
seilast eftir svo fjarlægum dæm-
um löngu Iiðinna tíma? Eftir
voðaárið 1871 virtist Frakkland
á heljarþröminni. ófriðurinn
hafði kostað þjóðina 9 biljarða
og svift hana freklega hálfri
annari miljón bama — auk fall-
inna manna. En hið helsærða
land tók aftur til óspiltra mál-
anna, sem raun ber um vitni.
Árið 1869 þurfti 21 miljón smá
lesta af steinkolum til iðnaðar
vors, en árið 1880 voru smá-
lestimar um 30 miljónir og va>'
landið þá mjög úr sér gengið, er
það í viðbót hafði verið svift hin-
um auðugu og framtakssömu
hémðum í Elsass-Lothringen.
úr sínum eigin námum fékk
landið ekki nema hálfa fiórtándti
milión smálesta árið 1869, en ár-
ið 1880 voru þær um 20, enda
þótt námumar væru þá færri.
í stað 32 þúsund hestafla nota
verksmiðjumar 54 (árið 1880).
Á þessum 12 ámm eru jám-
brautimar orðnar 26 þús. 200
kílómetrar í stað 17 þús., þrátt
fyrir missi hinna ágætu héraða.
Sama verður niðurstaðan, ef bor-
in er saman tala ferðamanna,
vöruflutningur, tekjur gróða-
fyrirtækja eða stálframleiðsla
og jámsteypa. En alt þetta felst
í þessu sýnishorni. Árið 1869
nam verzlunarvelta vor við út-
lönd 6 miljörðum, en 1880 8 mil
jörðum og 600 miljónum.
Svona skipaðist þá til eftir ó-
farimar. En hvers má vænta
að sigurlaunum? Svarið er í
aðsigi nú, hægt að vísu og hljóð-
lega og hulið sjónum hinna gá-
lausu. En viðbragðið verður enn
bersýnilegra og öflugra, en eftir
hinar fyrri styrjaldir, af því að
þessi styrjöld er hagnýtjng —
eða öllu heldur ein hlið iðnað-
. . » , v*
Strætisvagnar stansa
EINUNGIS HJÁ HVlTU STÓLP-
UNUM EÐA VIÐ PLATF0RMS
*
A
Broadway og Donald
Broadway og Osborne
Broadway og Sherbrooke
Osborne og Ríver
Rd.
arms.
Friðarstarf hergagnaverk-
smiðjanna.
Michelet, sá framsýni maður,
sagði það fyrir árið 1871, að ó-
friðurinn yrði framvegis véla-
styrjöld, þangað til drápsvélum
heraaðarins mætti enn öflugri
og geigvænlegri keppinautur,
þar sem væri efnavísindi í hem-
aði, — þá yrði háður ógurlegur
bardagi innan vísinda og lista,
dauðanum til lofs og dýrðar.
Nú þegar þessi spádómur hef-
Osborne og Corydon
Stafford og Academy
Sherbrooke og Wolseley
Redwood og Main
Selkirk og Main
WINNIPEG ELEGTRIC RAILWAY CDMPANY
Mótekja á íslandi.
Hér fer á eftir útdráttur úr
skýrslu þeirri sem Jón porláks-
son gaf bæjarstjórninni um mó-
tekju bæjarins.
Alls hafa verið teknar upp um
2,500 smál. af mó, áætlað eftir
stærð hrauka samanborið við það
sem þegar er heimflutt. Af þess-
um mó er tæpl. 500 smál. eltimór
Alls höfðu bæjarbúar pantað um
2500 smálestir.
Kostnaðurinn við mótekjuna
skiftist í femt og er orðinn sem
hér segir:
1. Beinn kostnaður við að taka
upp móinn............ 96,500,00
2. Áhöld, svo sem
eltivélar með tilh. mó-
tor og annað sem ekki
gengur úr sér þegar
fyrsta árið (þar af elti
vélar og mótor yfir 20
þús.)................ 32,000,00
3. pað sem talist
getur til umbóta á land
inu með mótekju í
framtíðinni fyrir aug-
I um milli . . 15,000 og 16,000,00
4. Almennur kostn-
j aður, svo sem stjóm
krifstofukostnaður og
rentur um........... 5,000,00
Samtals um 149,500,00
Móverðið, 45 kr. fyrir smálest
er miðað við það, að að eins fáist
greiddur bcinn kostnaður við mó-
tekjuna. oborgaður er enn kostn-
aður við heimflutning og gert
ráð fyrir að allur mótekjukostn-
aður, sem greiðast á með and-
virði mósins verði um 114 þús.
krónur, en frá því mætti þó draga
nokkra upphæð, vegna þess að í
þessum kostn. er innifalinn kostn
aður við mótekju úr skurðum
sem gerðir voru til að þurka upp
mómýrina, en mórinn úr skurð-
unum wotaður. Er gert ráð fyr-
ir því að 1. og 4. liður kostnað-
arreikningsins fáist þá greiddir,
ef mór verður seldur þeim sem
ekki höfðu pantað fyrir 50 kr.
smál.
Eins og kunnugt er var gert
ráð fyrir því í vor að mórinn
þá verður að gæta þess, að þess-
ir einstöku menn nota einmitt
þessa litlu vagna og selja það
sem í þá komst sem 6 hesta.
lægsta verð sem J. P- kvaðst
hafa heyrt getið um á mó hjá
einstökum mönnum, er kr. 11,50
fyrir vagninn, algengt 12 og
upp í 15 krónur. En með því
verði verður mósmálestin 46-60
krónur. Verða því þeir, sem mó
kaupa af einstökum mönnum
ver úti en þeir sem fá bæjarmó-
inn.
Að mórinn varð svo dýr sem
raun varð á, kvað J. p. stafa af
því hve mikil undirbúningsvinn-
an var. Mómýrin var svo blaut
að þar var alt á sundi þegar
byrjað var. f sambandi við það
væri hitt, að sumt af mónum
þætti laust í sér, því lakasti mór-
inn væri tekinn úr skurðunum,
sem gerðir voru til að þurka
mýrina, upp úr vatninu, en síð-
an hefði þurkur verið svo ör, að
mórinn hefði þomað áður en tími
vanst til að kljúfa hann. Annað,
sem gerði móinn dýran, var það,
að fram eftir öllu sumri varð að
aka honum langar leiðir á þurk-
völl og loks varð að búa um mik-
ið af mónum til geymslu fram á
vetur, og eykur það kostnaðinn
allmikið umfram það, sem hefði
oiðið, ef selt liefði verið úr
hraukum alt í emu, eins og ein-
stakir mósalar gera.
Framvegis sagði J. P. að
mundi mega fá góðan mó úr
Kringlumýrinni, sem nú væri
orðin þur. Yfirleitt væri mór-
inn þar góður og mýrin bezta
móland bæjarins, en í henni
miðri (að dýpt) er lakasta mó-
lagið og líklega sá mórinn sem
verstu orði efir komið á bæjar-
móinn.
Að svo lítið varð af eltimón-
uim, stafaði af því, að vélamar
komu seint og eftir að þær komu
hafðist ekki undan að þurka
nema úr annari vélinni, vegna
þess, að þurkvöll vantaði. En
sá eltimór, sem framleiddur var,
segir J. p. að muni verða góð
vara og gefi góðar vonir um þá
framleiðslu í framtíðinni, því
framleiðslukostnaður hans muni
fremur hafa orðið minni en
meiri en á stungumónum.
Umræður urðu nokkrar um mó-
inn og létu þeir bæjarfulltrúar
sem höfðu reynt hann, illa af
honum og vildu láta aðgreina
hann betur og jafnvel selja hann
undir verði.
Ekkert varö þó úr því, enda
héldu þeir borgarstjóri og J. p.
því fram, að mórinn væri með
þessu verði ódýrasta eldsneytið
sem fáanlegt væri.
Rétt er að geta þess, að porv.
porvarðsson sagði að Lágafells-
mórinn mundi alls ekki verða ó-
dýrari en bæjarmórinn.
—Vísir.
muiimuuiiHiiumiMiiiinBial
ii..m i'i,„i.iiiiiiiiimiiir
II li!iillilllt'll,l!!!!H!M !!l!!liii!ll!!i!''',ltllllll!iii!!!f1lll

Fullkomin ánægja neytendans ábvrgst
ELROSE
TE, KAFFI
OG
BÖKUNARDUPT
(óblönduð næringarefni)
MELROSE TEA. MELROSE COFFEE
“Bragð þess fullnægir öll- ‘Stálmulið’, ‘Cup Exellence*.
um óskum”. Pundið . . 55c Pundið.......
MELROSE BÖKUNARDUPT
Peningunum skilað aftur, ef þér eruð ekki ánægður.
..........25c
Pundið........................
melr0SE tegundirnar eru búnar til i Wimiip«g, me8
nýtízku heilbrigðis útbúnaði.
H. L. MacKINNON C0., LTD.