Lögberg - 22.08.1918, Síða 5

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 22. AGÚST 1918
5
Það er mjö gnauðsynlegt að nota
lifindsor
Tv Ðair
IIsss S<
THg^CANAO.IANJSAlT CO, UMITEO
eftir tillögum stjórnar hvors lands,
atS fengnu áliti háskóla þess.
15. gr. Hvort land fyrir sig ákveö-
ur, hvernig hagsmuna þess sjálfs og
þegna þess skuli nánar gætt í hinu
landinu.
V.
16. gr. Stofna skal dansk-islenzka
ráögjafamefnd, sem í eru aö minsta
kosti 6 menn, annar helmingur kos-
inn af ríkisþingi Danmerkur og hinn
helmingurinn af alþingi Islands.
Sérhvert lagafrumvarp, sem vartSar
nánari meöferS mála þeirra, er um
ræöir i sambandslögum þessum, og
lagafrumvörp um sérmál annarshvors
ríkisins, sem einnig varöa hitt ríkiö og
stööu og réttindi þegna þess, skal
hlutaöeigandi stjórnarráö leggja fyr-
ir nefndina til álita áöur en þau eru
lögö fyrir ríkisþing eöa alþingi, nema
þaö sé sérstaklega miklum vandkvæö-
um bunditS- Nefndinni ber aö gjöra
tillögur um breytingar á þeim frum-
varpsákv'æöum, sem hún telur koma í
bága viö hagsmuni annarshvors ríkis-
ins eöa þegna þess.
Nefndin hefir ennfremur þaö hlut-
verk, annaöhvort eftir tilmælum
stjórnanna eöa af eigin hvötum, að
undirbúa samning lagafrumvarpa, er
miöa að samvinnu milli ríkjanna og
samræmi í löggjöf þeirra, og að taka
þátt í samvinnu um sameiginlega lög-
gjöf á Norðurlöndum.
Nánari fyrirmæli um tilhögun og
starfsemi nefndarinnar setur konung-
ur eftir tillögum frá stjórnum beggja
landa.
17. gr. Nú rís ágreiningur um
skilning á ákvæðum sambandslaga
þessara, sem stjórnirnar geta ekki
jafnað með sér, og skal þá skjóta mál-
inu til gjörðardóms 4 manna, og kýs
æðsti dómstóll hvors lands sinn helm-
ing þeirra hvor. Gjörðardómur þessi
sker úr ágreiningnum og ræður afl
atkvæða. Ef atkvæði eru jöfn, skulu
úrslitin falin oddamanni, sem sænska
og norska stjórnin á víxl eru beðnar
að skipa.
VI.
18. gr. Eftir árslok 1940 getur rik-
isþing og alþingi hvort fyrir sig hve-
nær sem er krafist, að byrjað verði á
samningum ,um endurskoðun laga
þessara.
Nú er nýr samningur ekki gjörður
innan 3 ára frá því að krafan kom
fram, og getur þá ríkisþingið eða al-
þingi hv’ort fyrir sig samþykt, að
samningur sá, sem felst í þessum lög-
um, sé úr gildi feldur- Til þess að á-
lyktun þessi sé gild, verða að minsta
kosti þingmanna annaðhvort í
hvorri deild ríkisþingsins eða í sam-
einuðu alþingi að hafa greitt atkvæði
með henni, og hún síðan vera samþykt
við atkvæðagreiðslu kjósenda þeirra,
sem atkvæðisrétt -,hafa við almennar
kosningar til löggjafarþings landsins.
Ef það kemur í ljós við slíka atkvæða-
greiðslu, að atkvæðisbærra kjós-
enda að minsta kosti hafa tekið þátt
í atkvæðagreiðslunni og að minsta
kosti y greiddra atkvæða hafi verið
með samningsslitunum, þá er samn-
ingurinn fallinn úr gildi.
VII.
19. gr. Danmörk tilkynnir erlend-
um ríkjum, að hún samkvæmt efni
þesara sambandslaga hafi viðurkent
ísland fullvalda riki, og tilkynnir
jafnframt, að ísland lýsi yfir ævar-
andi hlutleysi sínu og að það hafi eng-
an gunnfána.
20. gr. Sambandslög þessi ganga í
gildi 1. desember 1918.
Athuyascmdir við framanskráð frum-
varp.
Um frumvarpið alment láta dönsku
nefndarmeninrnir þessa getið:
Dansk-islenzka nefndin frá 1907
segir í áliti sínu, dagsettu 14. mai 1908
að með samþykt þeirrar stjórnarskip-
unar, sem nefndin stakk upp á, mundi
ríki'sréttarsamband Danmerkur og Is-
lands verða algjörlega annað en lög-
in frá 2- janúar 1871 gjöra ráð fyrir.
“I stað þess að skipað var fyrir um
það einhliða með dönskum lögum að-
eins, þá verður sambandið framvegis
bygt á samhljóða lögum, sem sett eru
eftir samningi beggja aðilja og sam-
þykt af löggjafarvöldum beggja
landa”. ísland mundi samkvæmt
þessu verða frjálst og sjálfstætt land,
er eigi yrði af hendi látið, í sambandi
við Danmörku um einn og sama kon-
ung og um þau mál, er talin eru sam-
eignleg í frumvarpi nefndarlnnar, og
þannig eins og Danmörk sérstakt riki
með fvfllræði yfir öllum málum 6Ínum,
nema að því leyti, sem beint er a-
kveðið, að þau skuli sameiginleg.
Sameiginleg mál skyldu vera þessi:
Konungsmata og gjöld til konungs-
ættar, utanríkismálefni, hervamlr á-
samt gunnfána, gæzla fiskiveiðarétt-
ar, fæðingjaréttur, peningaslátta,
hæstiréttur, kaupfáninn út á við. Að
25 árum liðnum gátu ríkisþing og al-
þingi krafist endurskoðunar. Ef hún
yrð árangurslaus, gat hvor aðilji kraf-
ist að sambandinu yrði slitið um öll
þau mál, er að framan greinir, að
undan'skildum þrem hinum fyrst
nefndu.
Frumvarp það, sem hér ligugr fyrir,
fer í sömu stefnu, sem ætlast var til
samkvæmt því, er að faman greinir,
að frumvarpið frá 1908 færi, og leit-
ast v'ið að marka hana enn skýrar til
þess að koma í veg fyrir nokkurt til-
efni til ágreinings framvegis. Sam-
kvæmt þessu frumvarpi eru Danmörk
og Island jafn-rétthá, frjáls og full-
valda ríki, í sambandi um einn og
sama konung og um samning gjörðan
af frjálsum vilja beggja.
Þessi samningur fjallar um sömu
mál sem frumvarpið frá 1908, með
þessum undantekningum: Greiðslur
af ríkisfé til konungs og ættmanna
hans ákveður hvort ríki fyrir sig (5.
gr.); ísland hefir eigin kaupfána,
einnig út á við; umtal um sameigin-
leg hermál er fallið burt, með því að
ísland hefir engin hermál og ekki
heldur gunnfána (T9. gr.ý.
Að því er snertir endurskoðun
samnngsins og uppsögn, ef til kemur,
eru settir nokkru styttri frestlr held-
ur en í frumvarpinu frá 1908, en
jafnframt eru þau skilyrði sett fyrir
samningsslitum, að ályktun um það sé
samþykt í öðru hvoru landinu með
tilteknum meirihluta atkvæða, bæði
af löggjafarþinginu og við atkvæða-
greiðslu meðal kjósenda (1?>. gr.).
íslenzku nefndarmennirnir óska að
taka fram það, er hér segir:
I upphafi var það uppástunga ís-
lenzku nefndarmannanna, að gjörður
væri sérstakur sáttmáli um konungs-
sambandið og önnur grundvallarat-
riði um samband landanna, Islands
og Danmerkur. En síðan skyldi ann-
ar samningur gjörður um önnur mál,
er sæta kynnu sameiginlegri meðferð
eða varða kynnu ríkin bæði á annan
hátt. Dönsku nefndarmennirnir töldu
ríkisþing Dana ekki geta haft aðra
aðferð, er það samþykti ákv'æðin um
samband landanna, en þá, er lög væru
samþykt. Það var allri nefndinni
ljóst, að það væri auka-atriði, hvaða
aðferð höfð væri um samþykt sam-
bandsákvæðanna. Hvor aðili færi
með það eftir ákvæðum sinna stjórn-
skipunarlaga og þingskapa. Svo var
og báðum nefndunum ljóst, að það
væri einnig auka-atriði, í hvaða form
sambandsákvæðin væru búin, hvort
þau væru heldur i einu eða tvennu
lagi, því að form ríkjasamninga er
hvergi föstum reglum bundið. Alt
veltur á efninu. Á því telja nefnd-
irnar engan v&fa vera. Sambands-
ákvæði þau, er hér greinir, verða til
fyrir samkomulag, þar sem tvelr jafn-
réttháir aðiljar semja um ákveðið
samband sín á meðal og báðir binda
sig aðeins samkvæmt sjálfs sín vilja
og eru af engu öðru valdi til þess
knúðir.
Samkvæmt þessu hafa íslenzku
nefndarmennirnir eigi heldur talið það
máli skifta, þó sambandsákvæðin
væru nefnd ‘‘sambandslög” á íslenzku
og “Forbundslov” á dönsku, enda þar
fyrir auðsætt, að efni þeirra, að und-
anteknu konungssambandinu, byggist
á samningi, sem og er viðurkent í 1.
og 18. gr.
Nefndimar báðar láta það um mælt
er hér segr, um einstök atriði frum-
varpsins:
Um 6. gr.
Sjálfstæði landanna hefir í för með
sér sjálfstæðan ríkisborgararétt. Þess
vegna er af Dana hálfu lögð áherzla
á að skýlaust sé ákveðið, að öll ríkis-
borgararéttindi séu algjörlega gagn-
kvæm án nokkurs fyrirvara eða af-
dráttar. Af þessari gagnkvæmi leið-
ir það, að afnema verður allar þær
takmarkanir, sem nú eiga sér stað á
fullu gagnkvæmi jafnrétti (sv'o sem
misrnun þann á kosningarrétti, sem
kemur fram í 10. gr stjórnskipunar-
laga íislands frá 19. júní 1915).
Með því að hvort landið fyrir sig
veitir ríkisborgararétt (TæCingjaréttJ,
sem einnig hefir verkanir í hinu land-
inu — en sú skipun er svipuð því,
sem nefndarfrumvarpið frá 1908
kveður á um í því efni — er gjört ráð
fyrir að fyrirmæli um það, hvemg
menn öðlast og missa rikisborgararétt
verði sem áður innbyrðis samræm í
löndunum.
Að því er sérstaklega snertir hinn
gagnkvæma rétt til fiskiveiða í land-
helgi, hefir því verið haldið frarn af
hálfu Islendinga, að eins og ástatt er,
sé þessi réttur meira virði fyrir Dani
en Islepdinga. Það hefir því komið
fram ósk um að Islendingum veitist
kostur á að stunda fiskveiðar i land-
helgi Grænlands., Þetta getur ekki
orðið meðan stjórn Grænlands er með
þeim hætti, isem nú, en það er einsætt,
að ef dönskum ríkisborgurum verður
að meira eða minna leyti veittur kost-
ur á að stunda fiskiveiðar í landhelgi
Grænlands, þá munu íslenzkir ríkis-
borgarar einnig verða sama réttar að-
njótandi.
Um 7. gr.
Enda þótt danska utanríkisstjórnin,
sem fer með utanrikismál Islands í
þess umboði, hljóti að vera ein, undir
einni yfirstjórn, til þess að girða fyr-
ir gagnstæðar ályktanir og fram-
kvæmdir hafi þó verið sett ákvæði
til að tryggja það, að utanríkisstjórn-
in eigi við meðferð islenzkra mála
kost á nægilegri sérþekkingu, bæði í
utanríkisstjórnarráðinu og við sendi-
•sveitirnar og við ræðismannaembætt-
in. Til þess að þessi ákvæði geti
komist í fulla framkvæmd er þess að
vænta, að íslendingar, frekar en ver-
ið hefir að undanförnu, sæki um og
fái stöður í utanríkisráðinu til þess
að afla sér þeirrar fullkomnunar, sem
þörf er á.
Þar sem í frumvarpinu segir, að is-
lenzka stjórnin geti eftir nánara sam-
komulagi við utanríkisráðherrann
sent sendimenn úr landi til þess að
semja Um málefni, sem sérstaklega
varða ísland, er þetta ákvæði ekki því
tii fyrirstöðu, að þegar sérstaklega
brýn nauðsyn ber til, og ekki æfin-
lega er unt að ná til utanríkisráðherr-
ans áður, geti íslenzka stjórnin eigi
að siður neyðst til að gera ráðstaf-
anir, eins og þegar hefir átt sér stað
á tímum heimsstyrjaldarinnar. Það
er gengið að því vísu, að utanríkis-
ráðherranum verði skýrt frá hverri
slíkri ráðstöfun svo fljótt sem þvi
verður viðkomið.
Það leiðir af sjálfstæði landanna,
að ekki verður gerður nokkur samn-
ingur, er skuldbindi ísland, nema sam-
þykki réttra íslenzka stjórnvalda
komi til, óg má eftir ástæðum veita
það samþykki annaðhvort áður eða
eftir að samningurinn er gerður.
Um 8. gr.
Danmörk ber kostnaðinn af þeirri
fiskiveiðagæzlu, sem hún hefir á
hendi. Danmörku ber eigi skylda til
að auka hana frá þvi, sem verið hefir
......... . .Um 10. gr.
Á meðan að hæstiréttur hefir á
á hendi æðsta dómsvald í islenzkum
málum, skal skipa í eitt dómarasæti
íslending með sérþekkingu á íslenzk-
um lögum og kunnan íslenzkum hög-
um, sem auk þess veður að fullnægja
hinum almennu skilyrðum til þess að
geta orðið dómari í hæstarétti. Það
getur því orðið þörf á að breyta 43.
gr- í hinum dönsku lögum um dóm-
gæzlu.
Um 12. gr.
Meðal þeirra málefna, er við koma
dómgæzlunni og æskilegt væri að
gera nánari samninga um, hefir af
hálfu Islendinga meðal annars verið
bent á aðfararhæfi dóma.
Um 13. og 14. gr.
Samkomulag er un það, að öll
skuldaskifti milli Danmerkur og ís-
lands, sem menn hefir greint á um,
hvernig væru til komin, eigi að vera
á enda kljáð, eins og líka var tilætl-
unin í nefndarfrumvarpinu frá 1908,
og því er lagt til, að fjárhæð sú, að
npphæð 60.000 kr., sem ríkissjóður
Danmerkur hefir undanfarið árlega
'greitt, skuli falla niður.
Sömuleiðis fellur niður kostnaður
Danmerkur af skrifstofu stjórnar-
ráðs íslands í Kaupmannahöfn og for-
réttindi íslenzkra námsmanna til
hlunninda við Kaupmannahafnarhá-
skóla.
Jafnframt er lagt til, að Danmörk
greiði 2 miljónir króna, er verja skal
til að efla andlega samvinnu milli land
anna, styðja islenzkar vísindarann-
sóknir og aðra vísinda starfsemi og
styrkja islenzka námsmenn.
Um 15- gr.
Það er nauðsynlegt, að hvort land-
ið um sig hafi i hinu landinu máls-
svara — i líkingu við núverandi skrif-
stofu stjórnarráðs Islands í Kaup-
mannahöfn, — sem hafi það hlutverk
að tryggja samvinnu milli stjórnanna
og gæta hagsmuna borgara síns lands.
En hvort land er látið sjálfrátt um að
ákv'eða, hvernig það kynni að vilja
haga þessu fyrirsvari.
Um 16. og 17. gr.
Það hefir náðst fullkomið sam-
komulag um stofnun tveggja nefnda,
annarar ráðgjafanefndar, sem hefir
það hlutverk að efla samvinnu milli
landanna, stuðla að samræmi í lög-
gjöf þeirra og hafa gætur á þvi, að
engar ráðsafanir séu gerðar af öðru
landinu, sem geti orðið til tjóns fyrir
hitt landið, —■ hinnar gerðardóms-
nefndar til þess að skera úr ágrein-
ingi, er rísa kynni um skilning sam-
bandslaganna.
Um 19. gr.
Yfirlýsingu íslands um ævarandi
hlutleysi hvílir á því, að samkvæmt
eðli þessara sambandslaga getur ann-
að ríkið verið hlutlaust, þó að hitt
lendi í ófriði.
Um 20. gr.
Þar sem ákveðið er að lögin gangi
í gildi 1. desember þ. á., er búist við,
að nægur tími verði til þess, að lögin
geti orðið samþykt í tæka tið af al-
þingi og íslenzkum kjósendum og af
rikisþingi Danmerkur.
Reykjavik, 18. júlí 1918.
C. Hage, Jóh. Jóhannesson, Erik
Arup, Bjarni Jónsson frá Vogi, Einar
Arnórsson, horsteinn Jónsson.
Hvert er
Yðar þak?
|>að er nmnur á að sjá vatnsheldan vel
"stained” þakspón eða þornaðan upp og
illa hvítan, og það hcíir ekki svo lítil á-
hrif á álit þitt í samfélaginu.
Vanrsekið ekki þakið á húsinu yðar —
þuð borgar sig illa, pér skuluð nota, frá
því að síðasti nagiinn var rckinn
SHINGLE STAIN
og gera bygginguna þar með langt um
_______ varanlegri.
STEPHENS’ Single Stain, er búin til
ör Cresote og vernandl oliu, sem
ver viðinn algeriega fúa. þér haf-
ið úr seytján litum aS velja á húsið
yðar. BltSjið STEPHPENS’ kaup-*
mann yðar um áætlun.
G. F. STEPHENS & OO., IdMITED
Paint and Varnish Makers
WINNiPEG - CANADA
Ráöuneyti íslands felst á framan-
skráð frumvarp.
Reykjavík, 18. júlí 1918.
Jón Magnússon, Sig. Eggerz, Sig-
urður Jónsson.
Berglind eða Blanda?
Margir hér munu hafa beðið
með óþreyju eftir seina.sta ís-
iþarf engar getur að leiða. —
hugir Vestur-íslendinga stefndu
heim, fremur nú en endranær,
er öllum ljós. Að heiman áttu
þeir von mikilla tíðinda, þar sem
kunnugt var, að í Reykjavík
hafði setið á rökstólum íslenzk-
dönsk fulltrúa nefnd, er gera átti
út um það, hvort ísland skyldi í
framtíðinni verða frjálst og full-
valda ríki, eða halda áfram að
vera háð Dönum á sama hátt og
verið hefir.
Ef einhver efi hefði leikið á
því, hvort Vestur-íslendingar léti
sig þetta mál nokkru varða, eða
ef einhver hefði látið sér detta
í hug, að oss hér stæði á sama
hver árangur yrði af nefndar-
starfinu í Reykjavík, þá hefði
slíkur efi horfið hjá hverjum
þeim er staddur hefði verið á
þjóðmenningardag Winnipeg ís-
lendinga 2. ágúist s. 1. Velmet-
inn og nýkominn bróðir frá
Reykjavík gat þess þar, í sam-
bandi við kveðjuorð, er hann á
hátíðinni flutti oss að heiman,
að þótt hann hefði orðið að ferð-
ast hingað yfir hafið undir
dönskum fána, þá vonaðist hann
eftir, og væri þess fullviss, að
er hann sneri heimleiðis aftur í
haust, myndi íslands-fáni blakta
við skips-hún allá leið jrfir haf-
ið. Ekki hafði hann fyr slept
orðinu, en allur þingheimur laust
upp fagnaðarópi miklu, og var
sem hver vestrænn íslands niðji,
er þessi spádómsorð heyrði,
hækkaði töluvert í lofti við tiil-
hugsunina um ættjörðina kæru
aftur komna í sinn fyrra sess,
sem frjálst og óháð ríki.
Hvort slíkt hugarþel og það,
er kom í ljós 2. ágúst hér í
Winnipeg, að þvi er snertir vel-
ferð og veg Fjallkonunnar kæru
eigi sér stað hvar sem íslend-
ingar búa hér vestra, um það
þarf engum getum að leiða. —
Allstaðar var beðið eftir íslands-
blöðunum með ófþreyju.
Um síðustu ihelgi kom svo fs-
landspóstur og Reykjavíkur-
blöðin með sambandslaga-frum-
varpið (nefndar-starfið) prentað
skýru letri á framsíðum. Blöð
þessi voru frá 25. Júlí, og sama
dag var nefndar-starfið birt í
Kaupmannahöfn, því þá voru
dönsku nefndar-mennirnir komn-
ir heim aftur, enda höfðu þeir
lokið starfa sínum (laga-smíð-
inu) í Reykjavik viku áður.
Ekki hafði þó neinum bróður
heima þótt ómaksins vert, að
senda boð um þetta hingað vest-
ur, að Vestur-íslendingar mættu
á þjóðmenningardeginum hér
samgleðjast yfir fengnu frelsi
föðurlandsins. Að líkindum hef-
ir fögnuðurinn út af hinni nýju
frelsis-skrá, fylt svo ihjörtun þar
heima, að hugsunin um bræð-
uma vestra hefir ekki komist
að. En það gerir nú minst. —
Gleymum því, en lesum ‘heldur
fslandsblöðin, og sjáum hvað
“Vér, Kristján hinn X. o. s. frv.
gjörum kunnugt”, í hinni nýju
“frelsisskrá”, í 20 greinum.
par er þá fyrst tekið fram, að
ísland skuli vera frjálst og fuH-
valda ríki, í félagi við Danmörku
um einn og sama konung, og
samkvæmt þeim skilmálum er
fram séu teknir 1 “frelsis-
skránni”. Af sjálfstæðinu leiðir
það nú auðvitað, að íslenzki fán-
inn er viðurkendur af Dönum á
hóli og hafi.
Pama er þá öll “eftirgjöfin”.
— ]?að, sem fslendingar kröfð-
ust, hefir allra mildilegast verið
veitt. En hvað hafa þeir látið í
staðinn ? Hvað hafa þeir borgað
fyrir þann rétt, sem þeir ávalt
hafa þózt eiga, og sem þeir, sam-
kvæmt guðs og manna lögum
vissulega áttu frá alda öðli? —
Um eftirgjöf fslendinga les mað-
ur í Sambandslaga-frumvarpinu
Eg las þessa nýju “frelsis-
skrá” hvað eftir annað, og
reyndi í hvert sinn er eg byrjaði
á lestrinum, að telja sjálfum mér
trú um, að eg væri vakandi, að
mig væri ekkj að dreyma; allir
íslenzku nefndarmennirnir hefðu
skrifað undir þetta “dókúment”
og sjálfir ráðherramir í iþokka-
bót — já, og alþingi, meira að
segja lagt blessun sína yfir með
öllum atkvæðum (—nema tveim
mesta djásn—en mig að dreyma
Bezt að lesa það enn á ný, og
nudda stýrumar vel úr augunum
fyrst. En alt fer á sömu leið,
djásnið er mér ósýnilegt, og í
stað þess koma þessar spuming-
ar fram í hugann: Hefði forset-
inn trúfasti, Jón Sigurðsson,
viljað kaupa “frelsið” þessu
verði? Og: Mundi Skúli hafa
skrifað undir þetta, hefði hann
nú staðið uppi og setið 1 néfnd-
inni?” Trauðla trúi eg því, en
á hinu skyldi mig ekki furða:
þótt íslendingar vöknuðu upp
við vondan draum, þegar danska
dáleiðslan er runnin af þeim.
Lögrétta skýrir lesendum sín-
um frá því, að án efa verði frum-
varpið samþykt af íslenzku þjóð-
inni með miklum meiri hluta
við kosningar, er fram eigi að
fara í næsta mánuði (septem-
ber). Ef til vill fer nú svo, enda
er kjósendum ekki gefinn of
langur tími til þess að melta
þessa nýju náðargjöf. pað má
vel vera að allar hendur verði á
lofti með því að ísilendingar
bindi sig við danska kónginn um
aldur og æfi, eins og “frelsis-
skráin” nýja virðist heimta; að
þeir skuli verða að hanga í
tengslunum við Dani hartnær
fjórðung aldar enn, hvort sem
þeim líkar betur eða ver og
hvémig sem afstaða þjóða
heimsins hverrar til annarar
kann að verða í framtíðinni.
Vera má að ísl. þjóðin þjóti upp
til handa og fóta og hrópi há-
stöfum til Dana að þiggja jafn-
rétt (fæðingar-rétt) á borð við
landsins sonu, og þar með öll
hlunnindi til lands og sjávar er
Mendingar sjálfir eigi. Ef til
vil'l ráða íslenzkir kjósendur ekki
við sig fyrir ofsa-kæti út af
þeirri miklu náð, að fá að gefa
danska háskólanum miljón krón-
ur, í stað þess, eins og að undan-
förnu að þiggja “ölmusur” ís-
lenzkum námsmönnum til handa
við þá “lærðu” stofnun. Ef ti'l
vill 'hlaupa íslenzku bræðumir
heima, sem atkvæðisréttinn eiga
og systumar 'Hka — kjósend-
umir allir, hver í kapp við ann-
an, með atkvæðin sín því ti'l
stuðnings að Dönum veitist þessi
hhmnindi, sem að ofan em nefnd
og önnur, sem frumvarpið bend-
ir til. Ef til vill, segi eg. En,
er það líklegt ?
Frá mínu sjónarmiði er jafn-
réttis ákvæðið afar-viðsjárvert.
VMji Danir, sem teljast í miljón-
um nota sér þau ihlunnindi, er
hætt við að lítið yrði úr 80 þús-
undunum ísilenzku. Býsna lítið
ber á kristalstærum bæjarlækn-
um Menzka, eftir að hann hefir
samlagað sig Blöndu eða pjórsá.
Og að þvá er við kemur styrkn-
um til háiskólans danska, virðist
hagnaðurinn allur Dana megin,
og býsna hart þætti einstak-
lingnum það, ef einhver, sem
skuldar honum stórfé, byði-st til
að borga skuldina ef hann fengi
að segja fyrir um það, hvemig
verja skyldi fénu. Með þessu
háttalagi neyða Danir íslendinga
til þess að senda námsmenn sína
til háskólans í K.höfn, vilji þeir
njóta styrks af þessum stóra
sjóði, sem Danir alllra mildileg-
ast lofast til að greiða. — Lítil-
þægur er nú landinn orðinn, ef
hann gerir sér slíkt að góðu.
Danir hafa sannarlega riðið
feitum hesti úr þessari för.
Enda virðist þeim hafa verið
áhugamál að samningar tækjust
sem fyrst—og því er nefndin
send. peir gátu engu tapað,
miklu heldur græfct—eins og nú
er raun á orðin; ef fslendingar
bíta á krókinn.
Hitt sætir undrum, að íslend-
ingar skyldu ekki láta kyrt vera
sem stóð, þar til heimsstríðið er
á enda kljáð. Alment er þó víst
sú skoðun að glæðast í heiminum
að sambönd hinna ýmsu þjóða
muni breytast að mjög miklum _
mun smá-þjóðunum og hinum !
máttarminni í vil. Og að sjálf-
sögðu mundi slíkt þá einnig ná
til íslendinga.
Vonandi ihugsa nú bræðumir
heima sig tvisvar um, áður en
þeir í næfeta mánuði með at-
kvæðum sínum steypa saman
B'löndu hinni dönsku og íslenzku
berglindinni.
s.
íhugunarvert.
Herra ritstjóri!
Það varð víst að samkomulagi hjá
okkur, er við sáurnst síðast i New
York, að eg sendi þér línu einhvern
er það alveg frágangssök að manni
geti dottið nokkuð í hug í þessum
vellandi hita, sem hér hefir verið og
er enn. En eg las nýlega nokkuð,
sem aðrir hafa hugsað og kölluðu í-
hugunarvert, og ætla eg aC senda dá-
lítinn útdrátt úr því. Hefi þess vegna
sett þessa fyrinsögn-
I blaðinu “New York American”,
sem talið mun með helztu blöCiwn
Bandaríkjanna, var nýlega skýrt frá
því, að ýmsir mentamenn, og þar á
meöal sálarfræöingar, hefðu eftir
ítrekaðar tilraunir komist aC þeirri
niðurstöðu, að böra á skólaaldri í
Bandaríkjunum vissu alment nauða-
litið í andlegum efnum og þektu ekki
einu sinni hina vanalegustu mynd af
frelsaranum. Er þetta taliS alvarlega
íhugunarvert. — Frederick Newton
Scott, prófessor við ríkisháskólann í
Michigan byrjaSi þessar tilraunir og
valdi til þess myndina: “Hin siSasta
kvöldmáltíS”, éftir Leoniardo de
Vinci, þar sem Kristur situr til borSs
meS öllum postulunum, og hefir mál-
arinn hugsaS sér þaS augnablikiS, er
Kristur lýsti því yfir, aS á þeirri
nóttu muni einn þeirra svíkja sig. Er
sú mynd talin úfcbreiddust og bezt
þekt allra mynda af Kristi og postul-
unum, og í samræmi viS andlitsdrætti
og likamsgerfi þeirrar myndar eru
lang-flestar Krist myndir gerSar. Við
sem fórum þroskuð heiman aS, mun-
um víst flest eftir þeirri mynd, þvi
hún var mjög víða altaristafla í kirkj-
Um, um land alt, auk þess sem hana
mátti sjá víða annarstaSar. — Pró-
fessor Frederick byrjaði á því aS
fara með myndina í einn barnaskól-
ann í cimun hinna stærri bæja í
Michigan og varS niðurstaSan sú, aS
ekki eitt einasta af bömunum gat
sagt hvaS myndin ætti að tákna, en
sögðu þó aS það vteri samisæti. Og
ekki eitt einasta gat sagt af hverjum
myndin fyrir miSju borSi væri, nema
hvaS ein lítil stúlka gat þess til aS
þaS væri George Washington, og
féllust þá hin á þaS. Mörg skritin
svör voru gefin, þegar spurt var um
hvað látbragS sumra postulanna
mundi tákna, eins og það er sýnt á
myndinni, en ekki er rúm aS tilgreina
þau hér. Lík nSurstaða og þetta
varS á flestum skólum- En þaS tekur
höfundurinn fram, að enginn vafi sé
á þvi, að flest þessi börn, ef ekki öll
mundu óðara háfa þekt mynd af
Charlie Chaplin og Mary Pickford t.
d., þó ekkert þeirra þekti mynd frels-
arans, og sennilega líka lang-flest
þeirra hafa þekt mynd af Wilson
forseta.
Á kaþólsknní sérskólum hefir niS-
urstaðan orSið önnur. Þar hafa lang-
flest bömin vitað hvaS myndn tákn-
aSi og sum getaS tilgreint orS frelsar-
ans viS þaS tkifæri, andsvar Péturs
o. fl. Þetta er vel trúlegt, þvf á þeim
skólum er lögS afar-mikil áherzla á
aS innprenta unglingunum trúna, eins
og viS vitum.
SárnaS hefir mér oft, þegar eg hefi
heyrt Islendinga halda því fram, aS
þaS v'æri ekki annaS en hégómi og
heimska aS vera aS eySa tima i aS
fræSa börnin í kristlegum efnum, nóg
væri annaS þarfara aS læra. Og ekki
væri þaS annaS. en brjálskapur aS
vera aS skíra og ferma börn, og þá
auSvitaS boriS fyrir sig hérlenda siSi
til þess aS gefa þvi mikilmenskubrag.
Eg veit aS vísu aS þetta er aS breyt-
ast til batnaSar viSa. En mér liggur
viS aS spyrja: Mundu þeir ekki nokk-
uS margir íslenzku unglingarnir, sem
ekki mundu þekkja Krist, ef þeir
mættu honum í þvi líkamsgerfi, sem
honum er gefiS á flestum myndum,
en sem óSara þektu Carlie Chaplin,
ef hann yrSi á vegi þeirra ? — Væri
unglingum veitt ofurlítiS meiri fræðsla
í kistilegum fj-æSum, mundum viS,
sem mes-tmegnis umgöngumst óbreytta
verkamenn, ekki þurfa aS hlusta á
hiS hroðalega sóSatal og svívirSilega
guSlast, sem viS oítlega verSum aS
heyra, einkum hja hinum yngri.
Er þeftá nú áhnars ekki ihugunar-
vert ?
M.ig langar til aS skrifa miklu méira
ritstjóri góður, en eg held aS eg verSi
aS hætta. AS eins ætla aS bæta því
viS aS.mér var ánægja i aS hitta þig
hér á dögunum, eftir öll þessi ár, en
hamingjan má vita hvar og hvenær
viS sjáumst nætst- — Dálitlum aS-
finnslum langar mig líka til aS hreyta
úr rriér líka viS þig, en það bíSur
betri tíSar.
tima, ef mér dytti eitthvað í hug. En
mér dettur nú sjaldan neitt í hug,
ur—). petta hlaut að vera sem prentsvertu er eySandi á, og svo
Sayreville, N. J.
Sigurður Magnússon.
ÁSKORUN
til
Vinnufærra Kvenna
Með hinum aukna ekrufjölda, sem sáð hefir verið í,
og hinn vanalega skort, vinnukvenna á bændabýlum,
hefir fylkið að ráða fram úr alvarlegum örðugleikum í
því að útvega
KVENN-VINNUKRAFTA.
Bænda eða borgaheimili, sem hafa, yfirfljótanlegt af
dætrum eða vinnustúlkum, ættu að brýna fyrir slíkum
persónum, að skifta sér niður til vinnu á bændabýlunum,
þar sem vinnukrafturinn er minstur.
I ár verður að flýta fyrir uppskerunni, þreskingu og
flutningum. Til þess að svo verði, verða fleiri karlmenn
fengnir til aðstoðar bændum, Iieldur en að undanförnu.
Og slíkur mannfjöldi hlýtur að auka mjög á
STÖRF KVENNA
sem þó höfðu áður víða ofmikið að gera. Það er því
bráðnauðsynlegt, að konur og stúlkur bjóði sig fram
sjálfviljugar til þess að vinna á búgörðum, um mesta
anna tímann.
Og yfir höfuð verður hver vinnufær maður og liver
vinnufær kona, að fara út í bændavinnu í þetta sinn, og
hjálpa til.
Það fólk, sem ekki hefir enn þá ákveðna staði í hug-
anum, ætti að skrifa hið allra fyrsta til
THE BUREAU OF LABOR.
Department of Agrieulture.
Regina, Sask.