Lögberg - 05.02.1920, Blaðsíða 6

Bis. e
LÖGBERG FIMTUADGINN 5. FEBRÚAR 1920.
Vert51 vors
aS grelslum
Vegl ltfsins &.
P. P- P
Æska er
œfl skðlV,
Alt, sem
lærlst þ&.
Sagan af Monte Cristo.
XVII. KAPITULI. .
Verzlun Morrel and Son.
í>6ir, sem hefðu verið í Marseilles fyrir nokkr-
nm árum og þekt verzlun Morrel and Son, hefðn
eéð mikinn mismun á henni ef þeir hefðu komið
eftur þangað.
Áður var þar alt fult af fjöri og fjöldi verzl-
unarþjóna. Nú voru verzlunarþjónarnir allir
famir nema tveir; annar þeirra hét Cocles, var
það aldraður maður sem lengi var búinn að vera
féhirðir verzlunarinnar. Hitt var ungur maður,
að nafni Emanúet, sem felt hafði ástarhug til dótt-
ur Morrel, og tiafði verið kyr móti vilja vanda-
manna sinna.
Deyfð mikil bafði líka lagst yfir verzlanina
og Morrel sjálfur var orðinn þreytu- og ifiæðu-
legur.
Lánstraust hans var /þrotið sökum orðróms,
gcm flaug manna á meðal eins og eldur í sinu. að
oignir hans vru því nær þrotnar.
Morrel sat hugsi, hann vissi ekkert hvemig
t ann ætti að fara að mæta skuld Bóville, sem félli
í gjalddaga þá uní miðjan mánuðinn, og svo þeirri
sem félli í gjalddaga 15. næsta mánaðar, nema því
að eins að skipið Pharaoh, sem hann átti von á þá
©g þegar frá Indíandi með dýrmætum varningi,
karnii fyrir þann tíma. En það var nú orðið tvær
yikur á eftir áætlun.
■ Þannig var nú ástandið, þegar klappað var á
skrifstofudvr Morrel ög Sons. Emanúel lauk upp
íyrir komumanni og setti hljóðan, því hann þekti
ekki komumann og bjóst við að hann mundi vera
einn af skuldunautum húsbónda síns, og vildi hann
reyna að létta byrðinni á honum sem mest hann
gat og fór því að spyrja aðkomumann eftir erindi.
En aðkomumaður sagðist að eins eiga erindi
við Morrel sjálfan.
Emanúel gaf Coeles bendingu um að fylgja
uianninum til Morrel, en s!krifstofa hans var uppi
á lofti. Á stigabrúninni mættu þeir dóttur Mor-
rols, stúlku um sextán ára aldur, góðlegri, fagurri
og tígulegri.
“Er faðir þinn á skrifstofunni?” spurði
Cocles.
“Já, það held eg,“ svaraði stúlkan, og bætti
*dð, “farðu og segðu til gestsins.”
“Það er ekki til neins að segja til nafns míns”,
mælti komumaður, ‘ ‘því hann þekkir mig ekki.
“En þér getið sagt, að umboðsmaður Thomas and
Erench frá Róm viiiji tala við hann.”
Þegar stúlkan heyrði nafn þessa verzlunar-
félags, fölnaði hún í framan og hélt áfram leiðar
sinnar ofan stigann.
Cocles og komumaður héldu áfram að skrif-
fctofudyrum Morrels. Cocles fór fyrst inn, en kom
að vörmu spori aftur og bað komumann að ganga
inn í skrifstofuna.
Þegar aðkomumaður kom inn, sá hann Morrel
hvar hann sat við. borð og var að fletta stórri
höfuðbók, en undir eins og hann sá ókunna mann-
inn, lét hann bókina aftur, stóð á fætur á meðan
fcann iheilsaði komumanni og vísaði Ihonum til
sætis, gekk svo að stól sínum sjálfur og settist
niður.
Komumaður virti Morrel fyrir sér dálitla
stund. Fjórtán ár höfðu breytt útliti þessa góða
og lífsglaða manns ótrúlega. Hárið var orðið snjó-
hvítt, andlitssvipurinn raunalegur og augnaráðið,
sem var djarft og gat verið gegnum smjúgandi,
var nú orðið flóttakent og dauft.
“Herra minn,” t ók Morrel til máls, er hafði
verið órólegur undir augnaráði komumanns, “þér
vilduð tala við mig.”
“Já, herra minn,” svaraði komumaður. “Þér
vitið hver eg er.”
“Já. Umboðsmaður Thomas og French, eða
svo segir féhirðir minn.”
“Það er satt,” svaraði komumaður og bætti
við: “Húsbændur mínir urðu að borga 300,000—
400,000 franka á Frakklandi í þessum mánuði.
Þeir hafa því afhent mér öll skuldabréf yðar og
beðið mig að framvísa þeim, þegar þau falla í
gjalddaga, og sökum þess að þeir vita, að þér mæt-
ið öllum yðar skuldum á réttum tíma, hafa þeir
ráðstafað þessum peningum á annan hátt.”
“Hér er,” hélt komumaður afram um leið og
hann tók bunka af skuldabréfum upp úr vasa
sínum, “200,000 franka skuld við M. de Boville,
sem húsbændur mínir hafa keypt. Þér viður-
kennið hana?”
“Já,” svaraði Morel og blóðið steig fram í
kinnarnar á honum, þegar hann varð að viður-
kenna með sjálfum sér, að þetta væri í fyrsta sinni
sem hann gæti ctoki mætt skyldugjöldum sínum.
“Er það nokkuð meira?”
“Nei, ekki núna,” svaraði komumaður, “en
í enda mánaðarins hefi eg aðra kröfu, sem er
55,000 franka, og eitthvað af smærri skuldum. En
upphæðin til samans er 287,500 frankar.”
Það er ekki í orðum hægt að lýsa, hvað Morrel
lók út á meðan þessi framtalning fór fram. En
svo hélt gesturinn áfram og mælti: “Því er ekki
að leyna, að þótt enginn enn hafi orðið til þess að
rengja skilvísi yðar og þér hafið ávalt mætt stund-
víslega öllum skyldugjöldum, þá samt er það al-
talað í Marseilles, að þér séuð að verða gjald-
þrota. ”
“Herra minn,” svaraði Morrel, ‘það eru nú
meira en tuttugu og fimm ár síðan eg tók að mér
forstöðu þessarar verzlunar, en það hefir aldrei
enn komið fyrir, að við höfum ekki mætt skyldu-
gjöldum okkar.”
“Mér er þetta ljóst,” madti komumaður, “og
jiegar eg nú spyr yður í allri einlægni. hvort að
)>ér munduð borga þessa skuld eins stundvíslega
og þér hafið borgað allar aðrar skuldir yðar, þá
bið eg yður að svara mér jafn einlæglega.”
“Já, eg skal borga hana,” svaraði Morrel
og bætti við, “ef að verzlunarskip mitt kemur
með heilu og höldnu til baka, því þá verður ekki
eins erfitt um peningalán fyrir mér. En ef Phar-
aoh skyldi nú fara eins og hin skipin mín, þá er
mín síðasta von þrotin”. Og um leið og hann
sagði þetta sneri Morrel sér undan til þess að
hylja tár, sem honum hrukku af augum.
“Svo, ef þessi síðasita von yðar bregst,” hélt
komumaður áfram, þá—?”
“Þá,” svaraði Morrel, “þó hart sé að segja,
það liggur ekkert fyrir mér annað en auglýsa öll-
um heími, að eg sé gjaldþrota.”
“Hvað er þetta? Hvað gengur á? Hvað á
allur þessi hávaði að þýða?” spurði komumaður.
“ó, hvað?” spurði Morel og varð fölur sem
nár. Hávaðinn, sm barst frá stiganum, færðist
nær og fóbatak hvrðist í ganginum. Morrl stóð á
fætur og gekk fram að hurðinni og lauk benni npp
og hneig máttvana niður í stól, sem stóð við
dyrnar.
Rétt í sömu andránni lauk dóttir hans upp
ytri dyrunum og gekk inn hægt og stillilega. Þeg-
ar faðir bennar sé hana og sá að augu 'bennar voru
orðin grátþrungin og 'hún var nær því að verða yf-
irkomin af harmi, reis bann á fætur og ætlaði að
mæta henni, en varð sjálfur að styðja sig við stól-
l-ríkina.
Christopher Columbus.
Nú eru liðin hér um bil fimm hundruð ár síðan
að hann fæddist í Genoa, ítalskri borg, sem liggur
skamt upp frá hafinu. Hann nefndist Christo-
pher og sýndist helzt elcki vera hrifiinn af nokkru
öðru en landafræði.
Drengir af fátæku foreldri höfðu fátt til
skemtana í þá daga. Þeir urðu að vinna baki
brotnu til þess að létta undir með foreldrum sín-
um. En synir efnamannanna gátu tekið sér lífið
létt. Þeir óku um strætin á spikuðum ösnum með
skrautlegum aktýgjum, háðu veðreiðar, kappsigl-
ingar og klifruðu upp í hin frjóþrungnu appels-
ínutré, þegar aldinin voru orðin þroskuð.
Christopher lék sér mjög sjaldan, hann mátti
engan tíma missa frá vinnu sinni, en á öllum frí-
stundum las hann landafræði af kappi. Hann
fann marfalt meiri ánægju í því að lesa landa-
fræði, en nútíðar sveinar njóta við lestur sögunn-
ar Robinson Crusoe. Um þær mundir var almenn-
ingur næsta ófróður um landaskipun og jarðfræði.
Menn hugðu jörðina flata, líkt og pönnuköku sök-
um þess, að sá parturinn, er augu þeirra eygði,
sýndist ein flatneskja.
Christopher óx upp án þess að njóta nokkurr-
ar tilsagnar, og hélt að heimurinn væri í raun og
veru lítið anað en Spánn og Italía, að viðbættum
sárfáum öðrum hólmum, sem hann hafði lesið um.
Honum hafði einnig verið kent, að ef gengið væri
nógu langt, kæmist maður á yztu rönd—endimörk
jarðarinnar, og lengra yrði vitanlega ekki komist,
því þar tæki við einhvers konar ginnungagap.
Christopher var einn hinna hugrökkustu
drengja í Genoa, og hve nær er tækifæri gafst,
reyndi hann að sigla með skipum þeim, er út frá
höfninni lögðu, eins langt eins og þau fóru, en sú
vegalengd var sjaldnast mjög mikil. Á einni
slíkri siglingu lenti Christopher í skipbroti og lá
við druknun, en lífshættan jók kjark hans að mun
og kveykti í brjósti hans óstjómlega löngun til
þess að skoða sig um frekar í heiminum. Um
þetta leyti hafði ný einkennileg hugmynd brotist
fram í huga hins leitanda unglings. Hann hafði
veitt því eftirtekt, að ef hann sigldi nokkuð langt
út á hafið, þá hurfu honum sjónum hvítu húsin
og grænu hæðirnar í Genoa. Hann var sannfærð-
ur um, að hann gæti ekki verið kominn það lángt
í brott, að skamt væri eftir til yztu randarinnar —
endimarka jarðarinnar—, er hann hafði svo oft
heyrt talað um.
“Gæti ekki hugsast, að jörðin sé hnattmynduð
eins og appelsína?” spurði Christopher oft sjálf-
íin sig, “og að það sé einmitt hnattbungan, sem
veldur því að Genoa hverfur mér sýn, þegar eg
kem lengra út á hafið ? ’ ’
Allir skellihlógu, er Christopher lét þá skoð-
un sína í ljós, að ef til vill væri jörðin eftir alt
saman kúlumynduð. “1 þyí falli höfum við víst
tæplega séð alla veröldina eða lesið um hana í
landafræðinni heldur,” svöruðu þeir kýmilega
“Eg býst við, að svo sé,” svaraði Christo-
pher. “ Eg vildi mega sigla höfin á enda, og þá
gæti eg með eigin augum gengið úr skugga um,
hvort skoðun mín er á rökum bygð eða ekki.”
En þótt nú fáir legðu trúnað á að jörðin væri
kúlumynduð í staðinn fyrir að vera flöt, þá fór þó
þannig, að nokkrir auðugir menn í Genoa skutu
saman fé, mönnuðu skip lianda Christopher til
þess að hann fengi að einhverju leyti svalað þrá
sinni og loitað nýrra landa. Og ekki var heldur ó-
liugsandi með öllu, að hann kynni að hafa eitt-
hvað fyrir sér, og þá gat. þó verið til einhvers að
vinna.
Christopher var þá orðinn fulltíða maður, er
jietta gerðist, og hann lagði upp í sína fvrstu æf-
intýraför. — 1 veraldarsögunni þekkist hann nú
að eins undir nafninu Christopher Columbus.
Skip Christopher Columbusar var ekki nógu
stórt til þess að hann gæti siglt því eins langt og
hugur hans taldi nauðsynlegt. Hann sigldi því
!il Portúgal og leitaði ásjár konungsins þar, að
því er við kom stærra skipi og betur út búnu. —
Portúgals konungur var um þessar mundir í þann
veginn að senda skip og landkönnunarmenn til
x Afríkustranda, og tók hann málaleitun Columbus-
ar hið bezta og dáði mjög hugmyndir hans. En
bonungur var bæði hrekkvís og undirförull. Hann
íafði för Columbusar alt hvað hann orkaði, með
smjaðri og fagurmælum, en sendi í kyrrþey á með-
an vel mannað far í hina sömu átt og Columbus
hafði látið í ljós að hann ætlaði að beina för sinni.
Skipið sætti hrakningum og sá þann kost vænstan,
að snúa aftur, enda var þar e^ginn Christopher
( olumbus innan borðs.
Að því búnu hélt Columbus á fund Ferdin-
-mds Spánarkonungs og leitaði styrks af honum
til þess að geta haldið áfram rannsóknum sínum.
En undirtektirnar voru fremur daufar. Spánn
átti í ófriði um þær mundir og fjárhagur ríkisins
var þröngur. Það 'bótti því engan veginn ráðlegt,
i ð fleygja út fé til jafn vafasams fyrirtækis og
rannsóknir Columbusar voru taldar að vera
Fjárþröng svarf svo mjög að Columbusi meðan
á öllu þessu vafstri stóð, að hann neyddist til þess
að betla. En þegar neyðin er sem stærst, stendur
hjálpin næst. Og svo fór, í þetta sinn. Isabella
drotning Spánverja, er var hinn mesti kvenskör-
ungur, hafði heyrt margt sagt af hinum hugrakka
æfintýramanni. Hún kvaddi Columbus á sinn
fund og ákvað að leggja honum til þrjú smáskip
með rá og reiða.
Föstudaginn þann þriðja ágúst 1492 sigldi Col-
i mbus flota sínum burt úr höfn. Sú för er vafa-
Inust hin undarlegasta og æfintýraríkasta. sem
sögur fara af, og frá menningarlegu sjónarmiði
fékk hún ævarandi gildi, Hvorki hefði átaaviti né
sjókort getað komið honum að nobkru haldi, því
• ann sigldi leiðir, sem öllum voru áður ókunnar —
ekkert mannlegt auga hafði litið. — Þegar versna
íór í sjóinn, gerði skipshöfnin uppreist og ætlaði
að kúiga Columbus til þess að hverfa aftur til hafn-
ar. En Columbus sigraði hverja þraut og eftir ná-
lega h'álfs þriðja mánaðar siglingu og hrakninga
nm ókunn höf, sá Coilumbus fyrsta ljósbjarm-
ann af landi. Þetta var að kveldi hins ellefta
október 1492.
Draumur Columbusar hafði komið fram. —
Jörðin var kúlumynduð, en ekki flöt eins og
pönnukaka. — Árla næsta morguns, þegar fyrstu
sólargeislarnir tóku að lýsa, sá vel til lands.
Fögnuðinum, sem gagntók huga hins fróðleiks-
þyrsta æfintýramanns, verður eigi með orðum
lýst. Skamt fram undan skipi foringjans mikla
lá fögur eyja, næstum því eins aðlaðandi og land-
ið, sem hann hafði horfið frá. Fól'kið á eynni,
dökt á hár og hörund, hafði hvorki áður séð hvít-
an mann, né keldur ®vo fríðan skipastól. Það þauí
niður til strandar til þess að fagna hinum tígulega
gesti og sæma 'hann gjöfum.
Columbus klæddist sínum bezta búningi áður
en hann gekk á land og bar í hendi fána Spán-
verja. Eyjarskeggjar undruðust mjög slíka dýrð
eg urðu snortnir af djúpri lotningu. Þeir féllu á
kné með Columbusi um leið og hann 'stakk niður
flaggstönginni og helgaði landið Spánarkonungi.
Þetta var hin fyrsta reglulega landkönnunar-
ferð Columbusar og varð árangur hennar ekkert
smáræði. — En Columbus fór margar slíkar ferðir
og vann hvem sigurinn öðrum meiri.
Hugrekki Columbusar verður æ því frægra,
er lengra líður fiá hans fyrsta landnámi. Hann
hóf í raun og veru hið veglega landkönnunarstarf
sitt fyrst, með því að rannsaka alt það, er að hans
eigin landi laut, legu þess og staðháttum og studdi
sínar fvrstu áætlanir við þá þekkingu á margan
hátt. ,
Nafn Christophers Columbusar er ódauðlegt
í mannkynssögunni, en þó sl'ær samt fundur Ame-
ríku á það fegursta bjarmanum. — Þýtt.
------o------
Guðrún og Bjarni.
Eftir Karl Andersen.
(Niðurl.)
Haustið kom og ungu mennimir komu allir
heim úr kaupavinnunni. Þeir hfðu nóg að tala
um og. nóg að gjöra að gamni sínu, og Magn-
ús sparaði hvorugt. Hann þurfti að gorta af svo
mörgu, að hann hafði ekki tíma til að taka eftir
að Guðrún hló ekki með að sögum hans og kinnar
hennar vora orðnar fölar.
Hún hló ekki, hún hlýddi heldur ekki á sögur
hans, þó að svo kynni að sýnast. Hvað var hún
að hugsa um? Hún hugsaði um augun djúpu og
dreymandi, sem hofðu horft á hana, um höndina,
sem hafði titrað í hennar, og um röddina hljóm-
fögru, sem einungis hafði sagt: “Þar sjáumst við
aftur, Guðrún!” Yfar allar Magnúsar löngu ræð-
ur hljómuðu þau orð, eins og sálmalag heyrist í
kirkjunni yfir óp barnanna, sem leika sér fyrir ut-
an hana.
Yfir fjallinu stóðu skýlfókar nokkrir. “Hann
ætlar að gjöra storm,” sögðu sjómennirnir.
“Bara að honum skelli ekki á, fyr en briggið, sein-
asta verzlunarskipið, sem einmitt nú er að létta
akkerum, er komið fyrir skerin í útnorðri frá
kaupstaðnum. Fáninn danski hékk á hvítu stöng-
um verzlunarhúsanna og frá gaffalrá briggskips-
ins; skipverjar sungu, meðan þeir voru að létta
akkerum. Kveðjuskotum var skotið frá fjórum
gömlum fallbyssum, sem vom hálf-sokknar niður
í jörðina á “fallbyssu-garðinum”, sem kallaður
var. Briggið sigldi fyrir öllum seglum út úr
höfninni; vindur stóð á hlið, og bylgjurnar léku að
skipinu svo dælt, að það lagði sig meir og meir, og
seglunum var óðum fækkað, því golan hafði þegar
vaxið og var nú orðin bálviðri. Skipstjóra þótti
engu hætt, og hlýddi því ekki ráði stýrimanns síns
að leita aflur til hafnar. “Við náum fyrir sker-
in,” sagði hann, “og þá stendur hann prýðisvel.”
En vindurinn tók á almætti sínu, eins og til að
sýna honum, hvor þeirra væri sterkari. Það hvein
í köðlunum, rærnar sviguuðu og sundraðust í mél,
seglin rifnuðu og pjötlurnar þutu og flugu út yfir
sæinn, er reis í ofurreiði. Stormurinn lék að
skipinu eins og knetti, það hoppaði á bárunum, og
einum skaflinum eftir annan velti yfir það og
sveiflaði öllu frá, er fyrir varð. Eyjan, er lá fvrir
hafnarmynninu, skygði á, svo að nú sást skipið
eigi lengur af ströndinni; þar stóðu mörg hundr-
uð manna á öndinni af ótta, í hlé við klappirnar
og bátana, sem stóðu uppi. Sumir tóku aldrei
sjónpípurnar frá augunum og horfðu alt af út á
sjóinn, en enginn mælti orð.
“Nú tekur því fyrir eyna,” sagði gamall sjó-
maður loksins.
“Nú heggur það niðri,” hrópaði annar, og
manngrúinn á ströndinni hljóðaði upp af skelf-
ingu og meðaumkun.
Briggið var strandað. — Möstrin voru höggv-
in, og bátum skotið fyrir borð, en þeir brotnuðu
við hliðar skipsins og tveir menn druknuðu þegar.
Hinir tóku dauðahaldi í það, sem eftir var af
þiljuskjóiinu, og hvað, sem þeir gátu fest hönd á
— en var nokkur bjargarvon í þessu ofsaveðri?
Þeir, sem á ströndinni stóðu og horfðu á, voru
alyeg utan við sig. Þá heyrðist einiiver segja með
bænarrödd: “Magnús, þú mátt til að hjálpa, þú
verður að fara á stað með bátshöfnina þína, ann-
ars drukna þeir allir. Sérðu ekki, að þeir eru að
baða höndunum. Heyrirðu það ekki, eg bið þig
að gjöraþað fyrir mig. ”
En Magnús hirti eigi um bænir Guðrúnar;
hann lét sér nægja að ypta öxlum, því að við skip-
brotið var ekkert að gjöra — hann átti annars að
vænta en dauðans, í bárusænginni köldu. .
“Vilji Magnús ekki gjöra það, skal eg fara,”
sagði einhver í dimmum karlmannsróm. “Hver
kemurmeð?” Það var Bjarni, sem talaði. Hann
stóð á ströndinni og sýndist hærri en ella, og and-
lit hans var enn alvarlegra, en það átti að sér.
“Mér er ekki meira að reyna það en Bjarna,”
sagði fyrst einn, og svo annar, og þannig varð
dugnaðardæmi hans fljótt til fyrirmyndar. Sex
röskir menn stóðu þegar sjóklæddir. Margir
hlupu til að setja bátinn fram, og mörg hjörtu báðu
honum góðrar ferðar, þegar hann loks var kominn
út úr briminu. Þá mættust augu tveggja og sá
fundur færði förinni heill. Bjarai fékk það svar
í augum Guðrúnar, að ást hans væri tekið, og það
lypti þreki hans á flug og margfaldaði styrkleik
vilja hans.
Förin hepnaðist vel; hann hreif skipbrots-
menn úr kverkum dauðans og færði þá heila og
haldna til vinanna, sem stóðu á ströndinni og tóku
þeim tveim höndum.
“Þar sjáumst við aftur,” voru fyrstu orðin
hans, þegar hann stökk í land.
“Þakka þér fyrir, Bjarai,” sagði hún. Meira
gat hún ekki sagt.
“Eigum við að fylgjast heim, Guðrún?”
spurði Magnús hana.
“Nei, í dag skiljast vegir okkar,” sagði hún.
Hún sagði það seint og horfði niður fyrir sig á
meðan; svo sneri hún sér frá honum og gekk upp
eftir á leið til hússins.
Veturinn kom og leið; vorið kom með fugla-
söng og smáblómin gulu. Hjá móður Bjarna var
alt málað og prýtt. Og þegar alt var búið, fluttist
Guðrún þangað sem kona Bjarna.
Móðir han's feldi e'leðitár brosandi, þegar hún
sá ánægjuna skína út úr andliti sonar síns. “Það
er sönn ánægja, Guðrún 'litla. að siá. að þú hefir
fundið þann mann, sem þú áttir að finna,” sagði
hún.
“Viltu svo renna þér með mér, Guðrán?”
mælti Bjarni, “þú veizt, að eg fer varlega og læt
ekki sleðann velta.”
“Já, það vil eg,” sagði hún, og lét hann bera
sig á armi sínum inn í stofuna.
(Alm. Þjóðvfél.—íslenzkað af G.)