Lögberg - 31.01.1929, Page 5

LÖGBERG FIMTUDAGINN
31. JANÚAR 1929.
Bls. 5.
1 meir en þriðjung aldar hafa
Dodd’s Kidney Pills verið viður
kendar rétta meðalið við bak-
^erk, gigt, þvagteppu og mörgum
fleiri sjúkdómum. Fást hjá öll-
um lyfsölum, fyrir 50c. askjan
eða 6 öskjur fyrir $2.50, eða beinl
frá The Dodds Medicine Co., Ltd.
Toronto, ef borgun fylgir.
Viðarkol
Eru kóngsmenn koninir á skóg?
Víst er svo.
Hvað eru þeir að gera þar?
Höggva við og brenna kol.
Þetta eru spurningar og tilsvör
úr ævagömluni islenzkum drengja-
leik og sýna glögglega, hversu
skógarhögg og kolabrensla var
samgróið atvinnuháttum þjóðar
innar.
Drengjum kom ekki til hugar, að
nokkrir menn, hvort sem þeir voru
kóngsmenn eða ekki ,gætu átt ann-
að erindi í skóg en að höggva hann
og brenna kol af viðnum, enda er
það sannast, að íslendingar hafa
hlotið að ganga allrösklega að því,
frá þvi fyrsta að þeir námu hér
land. Er naumast rétt að áfella þá
fyrir það, því þeim var næstum sá
einn kostur, þó að nauðugur væri.
Þar sem dkki var kostur á reka-
við, sem mjög víða hlaut að vera
sökum staðhátta, var eigi annárs að
neyta til hita í húsum og til mat-
elda en s'kógarviðar,, sem til allrar
hamingju var nægð af, því víst hef-
ir það satt verið, að landið var
víða skógi vaxið mill fjalls og
fjöru. Annars hefði skógarnir
ekki þolað hina takmarkalausu
rányrkju í tíu aldir. Er mesta
undur, að nokkur einasta aðgengi-
leg hrísla skyldi vera uppi stand-
andi eftir þann tíma á landinu.
Það segir sig sjálft, að býsna
mikið af skógarviði hefir þurft til
máleldanna, þar sem ekki var öðru
að 'brenna, sauðatað—skán—ekki
til. Sauðfé gekk úti, og mykja
“nautpenings var borin á völl, eins
og íslendingasögur sýna, til þess
áð fá betra gras—töðu af taði. En
til þess- að fá töðuna enn betri,
einkum af hálendi, fann Njáll upp
á því, að aika skarni á hóla, til þess
að þar yrði “taða betri.’’ Er Iik-
legt að hann hafi verið upphafs-
maður að því að nota mannasaur til
áburðar á tún, en var meinhæddur
fyrir og brugðið um að hafa stór-
um yfirsézt, er hann notaði ekki
þetta dýrindi lika fyrir skeggsápu.
Hvergi er þess getið, að menn
hér í fornöld hafi notað mó til elds-
neytis, svo annaðhvort hefir upp-
götvún Torf-Einars eigi verið hér
alment kunn eða menn eigi þekt mó
eða hirt um að afla hans fyr en
seinna á ölum. Að vísu nefna sög-
urnar fauskagröft, en naumast get-
ur það átt við mótöku, þótt gerð
hafi verið í sama augnamiði, þar
sem það var orðið, eftir skógareyð-
ing, nærtækara að grafa upp kal-
við og hálffúnar rætur en að
sækja í skóginn sjálfan, og verið í
ra;uninni einskonar aukastöð, eins
og nú mundi kallað.
Það, sem þó allra mest knúði til
skógarhöggsins og olli víst lang-
mest eyðingu skóganna, var hin
geysimikla eldsneytisþörf til jám-
vinslunnar—rauðablástranna. Geta
má nærri, hversu óhemju mikið af
skógarviði, niðujrhöggnum og
brendum til kola, hefir þurft t- d.
til að bræða við, drcpa og reka'svo
sem 50 kg. af járni úr mýrarrauða,
þangað til það var orðið hentugt til
srníða, því afbragðssmiður með
sæmilegum tólum á 19. öld, þurfti
eina tunnu af góðum viðarkolum til
þess að smíða við einn einasta
sláttuljá ésamsoðinnþ Að visu
hafa rauðblástrarnir ekki varað
mjög lengi, því efni til þeirra hafa
geng^ið til þurðar, og nægilegt járn
hefir farið að flytjast til landsins,
en eldsneytisþörfin til heimilisnotk-
Unar og kolagerðin til járnsmíð-
ar>na hélt áfrani allar aldir fram
yfir miðja síðustu öld. Silfursmið-
lr notuðu viðarkol jafnvel lengur,
ef smíða þurfti stóra hluti. Þau
hol gáfu svo jafnan og hægan hita
°S voru þvi nær reyklaus, og ekki
Vítr auðið að hcdgylla við annað
eldsneyti svo vel færi, en þannig
var ávalt gylt áður en rafmagnið
þektist.
Nú á timum er svo margt að
breytast bæði til hins betra—og
verra—og margt að falla og fallið
úr sögunni, og þar á meðal viðar-
kolin. Á síðustu árum viðarkola-
gerðarinnar var eg að vísu ungur,
en nægilega gamall þó til þess að
muna vel eftir henni. Má vera að
yngri mönnum og eftirkomandi
kynslóðum þyki það eigi með öllu
ófróðlegt að fá lýsingu af kola-
gerðinni og notkun kolanna um
1874 a Suðurlandi, er sennilega hef-
ir verið- með likum hætti um alt
land frá fornöld, nema þá alt stór-
feldara, og ikolin þá brend í skóg-
inum en ekki heima.
Á haustin eftir fyrstu réttir hóf-
ust skógarfcrðirnar. Menn sam-
mæltu sig til þeirra eftir ástæðum
og höfðu svo marga klyfjahesta,
er þurfa þótti, ef skógarhöggið
var ótakmarkað, sem þá var nú
orðið óvíða. Flestir urðu að kaupa
skóginn. Var víst verð greitt fyr-
ir að meiga höggva hestburðinn.
Fór það eftir gæðum viðarins, en
algengast voru það 5 fiskar og
þaðan af minna. Nokkrar jarðir
áttu sjálfar skóg á landeign sinni,
og einstöku jörðum fylgdu skógar-
ítök á fjarlægum stöðum, annað-
hvort heilar torfur (Vatnsdalstorfa,
Hofstorfa o. fl.) eða þá ákveðið
hestburðatal. Þetta voru upphaf-
lega gjafir frá guðhræddum mönn-
um til kirkna eða bænahúsa, er þá
voru á jörðum þessurn. Þeir, sem
áttu hina stærri skóga eða stór ítök,
gátu höggvið eftir vild og selt öðr-
um, sem ekkert tilkall áttu til skóg-
ar, og það voru langflestir, sem
ekki áttu það. Sumstaðar áttu heil-
ar sveitir skóg saman, ef hann lá i
afréttarlandi þeirra. Fóru þá ítök
hverrar jarðar eftir hundraðstali
hennar, miðað við hestburði.
Á Suðiurlandsundirlendinu er ó-
víða lengra til skógar en dagleið
með lest, en víða þurfti yfir vötn að
fara og þau stór, svo sem Markar-
fljót og Þjórsá, er farið var i
Skriðufellsskóg. Var Þjórsá þá
riðin á Gaukshöfða- eða Haga-vaði.
Þótti hrcn oft all-ill yfirferðar,
bæði djúp, straumþung og stak-
steinótt.
Þegar komið var í skóginn, tóku
menn að viða—höggva—af kappi,
en hvað fljótt það gekk fór eftir
ýmsum kringumstæðum, svo sem
því, hvað mikið skyldi viða, hversu
skógurinn var þéttur, menn dugleg-
ir, veður hentugt, o. fl. Engir voru
umsjónarmenn eða neinar reglur
um, hversu höggva skyldi, en ætlast
var til, að hver hrísla væri höggvin
á snið, og öxin væri blaðþunn og
biti vel, til þess að rótarstúfurinn
—stofninn—merðist eigi eða rifn
aði, en væri sléttur og hallur, svo
vatn gæti ekki gengið í hann og
valdið fúa. Að vísu þótti ekki gott
að rjóðurfella stórar spildur, en
ekki var samt horft í það, ef svo
stóð á, að það þótti að einhverju
leyti hagkvæmt. Þegar búið var að
viða nægilega mikið, voru hrisl
urnar bornar saman, og þær smærri
þundnar í bagga — baggaviður, —
en þær stærri í langa ströngla, er
drógust á hestinum, vissu stofn-
arnir upp en limið niður—dragna-
viður, — Þurfti mikla vandvirkni
og aðgæzlu við að búa svo um, að
þessar klyfjar meiddu ekki hestinn
að aftan eða væru honum til hindr-
unar i göngu, og þó sérstaklega, er
fara þurfti yfir stórvötnin, > oft
þvert fyrir straum, með marga hesta
undir þessum klyfjum. En stvrk-
ur, þol og lagni íslenzku hestanna
sætir oft undrun.
Það kom fyrir að menn fengu
all-mikla hrakninga i vötnum þess-
um við að bjarga klyfjum, sem
flutu af hestum, ef djúpt var eða
hestur lenti í sandbleytu, en að
öðru leyti urðu eigi slys við vatna-
ferðir þessar, þó ægilegar væru.
Þá voru aldrei brend kol í skógin-
um. Hefur það varla verið gert
alment eftir það, að rauðablástrarn-
ir lögðust niður. Þó getur Brynj-
ólfur Jónsson frá Minna Núpi þess
í “íslenzkum Sagnaþáttum,” að
Eiríkur bóndi í Haga í Gnúpverja-
hreppi, um fyrri hluta síðustu ald-
ar, hafi gert til kola á þann hátt,
að hann reif hríslurnar upp með
rótum, dvngdi þeim niður í jarðfall
bar svo eld að og brendi þannig
kolin. Ólíklegt er, að hann hafi
fundið upp ']>essa aðferð. Hitt er
líklegra, að hann hafi vitað þetta
gert áður; eða eitthvað líkt því; er
þá vel skiljanlegt, hversu hraðfara
eyðing skóganna og uppblástur
landsins hlauit að verða.
Eftir að komið var úr skógi, var
það haft að hjáverkum, er annað
nauðsynlegra var eigi til að stafra,
að kvista viðinn þannig, að allir
angar og lim var höggvið af hrísl-
unum, að þeim undanskildum, er
ætlaðar voru til að skýla heyjum
með. Limið var haft til eldivið-
ar, (í fornöld hefir eingöngu ver-
ið notaður viður til eldsneytis, sézt
það ljóslega af því, að enn i dag
er allskonar eldsneýti nefnt eldt
viður.J einkum til að svíða við svið
og hita við kaffiketilinn í smiðj-
um, er það þurfti að gera fljótt, og
annað var yfir hlóðum í eldhús-
inu fþá þektust eigi hitavélarnar).
Einnig var limið haft í sópla til að
sópa með innanhúsa og í heygörð-
um, og til aðstoðar við ibarnaupp-
eldið. Síðan var viðurinn greind-
ur sundur. Það stærsta var haft
til áreftis í fénaðarhús. Var með
hnif flisjaður af lurkunum börk-
urinn.^ Hét það að birkja, og var
börkurinn soðinn til litar á skinn.
Sumir lurkarnir voru svo gildir að
neðan, að nota mátti þá í hagldir
og skammorf o. f 1., en það beinasta
og kvistlausa var geymt uppi i eld-
húsi til næsta sumars og látið
reykjast þar og harðna. síðan bút-
að og klofið og notað í hrifutinda
um sláttinn. Því var viðurinn birkt-
ur að hann þótti þá betur verjast
fúa en ella.
Alt hið smærra af viðnum, en þó
svo stórt, að nema niundi fingurs-
gildleika, var ætlað til kola. Var
það Iátið í tómt og þriflegt úthýsi,
d. hesthús við bæinn. Var hent-
ugt, að það væri með dyrum á
hliðvegg. Á mitt gólfið var lát-
inn kláfur með reiðingsdýnu ofan
á. Á hann settist maður og hafði
fyrir framan sig trékubb-- f jal-
höggið—jafnhátm sætinu. Maður-
inn sneri móti dvrum og hafði við-
inn til vinstri handar, tók svo með
hægri hendi lurk eftir lurk, og hjó
þá með biturri öxi í svo sem 7 cm.
langa búta, sem hrukku undan
högginu út i hinn auða enda húss-
ins ,og lentu þar í hrúgu. Þetta
hét að kurla og bútarnir kurl. Nú
voru lurkarnir oft kræklóttir og
misfimlega til höggvið og því var
það, að kurlin hrukku viðsvegar, og
alt annað en þeim var ætlað. Gætti
þess auðvitað mest, ef kurlað var
úti.^en ávalt nægilega mikið til þess
að sanna forna málsháttinn “Sjald-
an koma öll kurl til grafar.” Mönn-
um þótti skemtilegt verk að kurla,
þ. e. a. s. ef kurlin létu nefið á
þeim í friði. Að verkinu loknu
voru kurlin tekin saman, látin í
bing og geymd til vors. Einhvern-
tima á stekktíðinni á vorin, í logni
og þurviðri, voru kurlin brend til
kola, sem sérstaklega þurfti að nota
fyrir og um sláttinn. Á háum stað
og þurrum var gerð skálmynduð
gryfja, kolagrófin. Fór stærð
hennar.eftir því, hvað mikið skyldi
brenna. Átti gröfin að vera hér-
umfbil barm^full af kurlumum.
Byrjað var á þessu verki snemma
dags, er veður þótti einhlítt, því
hvorki mátti vera regn eða vindur
á meðan á brenslunni stóð, ef vel
átti að fara. A botn gryfjunnar
var látinn logandi eldur og kurlun-
um komið fyrir þar ofan á þannig,
að eldurinn gæti læst sig um alla
gröfina og lei'kið 'jafnt um öll kurl-
in. Þegar loginn var kominn upp
úr kurlunum, var gröfin byrgð með
torfi og mold, svo hvergi gæti log-
að upp úr. Allur vandinn var i
því fólginn að byrgja gröfina á
réttum tíma. Verst fór, ef það
var gert of seint eða illa, því þá
brunnu kolin til ösku meira eða
minna. Hitt var ekki heldur gott,
að þau yrðu illa brend, ef loginn
var kæfður of fljótt, því þá urðu
kolin lakari til að sjóða járn við,
og ekki reykjarlaus. Eftir áð bú-
ið var að byrgja gröfina, varð að
sjá um, að aldrei logaði upp úr,
varð því maður ávalt að vera við
gröfina, þar til hætt var að rjúka
og glóðin kulnuð, varaði það oft
alt að sólarhring. Þegar víst var,
að kalt væri orðið í gröfinni, var
hún opnuVi, kolin tekin upp, látin
inn í smiðju,, geymd þar í byng og
tekin til notkunar eftir þörfum.
Það var ærinn vandi að brenna vel
kol, og flestir opnuðu gröfina með
talsvert kvíðablandinni eftirvænt-
ingu um hversu tekist hefði. Vel
brend viðarkol áttu að vera jöfn í
allri gröfinni, svör-t að innan, gljá-
andi í botni, og helzt með silfurlit
að utan. Eftir að steinkol tóku að
flytjast til landsins voru viðarkol
næstum einungis notuð til dengslu
sláttuljáanna á siumrin, en til þess
voru steinkol óhæf sökum of sterks
og ójafns hita og revks.
Fyrst er eg man voru eingöngu
notaðir samsuðuljáir til sláttar.
Lagðar voru saman þrjár jafnstórar
reimar, tvær af góðu kaldórslausu,
deigu járni, og ein á milli þeirra
úr góðu stáli. Reimar þessar voru
svo soðnar sarnan, og ljárinn gerð-
ur af þessu. Heyrði eg gamla
menn segja, að orðlagður þjóð-
hafa járnsmiður, Ólafur bóndi i
Teigi i Fljótshlíð, hefði þurft eina
hann kynst þesskonar ljáum í Skot-
landi, en lét laga þá eftir íslenzkum
staðháttum. Eru það hinir svoköll-
uðu skozku ljáir, sem með lítils-
háttar síðari breytingum, eru not-
aðir enn í dag.
Það drógst þó nokkur ár, að ljáir
þessir næðu almennri útbreiðslu,
meðfram af venjulegri fastheldni
eldri manna við fornar venjur, og
einnig af þvi, að hinir nýju ljáir
þóttu þyngri og stirðari í slætti en
þeir gömlu, og þar að auki ótraust-
ari. Þeir voru í fyrstu mjög harð-
ir, og sökurn þess brotnuðu þeir, ef
þeir mættu nokkru misjöfnu. Þurfti
þá að tinkveikja bót yfir brestinn—
lappa ljáinn—fór það oft misjafn-
lega vel. Eigi var tiltök að klappa
þessa ljái sökum hörku. Voru þeir
því lagðir á hverfistein, en miklu
var það sjaldnar gert en nú, þvi
þeir þyknuðu miklu seinna. Bitið
var ekki mjúkt, en skarpt og hélst
lengi.
Brýnt var með svokölluðu sand-
brýni, var það ferstrend flöt smá-
spýta, sem límdur var á sandur af
mjög hörðum steintegundum, máttu
þau ekki blotna, og því geymdu
menn þau í barmi sínum, er þek
slógu.
Nokkrum árum síðar lét Torfi
Bjarnason enn smíða ljái í Skot-
landi með öðru lagi. Voru það
einjárnungar úr góðu stáli. Þurfti
því ekki að smíða á þá bakka eins
og hina, en þjóið_ var fest á það með
skrúfaðri ró. Voru þeir því kall-
aðir ýmist skrúfuljáir eða Torfa-
ljáir. Ljáir þessir voru nokkuð
stirðir, en bitu í fyrstu ágæta vel,
urðu þó ekki langæir, helzt sökum
þess að skrúfurnar entust illa, en
þær þurfti oft að hreyfa til þess að
leggja ljáinn upp og niður, eftir
jarðlagi. Þessa ljái mátti klappa,
en þeir náðu aldrei almennri út-
breiðslu.
Skozku ljáirnir höfðu svo mikla
kosti fram yfir gömlu íslenzku ljá-
ina — þrátt fyrir smágalla — að
heyjaaflinn óx stórum við notkun
þeirra, og vafalaust mankaði Torfi
Bjarnason með þeim stærsta spopið
í íslenzkum landbúnaði á síðastlið-
inni öld. Og víst er það, að hon-
mikinn og handvissu þurfti til þess um eiSa íslenzku skógarnir, eða
tunnu af viðarkolum til að smíða
slíkan ljá, svo áburðarfrek voru
kolin. Samsuðuljáir þessir voru
léttir og liðugir til sláttar, og gátu
Iþitið mæta vel, ef þeir hittust í
herslunni. þ. e. fengu hæfilega
hörku eftir denginguna, en gallinn
var, hvað oft þurfti að dengja,
einkum þar sem harðslægt var, og
hvað oft dengslan mishepnaðist, af
því að ljárinn fékk ekki rétta
herslu.
Dcngslan fór þannig fram, að
þegar ljárinn var orðinn þykkur til
eggjar undan brýnslunni eða hafði
mætt einhverju, sem skemt hafði
eggina, svo að hann var hættur að
bíta, var hann sleginn úr orfinu og
farið með hann til smiðju, sem þá
var á hverjum einasta bæ. Smiðj-
ur þessar voru með “bclg og blístru,”
eins og stendur í gömlum virðing-
arbókum. Eru smiðjur þessar óð-
um að leggjast niður, en eru ef vel
er aðgætt svo merkilegar, að Þjóð-
menjasafnið ætti að eignast litla
eftirmynd af þeim áður en þær
hverfa með öllu. Fremst á afliir
um framan við eldstæðið lá lang-
ur en mjór mósteinn og ofam í
hann var klöppuð fingurhæðar (10
—12 cm.) djúp og breið þró, alt
að 1 metri að lengd. Var hún á-
valt full af vatni, og í henni var alt
það járnsmíði hert, sem herða þurfti
—þar á meðal ljáirnir, og þeirra
vegna, þurfti þróin að vera svona
löng.
Eldur var kveiktur upp í smiðj-
unni í viðarkolum, og ljárinn hitað-
ur við þau, þar til hann varð allur
jarprauður. Var hann síðan klapp-
aður fram til eggjarinnar svo jafnt
sem auðið var, þar, til hann var orð-
inn skclfunnar. Ef hann var crð-
inn hálfslitinn eða meira, þurfti að
þynna hann allan nokkuð upp að
bakka. Hét það að taka hann
fram, Að þessu loknu var ljárinn
hitaður aftur, undir herzlu. Var
það mesta vandaverk, ef vel átti að
fara, því hita varð ljáinn, sem oft
var alin fyrir egg, eggalhingur, að
lengd,—þantnig að hann yrði allur
aftur að grashlaupi jafn hæfilega
pauðheitur, sem ákveða varð eftir
ugnabliks sjón. En handflýti
DANARMINNING
að dýfa honum ofan í herzluþróna,
svo að jafnt og vel rynni á hann
herzlan Dengslan mishepnaðist oft
af ýmsum ástæðum, og var þá þeim
tíma og kolum spilt, er til hennar
fór, og ljárinn beit illa til næstu
dengslu.
Þessir samsuðuljáir þóttu bæði
kolafrekir og eyða miklum tíma frá
slættinum. Notuðu því sumir ljái
úr eintómu stáli. Þá þurfti ekki
að dengja, heldur voru þeir kald'
hamrctðir, ]). e. klappaðir kaldir, en
teknir fram eins og hinir, er þess
þurfti, þar til er þeir voru eigi orðn-
ir nema spík ein.
Ljábrýni voru steirnbrýni, er
fengust í verzlunum eins og nú.
Voru þau klofin eftir þörfum, en
þóttu; betri, ef þau voru brend. Var
það gert í lítilli holu á likan hátt
og kol, en eldsneytið þótti bezt að
væfi þur rnosi eða reiðingur. Þau
urðu að hitna hægt og kólna seint.
annars duttu þau í rnola,, en hepn-
aðist brenslan, urðu þau jafnmjúk
og brýndu vel.
Elzti sláttuljár, sem eg hefi séð,
var ákaflega úrréttur, og á enda
þiósins var hak eða litill broddur,
sem geikk inn í orfið til að stöðva
ljáinn, sem þá var festur í orfið
með Ijáböndunum, sem voru ólar
úr ósútuðu leðri. En horn eða
beinfleygar voru reknir sinn hvoru
tnegin þjóðsins—kverk- og hnakka-
fleygar—til þess að festa hann
tægilega.
Nærri má geta, að eigi hefir ver-
ið auðvelt að binda þessi ólarljá-
bönd í vætu svo vel, að ljárinn yrði
ekki laus í, eða að leysgi þau í þurki
og hvorttveggja hefir hlotið. að
vera ærið tafsamt.
Ljáböndin rnunu hafa lagst nið-
ur um 1825—30. Faðir minn, sem
var fæddur 1815, mundi þau vel og
notaði, er hann lærði slátt, líklega
8 ára. Og nokkuð eftir aldamótin
hafa þau tíðkast á Norðurlandi,
því þá kveður Bólu-Hjálmar:
“Skær þegar sólin skín á pótínn,
skurnar ól við spíkarþjó.”
Mér er ekki kunnugt um, hvort
orfhólkarnir eru íslenzk uppfundn-
ing eða komnir frá útlöndum, sent
eg tel þó líklegra, en hvort heldur
er og hver sein hefir innleitt þá,
hefir það verið til mikils hagræðis
við sláttinn.
Árð 1867 er merikisár í sögu ís-
lenzka landbúnaðarins og skóganna.
Þá kemur hinn nafnfrægi atorku-
og hæfileikamaður Torfi BjaTna-
son, siðar skólastjóri í Ólafsdal,
frá námi í Skotlandi og hafði með-
ferðis nýja tegund af ljáum, eða
rétara sagt ljáblöðum, sem svo
þurfti að smíða bakka á. Hafði
skógarleifarnar, líf sitt að þakka,
því nú fengu þeir frið fyrir kola-
brenslunni. Dengsla Ijáanna hætti.
Búnaðarfélag íslands ætti fyrir
löngu að vera búið að láta gera af
eir líkneski þessa merkismanns, og
setja það á viðeigandi fagran stað,
til maklegrar minningar um þetta
starf hans, auk hinna annara marg-
þættu og heillaríku starfa hans í
þarfir íslenzka landbúnaðarins,
Þeir menn, sem verja kröftum sín-
um til að bæta og prýða landið,
græða sár þess og hefta útbreiðslu
þeirra, svo sem Torfi Bjamason
og nú Gunnlaugur sandgræðslu-
maður Kristmundsson o. fl.—þeir
eru áreiðanlega í mjög náinni sam-
vinnu við skaparann, enda sézt oft,
að sérstök blessun hans fylgir
verkum þeirra. Þessir menn eru
sannir velgerðarménn þjóðarinnar,
og eiga skilið heiður og þökk allra
íslendinga, fæddra og ófæddra.
Um 1874 murm hinir nýju ljáir
hafa verið bútiir að ná fullri út-
breiðslu, en gömlu samsuðuljáirnir
lagðir niður, og með þeim dengslan,
og það sem til hennar þurfti.
Mðarkolagerðirmi var lokið.
Oddur Oddsson.
—Eimreiðin.
Frá Islandi.
Reykavík, 20. des. 1928.
Skólanefnd Ungmennaskólans í
Rvík hefir krafið bæjarsjóð um
fjárframlag til skólans. Eru 62
fastir nemendur í skólanum, 46 í
aðalskólanum og 16 í kvöldskóla.
Nokkur ágreiningur er um fram-
lag bæjarsjóðs. Meiri hluti fjár-
hag3nefndar leggur til að greidd-
ar séu 3450 kl., borgarstjóri 3000
kr. og Stefán Jóh. Stefánsson
4050 kr. — Akveður bæjarstjórn
hvaða upphæð verður greidd.
Bergenska félagið hefir gefið út
áætlun skipaferða milli helztu
hafna í álfunni og Bergen, í sam-
bandi við ferðir Lyru og Nova
hingað. Getur það komið sér vel
fyrir marga, er ætla að ferðast út
i lönd og vera fljótir í förum. —
Sameinaða fél. hefir gefið út á-
ætlun um þrjár fyrstu ferðirnar
eftir nýár. — Drotningin fer frá
Höfn 6. jan. g kemur hingað þ. 14.
og fer svo beint út aftur. ,
Hinn 30. f. m. sæmdi konungur
Tryggva Þórhallsson forsætisráð-
herra stórkrossi Dannebrogs; en
Magnús Torfason forseti samein-
aðs þings og Guðm. Sveinbjörns-
son skrifstofustjóri, voru gerðir
að^Kommandörum af 2. gr. Dan-
•nebrg.
ÁGÚST E. ÍSFELD
31. ágúst 1870 — 5. júlí 1928.
“pungt er taplð, það er vissa,
þó vil eg kjósa vorri móðir,
að ætlð eigi hún menn að missa
meiri’ og betri en aðrar þjóðir."
8. 8.
Það hefir dregist fýrir mér lengur en skyldi, að minnast í
örfáum orðum trygðavinar míns, Ágústs E. ísfeld, bónda við
Winnipeg Beach, þess, er með snöggum og óvæntum atburðum,
var kvaddur brott úr heimi þessum, þann 5. júlí siðastliðinn.
Veldur þó eigi um ræktarleysi við minningu hins látna, heldur
miklu fremur vafstur hversdagslegra anna.
Dauða Ágústs heitins bar að, með þeim hætti, er hann var
að vitja um net í sólheitri sumarblíðunni, skamt undan strönd-
um Winnipegvatns, að hann varð lostinn af eldingu, er veitti
honum bráðan bana.
Synir hins látna, er staddir voru heimavið, voru að því
sjónarvottar, er eldingin laust bátinn; ýttu þeir þegar ann-
ari kænu úr vör, og reru út á sorgarsviðið. Er að bátnum kom,
hallaðist þessi harðsnúni, norræni víkingur, út yfir borðstokk-
inn, örendur. Eldingin hafði lostið fleira en hann, þótt með
öðrum hætti væri. Hjarta eiginkonunnar og barnanna í vermi-
reit landnámsins við ströndina, hafði hún lostið ómælis-
djúpri sorg, og bundið helskó mörgpim hinna víðfleygustu vona,
um sæluríka framtíðar sambúð, við heimilisföðurinn trygga og
umhyggjusama, er ávalt stóð til þess reiðubúinn öllu að fórna,
fyrir heill og hagsæld ástvina sinna. —
Ágúst E. ísfeld, var fæddur að Fjarðarkoti í Mjóafirði í
Suður-Múlasýslu á íslandi, þann 31. dag ágústmánaðar, 1870.
Voru foreldrar hans þau hjónin, Eiríkur Pálsson Isfeld, og
Ingibjörg Einarsdóttir. ól«t hann þar upp til átján ára alduri,
unz hann fluttist vestur um haf með móður sinni og stjúpa,
Þorsteini Jónssyni Mjófjörð. Fyrstu tvö árin hér í álfu, dvaldi
Ágúst heitinn í North Dakota, en fluttist því næst norður yfir
landamærin, og tók heimilisréttarland það í grend við Winni-
peg Beach, þar sem heimili hans stóð jafnan síðan.
Árið 1891, kvæntist Ágúst heitinn eftirlifandi ekkju sinni,
Ólínu Sigurbjörgu óladóttur, Bjerring, frá Nesi í Aðal-Reykja-
dal í Suður-Þingeyjarsýslu, hinni mestu sæmdar- og dugnaðar-
konu. Var heimili þeirra sönn fyrirmynd að gestrisni og
snyrtileik. Enda var þar oft gestkvæmt og glatt á hjalla.
Alls varð þeim hjónum þrettán barna auðið, og eru tíu þeirra á
lífi. Skal þeirra nú minst í aldursröð: Eiríkur, umboðsmað-
ur Elliott Produce félagsins, kvæntur Björgu kenslukonu í
píanó spili, fæddri Hermannson, búsett í Winnipeg; Guðrún
Jökulrós, gift Erlendi Narfasyni, búsett í Minerva pósthéraði;
Lena Ingibjörg, í heimahúsum; Ólöf Sigurbjörg, gift Alexander
Hermannssyni, einnig búsett í .Winnipeg; Anna Jarðþrúður,
kenslukona í Víðirbygð, ógift. Með móður sinni dvelja í
heimahúsum, auk Lenu Ingibjargar, sem áður hefir verið getið,
Olgeir Hans Trausti, Einar Páll Helgi, Ágúst Victor Oddur,
Guðmundur Björgvin Aurelius, og Kristinn Jóhannes. Öll eru
systkini þessi hin mannvænlegustu og vel gefin. Börnin þrjú,
er dóu í æsku, hétu: Óli Aurelius, sjö mánaða; Gerður Soffía,
sex ára, og Hansína Ingibjörg, fjögra ára.
Eftirgreind systkini Ágústs E. ísfelds, eru enn á lífi: Mrs.
Gróa Olson, í Cavalier, North Dakota; Mrs. Anna Jacobson, Am-
aranth; Mrs. Guðlaug Arason, Husavick; Páll og Andrés, báð-
ir búsettir við Winnipeg Beach; Sigurjón, búsettur að Gimli;
Einar, búsettur að Langruth, og Óli Thorsteinsson, hálfbróðir,
búsettur við Húsavík, og stundar kenslu í fiðluspili.
Ágúst heitinn var eljumaður með afbrigðum, vakinn og
sofinn í því að hafa ofan af fyrir sér og sínum. Var kona
hans honum einkar samhent, og þess vegna blessaðist búið svo
vel. Má óhætt segja, að efnahagur þeirra hjóna væri kominn
í ákjósanlegt horf, er hinn árvakri heimilisfaðir féll frá.
Ágúst E. ísfeld, var víðgáfaðri maður, en alment gerist,
og fróður um margt. Las hann einkum mikið af skáldsritum,
íslenzkum og erlendum, — var enda hneigður allmjög til bók-
mentalegrar iðju. Þrátt fyrir svo að segja látlausar annir hins
hversdagslega lífs, vanst honum samt ávalt nokkur tími til
skáldlegra iðkana. Orti hann all-mikið af ljóðum, viðkvæmum
og mjúkum í formi, þótt stundum gætti biturrar ádeilu á það, er
honum þótti aflaga fara. Þó hygg eg smásögur hans beztar,
svo sem “Krossinn”, er birtist í jólablaði Lögbergs 1927. Væri
vel, að úrval úr ritsmíðum hans yrði prentað í heild, því vafa-
laust myndi þar verða um eiguleg bók að ræða. Söngvinn var
Ágúst heitinn langt umfram það, sem alment er; hafði lært af
sjálfum sér að leika á orgel, og aflað sér þó nokkurrar þekking-
ar í hljómfræði. Andi hans var listrænn, mjúkur og máttkur
til skiftis.
Ágúst E. ísfeld var meðalmaður á hæð, en þrekbygður vel,
og mun verið hafa rammur að afli. Ekki var hann allra vinur.
En eld og reyk myndi hann allshugar feginn vaðið hafa, fyrir
þá, er hann tók trygð við.
Fundum okkar Ágústs heitins bar fyrst saman, ef mig
minnir rétt, sumarið 1914, er eg var svo að segja nýkominn af,
íslandi. Tók hann þegar við mig slíkri trygð, vafalaust óverð-
skuldað af minni hálfu, að sjaldgæft mun vera um ókunnuga
menn. í hvert sinn, er eg hugsa til hans, hlýnar mér um
hjartaræturnar, því eg veit, að í honum átti eg vin, sem gróði
var 1 að eignast — til að missa.i
Trúmaður var Ágúst heitinn ákveðinn, og fylgdi lúterskri
kristni fast að málum.
Jarðarförin fór fram í íslenzka graferitnum við Húsavík,
að viðstöddu fjölmenni, og jós séra Sigurður Ólafsson líkið
moldu.
Einar P. Jónsson.