Lögberg - 09.10.1930, Page 1

43. ARGANGUR
WINNIPEG, MAN., FIMTUDAGINN 9. OKTÓBER 1930
NUMER 40
■ ■ / ■■
—-------- # . í
Stœrsta loftfar í heimi, brezki drekinn R-101,
ferst á Frakklandi aðfaranótt síðastliðins
sunnudags. Fjörutíu og átta manns týna
lífi, þar á meðal lávarður Thomson,
flotamálaráðgjafi Bretlands
Á sunnuda!gsmorguninn flaug
sú fregn út um víða veröld, að
ílugdrekinn brezki, R-101, stærsta
og voldugas^a loftskip, sem enn
hefir bygt verið, hefði farist þá
um nóttina o!g nálega fimtíu
manna mist lífið. Loftskip þetta
lagði af stað frá Englandi á laug-
ardagskvöldið, í sína fyrstu lang-
fsrð, og var ferðinni heitið til
índlands og heim aftur, um átta
þúsund mílna flug. Eftir fárra
kl.stunda flug, hrepti loftskipið
aðar vont veður, ofsa storm og
steypiregn, og skömmu eftir mið-
nætti vildi slysið til, í grend við
Beauvais á Frakklandi, ,svo sem
timtíu. milur frá Paris. Hið mikla
loftskip féll til jarðar og kvikn-
aði þegar í því og varð alt að einu
eldhafi. Fórust þarna 48 menn,
en sjö komust af, og er talið lík-
legt, að þeir muni halda lífi, þó
flestir, eða allir, séu eitthvað
meiddir. Þykja það undur mikil,
að nokkur maður skyldi sleppa
með lífi úr þessum mikla voða.
Um töluna á þeim, sem á skipinu
voru, ber fréttunum ekki alveg
saman, og halda sumir, að eitt-
hvað fleira af mönnum hafi ver-
ið innanborðs, en taldir eru hér
að framan.
Um hina eiginlefeu orsök að slvsi
þessu, vita menn ekki enn, og vel
getur verið að menn komist aldrei
fyrir um það, en brezka stjórnin
hefir þegar hafið rannsókn, til að
komast eftir orsökunum, ef mögu-
legt er.
Mörg hafa flugslysin orðið, eins
og kunnulgt er, en þetta er hið
lang-stórkostlegasta og átakan-
iegasta. Hér hafa fleiri menn
mist lífið, heldur en í nokkru öðru
flugslysi, og hér hefir á svip-
stundu að engu orðið hið stór-
fen!gilegasta og mesta loftskip, sem
enn hefir bygt verið og sem talið
er að kostað hafi, með öllu og öllu,
tíu miljónir dala.
x
Gullbrúðkaup
Guðmundur
Thorsteinsson
Eftir Elof Risebye.
ljómar nú um nafn hans, eins
æfintýri.
Eins og hann í lífinu var flökt-
andi til og frá, eins virtist mönn-
um list hans fljótt á litið vera
Eftirfarandi grein er þýdd úr sundurleit. En á minningarsýn-
danska tímaritinu “Samleren.” — ingunni, er haldin var á verkum
Höfundur hennar er kennari við hans 1926 í Reykjavík, var au'g-
Akademiið í Höfn. Tilefni grein-
arinnar er bók sú eftir Poul Utt-
enreitter um Guðm. Thorsteins-
son, er kom út í sumar á dönsku,
og í íslnzkri þýðingu samtímis.
Bókin hefir vakið mikla eftirtekt
ytra. íslenzka útgáfan er hér í
bókaverzlunum. Þar eru m. a.
myndir af 49 verkum G. Th.
ljóst samræmið í allri list hans.
Það var eðlilegt, að vinir hans
vildu varðv^ita þennan heildar-
f.vip af list hans. Á sýningu þessari
ari voru því teknar margar
myndir af verkum hans, er í
sumar eru komnar út 1 fallegri
og eigulegri bók um hann. Höf-
undur bókarinnar er Poul Uttep-
reitter, og'hefir hún verið gef-
Guðmundur Thorsteinsson and-j jn ^t, æði á íslenzku og dönsku.
aðist árið 1924, aðeins 32 ára að Frágangur bókarinnar er mynd-
aldri á heilsuhælinu í Sölleröd.j ariegUr. Poul Uttenreitteir fór
í sama herberginu dó áður bróðir
hans Gunnar, einnig úr berklum.
“Mugígur” var hann nefndur með-
al vina, og vinum sínum var hann
til íslands til þess að safna sam-
an efninu í bók þessa. Frásögn
hans um líf og list Guðmundar,
er ítarleg og rituð með lipurð
ógleymanlegur, svo var hann að- og ágætum skilningi. Bókin er
laðandi og frábrugðinn öðrum ásjáleg, niðurskipun skýr, með
mönnum. Hann kom sem gestur ^ lesmáli,' myndum og myndaskrá
úr æfintýraheim, og lyfti með hverju fyrir fyrir si!g. Myndirn-
gleðibrosi sínu hu!ga samferða- ar eru ágætar og gefa fullkom-
manna um stund, langt upp yfir iega glögga hugmynd um list
Mr. og Mrs. Jón Júlíus.
hversdagsstritið.
Muggur var gestur úr æfintýra-
Guðmundar, rétt mynd af því,
hve viðkvæm og næm lista-
heim, en engu að síður maður ^ mannslund hans var. Eins og
djúpsær og ástúðlegur með af- ííf hans var draumur o’g veru-
brigðum. Bros hans og geð bar
blæ af dulheim æfintýranna, en
alvara hans, alúð og kærleikur
til alls sem lifir, bar einkenni á-
byrgðarlauss strausts hinnar ör
uggu barnssálar.
Hann var sem gestur — líf
hans og tilfinningar voru utan
við almenn lög og venjur, enda
snerist hin ríka viðkvæmni hans
að lokum gelgn honum sjálfum
eins og vofa úr öðrum heimi.
Hann kærði sig ekki um að vera
“fullorðinn”; ekki heldur í list
sinni, en vafalaust hefir hann
fundið til þess, hve lítinn þrótt
hann átti til að bera gegn óhjá-
kvæmilegum andhlæstri mann-
lífsins.
Hann var utan við allar alfara-
leiðir. Og honum kom það í koll
Þegar erfiðleikar daglega lífsins
klöppuðu á dyr hans, þá lét hann
yfirbugast. ósigrar hans á því
sviði, og misskilningur sá, sem
hann mætti, varð dauðadómur fyr-
ir þenna tilfinningaríka, viðkvæma
roann. Hann beið þess ekki bætur,
sjálfan sig, fór illa með heilsu
sína, er hnignaði þó ört. Leyndi
hann þó sársauka sínum og sár-
um undir glaðværð og með ást-
úðlegri umönnun gagnvart öll-
um, er urðu á vegi hans, og sem
leiki í senn, eins sýna myndir
þessar skýrt og greinilega hinar
tvær mismunandi hliðar á list
hans.
Þar eru myndir ættlandsins,
drungaleg fjöll og stórfelt út-
sýni, dimmúðg tröll þjóðsagnanna
og einmana, yndisleg björt prins-
essa. Alt þetta lifir sem veru-
leiki í æfintýrateikningum hans.
Og hann dundaði við brúður, út-
saum og gljápappír, og lék þetta
alt í höndum hans, svo úr því
mynduðust eðlileg og lífræn og
stundum meistaraleg listaverk.—
Indælar, fínar og kýmnar geym-
ast þessar teikningar hans með
draumblæ þeim, er var sérkenni
Guðmundar. En mest verða þær
teikningar metnar, sem eins og í
leiftursýn leiða í ljós hið við-
’cvæma tilfinningalíf hans, hans
insta eðli.
Alt líf sitt helgaði “Muggur”
óeigingjarnri hjálpsemi og greið-
vikni við aðra. Og þegar alt sam-
band hans við aðra fór í mola,
sneri hann sér 1 síðasta verki
sínu hógvær og hljóður, til hans,
sem aðeins gaf en aldrei dæmdi.
í þessu hans aðalhlutverki, þrí-
skiftri altaristöflu, sér maður
sársauka blandna sjálfsjátning
hans. Eins og hann í lífinu var
Afar fjölment og rausnarlegt
samsæti var þeim Mr. og Mrs.
Jón Júlíus haldið í samkomusal
Fyrstu lútersku kirkju, á þriðju-
dagskveldið í vikunni sem leið,
hinn 30. september. Eru nú liðin
full fimtíu ár síðan þau giftust og
allan þann tíma hafa þau átt heima
í 'Winnipeg, að undanteknum fá-
um árum í Selkirk, nú fyrir
skömmu. Til Winnipeg komu þau
árið 1876 og voru því með fyrstuj
íslendingum, sem hér settust að.
Munu þeir nú fáir orðnir eftir. j
sem svo snemma á árum settustj
að í þessari borg. Þau hafa ver-
ið hér nærri alt af síðan Winni-j
pegborg varð til. Hefir lengi ver-|
ið til þess tekið, hve hjálpsöm
þessi hjón voru mörgum fátækum
löndum á þeim árum, sem þeir
komu flestir til þessa lands og
þessarar borgar. Ávalt hafa þau
verið vinsæl mjög og bar þetta
fjölmenna og skemtilega samsæti
þess Ijósan vott, að vinsældir
þeirra fara sízt þverrandi.
Fyrst komu gestirnir saman
uppi í kirkjunni, og þar gafst öll-j
tækifæri til að taka í hendina á
gull-brúðhjónunum og óska þeim
til hamingju. Var svo gengið ofan
í samkomusalinn og sezt að borð-
um, en þó fyrst sálmur sunginn af,
öllum og prestur safnaðarins. Dr |
Björn B. Jónsson, flutti bæn. Hann
stjórnaði og samsætinu og tók
fyrstur til máls, eftir að máltíðinnij
var lokið. Ávarpaði hann gull-
brúðhjónin nokkrum einkar hlý-
legum orðum og afhenti þeim gjöf
nokkra, sem vér kunnum ekki frá
að segja, að öðru en því, að gjöfin
var gull. Sama er að segja um
r.ðra gjöf, sem forseti kvenfélags
Fyrsta lúterska safnaðar, Mrs.
Finnur Johnson, færði Mrs. Júlí-
us frá félaginu, ásamt skrifuðu
ávarp, sem hún las. Þá færði og
Miss Ruth Benson ,dótturdóttir
þeirra hjóna, Mrs. Júlíus falleg-
an blómvönd.
Lengi fram eftir kveldinu,
skemtu gestirnir sér við söng og
ræðuhöld. Mrs. S. K. Hall og Mr.
Paul Bardal sungu einsöngva og
margir söngvar voru sungnir af
öllum. Ræður voru margar og
ræðurnar báru vott um mikla vel-
vild og virðingu til brúðhjónanna.
Þeir, sem til máls tóku, voru:
Séra Rúnólfur Marteinsson, W. H.
Paulson, J. J. Bildfell, séra N.'S.
Thorláksson, Fred. Bjarnason, B.
L. Baldwinson og séra Jónas A.
Sigurðsson. Mr. Bíldfell las líka
kvæði eftnr K. N., en hann er
eins og margir vita, bróðir gull-
brúðgumans. Höfðu margir gam-
an af kvæðinu, eins og vanalega,
þegar K. N. leggur eitthvað til
málanna. Sumir höfðu orð á
því, að það væri frekar gaman-
kvæði, en brúðkaupskvæði, en
aðrir héldu, að það mætti vel
fara saman, og það hefði skáld-
inu hepnast.
Að endingu þökkuðu þau Mr. og
Mrs. Júlíus þann vinarhug, sem
þeim hefði verið sýndur með sam-
sæti þessu.
utan við takmörk góðs og ills, sjá-
um við í þessari Kristsmynd, eigin
eðli hans bregða fyrir, sem í
draumsýn renna saman við per-
sónu og efni myndarinnar.
Við beinum huganum til lista-
mannsins, við sjáum hann fyrir
okkur, og skynjum hvernig hann
kvíðinn hörfar undan mannanna
dómi. En eftir verður endur-
minningin, tilfinningin um ástúð-
-ina, er var meginkjarninn í lund-
erni hans, en um leið breyskleiki
og að lokum friðþæging. — Lesb.
Lán til Útsæðis
Komið hefir til tals, samkvæmt
símfregnuip frá Washington, að
landbúnaðalrráðun-éyti Bandaríkj-
anna stofni til tuttugu og fimm
miljón dala sjóðs, er veita skuli
bændum lán til þess að kaupa út-
sæði.
Sérstæð Málaferli
Maður einn í Toronto, J. Bur-
ton Boase að nafni, vitjaði á fund
Dr. E. W. Paul tannlæknis þar í
borginni, og bað hann að draga
ur sér tönn. En er sjúklingurinn
raknaði úr rotinu, varð hann þess
áskynja, að tólf tennur höfðu ver-
ið úr honum dregnar. Varð hann
óður og uppvægur yfir slíkum til-
verknaði, leitaði þegar til lög-
manns og fékk hann til að stefna
tannlækninum og krefjast tutt-
ugu og fimm þúsund dala skaða-
bóta.
Námaslys
Þann 2. þ.m., varð sprenging
allmikil í námu einni skamt frá
Wallsall á Englandi. Biðu fjórt-
án námamenn þar bana.
Bjartsýnn á Framtíðina
Forseti Canadian Pacific járn-
brautarfélagsins, Mr. E. W. Beat-
ty, hefir verið á eftirlitsferð um
Vesturlandið undanfarandi mán-
aðartíma. Kom hann hingað til
borgarinnar fyrri part vikunnar,
sem leið, ásamt föruneyti sínu.
Lét hann vel af för sinni og kvaðst
þess fullviss, að mestu örðugleik-
arnir í Sléttufylkjunum væru nú
í þann veginn að syngja sitt síð-
asta vers.
Kvenræningjar
Það kom fyrir í Berlín um nótt
fyrir skemstu, að fjórar konur
réðust á kaupmann nokkurn,
slógu hann til jarðar og rændu
af honum vasabók hans með
hundrað mörkum. Höfðu þær
lengi veitt honum eftirför, áður
en þær fengu færi á honum.
Er þetta í fyrsta skifti í sögu
Berlínar, að konur gerast stiga-
menn á götum borgarinnar.
Konungur og Drotning
í Ríki Sínu
Boris konungur í Bulgaríu og
Giovahna, hin fagra, ítalska kon-
ungsdóttir, eru trúlofuð og gift-
cst vafalaust áður en langt líður.
Hefir þegnum Boris konungs þótt
það helzt að ráði konungsins, að
hann væri ókvæntur, en nú þurfa
þeir ekki leng^ur um það að kvarta
að þeir hafi ekki bæði konung og
drotninigu.
Rússland og Hveiti-
markaðurinn
Fréttaritari stórblaðsins, Christi-
an Science Monitor, Mr. Marc T.
Greene, kom hingað til borgar-
innar í vikunni sem leið, úr
ferðalagi um Rússland. Kvað
bann Rússa leggja svo hart að sér
um þessar mundir, hvað útflutn-
irg hveitis áhrærði, að ekki væri
annað fyrirsjáanlegt, en að þjóð-
n; horfði fram á hungur næsta
ctur. ,-j
Minna Drukkið í Ontario
Af þeim tíu mánuðum, sem liðn-
ir eru af yfirstandandi fjárhags-
ári, hefir áfengissalan í Ontario
minkað um nálega tíu per cent. í
samanburði við vínsöluna á sama
tímabili í fyrra. Að vísu hefir ver-
ið selt meira af hinum óáfengu
vínúm, en minna af sterkum vín-
föngum og bjór. Því hafði verið
opinberlega haldið fram, að á-
fengissalan væri að aukast þar 1
fylkinu, og lét þVÍ vínsölunefndin
semja nákvæma skýrslu yfir á-
fengissöluna á þeim mánuðum,
sem liðnir eru af þessu fjárhags-
ári, og sýnir hún, eins og fyr seg-
ir, að salan hefir minkað en ekki
vaxið.
Tala Bændabýla í
Norður Dakota
Síðan árið 1925, hefir bænda-
býlum i Nhrður Dakota fjölgað
um 2,080. Er býlatalan nú í ár
78,0001
Þúsund Ára Afmoeli Alþingis
Eftir
Friðrik Guðmundsson.
Sjá vorra frægu feðra storð
með feguið í dölum og jökla við ský,
með hefjandi sýnir í bláfjallaborg,
blíðalogn yfir haföldugný.
Rúmmál hugans er þanið á græði og grund
og Grettistök vöðvunum sögð.
Hver hugsjón er gefin af liimneskri niund
og heilbiigði á skilninginn lögð.
Þrýst að fjöllum fram,
felt á lækjarhvamm.
Hver hugsjón er gefin af liimneskri mund
og heilrigði á skilninginn lögð.
Sjá vorra feðra andlegt afl
þar úrskurðardómana vildu þeir há,
er fjalLseggjabrúnirnar beindu á flug
og bergmælti Almannagjá.
Þar sem andinn á Lögbergi Óðni jafn hár
var ofbeldislaus fyrir Þór,
hvar föðmuðu dómhringinn fallhættar gjár
og friður varð Helju of stór.
Fangvíð fjallakvos
full með júní-bros,
livar föðmuðu dómhringinn fallhættar gjár
og friður varð Helju of stór.
Hann Geitskór livesti greindar-sjón
af gnæfandi klettum að landsmanna þörf.
Um þjóðfélags ofstopann hugsaði hann,
hver hreifing til stórræða djörf.
Þannig markaði hann samastað sögunnar
hlið
og sannleik og réttdæmi skjól.
Iíann markaði þingstað og málefnum frið
og mannviti hásætisstól.
Frægð hins fremsta manns
fetar sporin hans.
Hann markaði þingstað og málefnum frið
og mannviti hásætisstól.
Þá Goðum landsins gafst að sjá
liinn gagntrvgða þingræðis tilverurétt;
þeir stofnuðu drengvirka dómveldisstjórn,
dróttkvæmt Alþing hið fyrsta var sett.
Hljóðir fullhugar stílaða staðfestu éögn,
alt stanzaði umhverfismál.
Sig bergrunnar landvættir beygðu í þögn,
því birzt liafði’ in íslenzka sál.
Finna fylztu rök
flughá skilningstök.
Sig bergrunnar landvættir beygðu í þögn,
því birzt liafði’ in íslenzka sál.
II.
Það lýsir af skoðunum skarpviturs manns
til skilnings í hugarins sölum.
Þeir lengdust af Þingvelli logarnir lians
til ljókskveikju’ í íslenzkum dölum.
Og sjálfstæðis-þráin við mannraunir mægð
miðlaði sögunni lífsgildi’ og frægð.
Ljósin á Þingvelli loga’ enn í dag
og lýsa’ yfir fjöllin og liafið.
Menn undrast það haldkvæma lýðstjórnarlag
í langeldum sögunnar vafið.
Sem fyrirmvnd skein það hjá frakkneskri
þjóð,
sem frelsisins dagsbrún hjá Wasliington stóð.
Að lýðfrjálsa þinginu lierti’ ekkert liaft,
þeir hyltu þar æskunnar leiki,
þeir lærðu þar sannleikans Hfseðliskraft
og lyginnar afltauga-veiki.
Þeir sáu ]>ar hugrakka húsmæðralund
og hádegismenn ganga’ á Valhallarfund.
Það, sem að feðranna hugsæi liraus,
er liæztkleifum ennþá í tapi.
Tilveran skildist þeim takma: kalaus
í tómfullu kyrrstöðu-gapi.
En framhaldið þótti’ ekki vafasöm vist,
Þó vissu þeir ekkert um Búdda né Krist.
Sem Hekla er þátttæk um hávaðamál
og hlutskörp að umhverfislögum,
var Alþingi sérhverii stórhugsun stál
og stuðlaberg fræðum og sögum.
Eddunnar beinagrind aflvana hékk
unz íslenzku vöðvana og merginn hún fékk.
Það stýrir liver æska að ellinnar strönd
með upprisu-kiaft bak við skýin.
Það kvahli’ ekki Alþingi konungleg liönd,
en kóngssleikjuvaldið og lýgin.
En þjóðin er upprisin, þroskinn er vís
og þingið er kóróna á hagsældardís.
III.
1 þúsund ár hefir þingið staðið,
þúsund lirakfalla mótstrauminn vaðið, —
margoft á kóngsþræla-klungrinu hnotið.
í þúsund ár sérhver þraut er liðin,
þúsund ánauða læknaður sviðinn,
takmarkið sigrað og tilgangsins notið.
fslenzkir dalir, hugþroskans háskóla-salir;
andlega rótið, hyldjúpa hugstraumafljótið,
fellur um kauptún og flæðir um sveitir
framgirni að allsháttar menningu veitir.
Heiðninnar aflraunir, óðafumið,
ofbeldi hnefans iir lögum numið.
tlrskurður reynslunnar annast um völdin.
Leiðir til Valliallar grasi grónar,
goðatrú lvfti til æðri sjónar
friðsælli bústað bak við tjöldin.
Feðranna andi, jöklunum jafnlireinn í landi,
býður að virða glöggskvgni Goðanna og hirða
fornmerka þingstaðinn, fóttroðna lyngið,
frægasta landnámið, Reykjavík, þingið!
Heimsækið, Vestanmenn, faðminn forna,
feiknstafa heimkynnið risaborna, —
sólbjörtu næturnar, svefnlausa ríkið.
Þið undrist það margt, s<^n orðlaus þagði um,
og eignist það margt, sem þráin sagði um,
og aldrei frá landinu alfamir víkið.
Sjónhvassi örninn, íslenzki umsvifabjörninn,
fossorku fjáður, máttugri margfalt en áður,
rafafli sveitirnar ræktar og fitar,
rúmgóðar íbiíðir lýsir og hitar.
TV.
Meðan sólarlöga ljós
lífi krýna li^iminn,
hlýðir lögum hagarós
og hugur klýfur geiminn,
Gengi Fróns á koti’ og knör
kröfum tímans nái.
drafnargull og dalasmjör
drjúpi’ af hverju strái.
Á storð og ægi starfrækinn
stóra liluti dregur.
Bræður og systur brattsækinn
blómgist yðar vegur.
Vaxi’ á landi, vaki’ á sjá
vitsins þroskameiður,
íslendinga insta þrá
ættlands gagn og heiður.