Lögberg - 08.09.1932, Blaðsíða 1

45. ARGANGUR
WINNIPEG, MAN., FIMTUDAGINN 8. SEPTEMBER 1932
NÚMER 36
Séra Hjörtur J. Leó
Endurminningar og œfisöguslitur.
Eftir séra Guttorm Guttormsson.
(Ofurlítill póstur um uppruna og
æskuár séra Hljartar kom út í Lög-
bergi um síÖustu jól. Átti hann að
vera upphaf aS lengra máli eins og
gefið var í skyn; en af ástæðum,
sem ekki verða tilgreindar hér, hefir
það efni legið hjá mér óunnið fram
að þessu. Eg bið engan mann af-
sökunar á drættinum, en tek nú til
sögu minnar nálægt þeim punkti,
sem áður var horfið frá).
III. 1 hópi frumherjanna.
Ekki man eg fyrir víst, hvenær eg
sá Hjört í fyrsta sinn. Mér finst
eg hafa þekt hann alla þá tíð, sem
eg hefi átt heima hér í álfu; og það
lætur nærri að svo sé. Til Vestur-
heims kom eg með foreldrum mín-
um sumarið 1893, og gengum við
bræður á barnaskólann á Gimli þann
vetur og hinn næsta, tvo—þrjá mán-
uði úr hvorum vetri. Kennari okk-
ar var Sveinn Thorvaldson, sem nú
er kaupmaður við Islendingafljót.
Hann var þá lítt af unglingsaldri
sjálfur; og fáeinir námsmenn vest-
ur-íslenzkir, sumir yngri en hann og
aðrir nokkuð eldri, voru þá stundum
gestkomandi á skólanum eða i bæn-
um. Þeir voru víst allir eða flestir
að kenna á öðrum skólum í bygð-
inni. I þeim hópi voru þeir Jón
Kernested, Jóhann Sóhnundsson,
Jón Runólfsson, Jóhannes Eiríks-
son, Jijörtur Leó og Thorvaldur
Thorvaldson, bróðir Sveins. Góðir
kunnugleikar voru með þessum
námsmönnum, einkum þeim yngri.
Mentahugurinn batt þá saman.
Stefán bróðir minn komst brátt í
það andlega mötuneyti. Eg hlustaði
stundum hugfanginn á tal þeirra fé-
laga, en það var of djúpt eða há-
fleygt fyrir mig að öllum jafnaði.
Það var ekki “fjallað um smjörið,
holdalag eða heyiö.” Öðru nær.
iSamræðurnar skótu sífelt í menta-
áttina, bæði sjálfrátt og ósjálfrátt;
þær hnigu að skólum og skólagöngu,
að mönnum og málum á því sviði;
og síðast en ekki sízt, að námsgrein-
unum sjálfum. Þeir félagar gátu
skeggrætt með nautn og áhuga um
alls konar skólafróðleik, um grasa-
fræði, skáldskap, sögu, töluvísi og
margt fleira. Á þeim sviðum var
engin grein of þur eða strembin til
þess að hún yrði rædd af lífi og sál.
Eg held ^ð þeim hafi þótt mest í
það varið að geta glímt við óþjál
efni; og sérstaklega man eg eftir
því, að þeir tóku iðulega ráð sín
saman um árásir á örðug virki í
ríkjum bókstafareiknings eða rúm-
málsfræði.
Sú kenning er til og gjörir vart
við sig jafnvel á meðal mentamanna,
að veruleg námfýsi sé vottur um
deyfð og vesalmensku. Eg gæti
einskis óskað fremur en að menn
þeir, sem svo hugsa, hefðu mátt vera
heyrnarvottar að skeggræðum þeirra
ungu námsmanna þar á Gimli. Það
sem þeir lögðu fram til námsins var
engin blóðlaus kostgæfni, ekkert
nauðungar-stagl. Þeir litu ekki á
mentunina eins og nokkurs konar
þröskuld á vcginum upp í hægan
sess. Hún var þeim öllu fremur
eins og æfintýraland, eins og frama-
vegur eða andlegt íþróttasvið. Það
sem fyrir þeim vakti var að mann-
ast, verða upplýstir menn og safna
kröftum andlega, fremur en að
koma sér í eitthvert embætti. Þeir
gátu því verið hressir og kátir við
skólabókalestur. Mér þykir ólíklegt
að nokkrir “sports”-menn geti talað
um veiðifarir eða kappleiki af meiri
lifandi áhuga, heldur en lýsti sér í
samræðum þeirra félaga um mentun
og skólamál.
Og ekki slógu þeir heldur slöku
við líkamlegar íþróttir. Satt að segja
Lægra verð á kolum
I vetur verða kol seld fyrir dálít-
ið lægra verð í Winnipeg, heldur en
á undanförnum árum. Munurinn
verður 50 cents til $1.00 á tonnið.
Á þetta líka við það eldsneyti, sem
kallað er Coke< Þó verðmunurinn
sýnist ekki mikill í samanburði við
verðfall á svo mörgu öðru, þá verð-
ur það þó mikið fé, sem sparast í
Manitoba, þar sem seld eru miljón
tonn af kolum árlega og jafnvel
meira en það. Harðkol frá Banda-
rikjunum verða naumast, eða alls
ekki fáanleg í Winnipeg í vetur, en
þar á móti verða hér til sölu, nú í
fyrsta sinn, harðkol frá Bretlandi,
fyrir sama verð og Bandaríkja harð-
kolin hafa verið seld fyrir. Ein teg-
und af kolum, Pocahontas, frá
Bandaríkjunum, verður seld fyrir
hærra verð en áður.
hefi eg aldrei séð kappleiki þreytta
af meiri ákefð, af meira spriklandi
fjöri og lífsgleði, heldur en einmitt
á leikvöllunum við barnaskóla Nýja
Islands á þessum árum. Margt var
þar til skemtunar haft, en uppá-
halds leikurinn var knattspyrnan
enska, “fótbolti” svo kallaður. Allir
skólasveinar, sem eitthvað ofurlitið
voru komnir á legg, léku þann leik
í frístundum af alefli,—og kennar-
inn ekki síður. Það kom jafnvel
fyrir, að fullorðnir menn utan skóla
tóku sér góða skorpu með skóla-
drengjum við “fótboltann.” — Á
meðal annara íþrótta, sem þar voru
leiknar öðrum þræði á þessum ár-
um, var íslenzk bændaglíma, ame-
rískur base ball og ýmislegt fleira.
Eg get þessa hér meðfram fyrir
þá sök, að sá orðrómur hefir ein-
hvern veginn lagst á um íslendinga
og komist í erlend rit, að þeir séu
námfúsir draumamenn og bóka-
béusar miklir, en þungir í svifum við
allar líkamsíþróttir. Verið getur, að
dómurinn stafi að einhverju leyti af
orðstír þeim, sem íslenzkir náms-
menn gátu sér á æðri skólum hér í
landi, þegar þeir fyrst vöktu eftir-
tekt þar. Þó man eg eftir þvi, að
þýzkur ferðalangur var áður bú-
inn að skrifa eitthvað svipað um ís-
lendinga heima á ættjörðinni.
En hvað sem þessu líður um upp-
tökin að þeim dómi, þá skal það fús-
lega játað, að íslenzkir unglingar,
sem stunduðu nám á æðri skólum
þessa lands, tóku fyr á árum fremur
lítinn þátt, að öllum jafnaði, í iþrótt-
asamkepni skólanna. Og sú afstaða
mun ekki hafa verið tekin alveg að
ósjálfráðu eða hugsunarlaust; nokk-
uð er það, að þegar eg innritaðist
við Wesley College, þá ráðlögðu mér
landar, sem þar voru fyrir, að láta
leikvöllinn eiga sig algjörlega. Þeim
fanst það vera tímatöf og ekkert
annað að gefa sig við þeim hluturn.
Og þó höfðu þessir sömu menn
þreytt sömu leikina skömmu áður af
heilmiklu kappi á skólavöllunum í
Nýja Islandi og öðrum bygðurn
Vestur-íslendinga.
Astæðan fyrir hughvörfum þess-
um er ofur eðlileg og auðskilin,
þegar að er gáð. Leikskapur á vest-
ur-íslenzkum barnaskólum var frjáls
og óskorðaður, í fullu samræmi við
heilbrigt æskulíf, og þátttakan al-
menn. Unglingarnir léttu sér upp í
frístundum af lífi og sál og tóku
svo til óspiltra mála við námið aft-
ur. En “sports”-lífið á æðri skól-
unum var alt öðru vísi. Það var
nokkurn veginn einskorðað við
kappleikina, sem útvaldir flokkar
háðu sín á milli, hver í nafni síns
skóla—eða við æfingar til undir-
búnings undir þær atreiðir. Sumir
úrvals-garpar í þeim liðsveitum
voru litlir námsmenn; og margir
þeirra gengu of nærri sér i sigur-
kepninni, svo að íþróttin varð þeim
til lítils góðs, líkamlega. öðrum
(Framh. á 5. bls.)
Kirkj an
NÆSTA SUNNUDAG byrjar að nýju alt
starf Fyrstu Iwtersku kirkju með fullu
fjöri, eftir sumar-hvíldina. Guðsþjónustur
verða fluttar bœði uni morguninn kl. 11 og að
kvöldinu kt. 7, hin fyrri á ensku, hin síðari á
íslenzku. Báðir söngflokkarnir verða til stað-
ar. Ætlast er til að báðar guðsþjónmturnar
verði eins konar “hejmkomu hátíðir’’ og að
allur söfnuðurinn og þeir, er kirkju sækja með
honum, fjölmenni á þessar samkomur og helzt
enginn láti sig vanta.—Siinnudagsskólinn
hefst og á ný næsta suxnnudag kl. 12:15 e. h.,
og eru allir kennarar og nemendur ámintir
að vera viðstaddir.
—B. B. J.
Hærra verð á mjólk
Lengi hefir staðið yfir deila
milli mjólkursalanna í Winnipeg
og þeirra, sem mjólkina framleiða
og senda mjólkina daglega til
mjólkurbúanna í Winnipeg. En
það eru bændur hér í nágrenninu
til og frá, og sumir jafnvel, sem
heima eiga æði langt í burtu.
Framleiðendurnir hafa nú að
undanförnu fengið svo lítið verð
fyrir mjólk sína, að þeim hefir ekki
þótt með nokkru móti viðunandi.
Hafa þeir sýnt fram á, og það með
allgóðum rökum, að það geti með
engu móti borið sig, að selja mjólk
fyrir það verð, sem mjólkurbúin
hér í borginni hafa borgað þeim
fyrir hana. Hinsvegar hafa mjólk-
urbúin haldið því fram, að þau
gætu með engu móti borgað meira
fyrir mjólkina, heldur en þau
gerðu, ef þau ættu að geta kept
við einstakar matsölubúðir í borg-
inni, sem hafa selt hana fyrir 6
cents pottinn í búðunum. Hafa
þeir, sem fyrir þessum verzlunum
standa, líka kannast við, að sínar
búðir seldu mjólkina án ágóða.
Þær búðir, sem hér er átt við eru
Piggly Wiggly búðirnar í Winni-
peg.
Hefir nú samkomulag náðst
milli framleiðenda og mjólkursal-
anna, þannig að framleiðendur fá
nú 62c hærra verð fyrir hver 100
pund af mjólk, eða $1.62 fyrir 80
per cent af því, sem þeir selja og
$1.17 fyrir 20 per cent. en útsölu-
verðið verður 2c hærra en verið
hefir nú að undanförnu, eða lOc
potturinn ef mjólkin er flutt heim
til fólks, en 8c ef hún er sótt í
búðirnar. Þessi verðhækkun geng-
ur í gildi á mánudaginn kemur.
Reykjavík
13. ágúst.
Veðráttan—
Fyrri hlusta síðastliðinnar viku
var veðráttan allbreytileg, en úr-
komusöm um land alt. Mest var
úrfelli á suðausturlandi. Um biðja
viku brá til eindreginnar norðan-
áttar, með þurk sunnanlands. En
nú í vikulokin er suðvestlæg átt,
með bjartviðri austan lands og úr-
kornu á Vesturlandi. Hiti nálægt
meðallagi.
Ú tflutningurinn—
Fyrstu 7 mánuði ársins hefir út-
flutningurinn numið 18.8 milj. kr.
á móti 20 milj. kr. sömu mánuði í
fyrra. Verkaður íiskur hafði 1. ág.
í fyrra verið útfluttur fyrir gl/2 milj.
kr., 24,616 tonn, en í ár höfðu verið
flutt úr 29,652 tonn fyrir nál. 10
milj. Óverkaður fiskur seldur í
fyrra á sama tíma nál. 10 þúsund
tonn fyrir kr. 2,552 þús. en í ár
12,239 tonn fyr>r kr. 2,333 þúsund.
Fiskbirgðir í landinu eru 1. ág.
í ár 34,072 tonn, en voru í fyrra
50,863 tonn. Þegar fiskfarmar þeir
eru farnir frá landinu, sem búist er
við að fisksölusamlagið sendi nú á
næstunni, má gera ráð fyrir, að ekki
verði öllu meiri fiskbirgðir eftir í
landinu, en til voru um áramót í
fyrra.
Verð á síldarafurðum og fiski-
mjöli hefir heldur hækkað nú und-
anfarið, og síldarverðið hefir stór-
lega hækkað. Frá Akureyri hefir
frést að fyrir síld sem verkuð hafi
verið fyrir Þýskalandsmarkað, hafi
fengist sem svaraði 33 shillings fyr-
ir tunnu.
Heyrst hefir að síldarverksmiðja
ríkisins hafi fyrir nokkru selt tals-
vert af lýsi. —Mbl.
Dómkirkjan í Niðarósi rœnd
Oslo 11. ág.
Brotist var inn í dómkirkjuna i
Trondheim í nótt. Þjófarnir höfðu
farið inn um glugga og eyðilögðu
gluggamálverk eftir Gabriel Kiel-
land.
Frá Islandi
Einar Arnórsson prófessor hefir
verið skipaður dómari í Hæsta-
rétti frá 1. sept. að telja.
Bjarni Benediktsson cand. jur.
hefir verið settur frá 1. sept, til
að gegna prófessorsembætti því,
sem losnaði við brottför hæsta-
réttardómara Einars Arnórssonar
frá Háskólanum.
14. ágúst.
Nýlega var prestskosning að
Saurbæ á Hvalf jarðarströnd. Séra
iSigurjón Guðjónsson var kosinn
lögmætri kosningu. — Hann fekk
öll greidd atkvæði, 134, af 207, sem
voru á kjörskrá.
16. ágúst.
Samkvæmt skýrslu frá Fiskifé-
lagi ísl. hefir verið saltað og sér-
verkað á öllu landinu: í Vestfirð-
ingafjórðungi 5,20‘0 tn., í Siglu-
firði 93,000 tn., á Akureyri 43,000
tn. og á Austfjörðum 1,300 tn. Er
það um 25% minna en í fyrra um
sama leyti. Síldarbræðslurnar
hafa fengið 243,890 hektólítra í
bræðslu og er það talsvert minna
heldur en í fyrra. Ríkisbræðslan
er hin eina, sem tekið hefir á móti
eins mikilli síld og í fyrra. Bræðsl-
ur Kveldúlfs á Hesteyri og Sól-
bakka hafa báðar til samans ekki
fengið eins mikla bræðslusíld eins
og á Hesteyrarstöðinni í fyrra,
enda byrjuðu skipin veiðar seinna.
Ágæt veiði hefir verið út af Ing-
ólfsfirði undanfarna daga, eins á
Flateyjarsundi og út af Haganes-
vík. Reknetaveiði er heldur að
glæðast aftur fyrir norðan. Bátar
af Akranesi eru byrjaðir að
stunda reknetaveiði. Stunda hana
7 bátar og hefir sá hæsti fengið
204 tunnur.
Lendingarstað fyrir flugvélar er
nú verið að gera á túnunum fyrir
sunnan Reykjavíkurtjörn, og
byggja þar flugskálá. Er þetta
gert fyrir hollensku flugvélarnar,
sem hér eiga að vera næsta ár, og
taka þátt í norðurhvelsrannsókn-
unum. Flugvélarnar eru tvær, og
er gert ráð fyrir að þær fari tvö
ransóknarflug á dag að jafnaði
sumarmánuðina, en eina flugferð
á dag að jafnaði vetrarmánuðina.
Bækur Sögufélagsins þetta
ár eru nýkomnar og eru þær þess-
ar: 1. Alþingsbækur íslands, V. b.
8. hefti. 2. Blanda, V. b. 1. hefti. 3.
Landsyfirréttar og hæstarréttar-
dómar (1801—1873) IV. b. 1. hefti.
4. Þjóðsögur Jóns Árnasonar II., 3.
hefti (nákvæm endurprentun eftir
frumútgáfunni).. Alls eru bækur
þessar um 27 arkir að stærð og er
það því ekkert smáræði, sem fé-
lagsmenn fá fyrir ársgjald sitt,
sem er 8 krónur. Auk þessa átti
í ár að koma út 3. hefti af Búa-
lögum, en af sérstökum ástæðum
var það ekki hægt, en því er lofað,
að það komi áreiðanlega næsta ár,
og verði þá sem aukageta handa
félagsmönnum. — Forseti Sögu-
félgsins er Hannes Þorsteinsson
þjóðskjalavörður.
—Mbl.
Lík Cramers fundið?
Sunnudaginn 31. júlí rakst ensk-
ur togari á lík í sundinu milli Suð-
ureyjar og skotlands. Mátti sjá það
á líkinu, aÖ þaÖ var áf flugmanni,
þvi að við það var bundin fallhlíf.
Annars var likið mikið skaddað, var
til dæmis höfuðlaust, og er efamál
hvort hægt verður að ákveða af
hverjum það er. En sennilegt er tal-
ið aö þetta sé lík ameriska flug-
mannsins Parker Cramers, sem
fórst i ágústmánuði í fyrra á sein-
asta áfanganum milli Bandaríkj-
anna og Danrnerkur.
—Mbl.
Greta Garbo
komin heim til Svíþjóðar.
Hinn 8. ágúst kom hin fræga,
sænska kvikmyndaleikkona, Greta
Garbo, alfarin heim til Svíþjóðar
með gufuskipinu “Gripsholm.”—
Blaðamenn og myndasmiðir fóru í
bátum á móti skipinu út í sundið,
og vildi hver verða fyrstiír til þess
að ná tali af henni og fá að taka
mynd af henni. En þegar þeir komu
um borð, forðaðist hún þá og faldi
sig fyrir þeim. Að lokum kom
skipsþjónn þeim til hjálpar og fekk
Gretu Garbo til þess að veita þeim
öllum í senn viðtal í einum af sölum
skipsins. Segir blaðamaður frá
“Berl. Tid.” svo frá því viðtali:
—Þá er vér höfðum boðið hana
velkomna heim, byrjuðu spurning-
arnar og smellir í ljósmyndavélum.
—Eruð þér í eðli yðar feimin við
að nokkuð birtist opinberlega um
yður ?
—Eg held eg !sé ekki feimin,
svaraði hún, en verkahringur minn
er innan kvikmyndaskálans veggja,
og eg get ekki trúað því að fólk
langi til að vita um aðra eins smá-
muni og þá hvaða sápu eða and-
litssmyrsl eg nota. Þegar fólk fer í
Bíó, álít eg að það geri það til þess
að sjá eitthvað íagurt og gleyma
öllu, sem leiðinlegt er. Eg veit ekki
hvort mér hefir tekist að skapa
nokkuð fagurt, en mér er illa við
þessi þýðingarlausu skrif um alt og
ekkert.—
—Mbl.
Franskur vísindamaður
villiál í Grænlandi
Um seinustu mánaðamót lagði
franskur visindamaður, dr. Michard,
á stað frá Loch Eine og var förinni
heitið til Mýflóa, þar sem aðalstöð
Norðmanna er. Systir hans var með
honum og fimm menn aðrir. Frá
Loch Fine til Mýflóa eru um 32
km.
Tveimur dögum seinna komu tveir
af förunautum dr. Michard til Mý-
flóa og höfðu þá sögu að segja að
þeir hefðu vilst og farið fram hjá
Mýflóa. Báðu þeir nú Norðmenn
að koma dr. Michard systur hans og
þrem förunautum þeirra til hjálpar,
en gátu þó litlar upplýsingar gefið
um það hvar þau væru. Norsku
flugmennirnir Aagenæs og Storm
lögðu þá þegar á stað, og höfðu
meÖferðis nógan mat handa ferða-
fólkinu. Var þoka fyrst, en létti til
von bráðar. Þeim tókst að finna
ferðafólkið. Hafði það komist í
norskan veiðimannakofa um 20 km.
sunnan við Mýflóa. Hafði það eng-
in matvæli og var illa á sig komið
af hungri og þreytu. Dr. Michard
hélt að kofinn, sem þau voru í, væri
í háaustur af Mýflóa, i stað þess
að hann var í hásuður þaöan.
—Mbl.
Machray málið
Af þvi óskaplega vandræðamáli,
er ekki mikið að segja enn, fram
yfir það, sem sagt var í síðasta
blaði.
Það er engum vafa bundið, að
mikið af fé háskóla Manitobáfylkis,
sem Mr. Machray hafði undir hönd-
um er horfið og er ekki lengur til.
Háskólinn hefir hér orðið fyrir stór-
tjóni, sem kannske nemur miljón
dollara, eða þar um bil. Það mun
enn ekki rannsakað að fullu hversu
mikið fé er horfið af eigum háskól-
ans, eða það hefir að minsta kosti
ekki verið látið uppskátt. Féhirðir
háskólans, John A. Machray er
kærður um þjófnað og honum hefir
verið vikið frá þessu embætti, að
vera forseti og féhirðir háskólans.
Hann liggur veikur og það er sagt,
að hann gangi með ólæknandi sjúk-
dóm, krabbamein. Hann hefir enn
ekki getað mætt fyrir rétti vegna
veikinda. Réttvísin mun heldur
naumast tilbúin að hef ja réttarrann-
sókn í málinu. Fullyrt er, að Mr.
Machray hafi selt mikið af rikis-
skuldabréfum, sem háskólanum til-
heyrðu. En hvernig hann hefir get-
að gert það, er nokkuð óljóst.
Blöðin hér í Winnipeg flytja dag-
lega einhverjar fréttir af þessu máli.
Það gera líka blöð annarstaðar í
Canada og Bandaríkjunum, og lík-
lega út um viða veröld. En ýmsar
af þessutn fréttum bera það með
sér, að þær eru ekki ábyggilegar.
Það gæti heldur ekki verið, því mál-
ið er enn ekki rannsakað, og sann-
leikurinn hefir enn ekki nema að
mjög litlu leyti verið leiddur i ljós.
Það er því í raun og veru of snemt
að segja mikið enn, urn þetta leið-
inlegasta vandræðamál, sem nokk-
urntíma hefir komið fyrir i Mani-
toba.
En það er vonandi, að það dragist
ekki mjög lengi úr þessu, að al-
menningur fái að vita sannleikann
í þessu máli, allan sannleikann.
Fólkið á fullan rétt á að fá að vita
þetta, eins og það er, og hlutaðeig-
endur ættu að skýra frá því eins
fljótt og hægt er. Því fyr sem það
er gert, því betra.
Þó einn maður hafi hér verið
kærður um þjófnað, þá hefir enn
sein komið er, enginn verið fund-
inn sekur um nokkurt glæpsamlegt
athæfi í sambandi við þetta mál.
Hér, eins og ávalt, er gott að vera
seinn til að fella þunga dóma.
Eins og áður hefir verið getið
hér í blaðinu, hafði þessi sarni mað-
ur, Machray, stórmikið fé undir
hendi, sem ensku kirkjunni til-
heyrði. Lika er mikið af því fé
horfið. Einnig höfðu einstakir
menn fengið Machray fé sitt til að
ávaxta, þar á meðal hinn æruverði
öldungur, Matheson biskup. Telur
hann sig nú hafa tapað svo að segja
aleigu sinni.