Lögberg - 16.11.1933, Side 5

LÖGBERG. FIMTUDAGINN 16. NÓVEMBER, 1933.
Bls. 5
MINNING
Aðalborg Jónsdóttir var fædd á HámundarstöSum í
VopnafirSi í september 1845, elst af mörgum börnum Jóns
Jónssonar og Bjargar Guðlaugsdóttur frá Grænavatni við Mý-
vatn, er bjuggu lengi á ÁsbrandsstöSum í Vopnafirði. Gift i
júní 1876, Eiríki Björnssyni ættuðum úr Fáskrúðsfirði. Frá
þeim tíma upp að 1904 bjuggu þau hjón i Vopnafirði. Þau
eignuðust sex börn, 3 dætur og 3 syni. Fimm af þeim komust
til fullorðinsára og hafa þau öll ásamt foreldrum sínum flust til
Vesturheims. Eftir lifa eiginmaður, Eiríkur Björnsson, nú á
níræðisaldri, Þórunn og ASalbjörg dætur hennar i Winnipeg,
Kristín á Akra, N. D., og Sveinn—eini sonurinn á lífi. Hinir
tveir synir hennar, Björn og Stefán, eru dánir fyrir nokkrum
árum, báðir ágætir hæfileikamenn og drengir góðir. Varð hún
að sjá á bak þeim báðum, á meðan þeir voru menn á bezta aldri,
en ellin var þá tekin að lama alla lífskrafta hennar. En upplag
hennar var þannig að hún bar alt stríð og alla erfiðleika, sem
voru margir gegnum árin, með þolinmæði og staðfestu, sem var
einstök. Ofan á þetta bættist svo að myrkrið skall á, Og fékk
hún ekki litiö ljós dagsins u.n tíu ára bil. En öllum sör.sum
fekk hún haldið nærri til siðustu stundar.
Merkiskona er orð, sem lýsir henni vel. Hún hafði þann
metnað til að bera, sem er norræns eðlis, og sem gerir mennina
sanna. Innst í hugskotinu var helgidómur þar sem hún geymdi
hverja sorg, hvern söknuð, sem að höndum bar til þess að geta
í einrúmi yfirvegað það alt, sem var henni kærast. Hún var
dul í eðli sínu og því þektu hana fáir. Er það svo með ýmislegt
af því bezta, sem líf mannanna á til í eigu sinni. Flysjungs-
háttur og yfirlæti var henni viðurstygö, því lífskjarnann hafði
hún fyrir löngu komið auga á í trúmenskunni við starf sitt og
köllun i lífinu sem ágæt eiginkona og móðir. Slíkar konur sem
hún hafa gegnum aldirnar átt veigamestan þátt í því að skapa
og ala við brjóst sér atgervi islenzkra manna og allra manna og
þjóða. Enginn getur gert sér grein fyrir því afli, inn á æðri
lífssvið, sem sálarlíf slíkrar móður hefir yfir að ráða. En styrk-
ur þess felst í trúmensku hugarfarsins, í móðurástinni, í hennar
sönnustu og göfugustu mynd. Það brúar torfærur og sendir
ljós inn í myrkrið; það styrkir í striði, hvetur til framkvæmda,
örfar og eflir alt sem gildi hefir í barnssálinni. Það er með
öðrum orðum kjarni og undirstaða alls mannlegs atgervis, fyrst
og fremst; allrar okkar velgengni í lífinu í öðru lagi; og síðast
en ekki sizt, það ryður veginn og brúar djúpin inn á æðri lifs-
svið. Slkt var hennar starf á liðnum árum og orð yfir slíkar
mæður hverfa eins pg reykur fyrir göfgi sliks persónuleika.
Aðalborg andaðist að heimili sonar sins, Dr. Sveins Björns-
sonar og frú Maríu Björnsson i Árborg, að aftni sunnudagsins
10. sepember.
sumum hinna merkustu og elztu leið-
toganna hefir verið gleymt af ásettu
ráði, en öðrum, sem tæplega voru til
i raun og veru lyft upp á hátinda
lofs og glamuryrða. En hvað um
það, saga landnemans er senn á
þann frið og þá sælu, sem fórnfýsi
og vel unnið dagsverk veitir að laun-
um. Hún hefir grætt þakklæti
mannvænlegra barna. Hún hefir
grætt viðurkenningu lands og þjóð-
ar hér og heima—ef ekki eins full-
En jafnvel þótt vesturfararnir
kveddu ættjörð sína með þungum
hugsunum en léttum vösum, þá fóru
þeir samt ekki nestislausir i öllum
skilningi. Þeir áttu von, sem var
lifandi og sterk; þeir vonuðu aö
geta skapað sér og niðjum sínum
sælli daga en þá var mögulegt að
vænta heima.
Og þeir áttu traust; þeir treystu
því fullkomlega að vonir þeirra
mundu rætast. Traustið skapaði
voninni, vængi og flugf jaðrir. Þeir
treystu framtíðinni; þeir treystu
gæfunni: þeir treystu möguleikun-
um; þeir treystu sjálfum sér; þeir
treystu guði—þeir treystu öllum og
öllu.
En til er tvenns konar von og
tvenns konar traust. Von, sem við
engin skynsamleg rök hefir að styðj-
ast, er einungis blekking; traust,
sem á engu er bygt nema sandi, er
lítils virði. En íslenzku vesturfar-
arnir vonuöu ekki út í bláinn; þeir
létu ekki byrðing vona sinna ■ reka
á reiðanum. Þeir treystu ekki hugs-
unarlaust, þeir gerðu sér grein fyr-
jr því að traustið yrði að byggjast á
einhverju. Þeir settu sér því ákveð-
ið takmark. Með háfleygum von-
um og bjargföstu trausti stefndu
þeir að því takmarki.
Og hvert var þetta takmark ? Það
var hvorki meira né minna en það
að skara fram úr, vinna sigur í bar-
átttunni og samkepninni hverjum og
hverju, sem væri að mæta; hvaða
störf eöa stöður sem fyrir þeim
lægju.
Vonir mannanna geta veslast upp
og soltið í hel eins og þeir sjálfir;
en á meðan stefnt er að ákveðnu
marki hiklaust og með heilum huga,
er voninni ekki mikil hætta búin.
Um traustið má segja það sama.
Þessir menn treystu ekki út í blá-
inn; þeir vissu að þeir voru af góðu
bergi brotnir; þeir vissu að í þeim
var gott efni; þeir vissu að þeir áttu
yfir miklum andlegum og líkamleg-
um kröftum að ráða—ef þeir að-
eins fengju tækjfæri til þess að geta
neytt þeirra. Og úti í hinum stóra
og rúmgóða Vesturheimi væntu þeir
þess aö geta hafst eitthvað að—þar
var þó að minsta kosti svigrúm til
umbrota, tækifæri til þess að berj-
ast. — Já, þeir settu sér það mark
að skara fram úr öðrum, sýna um-
heiminum að ísland sendi ekki lak-
asta Iiðið á stríðsvöllinn, þar sem
allar heimsins þjóðir reyndu vit sitt
og krafta sína.
Svo stigu þeir á stokk og strengdu
þess heit að ná þessu setta takmarki,
hvað sem það kostaði; hversu erfitt
sein það yrði. Upp skyldu þeir
aldrei gefast; nei, markinu skyldu
þeir ná; fyrirheitna landið skyldu
þeir vinna til handa niðjum sínum,
þótt þeir yrðu að hrekjast tvenn
fjörutíu ár á eyðimörkinni áður en
það eygðist. Með öruggri von,
fullu strausti strengdu þeir þess heit
að ná settu marki, eða falla með
drengskap að öðrum kosti.
Og íslenzku landnemarnir hafa
efnt heit sín^ þeir hafa haldið eiða
sína; þeir hafa barist góðri baráttu
og sigursælli; þeir hafa rutt börnum
sínum brautir og lagt þeim leiöir að
opnum dyrum heimsmenningarinn-
ar.
Saga landnemans—vesturfarans
er þegar á enda. Hún er hvergi
skráð enn sem komið er. Nokkur
brot úr henni hafa birst hér og þar,
flest tínd saman af hlutdrægum
mönnum og flokksblindum, þar sem
enda; von hans hefir að mörgu og | komlega og hún átti skilið, þá samt
að allmiklu leyti.
Unga kynslóðin hefir grætt tæki-
færi til útþenslu og möguleika;
tækifæri til þess að ganga brautir
manndóms og menningar, sem henni
hafa verið lagðar af öðrum, tæki-
færi til þess að nema land í heimi
andans og atorkunnar; tækifæri til
þess að vaxta pund sitt þúsundfalt í
ölluni skilningi; hún hefir alla ver-
öldina að leikvelli og allar þjóöir
jarðarinnar til þess að keppa við, og
hún hefir meiri hæfileikum yfir að
ráða en æska nokkurrar annarar
þjóðar, ef hún aðeins gætir þeirra
—skiftir þeim ekki fyrir aðra lak-
ari-^-villist ekki út í nein hrossa-
kaup eða óséð hnífaskifti.
En hvað hefir tapast? ísland, eða
íslenzka þjóðin heima hefir tapað
þúsundum dugandi manna og
kvenna; þar á meðal áreiðanlega
sumurn sinna beztu efniviða. Hing-
að vestur fluttu yfirleitt þeir einir,
sem eitthvað var í spunnið. Hvernig
öðrum sem litið er heima á þá, sem vestur
fluttu, þá er það víst að þeir stóðu
ekki öllum þeim að baki, sem heima
sátu. Með vesturflutningum tapaði
íslenzka þjóðin merg úr beinum sín-
um, krafti úr kögglum sínum, til-
finnanlegum hluta af hjartablóði
sinu—parti af heila sínutrf og hjarta.
Hefði allir, sem ningað kornu
þreyjað þorrann og góuna—þorra
fátæktarinnar og góu skókreppunn-
ar og biðið þangað til batnaði í ári
þá er það áreiðanlegt að allmargir
þeirra hefðu notið sín betur og orð-
ið heimaþjóðinni nytsöm börn og
styrkar stoðir.
Og hefði allir hinir yngri, sem
hér eru bornir, verið íæddir og upp-
aldir á Islandi, þá væri það meiri
kraftaauki æskulýönum heima en
mögulegt sé að meta eða ákveða.
Alt þetta hefir tapast heima þjóð-
inni í heild sinni.
En hverju hafa þeir einstakling-
ar tapað, sem hingað fluttu? Þeir
hafa tapað því að geta átt heima-
lifað lif. Þeir hafa eytt kröftum
sínum erlendis og aldrei getað notið
sín. Þeir hafa aldrei—andlega tal-
að — séð heiðan himinn né sann-
bjarta sól. Ský útlegðarinnar hafa
skygt á hvorttveggja— jafnvel hjá
þeim, sem bezt hefir liðiö, án þess
ð þeir gerði sér fulla grein fyrir því.
Vér töldum oss trú um það all-
lengi að vér gætum skapað og skipað
nokkurs konar nýtt Island hér
álfu, og lifað þar heilu, islenzku lífi.
Þær vonir brugðust eðlilega. Vér
væntum þess líka að hinn íslenzki
æskulýður tæki að sér viðhalds-
störfin—héldi við íslenzkri tungu og
íslenzku þjóðerni, þegar vér kvedd-
um. Hversu gersamlega sú von
hefir brugöist, sést glögt og greini-
lega hér í kvöld.
Þetta er fyrsti fundur íslenzku
þjóðrknisdeildarinnar í Winnipeg,
eftir langa sumarhvíld, og hér eru
aðeins milli 60 o g7o manns. Það
er flest gamalt fólk, margt gráhært
og gishært. Hér er enginn ungur
maður—ekki einn einasti, en aðeins
tvær ungar stúlkur. Meira að segja
sjálfir foringjar þjóðrkænishreifing-
arinnar sjást hér ekki.
Hvað þýðir þetta? Hvað kennir
það okkur ? Hvað sannar það ? Það
þýðir, kennir og sannar að allir
yngri íslendingar í Winnipeg ann-
aöhvort eru algerlega skeytingar-
lausir um öll þjóðræknisstörf, eða
þeir jafnvel fyrirlíta þau gersam-
lega. Það sýnir það líka að leið-
togarnir þykjast yfirleitt annaðhvort
upp yfir það hafnir að leggja hönd
á plóginn, nema einu sinni á ári, eða
þeir eru of önnum kafnir við eitt-
hvað annað til þess að geta sint
þ j óðræknisf undum.
Þegar eg lít yfir þennan fámenna
hóp, þá klökknar mér hugur. Eg
horfi hér líkamlega og í anda á
okkur gamla fólkið, sem eytt höfum
lífdögum okkar hér erlendis; eg sé
hvar viö stöndum með annan fótinn
á grafarbakkanum; gráu kollarnir
eru eins og raðir hrímgaðra steina á
köldu vetrarkveldi, sem af hend-
ingu eða í samræmi við einhverjar
miklu leyti ræzt; traust hans hefir
komið honum að góðu haldi; hann
misti ekki sjónar á settu taknxarki;
hann hefir staðið við heit sín, efnt
orö sín og eiða.
Saga ungu kynslóðarinnar er að
byrja; hún er “eins og óráðin gáta,
fyrirheit” eins og Hannes Hafstein
kemst að orði. Framundan henni
liggur braut, sem einungis er hálf-
gerð; þá braut hefir eldri kynslóð-
in lagt að mestu leyti; sjálf verður
unga kynslóðin að fullgera þessa
braut. En hvernig er líklegt að
henni takist það? Um það má spá
og spyrja óendanlega; en getgátur
hafa litla þýðingu; framtíðin lyftir
því tjaldi, sem enn þá hylur hiö
ólifaða líf sona vorra og dætra.
Unga kynslóðin hefir þegar tekið
sjálf við starfinu; hún hefir nú
þegar á hendi umsjón þess að miklu
leyti að fullgera brautina, sem byrj-
uð var—laga þá steinana, sem skakt
voru lagðir; fleygja þeim í burt,
sem óhæfir reynast; bæta
nýjum við, o. s. frv. Já, á þessu
starfi hefir unga kynslóðin þegar
byrjað—og hún hefir byrjað bæði
vel og illa.
Landnemarnir unnu vel og sam-
vizkusamlega—og eg held að mér
sé óhætt að bæta því við að þeir
hafi í flestum efnum unnið hyggi-
lega. I einu atriði er það samt tal-
ið að þeim hafi yfirsézt alvarlega:
Þeir eyddu ógrynni af kröftum í
rifrildi—alls konar deilur, stundum
um alvarleg málefni, stundum um
smámuni eða jafnvel um ekkert.
Þeir rifust stundum til þess að verja
eitthvert áhugamál, stundum til þess
að berjast ámóti einhverju, sem þeir
töldu skaðlegt, en stundum rifust
þeir aðeins til þess að rífast—eða
þannig leit það út.
Um það hefir oft verið talaö
hversu miklu Vestur-íslendingar
hefðu getað afkastað ef þeir hefði
varið öllum þeim feikna kröftum,
sem til rifrildis fóru, til einhverra
menningarsamtaka, þar sem allar
hendur hefði getað notið sín, í stað
þess að vera hver upp á móti annari.
En er það víst að þetta sé ekki mis-
skilningur? Getur það ekki skeð aö
rifrildið hafi verið einhver bezta
guðsgjöfin — einhver bezti vinur-
inn, sem vér áttum í dularklæðum?
Er það ekki mögulegt að einmitt
rifrildið hafi haldið oss saman —
verið nokkurs konar tengitaug miklu
fremur en sundrungaraf 1 ? Er það
víst að þeir kraftar. sem'til rifrild-
isins fóru, hefði verið notaðir til
nokkurs annars ? Er þaö ekki mögu-
legt að einmitt rifrildið hafi verið
nokkurs konar aflgjafi, nokkurs
konar driffjöður, nokkurs konar
magnlyf (stimulant and tonic) sem
aukið hafi oss krafta til annara
framkvæmda og þannig haldið oss
hæfum til sókna og varna í þeim
hríðum og hryðjum, sem lífsbarátt-
an krafðist ? Eitt er að minsta kosti
víst, og það er þetta: rifrildið heyr-
ir til hinu vakandi, lifaða lífi, en
þögnin og afskiftaleysið heyrir til
svefninum, dauðanum og gröfinni.
LTnga kynslóðin rifst ekki; hún
hefir andstygö á rifrildi hinna
eldri; hún hugsar sér óefað að detta
ekki um sömu steinana, sem oss hafa
orðið að fótakef li; hún þykist þar
hafa séð vítin og ætlar sér að var-
ast þau.
En fer hún þá ekki of langt í hina
áttina? Verður henni ekki hætt við
að kaupa friðinn og samkomulagið
of dýru verði? Er það ekki mögu-
legt að hennar dýrðlegasti fugl veröi
leðurblakan? Getur það ekki skeð
að í stað rifrildis gömlu kynslóðar-
innar vilist hin yngri út á þau sölu-
torg, þar sem verzlað er með sam-
vizku og sannfæringu og andleg
hrossakaup fara fram? I því liggur
hættan.—
Jæja, hvað hefir græðst á vestur-
flutningunum ? Eldri kynslóðin—
vesturfararnir sjálfir græddu þekk-
ingu, sjálfstæði, úrræði og svigrúm
til þess að neyta krafta sinna—svig-
rúm, sem ekki var um að ræða heima
á öldinni, sem leið. Hún hefir grætt
óráðnar gátur tilverunnar hafa bor-
ist hingað saman og orðið hálf jarð-
fastir á bakka stórrar elfu; áin brýt-
ur bakkann smátt og smátt og stein-
arnir hrynja einn af öðrum niður i
djúpið.
Framundan okkur gamla fólkinu
blasir við opin gröf; við steypumst
niður í hana hvert af öðru; moldar-
rekunni er kastaö á einn í dag, ann-
an á morgun og þann þriðja næsta
dag, þangað til við erum öll horfin.
Hugsum oss stóra og veigamikla
hríslu, sem rifin sé upp með rótum
og hálfplöntuð niður aftur í annar-
legum jarðvegi undir annarlegum
skilyrðum. Hugsum oss að hver ein-
asti rótarangi væri því lifi gæddur,
að hann hefði næma og sára tilfinn-
ingu. Þrautir hríslunnar með öllum
þessum særðu og sáru' rótaröngum
gætum vér auðveldlega hugsað oss,
og yfirleitt líðan hennar þar sem
hún tórði, en lifði alls ekki, sínu
eðlilega lifi. Þannig hefir þvi verið
varið með Islendinga hér í álfu—
bæði einstaklinginn og heildina.
Eg sagði að landneminn hefði séð
vonir sínar rætast, traust þeirra
hefði ekki brugðist þeitn; takmarki
sínu hefði þeir náð, freit sín hefði
þeir efnt. Þetta er alt satt að mestu
leyti; en fundurinn hér í kvöld, eins
og flestir íslenzkir fundir hér í bæ,
sýpir það og sannar að ekki hafa
allar vonirnar ræzt. Það er ein brú
sem eldri kynslóðinni hefir ekki tek-
ist að byggja; það er tengibrúin
milli sín og yngra fólksins. Öllu
lífinu fórnuðu þeir eldri fyrir börn
sin; þeir gerðu sér gott áf eyði-
merkurvistinni með vón um glæsi-
lega íslenzka framtíð fyrir næstu
kynslóð; en nú er þeim það sýnilegt
og áþreifanlegt—nú fyrst eru þeir
farnir aö skilja það, að kringum-
stæðurnar hafa grafið það djúp
þjóðræknislega á milli hinna yngri
og eldri, sem aldrei verður brúað.
I þessu tilliti eru nú ýmsir hinna
eldri að vakna upp við óvæntan
draum.
Ef við gætuni hugsað okkur að
hingað inn í salinn kæmi einhver ó-
sýnileg vera með stóra or sterka
töng, laumaðist aftan að einhverjum
í hópnum og klipi með tönginni
einn hryggjarliöinn burt úr bakinu á
honum, án þess þó að slíta mæn-
una, þá gætum við öll getið því nærri
hvernig líðan þess manns yrði.
En svona er það með okkur ís-
lendingana hér vestra. Hin sterka
hönd óhjákvæmilegra lífsviðburða
hefir klipið burt einn liðinn úr hinu
þróttmikla og breiða baki íslenzku
þjóðarinnar í Besturheiini. Þessi
liður er samvinnan eða sambandið
milli hinna yngri og eldri, að því er
islenzk þjóðræknissamtök snertir.
Þetta er ofureðlilegt, getur ekki
öðruvísi verið, en það er sannleikur,
sem ekki þýðir að loka augunum
fyrir.
Að nokkru leyti býst eg við að
þetta sé sjálfum oss að kenna. Eg
býst við að við höfum ekki gert alt
sem í okkar valdi stóð til þess að
börnin okkar yrðu eins íslenzk og
mögulegt hefði verið Eg efast um
að nokkur faðir eða móðir geti í
hinsta skifti kvatt son sinn eða dótt-
ur, tekið í hönd þeirra og sagt með
góðri samvizku: “Barnið mitt; eg
hefi sagt þér og kent alt, sem eg
vissi um ísland og íslenzkt þjóðerni;
eg hefi kent þér og kynt íslenzka
sögu, íslenzka náttúrudýrð, íslenzk-
an skáldskap og bókmentir; auk
þess hefi eg kent þér íslenzka tungu
svo vel að þú getur notið þess alls
sem þú heyrir og sér að heiman.”
Já, eg efast um að nokkurt okk-
ar geti lagst til hinátu hvíldar með
þessi orð á vörunum. Þar i liggur
okkar yfirsjón. En hins vegar eru
það aðallega eðlilegir og óviðráðan-
legir straumar í þjóðlífi þessa lands,
sem bera börn vor burt—burt—og
.lengra burt út á hafið, þar sem þau
verða smátt og smátt að ósýnilegum
dropum.
Sá, sem les með athygli íslenzku
blöðin í Winnipeg, hlýtur að hugsa
margt þegar hann athugar giftinga-
fréttirnar. Miklu meira en helming-
ur allra slíkra frétta sýnir að ann-
aðhvort brúöhjónanna er ekki is-
lenskt. Þetta sannar betur en nokk-
uð annað við við erum að hverfa;
við erum að blandast öllum mögu-
legum þjóðflokkum; við erum að
þynnast út og sú útþynning heldur
áfrain þangað til við hverfum með
öllu sem sérstakt þjóðbrot. Við
erum ai) deyja úr ólœknandi blóð-
þynnu,
Hver verður svo útkoman af
vesturflutningunum þegar reikning-
arnir eru jafnaðír? Eg hefi þegar
lýst því hvað tapast hefir; hverju
þjóðin heima hefir tapað og hverju
vesturfararnir hafa tapað.
Eihu möguleikarnir til þess að
reikningarnir verði þolanlegir eru
þeir, að hinir yngri íslendingar, sem
dreifast um alla þessa álfu, verði
sannarlegt salt jarðar; að þeir haldi
svo hátt á lofti merki manndóms og
menningar, dugnaðar og drengskap-
ar að þeim verði veitt eftirtekt, að
að þeim verði veitt eftirtekt, að
ljóma leggi yfir ættjörö vora og þjóð
af því ljósi sem frá þeim skíni. Sú
von að mynda hér nokkurs konar
nýtt ísland, er dauð og grafin, en
þessi von hefir komið i staðinn.
Nú sjáum vér i anda tvær stjörn-
ur á framtíðarhimni hins mikla
Vesturheims ; önnur er hin tápmikla
og ósérplægna barátta brautryðj-
endanna — vesturfaranna — land-
nemanna; hin eru frægðarverk
hinnar yngri kynslóðar. Megi þau
verða sem flest.
Sig. Júl. Jóhannesson.
Bankaávísanir eru hagkvæmasti miðillinn til
þess að sendast með pósti, því þær orsaka
engan drátt sendanda né viðtakanda. Þær
fást á öllurn útibúum The Royal Bank of
Canada, og eru borganlegar í dollurum eða
pundum.
THE
ROYAL BANK
O F CANADA