Lögberg - 18.10.1934, Qupperneq 4

4
LÖGBERG. FIMTUDAGINN 18. OKTÓBER 1934
Högtierg
Oeflí Ot hvern fimtudag af
T fí « COLVMBIA P R E S 8 L I M 1 T E D
696 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba.
Utanáekrift ritatjðrans.
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVE.
WINNIPEG, • MAN.
VerO $8.00 um driO—Borgist fyrirfram
The “Iiögberg” is printed and published by The Colum-
bia Press, Limited, 695 Sargent Ave„ Wnnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Milli fjalls og fjöru
Næst veðrinu er fólki tíðræddast nm
kreppuna, og fer það að vonum. Menn finna
hvar skórinn kreppir að, og þar af leiðandi
deilir menn ekki svo mikið á um það hvað
kreppan í raun og veru sé; um orsakir þær,
er til hennar leiddu, hafa samt verið, og verða
sennilega lengi enn, harla skiftar skoðanir;
að kreppan sé mönnunum sjálfum að kenna,
verður þó eigi um vilst; gjafmildi gróðrar-
moldarinnar er ennþá ein og hin sama; enn
vaka fiskar í ám og stöðuvötnum, og ennþá
rignir jafnt yfir'réttláta og rangláta.
Náttúran er alveg eins og áður var hún;
sama móðursvipinn ber hún,
sannarlega fögur er hún.—
Að því er framleiðslu áhrærir, hefir
mannkyninu lærst það mikið, að ætla mætti
að það gæti verið sjálfbirgt, hvernig sem viðr-
aði; þó er þessu auðsjáanlega farið nokkuð
á annan veg; valda þar mestu um rangsýnir
götuþrændir 'hins gamla skóla, er sakir hlífð-
arlausrar græðgi hafa varnað almenningi
réttlátrar hlutdeildar í ávöxtum auðs og iðju.
Kveðnir hafa verið upp á hinum síðari
árum þungir áfellisdómar yfir hinni svo-
nefndu vélamenningu; vélavinnunni er kent
um kreppuna, atvinnuleysið, og svo ótal
margt fleira. Tæpast verður sagt að slíkar
staðhæfingar séu beinlínis út í hött; hitt væri
þó ábyrgðarhluti, að telja þær til gildra raka.
Margir af samtíðarinnar mætustu mönn-
um, hafa lagt sig í líma um að samræma svo
vélavísindin mannshöndinni, að til raunbóta
yrði mannfélagsheildinni, og hefir þeim vita-
skuld unnist mikið á. Núna alveg nýverið,
hefir einn af víðkunnustu hugvitsmönnum
vfirstandandi tíma, Atarooni, látið mál þetta
til sín taka; var það á fundi vísindafélagsins
ítalska í byrjun þessa mánaðar, er hann gerði
það að umtalsefni, og var hann alt annað en
myrkur í máli. Ekki taldi hann það ná nokk-
urri átt, að mannkynið afsalaði sér í vet-
fangi sigurvinningum þeim, er vélavinn-
unni væri samfara; ef til slíks kæmi, yrði
þar um þá afturför að ræða, er menning
hins nýja tíma gæti undir engmm kringum-
stæðum sætt sig við. Afstaða vélarinnar til
mannsins mætti þó aldrei verða sú, að dauð-
ur hluturinn fengið numið á brott vinnugleð-
ina úr mannlífinu; vélin ætti að vera nytsam-
ur þjónn, en ekki herra.
Ekki kvaðst Alarconi vera í neinum vafa
um það, að alveg eins og það væri óhrekjan-
legt enn þann dag í dag, að sannleikurinn
gerði menn frjálsa, eins væri hitt víst, að á-
rangurinn af starfi vísindanna og látlausum
rannsóknum, leiddi óhjákvæmilega til þess að
ráðin yrði bót á atvinnuleysinu og mörgum
öðrum skaðvænum meinsemdum samfélags-
ins; þekkingin ætti enn eftir að ryðja nýjar
brautir öldnum og óbornum til blessunar; það
yrði hlutverk raunvísindanna, að skapa nýja
atvinnuvegi, og giera vistlegra í mannheimum
með hverju líðandi ári.
Byltingarnar á sviðum vinnubragðanna
hafa verið stórfenglegar upp á síðkastið; er
óþarft að leita langt yfir skamt til þess að
ganga úr skugga um að svo sé; þessu til sönn-
unar nægir að vitna í margstarfann (com-
bine), er um uppskerutímann leysir af hendi
margra manna verk. Samkvæmt skoðun
Marconi, á það engan veginn að vera vísind-
unum ofvaxið, að opna nýja atvinnuvegi þeim
til handa, er af völdum nýjunga í þessari
grein landbúnaðarins urðu, um stundarsakir
að minsta kosti, sviftir atvinnu; ætti hið sama
einnig að gilda á öðrum sviðum.
*
Vantraustið á lífrænum verðmætum móð-
urmoldarinnar, hefir blásið kreppunni, þess-
um óvinafagnaði siðaðs mannkyns, byr undir
báða vængi; sveitirnar hafa tæmst, og eyrar-
vinnan eða atvinnuleysið í bæjum og borgum
tekið við.
Nokkuð hefir unnist á, fyrir atbeina sam-
bandsstjórnar og hinna ýmsu fylkisstjórna í
þá átt, að glæða hjá almenningi áhuga fyrir
nýyrkju og endurnámi bújarða; þó má betur
ef duga skal.
Því er haldið fram, að margt mættí af
kreppunni læra; má vera að slíkt eigi við
þó nokkur rök að styðjast. En lærist mönn-
um ekki aukin virðing fyrir unaði móður-
moldarinnar og hins heilbrigða sveitalífs,
verður lærdómurinn vafalaust miklu fremur
neikvæður en hitt.
* * #
Alexander konungur í Júgóslavíu, sá er
nýverið var myrtur í heimsókn á Frakklandi,
jiótti yfir höfuð að tala maður harður í horn
að taka, ef á hann var leitað. Á hinn bóg-
inn er honum þó lýst sem viðkvæmum og rétt-
sýnum manni, er umhugað lét sér mjög um
að bæta kjör þeirra þegna sinna, er örðugast
áttu aðstöðu í þjóðfélaginu; barðist hann
persónulega fyrir ýmsum mikilvægum um-
bótum í þá átt, jafnvel þó það bryti í bága við
skoðanir ýmsra af hinum áhrifamestu ráð-
gjöfum hans. Tilraunir hans í þá átt að sam-
ræma í heild þær þjóðir, eða þau þjóðabrot,
er veldi hans mynduðu, hepnaðist ekki nema
þá að tiltölulega litlu leyti; hann var serbn-
eskur maður í húð og hár, og að því leyti eld-
heitur þjóðernissinni, hvort sem honum var
það ósjálfrátt eða ekki; honum var borið það
á brýn hvað ofan í annað, að hann, ef til vildi
án vitundar sinnar, stuðlaði miklu fremur að
tvískifting, ef ekki margskifting, þjóðfélags
síns, en sameining þess; að serbneski flokk-
urinn skipaði forsæti í orðum hans og at-
höfnum; að Cróatar vrðu alt af útundan og
þar fram eftir götunum. Fremur munu þó
slíkar staðhæfingar hafa átt við veik rök að
styðjast; var það vel kunnugt, að konungur
lagði sig mjög í líma um að kynnast þegnum
sínum öllum jafnt, án tillits til þjóðernislegs
uppruna; hann unni mjög sveitalífi, bar glögt
skyn á landbúnað og var oft nefndur bænda-
konungurinn í Júgóslavíu.
Aleira var oft talað og ritað um sundur-
lvndi í Júgóslavíu í ríkisstjórnartíð Alex-
anders konungs, en skynsamlegt eða réttmætt
var. Og þó það nú atvikaðist þannig, að mað-
ur af Cróata þjóðerni vrði valdur að morði
konungs, þá sannar það ekki neitt um það,
að sá þjóðflokkur yfirleitt, hafi borið til hans
nokkurn minsta óvildarhug, nema síður sé.
Má það glögt marka af nýjum fregnum úr
höfuðstað Júgóslavíu, að Cróatar, engu síður
en Serbar, harmi fráfall konungs síns. Ríkis-
erfinginn, sem aðeins er ellefu ára að aldri
og kallast Pétur II., hefir nú formlega tekið
við konungdómi í Júgóslavíu. í umboði hans
fer þriggja manna ráð með völd, þar til hinn
ungi konungur nær lögaldri. Það verður ekki
aðeins hlutverk þessara manna að tryggja
Júgóslavíu innbyrðis frið, heldur og að fyrir-
bvggja það, að alt fari einu sinni enn í bál
og brand á Balkanskaganum. Núverandi
stjórnarformaður Júgóslavíu, Nikola Urzono-
vitch, á forsæti í þriggja manna ráðinu fyrst
um sinn; or hann sagður að vera maður
jiéttur í lund og gætinn í athöfnum.
Nokkrurrar andúðar hefir kent í afskift-
um Itala og Júgóslava upp á síðkastið; er á
því sviði réttlátrar miðlunar þörf.
Getið hefir þess verið til, að svo gæti
auðveldlega farið, að morð þeirra Alex-
anders konungs og hins franska utanríkis-
ráðgjafa, leiddi til nýrrar Norðurálfu styrj-
aldar, og mun það að vísu satt, að stundum
hafi þurft minni íkveikju við. Þó er vonandi
að málum skipist þannig til, að róleg yfirveg-
un og heilbrigð dómgreind fái greitt úr flækj-
unni og ráðið úrslitum.
# * #
Silfurbrúðkaup mega teljast til daglegra
viðburða meðal hins íslenzka mannfélags hér
vestan hafs, og veizluhöld í því sambandi.
Fyrir hlutaðeigendur er þar að sjálfsögðu
ávalt um eftirminnilegan merkisviðburð að
ræða.
Séra Jóhann Bjarnason ritar á öðrum
stað hér í blaðinu um silfurbníðkaup, er hald-
íð var hátíðlegt fyrir skömmu í Árborg, og í
vissum skilningi hefir sérstæða þýðingu fyrir
íslenzlct fólk. Er hér átt við silfurbrúðkaups
minningu þeirra Gourd’s hjóna í Árborg, sem
bæði eru alenskrar ættar. Þessi mætu hjón
hafa mikið til af eigin ramleik mentast svo á
íslenzka vísu, að þau mega réttilega teljast
meðal nýtustu starfsmanna íslenzka félags-
skaparins í bygðarlagi sínu. Mr. Gourd talar
vel og les íslenzku; frúin skilur hana sæmi-
lega líka, og syngur greinilega íslenzk lög á
íslenzkum mannamótum; þau hafa helgað sér
margt hinna dýrmætustu, íslenzku erfðakosta
og fegrað með því umhverfi sitt. Hvað ætli
margt annara þjóða fólk hér í landi, tali og
skilji íslenzka tungu, er við, fyrir eðlilega rás
viðburðanna, og ef til vill af öðrum ástæðum
líka, höfum gleymt henni sjálfir?
1 meir en þriðjung aldar hafa Dodd’s
Kidney Pills verið viðurkendar rétta
meðalið við bakverk, gigt, þvagteppu
og mörgum öðrum sjdkdðmum. Fást hjá
öllum lyfsölum, fyrir 50c askjan, eða
sex öskjur fyrir $2,50, eða beint frá The
Dodd’s Medicine Co„ Ltd„ Toronto, ef
borgun fylgir.
ZIGZAG
CIGARETTE PAPERS
“FuJlkomna bókin”
NÝ—þægilega SJÁLFVIRK vasabók — Betri kaup. Enginn
afgangur—Síðasta blaðið jafngott því fyrsta. Hefir jafn-
mörg bliið eins og stóru tvöföldu bækurnar.
Beztu sigarettu blöð, sem búin eru til
Grettisþúfur
Munnmæli ganga um það, að
höfuð Grettis hafi verið grafið í
þúfu heima í Viðvík, og ásama stað
hafi kerlingarnornin, fóstra Þor-
bjarnar Önguls, líka veriö grafin og
heiti þar Grettisþúfa.
Við Matthías Þórðarson þjóð-
minjavörður komum til Viðvikur i
ágústmánuði. Hafði Pétur Zop-
honiasson áður gefið upplýsingar
um það hvar í túninu leiði kerlingar
væri að finna, samkvæmt munnmæL
um, sem hann heyrði í æsku.
Þetta er stór þúfa niður í túninu
skamt þaðan sem fjóshaugur var
áður. Stór steinn skagar upp úr
þúfunni, hálfflatur. Segja munn-
mæli að það sé legsteinn kerlingar.
En ‘ekki þótti M. Þ. líklegt að svo
væri, steinninn mundi vera undir
allri þúfunni og hún myndast er
gróður náði að safnast yfir lægri
enda steinsins. Fanst honum þvi
ekki ástæða til þess að grafa þarna,
þar myndi engar fornleifar finnast.
Fyrir sunnan túngarðinr. milli
bæjarlæksins og svonefnds Steins-
holts er stór steinn. Kvaðst Pétur
Zbphoniasson hafa séð þar bein í
æsku og jafnan hefði hann hevrf að
þarna væri dys. Við komum að
þessum steini og fundum nokkuð af
kindabeinum i gróf, sem er um-
hverfis hann, en annað ekki. Og
ekki eru minstu likur til að þarna
hafi dys verið.
Ýmis hjátrú lifir enn í sambandi
við leiði kerlingar. Einu sinni var
Guðbrandur Björnsson prófastur að
slá úti í túni. Fékk hann þá alt i
einu svo slæman gigtarsting að hann
hneig niður og var lengi að ná sér.
Karl einn þar í sveitinni frétti
þetta og spurðist nákvæmlega fyrir
um það hvar í túninu hann heí*i
verið að slá, og sagði svo að “hann
mundi hafa gengið heldur nærri
leiði kerlingar,” fóstru Önguls.
* * *
í Grettissögu er sagt frá því, að
höfuð Grettis hafi fyrst verið graf-
ið í þúfu fram á Sándi, sem síðan
var kölluð Grettisþúfa. En síðan
hafi það verið flutt að Bjargi og
grafið að kirkju. Það er mjög
sennilegt.
í túninu að Bjargi hefir um langt
skeið heitið Grettisþúfa. Eg skrapp
þangað til þess að athuga þessa
þúfu, en þegar eg spurði Karl Sig-
urgeirsson bónda að því hvar hún
væri, benti hann mér á jarðfastan
stein í sléttu norðan við bæinn.
Steinn þessi var áður alveg í kafi
og yfir honum stór þúfa, en þcgar
sléttað var þarna kom steinninn í
Ijós, og er sýnt að höfuð Grettis
hefir ekki verið grafið þar. Er og
ólíklegt að kirkjan hafði staðið þar.
En hvar var þá kirkjan? Um
það fer tvennum sögum. Skamt
fyrir sunnan bæinn er hóll, sem
gamall karl sagði fyrir löngu að sér
hefði verið sagt í æsku að héti
KirkjuhóII. En hann er einn til
frásagnar um það. Á hólnum eru
gamlar rústir, ferköntuð tótt að
sjá.
Fyrir ofan og austan bæinn er
annar hóll, sem enn er kallaður
Kirkjuhóll. Þar eru þrjár fornar
tættur. Sýnist ein elst og vera um
15 ál. á lengd en 6 á breidd. Snýr
hún frá austri til vesturs. Virðast
dyr hafa verið á norðurhlið rétt við
vesturstafn.
Milli þessa hóls og bæjarins vott-
ar fyrir fornum garði, sem nú er
horfinn á kafla í sléttu, en Karl
sagði að verið hefði glöggur nokkuð
niður í dalinn, sem aðskilur heima-
tún og norðurtún, og síðan sést fyr.
ir honum i norðurtúninu. Hefir
þetta sennilega verið túngarður, og
eftir því hefir Kirkjuhóll þá verið
utangarðs. Er ólíklegt að kirkjan
hafiverið reist svo Iangt frá bæn-
um. En að bærinn hafi frá ómuna-
tíð staðið þar sem hann stendur enn,
sést á hinum mikla öskuhaug, sem
þar er í hlaðvarpanum.
Um mörg ár hefir hann verið rof-
inn og öskunni ekið í sáðsléttur,
seinast í vor 600 hlössum.
Askan er í mörgum misjöfnum
lögum, en engar fornminjar hafa
fundist í henni.
Af þessu skilst mér að örnefniö
“Grettisþúfa” sé að litlu hafandi.
A. Ó.
—Lesb. Mbl.
Til prestlausra bygífa
Hið ev. lút. kirkjufélag fslend-
inga' í Vesturheimi hefir frá byrj-
un starfsemi sinnar 'ieitast við að
senda kristilega starfsmenn til prest-
lausra bygða meðal fólks vors, eftir
því sem ástæður hafa leyft. Hefir
þessi viðleitni yfirleitt verið mjög
vel þegin, og víðast hvar hefir fólk-
ið í hlutaðeigandi bygðum greitt
fyrir slíkum starfsmönnum á marg-
an hátt og lagt drjúgan skerf til
þess að fleyta starfinu. Virðist
æskilegt að gera nokkuð frekari
grein fyrir því hvað vakir fyrir i
þessu starfi, hvernig staðinn er af
því straumur og með hverjum hætti
bað getur bezt komið að því liði,
sem til er ætlast.
Það, sem vakir fyrir, er að styðja
að kristnihaldi í bvgðum þar sem
ngin föst prestþjónusta er. Flest-
ir eldri fslendingar og margir yngri,
sem uppalist hafa víð sérstaklega is-
lenzk áhrif, njóta guðsþjónustu
betur á islenzku en á innlendu máli.
Ur þessari þörf hefir kirkjufélagið
viljað bæta, og fer þar saman rækt-
arsemi við kristindóm og þjóðerni
og styður hvort annað. Með líðandi
árum hafa ástæður nokkuð breyzt,
svo víða ér nú samhliða þörfinni á
íslenzku starfi, jöfnum höndum
þörf á því að enskt mál sé notað
Við állar kirkjulegar athafnir,
fræðslu og boðskap. Njóta þá oft
aðrir en íslendingar góðs af starf-
inu og sýna því velvild og stuðning.
Verður það oft til þess að auka skiln
ing á íslendingum og er engan veg-
inn þýðingarlítið jafnvel frá þjóð-
ernislegu sjónarmiði.
Það, sem vakir fyrir kirkjufélag-
'nu í þessu starfi, er ekki einungis
eða aðallega að þannig aukist því
sjálfu megin, heklur að það geti á
einhvern lítinn hátt verið að liði í
því að styðja kristilegt starf og hug-
sjónir. Kirkjufélagið telur sér
skylt að greiða fyrir kristilegum á-
hrifum inn í mannlegt lif, eftir getu.
Stendur þetta ekki í sambandi við
ið meðlimir þess telji sig svo mjög
öðrum fremri í kristilegum efnum.
En sú sannfæring þeirra er hiklaus
að á engu ríði mönnum fremur—
þeim sjálfum og öðrum—en þvi að
verða fyrir anda og áhrifum Jesú
Krists og útþýða hvorttveggja með
kostgæfni í nútíðarlífi. Verður það
bezt þannig að allir,‘ sem þessu
unna, taki saman höndum þvi til
eflingar með áhuga, skynsamlegri
dómgreind og umburðarlyndi. Þrá-
ir því kirkjufélagið að komast í
samband við þá víðsvegar í bygðum,
sem að þessu vilja miða, og vera
sqmvinnandi með þeim að þessu
takmarki. Það er erindi boðbera
þess, er koma út í bygðir.
En eins og kunnugt er, hefir
kirkjufélagið ekki aðgang að neinni
ótæmandi auðsuppsprettu til að efla
slíkt starf. Starfið er rekið af
frjálsum tillögum þeirra, er telja
þetta mikilvægt. í erfiðu árferði
getur þetta orðið af mjög skorn-
um skamti, þó góður vilji og hjart-
fólginn áhugi áorki miklu. Sem
betur fer, er því alt slíkt starf mjög
undir því komið að það vekji sam-
hygð og samvinnu þeirra, er njóta
þess. Að því er ekki miðað að
kristindómsvinir heimafvrir í hverri
bygð vegna þessarar viðleitni kom-
ist hjá því að leggja á sig fyrir mál-
efnið, heldur að samtök megi verða
sem mest því til eflingar. Þess-
vegna er mælst til þess að fólk al-
ment í prestlausum bygðum, sem
metur viðleitni vora að einhverju
leyti, styrki starfið sem mest og
bezt. Veit eg að alment finnur fólk
hvöt hjá sér til þess. Verður það
líka manni margfalt dýrmætara,
sem maður leggur á sig til að efla.
Kirkjufélaginu er ant um að á-
rangur af starfinu megi vera sem
mestur. Það vill glæða kristilegan
áhuga, ræktarsemi og skilning; efla
bróðurhug Og velvild milli allra
manna, hefja öll kristileg verðmæti
og koma á skipulagsbundinni fram-
takssemi í kristilega átt sem allra
víðast. Leiði þetta til þess að fólk
það, er hlut á að máli, vilji eiga fé-
lagslega samleið með kirkjufélag-
inu í kristilegu starfi, er það vitan-
Iega gleðiefni öllum unnendum
þess. En aðal atriði er hitt að við-
'tni þessi megi bera sem mestan
ávöxt og skilja eftir sem mest á-
hrif til góðs. í því augnamiði bið
ur kirkjufélagið um stuðning og
samvinnu prestlausra bvgða.
K. K. Ölafson,
forseti kirkjufélagsins.
CANADIAN
PACIFIC
Fljót, örugg og
þœgileg fe?ð
©
Sé yður umhugað um að heimsækja vini yðar á' íslandi
um jðlin, ættuð þér að ráðstafa’ ferðum nú þegar.
Siglingar meö fdrra daga millibili
Priðia flokks far yfir hafið frá Montreal til Reykjavlkur
Aðra leið .. $111.50 og hærra
Báðar leiðir .......$197.00 og hærra
Upplýsingar hjá umboðsmanni vorum á staðnum^ eða skrifið:—
R. W. Greene, G. R. Swalwell, J. B. MacKay,
106 C.P.R. Bldg., C.P.R. Bldg. King & Younge Sts.,
Edmonton, Alta. Saskatoon, Sask. Toronto, Ont.
W. C. CASEY, Steamship Gen’l. Passeng’r. Agent.
372 MAIN STREET, WINNIPEG, MAN.
CANADIAN PACIFIC STEAMSHIPS
t