Lögberg - 01.08.1935, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINJS 1. ÁGGST, 1935.
Hcgtjerg
T M k
0«tn öt hvem flmtudag mf
COLUMBIA PREBB LIMITBD
(9S Sargent Avenue
Wlanlpeg, Manitoba.
UtanAakrift ritatjórana:
■DITOR LÖOBERG. 695 SARGENT AVK.
WINNIPEG, MAN.
Tmrl M.ftO um. drið—Rorgitt fyrirýram
The "Lðgberg” is printed and published by The Colum-
bia Press, Limited, 695 Sargent Ave., Wnnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Brautryðjendur
Þótt þú langförull legðir
sérhvert land undir fót,
bera hugur og hjarta
samt þíns heimalands mót.
Stephan G. Stephansson.
Blómlegar bygSir Islendinga vestanhafs
og reisuleg menningarheimili, bera þess lif-
andi vott, hvað spunnið var í þá hina íslenzku
'brautryðjendur, er leituðu öndvegissúlna
sinna hingað til lands og gerðu sér vestræna
mold undirgefna. Flesta bar þá að landi með
tvær hendur tómar; þó fluttu þeir með sér
auðlegð, er allri annari samanlagðri auðlegð
var veigameiri og þyngri á metum; auðlegð
mannkosta og drenglundar; auðlegð, sem
einkent hefir að fornu og nýju hinn norræná
mannfélagsstofn; auðlegð framtaks og skap-
andi vitsmunalífs. Það er þessi auðlegð, sem
verið hefir kjölfesta vors vestræna landnáms
í sextíu ár og verða mun enn um ódreymdar
aldir.
Viðvíkjandi landnámi sínu í vesturvegi
þurfa Islendingar ekki að biðja afsökunar á
neinu. Um hollustu þeirra við kjörland sitt
hið nýja, verður ekki efast, og þó nokkuÖ leiki
á tvennum tungum um afstöðu sumra hverra
gagnvart helgidómum íslenzks uppruna, þá
mun þó engu að síður mega staðhæfa að
meginþorrinn beri óskoraða virðingu fyrir
þeim andlegu verðmætum, er brautryÖjend-
urnir fluttu með sér að lieiman og eftirlétu
niðjum sínum til varðveizlu.
Islendingar vestan hafs eru enn í svipuðum
hlutföllum canadiskir, amerískir og íslenzkir
í hjartanu. Málstaður hins íslenzka stofns á
marga sendiboða góðviljans víðsvegar um
þetta mikla meginland, er standa munu dvggi-
lega vörð um íslenzk menningarverðmæti
fram í aklir hér á vesturslóðum.
Um það verður ekki deilt, að enn strevmi
hér íslenzkt blóð um æðar, og enn einkenni
margan manninn og marga konuna ram-
íslenzkt hjartalag.
Vér biðjum þann einn, sem öllu ræður, að
vaka yfir landnámi og lei'ði brautryðjend-
anna og vísa afkomendum þeirra veg fram
um ósæisaldir.
Vér væntum þess og biðjum, að sextíu
ára landnámsminningin hefji margar og rót-
tækar umbótaöldur, er hefji og hækki alt það,
sem íslendings eðlið bezt á í eigu sinni.
Með þetta í huga skal svo lagt upp í
nýjan áfanga og leitaÖ nýrra landa.
V(ið straumhvörf í lífi vor Islendinga
syngjum vér ávalt þjóðsöng Matthíasar, og
þá landnáms er minst, á síðasta erindið ekki
hvað sízt við:
Ó guð vors lands, ó lands vors guð,
vér lifum sem blaktandi, blaktandi strá;
vér deyjum ef þú ert ei ljós vort og líf,
sem að lyftir oss duftinu frá;
ó, vert þú hvern morgun vort ljúfasta líf,
vor leiðtogi í daganna þraut,
og á kvöldin vor himneska hvíld og vor hlíf
og vor hertogi á þjóðlífsins braut.
íslands þúsund ár—
verði gróandi þjóðlíf með þverrandi tár,
sem þroskast á guðríkisbraut.
katchewan og tekiÖ nokkurn þátt í þeim
merkilegu hátíðahöldum, sem bygðabúar
höfðu undirbúið, með myndarskap og smekk-
vísi, til þess, að minnast þessara tímamóta í
sögu sinni.
Mikill mannfjöldi, innan bygða og utan,
hafði safnast saman í þeim tilgangi, að heiðra
íslenzku frumbyggjana, sem stofnuðu bygða-
lög þessi fyrir fimmtíu árum síðan, bæði þá,
sem hvílast í mjúkri sæng fústurmoldarinnar,
og liina, sem enn eru lifandi og starfandi.
Hátíðardagurinn var sviphreinn í samræmi
við skapferli þeirra útsæknu Islendinga, sem
hér námu nýtt land, ruddu mörkina og lögðu
auðnina undir plóg, og áttu jafnaÖarlega í
ríkum mæli þá heiðríkju hugans, sem einkent
hefir sann-norræna menn.
í skrúðgöngu dagsins kom fylking frum-
herjanna á þessum slóðum, sem nú er að von-
um orðin æði þunnskipuÖ, í vagna í drekalíki,
eins og sæmdi þessum niðjum hinna fornu
víkinga.
Lærdómsríkt var það, eigi sízt frá þjóð-
menningarlegu og þjóðemislegu sjónarmiði,
að virða fyrir sér þessa aldurhnignu, íslenzku
landnámsmenn. Hrukkóttir og hrufóttir
voru þeir ásýndum, líkt og veðurbarin eik í
skógi, enda höfðu þeir um langt skeið lifað
og starfað í náinni samvinnu við mislvnd
náttúraöflin, átt alt sitt “undir sól og regni.”
En þó rúnir harðhents frumbýlingslífsins
væru letraðar djúpt á þessi andlit, báru þau
jafn skýran svip þess hraustleika og frjáls-
leika, sem þroskast við það, að lifa heilbrigðu
sjálfstæðu lífi við móðurbrjóst jarðarinnar.
Mér var hugsaÖ, venju fremur, um hin
andlegu og siðferðislegu uppeldisáhrif frum-
býlingslífsins—og bændalífsins í heild sinni.
Frumbygginn er um margt “höfundur, sem
engan stælir”; hann byggir ekki í skjóli neins
annars; hann verÖur mjög að treysta á sjálf-
an sig, eða að verða undir í baráttunni að
öðrum kokti. Á bonum sannast orð vors
mikilhæfa ljóðskálds (St. G. St.):
“Löngum var eg læknir minn,
lögfræðingur, préstur,
smiður, kóngur, kennarinn,
kerra, plógur, hestur.”
Slíkt líf hvessir egg vitsmunanna, eftir
ábyrgðartilfinning-u einstaklingsins og sjálf-
stæðiskend hans. Þroskar með öðrum orðum
þau skapeinkenni hans, sem borgarlífið og
þéttbýlið lama og úrkynja, þar sem hver einn
þarf minna á sjálfan sig að treysta, þar sem
olnbogarúm einstaklingsins er þrengra og
meirihlutavizkan situr í hásæti og leitast við
að steypa alla í sama mótinu.
Þegar þessa er gætt, er eigi að undra, þó
djúpsæjum rithöfundum vorra tíma, eins og
Knut Hamsun, sem láta sér annt um andlega
velferð mannkynsins, verði tíðrætt um heil-
brigði sveita- og bændalífs og skipi henni í
ritum sínum andspænis óheilbrigðinni í þétt-
býli og borgarlífi.
Annað merkisatriði kemur einnig til
greina þá rætt er um líf þeirra manna, sem
yrkja jörðina. Það er frjósemi starfs þeirra,
sem einnig hefir frjóvgandi og göfgandi áhrif
á sjálfa þá. Landnemarnir—bændurnir:
“opna dyrnar fyrir gróðri,
rumska því, sem bundið blundar.”
Frá Sebastian til
Madrid
Silfurströndin, ströndin, sein
liggur að Atlantshafinu við suð-
urlandamæri Frakklands, ber
nafn sitt með r.éttu. Hin renn-
slétta silfurglitrandi sandströnd,
sem við rætur Pyrenafjallanna
beygir í vesturátt og myndar
þannig norðurströnd Spánar við
Atlantshafið, líkist snúru, sem
perlur eru dregnar á. Og perl-
urnar eru hinir dýrðlegustu bað-
staðir og smá fiskiþorp, þar sem
alt er þögult og rólegt tíu mán-
uði ársins, en hina tvo mánuð-
ina úir þar og grúir af baðgestum,
sem eyða þar sumarleyfi sínu,
leita sér heilbrigði, eða reyna þar
að komast í ástaræfintýri
Þar eru margir skemtilegir
staðir, góð gistihús og ágætir mat-
sölustaðir, þar sem 'venjulegir,
dauðlegir menn geta fengið alla
þá rétti, sem hægt er að láta sér
detta í hug að raða niður í of-
þembdan maga.
Stærstu perlurnar í röðinni eru
Biarritz, St. Jean de Lura og San
Sebastian. Það er ekki nema ör-
stutt ökuferð milli þessara staða
Biarritz er sá staðurinn, sem er
mest töfrandi. Sá staður virð-
ist aðeins skapaður til þess að
fullnægja skemtanafýsn iðju-
lausra peningamanna. Og svo
Htur út, sem skaparinn hafi ein-
mitt búið til þennan stað í þess
um eina tilgangi. Mennirnir hafa
skilið tilganginn og reynt að
bæta um handaverk hans, en með
litlum árangri. En svo að þetta
verði ekki misskilið er rétt að
geta þess, að byggingarnar eru
hagkværrfar, þó að þær séu ekki
smekklegar svo að orð sé á ger-
andi.
Canada Pacific Hotel
Selkirk, Man.
Vingjarnlegasta gistihúsið á fegursta stað í bænum,
óskar hinum íslenzka þjóðflokki innilega til hamingju
í tilefni af 60 ára landnámi hans í Canada.
W. G. POULTER, framkvæmdarstjóri.
glös af líkjör. Eftir það eiga þeir
dálítið erfitt um gang, en þá er
ráð að setjast upp í vagn og láta
aka sér út á ströndina og horfa á
baðgestina. Það er ekki vert að
taka þátt í sportinu eftir svona í-
burðarmikla máltíð.
Á ströndinni úir og grúir af
mannfólki af öllum stéttum.
Naktir erum við allir eins, eða
svo til. En börnin eru fegurst
þar. Þau eru eins og lítil engla-
börrt, gullbrún á hörund ineð
lokksvart höfuð. Og þessar til-
vonandi manneskjur af báðum
kynjum, umgangast hvor aðra
svo frjálsinannlega og glæsilega
að það er augnfró á að horfa.
Náttúrlega eru þau engir sérstak-
ir sundkappar, en þau sóla sig í
sandinum, fá sér smá göngu-
túra og skrafa sainan um ýmis-
legt, sem hinum fullorðnu kem-
ur ekkert við.
Þegar sól hnígur í vestri, fjar-
ar strandlífið út. En þá liínar
yfir kaffihúsunum. Umhverfis
En um gistihúsin er»það I baðströmjina eru grasfletir.
Þar
að segja, að þau samsvara alveg I eru kaffihúsin, þau dýrustu
þeim tíðaranda, sem var hæst fremst, hin ódýrari á bak við. Á
inóðins, þegar þau voru bygð, og grasflötinum eru raðir trjáa. Þar
þar sem þau ennfremur falla reíka mæður með börn sín. Ljósa-
gestunum þolanlega i geð, þá eru skiftin eru snögg, en áður en
ekki fleiri orð um það hafandi. myrkrið er alveg skollið á, er
Milli Birritz og San Sebastian þétt setið við hvert borð í gilda-
liggja landamæri Spánar og sölunum. Það er ekki svo miki
Frakklands. Vegurinn liggur yfir I drukkið, en það er setið lengi y ir
Landnám og landnámsmenn
(Hugleiðing)
Eftir prófessor Richard Beck.
Atburfóaríkur dagur er að kveldi kominn,
dagur, sem verður mér lengi minnisstæður.
Eg hefi verið viðstaddur hálfrar aldar af-
mæli Þingvalla og Lögbergs bygða í Sas-
í
Það er hreint ekki sízt hún, sem Ham-
sun lofsyngur í hinni víðfrægu og djúpskygnu
skáldsögu sinni Markens Gröde (Gróður
merkurinnar), þar sem rituð er með fágætri
málsnild og mynda-auðlegð hetjusaga frum-
býlingslífsins. Að höfundinum hefir verið
ant um, að leggja áherzlu á frjósemi starfs
þess manns, sem landið ræktar, sézt bezt á
því, að hann bregður upp í sögulok ógleyman-
legri mynd af söguhetjunni, Isak, að korn-
sáningu á akri sínum, með dýrð hnígandi
sólar í baksýn.
Út um gluggann á herberginu á heimili
íslenzka landnemans í Lögbergs-nýlendunni,
þar sem þessar línur eru ritaðar, blasa einnig
við augum næg vegsummerki frjósemdar
bændastarfsins — grænir akrar, gróðurprúð.
ir garðar og laufkrýnd tré.
Myndirnar úr lífi íslenzkra frumbyggja
í Vesturheimi, sem hrundu úr stíflum þessum
hugsunum, draga því athyglina sérstaklega
að tveim máttarstoðum heilbrigðs þjóðlífs og
batnandi:—andlegu sjálflstaiði ejinstaklings-
ins og frjósömu starfi hans. Mentun vor og
menningarviðleitni verður að stefna að því
marki, að glöggva skilning manna á þessum
grundvallaratriðum.
nokkra ása og yfir brú, sem ligg-
ur yfir landamærafljótið.
Á þeim dögum, þegar tröllin 1
Pyrenea fjöllunum létu börn sín
leika sér í fjörunni, hafa þau hlot-
ið að gleyma risaskel. Hún ligg-
ur einmitt í flæðarmálinu, þann-
ig, að opið veit út að sjónum, en
allur boginn liggur inn í landið,
og skelin hefir fyllst af vatni.
Kringum skelina “EI Concha” er
liorgin San Sebastian bygð. Við
op skeljarinnar, sitt hvoru megin,
eru tvær hæðir og er sú syðri
hærri. Heitir hún “Monte Gelde.
Þar er stórt gistihús og er útsýn
þaðan, bæði út á Atlantshafið og
inn yfir fjöllin, en fyrir neðan er
höfnin og kringum hana hin
fannhvíta borg með sólhvít torg.
Ef maður matast þarna upp á
Monte Gelde hefir maður alla
þessa dýrð fyrir augum, það er
að segja, ef maður er ekki alt of
upptekinn af hinum dýrlegu
krásum. Spánverji, sem ber dá-
litla virðingu fyrir sjálfum sér
borðar aldrei miðdegisverð fyr en
kl. 9—9% á kveldin. Morgun-
verð borðar hann heldur ekki fyr
en kl. 2, en það er þá líka morg-
unverður, sem ekki er gys að ger-
andi. Fyrst er það brauð með
allskonar áskurði: pylsum, salöt-
um, Iitlum ramsöltum fiskum,
kolkrabba í tómatsósu, o. s. frv.
En fyrst fær hann sér gjarnan
ósvikið i staupinu og með víninu
hefir hann lagt niður fyrir bring-
spalirnar fáeina aukarétti. Síðan
fær hann sér hrísgrjónarétt, vel
kryddaðan. Þessi réttur inni-
heldur auk hrísgrjónanna, fisk-
stykki, pylsubita, kjúklinga og
guð veit hvað. Svo kemur eggja-
rétturinn og þá fiskur steiktur í
olíu. Þá kemur fuglakjöt og síð-
ast grænmeti og ostur. Máltíð-
inni lýkur með ábæti, fyrst ís,
síðan kökum og að lokum koma
ávextir.
Spánverjinn hefir ágætar tenn-
ur og auk þess þrælsterkan maga,
að minsta kosti fram um þrítugs-
aldur. En upp úr þvi fara þeir
að fá Htilsháttar meltingartrufl-
anir, og þegar þeir eru komnir á
efri ár er ekki mikið gefandi fyr-
ir magan i þeim. Að lokinni
einni máltíð, sem þeirri er að
ofan getur og skolað er niður á-
samt nokkrum glösum af hinum
ágætu, léttu vínum þeirra, fá þeir
sér einn bolla af kaffi og ein tvö
skálinni. Menn lesa blöð, gcia
verzlunarsamninga og kappræða
um stjórnmál. Hvenær Spán-
verjinn er á skrifstofu sinni ei
erfitt að segja, því að hann situr
2 tíma að hverri máltíð, og tvisvar
á dag situr hann 2 tíma á kaffi-
húsi, auk þess fær hann sér
tveggja tíma síðdegislúr og háttar
seint. En hann fer snemma á
fætur, og það er sennilega á
morgnana sem hann vinnur, því
hann vinnur áreiðanlega og vinn-
ur mikið.
Á Spáni eru fáir menn sem eru
ríkir, en fjöldinn allur er fátæk-
ur. Þar eru ekki margir sæmi-
legum efnum, eins og í Frakk-
landi. Daglaun eru lág og húsa-
leiga há.
Spænskar konur fara sjaldan
út af heimilinu. Á kaffihúsuin
sjást þær svo að segja aldrei.
Þjóðfélagslega má skifta konun-
um í þrjá flokka: þær, sem hafa
hatt, þær eru mjög fáar, þær sem
hafa slæðu yfir hárinu, það eru
millistéttarkonur, og þær sem
ganga berhöfðaðar, og þær eru
langflestar. San Sebastian er
ekki einungis baðstaður eins og
ferðamaðurinn freistast til að á-
líta við fyrstu sýn. Þegar maður
er orðinn þreyttur á kaffihúsun-
um og langar til að skoða sig dá-
lítið um þarf maður ekki langt
að fara til þess að komast að
raun um að þetta er stór hafnar-
borg með miklum útflutningi.
Þetta er mikil iðnaðar-,og verzl-
unarborg. Þar er verksmiðja við
verksmiðju og bústaðir verka-
manna á milli. Það er með vilja
að eg kalla það ekki verkamanna-
bústaði, því að það eru þeir sann-
arlega ekki. Þetta eru hrörlegir
kofar þröngir og óhreinir. Þarna
er kasað niður þessum veslings
manneskjum sem ganga í gauð-
rifnum tötrum og hafa lélegt
fæði. Hið mikla misræmi milli
glæsileika baðstaðarins og ömur-
I e i k a verksmiðjuborgarinnar
hlýtur að vekja eftirtekt þína,
jafnvel þótt þú hafir aldrei fengið
orð fyrir að vera gagnrýninn á
þjóðfélagsmálin.
En þegar ferðamaðurinn er
kominn út fyrir borgina og út á
kastiliönsku hásléttuna, hlýtur
hann að verða töfraður af hinni
ófrjóu fegurð hennar. Litirnir í
landslaginu eru gulir og rauðir,
stöku sinnum ofið grænum blæ.
Þessir litir hvíla yfir allri há-
sléttunni — fánalitirnir. Ágætir,
steyptir bílvegir liggja um hin
fegurstu sveitaþorp. Það er hægt
að aka á fleygiferð yfir slétturn-
ar, en gegnum þorpin verður að
aka hægt. Göturnar eru svo
þröngar, að þar er ekki hægt að
mætast á nema stöku stað. En
ekki nóg með það ! Þessar þröngu
götur, sem annars ættu að vera
aðeins fyrir gangandi eða akandi
fólk eru uppteknar af hænsnum
og grísum. Auk þess una ibúar
bæjanna ekki innan dyra, heldur
fara þeir út á götuna og leggjast
þar fyrir. Þeir liggja'þar á bak-
ið með hendurnar í buxnavösun-
um, halla höfðinu upp að hús-
veggjunum og teygja lappirnar
fram á götuna. En þegar svo ber
undir að bíll kemur að manni,
sem þannig liggur þá er ekki um
annað að ræða en að þeyta lúð-
urinn unz hann vaknar. Þegar
maðurinn vaknar virðist hann
ekkert súr á svip yfir því að vera
vakinn. Þvert á móti! Hann
brosir elskulega og dregur að sér
lappirnar.
Innileikinn er hugtak, sem eg
hefi aldrei skilið til fulls fyr en
á Spáni. Eg veit ekki hvort hann
grær upp úr jörðinni, eða sólin
sáir honum í hjörtu íbúanna, en
gestinn langar til að drekka dús
við hvern mann, sem hann hittir
og talar við í fyrsta sinn.
Burgos er forn-kastilinsk höf-
uðborg. Af öllum fögrum kirkj-
um á Spáni er dómkirkjan í Bur-
gos fegurst. Að formi og línum
er hún töfrandi.
Á leiðinni frá Burgos til Madrid
nemum við staðar í litlum bæ,
sem heitir Aranda de Duero. Þar
er mjög fjörugt og skemtilegt Hf.
Hið merkasta við Midrid er á-
reiðanlega listaverka - s a f n i ð,
Prado. Þar er hægt að finna
listaverk eftir alla helztu lista-
menn Spánverja: Goya, E1 Greco,
Velasquez, o. fl. Fari gesturinn
inn á Prado með nokkurri for-
vitni um spánska málaralist, þá
reikar hann töfraður út þaðan og
stynur upp: Goya, Goya. Síðan
fer maður á nautaat.
f Madrid er nautaatssvið, sem
rúmar 16,000 úhorfendur. Þar
eru sjaldan auð sæti, þegar sýn-
ing er. Nautaatið fylgir mjög
föstum reglum. Venjulega eru
drepin sex naut. Oftast koma
fram 3 nautabanar (matadorer)
og fæst hver þeirra við 2 naut.
Fyrst koma örvamennirnir (ban-
derielleros), sem særa dýrið og
egna það upp. Þá koma spjóta-
mennirnir (piccadores). Þeir eru
ríðandi og hafa löng spjót í hend-
inni. Síðast koma nautabanarn-
ir sjálfir og þá hefst leikurinn
fyrir alvöru. Nautin eru alin á
sérstökum “nautauppeldisstofn-
unuin” og er lögð sérstök áherzla
á gæði þeirra. Nautin ^et því
orðið mjög dýr, um 4,000 peseta
nautið. Það er ágæt verzlun að
ala upp naut og selja. Nautabani,
sem er alls óhræddur um sjálfan
sig, velur sér ekki nema ólm
naut. Aftur á móti eru sumir
nautabanar mjög varkárir í
nautavali. En þar er ómögulegt
að blekkja áhorfendur og Iýðhyll-
in, sem nautabaninn lifir á getur
fljótt farið út uin þúfur.
Sjálft atið milli nautabanans og
nautsins fylgir sérstökum regl-
um, sem likja mætti við æfingar
í skautahlaupi. Snjall nautabani
stjórnar sjálfur atinu, en áhorf-
endur láta hann stöðugt vita
hvei^nig þeim geðjast að leik
hans. Eftirvæntingin er mest.
þegar komið er því að fella dýrið.
Það má aðeins stinga það á ein-
um sérstökum stað og sú athöfn
fer fram á broti úr sekúndu.
-Alþýðubl.