Lögberg - 23.01.1941, Blaðsíða 3

LOGBERG, FIMTUDAGINN 23. JANÚAR, 1941
3
Loðmundar-
fjörður
hftir Þórodd Guðmundsson
Fáar bygðir eru jafn einangr-
aðar og Loðmundarfjörður. I
greminni hér á eftir gefur Þór-
oddur Guðmundsson frá Sandi
mjög glögga lýsingu á þessu af-
skekta bygðarlagi og segist hann
gera það í þeim tilgangi, að
uekja athygli á þessari litlu,
undurfögru sveit og óvenjulegu
náttúrufari hennar.”
Svo segir í Landnámsbók:
Loðmundur enn gamli hét
maðr. Hann var rammaukinn
mjök ok fjölkunnigr. Hann fór
til íslands af Vors ok skaut fyrir
borð öndvegissúlum sínum í hafi
<>g kvaðst þar byggja skyldu,
sem Þær ræki á land. Nam Loð-
mundr Loðmundarfjörð, ok bjó
Þar þenna vetr; þá frá hann til
óndvegissúlna sinna fvrir sunn-
an land. httir þat bar hann á
sk,Þ 611 fóng sín; enn er segl
'ar óregit, lagðist hann niðr, ok
I>að öngvan mann vera svá djarf-
an at hann nefndi sik. Enn er
•iann hafði skamma hríð legil,
arð gns’i mikill; þá sá menn
at skriða mikil hljóp á bæ þann
Cr Lo8mundr hafði búit á; eftir
Þat settist hann upp, 0k tók til
0.r.a: “Þat ei' álag mitt, at þat
S ’Þ skal aldri heilt af hafi
^nna, er hér siglir út.” Hann
siðan suðr fyrir Horn ok
'estur með landi-----”. við
Þessa frásögn bæta svo þjóð-
r kllrnai þvi, að nautamaður
Loðmundar hafi brugðið við
s,nm’ Þegar skriðan hljóp,
«>g borgið bænum Stakkahlíð, er
vild, lýn> og búi5
l>ai eftir hann.
■ landnámu leynast gullkorn
,'°rg’ 08 er Þetta ekki sízt
Þuira Pessi leiftrandi lýsing
hehranefa beint hugum margra
f hlni,m faar« «rði og hlýlegri,
n um leið hrikalegri, náttúru
ans. Svo fór mér. Loðmund-
‘1 Jorður var mér æfintýraheim-
11 r’ áður en eg hafði hann aug-
U,n iillð- En sjón er sögu rík-
aii og al]ri ímyndun augugri
Loðmundarfjörður er fagur og
nður og á ýmislegt sjaldgæft
torum sínum. Þar hafa lniið
°g Þaðan flutst margir merkir
luenn aðrir en landneminn
.vrsti. Þar eru fjölbreytilegri og
tegurri fjöll umhverfis en eg
efi séð við annan fjörð jafn-
bhnn. Þar er friðsæld og fugla-
llf mikið, gróður bæði inarg-
Þreyttur og þroskamikill, enda
skjólgott og rakasælt i hlíðunum.
Skal nú vikið að öllu þessu
ofurlitið nánar.
Loðmundarfjörður er nyrztur
þeirra fjarða, sem skerast þvert
austan í landið, og gengur
skemmra inn í það en flestir
Þeirra. Fjörðurinn er fremur
mjór, ekkert undirlendi með
l°num ag sunnan og lítið að
norðan. Þar eru þrír bæir. Upp
firðinum ganga tveir stórir
r,a ,r’ fi'aundalur að norðan og
ar arstaðadalur inn af fjarðar-
Þotni f v, ...
, . 1 nonum eru nu timm
da|lr h^gðir’ en enginn í Hraun-
s\ i ^arn8nngur eru litlar við
hvo k-1 ° SJ° iamii- fjar er
0 r 1 Þorp né verzlunarstaður,
ar .irjVCrz*un sntt ti1 Seyðisfjarð-
*• ,*. atnum, en sama sem engar
fS^eiðar. Há fjöll eru að
hál llUn ",cð fjaiiatindum og
HúíU'o <>g sköi'ðuin á milli.
avikurháls er mllli Húsavíkur
skörð "u,ndarfjarðar, en Kækju-
o„ i> n,iiii Loðmundarfjarðar
leiðin 01 garfjarðar> En hetzta
Hér * f*U Loðmundarfirði til
óveair 6r yfil' Tó' Ait eru Þetta
Þvi f °g ’iiiærir hestum. Eru
eiria ‘,ar >’Vgðir austanlands eins
Ha;;igraðar og Þessi fjörður.
Sei 1 er umluktur hrikafjöllum,
ku° minna hclzt á musteri eða
i’orgir1 °8 æfinlýralegar stór-
arins "l"11 höfiiðprýJ
Ln þau eru lík
8arður hans. Ef til
þroski og sérkennileiki gróðurs-
ins þeim að þakka. Hvergi á
Austfjörðum og óvíða annars-
staðar á landinu hefi eg séð ann-
að eins kjarngresi og í suður-
hlíðum fjallanna norðan Bárðar-
staðadals milli Klyppstaðar og
Úlfsstaða. Birki, viðir, geitna-
hvönn, fjalldalafífill, blágresi,
lyng og margt fleira vex þar
hvað innan um annað; eins og í
frumskógi fléttast það hvað
öðru, stórvaxið en þó sterklegt.
Þar vex ferlaufasmári, sem til
skamms tíma hefir ekki verið
talinn vaxa á Austurlandi. út
með firðinum að norðan. fann
eg á s.l. sumri bláklukkulyng,
sem ekki heíir áður fundist
annarsstaðar á landinu en við
Eyjafjörð. Þar fann eg og aðra
jurt mjög sjaldgæfa, sem Ing-
ólfur Davíðsson fann fáum dög-
um á undan mér og fyrstur
manna hérlendis, í Njarðvík.
Henni hefir enn ekki verið is-
lenzkt nafn gefið, en hún heitir
á vísindamáli “Ajuga pyramid-
alis” eftir lögun sinni og er af
varablómaættinni. Inni í Hraun-
dal vex þúsundblaðarós, sem er
stórfögur burknajurt, en er i II.
útg. Flóru íslands aðeins talin
að vaxa á vestánverðu landinu.
Sézt af jiessu, að gróður Loð-
mundarfjarðar er harla athyglis-
verður.
En sama má einnig segja um
fuglalíf og bergtegundir. I
Stakkahlíð á æðarfuglinn frið-
land, og er- mikið fyrir hann
gert. Þar kvaka endur langt
fram á sumar, kríurnar láta til
sín taka, og loftið ómar af söng
spörfugla í runnum og urðum,
en vaðfuglarnir eiga annríkt í
mýrunum inn af fjarðarbotnin-
um. Margt er fátíðra bergteg-
unda að finna í fjöllunum. Svo
telja fróðir menn og kunnugir,
að óviða á landinu séu jiau auð-
ugri af málmum en einmitt við
Loðmundarfjörð. f Stakkahlíð-
arhrauni eru sjaldgæfar leirteg-
undir og uppi í Hraundaí er
stærsti steingervingur, sem fund-
ist hefir á landinu.
Vegna einangrunar sinnar er
Loðmundarfjörður harla ósnort-
inn af mannahöndum. Þar eru
að vísu níu bæir og allvel lniið
á flestum þeirra. En fólkið
hefir að mestu fengið að lifa í
Iriði fyrir umheiminum. Eng-
inn akvegur liggur jiangað, eng-
in höfn er þar, ekkert þorp.
Þessu fylgja auðvitað óþægindi
á nútímamælikvarða. En því
lylgjn lika kostir. Loðmundar-
fjörður væri ekki eins yndisleg-
ur °8 hann er, ef bifreiða- og
eunskipamenningin hefðu lagt
hana undir sig. Þá væri fólkið
,ka öðruvísi en það er. Þá væri
það ekki eins gestrisið, ekki eins
aluðlegt og blátt áfram — mér
liggur við að segja, ekki eins
gott.
En Loðmundarfirði hefir
aldrei haldist neitt tiltakanlega
vel á sínu góða fólJij. Margt af
börnum hans hefir yfirgefið
hann í blóma aldurs síns eins
og Loðmundur hinn gamli forð-
um, til þess að berjast á öðrum
vigstöðvum. Mundu það vera
álög? Eða má ekki segja sömu
sögu um margar aðrar sveitir á
landi voru? En hvað sein því
líður, þá er dugnaðarmönnum
hvergi ofaukið, og eru Loðm-
firðingar ekki einir landsmanna
um það að bera útþrá í brjósti
og athafnaþrek. Hitt er ef til
vill ekki öllum jafnljóst, að ýms-
ar ódauðlegar visur og kvæði i
bókmentum þjóðarinnar munu
eiga tilveru sína að þakka fjöll-
um og fossum, steinum og
stuðlum þessarar litlu afskektu
sveitar — og svo auðvitað lista-
mönnum jieim, sem þar hafa
alið aldur sinn eða vaxið upp
úr sama jarðvegi og kjariigresið
í hlíðum dals og ljarðar. Eg
nefni aðeins orðum mínum til
áréttingar 'þetta:
Uppi á hálsinum ofan við Nes,
þar sem Páll ólafsson bjó, stend-
ur stór steinn rétt við götuna.
Þar sat sólskríkjan, sem Páll
kvað um visuna alkunnu:
“Sólskríkjan mín situr jiar á
sama steini” o. s. frv. Og mundi
ekki svipað mega segja um hinn
frjálslega og fagra söngtexta
Helga Valtýssonar:
“Vor vindar glaðir glettnir og
hraðir geisast um lundinn létt
eins og börn. Lækirnir hoppa;
hjala og skoppa. Hvíld er þeim
nóg í sæ eða tjörn” o. s. frv.
Ekki veit eg, hvar þetta Jitla ljóð
hefir fengið vængi, en andinn,
sem yfir því hvílir, frelsi þess og
fögnuður, er ættað úr Loðmund-
arfirði — eins og höfundurinn.
Álögin, sem Loðmundur hinn
gamli lagði á fjörð sinn í ár-
daga, virðast hafa hrinið á hon-
um að verulegu leyti, og fjöl-
lcyngi hans sjást merki enn í
dag. En hvoíugt virðist hafa
orðið firðinum til álits- eða
giftuhnekkis. Það er öðru nær.
Hvort tveggja á sinn drjúga þátt
í að auka hið töfrandi aðdráttar-
afl jiessa einstaka og óglevman-
lega fjarðarv En það er fleira.
Jafnvel fjallanöfnin: Skæling-
ur, Skúmhöttur (norðan fjarð-
ar), Kerling, Karlfell (milli
Hraundals og Bárðarstaðadals),
Gunnhildur (að sunnan) hljóma
enn í eyrum, eftir að þessi og
önnur hrikafjöll eru horfin úr
sýn.
Eg verð að biðja alla Loðm-
firðinga, heima og heiman, vel-
virðingar á ófullkominni frá-
sögn um fjörðinn þeirra. Bæði
hann og þeir ættu annað og
betra skilið. En eg vil ineð lín-
um þessum vekja athygli ann-
arra á þessari litlu, undurfögru
sveit og óvenjulega -náttúrufari
hennar.
—Tíminn 19. okt.
Viðirinn í
V eáturbænum
Fyrir 20 árum kom tágakarfa,
utan um blómlauka, frá Dan-
mörku til Jóns Eyvindssonar
kaupmanns á Stýrimannastig.
Karfan var ekkert öðruvisi en
venjulegar slikar umbúðarlcörf-
ur. En Jsleifur, sonur Jóns, tók
eftir því, að neðst i körfunni
voru viðarteinungarnir í körfu-
fléttunni grænir.
Það skvldi j»ó aldrei vera að
með þeim leyndist líf, hugsaði
fsleifur.
Hann tók jivi þrjá sprotana og
stakk þeim niður bak við vermi-
reit í trjágarðinum austan við
húsið.
Það leið ekki á löngu jiangað
til þeir festu rætur.
En frá þéssum þremur víði-
sprotum, sem fsleifur Jónsson
hirti úr körfunni og stakk niður
í garðinn, eru komnir allir þeir
víðirunnar, sem breiðst hafa út
um Vesturbæinn úr garði Jóns
Eyvindssonar við Stýrimanna-
stíg. Og þeir eru orðnir margir.
En víðirinn í Vesturbænum er
ekki frægur fyrir jiað eitt, að
hann á allur ætt sína að rekja
til einnar umbúðarkörfu. Haiin
er líka frægur fvrir jiað, hve
skjótum jiroska hann tekur al-
staðar þar sem hann fær að
vaxa í frjórri jörð. Á hann í
þvi sammerkt við aðrar erlendar
' íðitegundir, sem gróðursettar
hafa verið hér, og náð hafa
nokkum aldri. Er víðirinn, sem
Tryggvi Gunnarsson gróðursetti
í Alþingishússgarðinuin, þeirra
frægastur. Hann ' hefir lengst
alið hér aldur sinn. Og honum
er ekki eins kalhætt og þessum.
Lg efast um að hann verði meira
bráðjiroska hér á landi en víði-
tegund sú, sem fyrst festi rætur
hér á landi við Stýrimannastíg,
og hefir breiðst svo inikið út
um garðana þar í grendinni, að
eg tel líklegt að hann verði lengi
kendur við Vesturbæinn.
•
Hér á dögunum heimsótti eg
Jón Eyvindsson í garðinn hans,
og sýndi hann mér hina tvítugu
forfeður víðisins. Mikið hefir
verið höggvið af þeim. Þvi ef
þeir hefðu fengið að breiða lim
sitt hindrunarlaust, hefðu jieir
borið annan gróður í garðinuin
ofurliði, og er ein hríslan nú
langstærst.
Jón sýndi mér hve árssprot-
arnir eru geysilega langir, oft
mikið á 2. metra. En oft kelur
framan af þeim, og gerir það
vöxt viðihríslanna kræklóttan.
Þó má talsvert laga vöxtinn með
því að höggva greinar af, og
velja lífgreinar fyrir megin-
stofn. En þar sem viðir þessi er
gróðursettur í röð, breiðist lim-
ið fljótt langt til beggja handa,
ef ekkert er . höggvið. 5 ára
gamall runni í garði Sigurjóns
Jónssonar við öldugötu, sem nii
er tvær mannhæðir, breiðir lim
sitt 2—3 metra til hvorrar hand-
ar frá stofni.
Á hverju ári, síðan viðirinn
fór að dafna hjá þeim, hefir
Jón Eyvindsson eða þeir feðgar
fsleifur og hann, klipt fjölda
sprota af víðinum og dreift þeim
út milli kunningja og vina. Enda
er ákaflega víða hægt að sjá þess
merki í görðum í Vesturbænum.
Þó má vera að sumt af þeim
víði sem jiar er sé ættaður úr
Alþingishússgarðinum. Því á-
lengdar ber ekki mikið á mun-
inum á þessum tegundum.
Ef ekki á að flytja græðling-
ana nema stutt, lætur Jón þá í
vatn um leið og hann sníður Jiá
af stofni. Fara þeir þá að skjóta
rótum í vatninu, og festa rætur
svo til jafnskjótt og Jieir eru
komnir á vaxtarstaðinn. Sprot-
ana hefir hann haft 20—30 ca.
langía. Annars má geyma víði-
sprota í hálfan mánuð eða leng-
ur i rökum mosa.
Margir hafa vanrækt að gróð-
ursetja tré og runna umhverfis
hibýli sin vegna Jiess að þá hefir
brostið Jiolinmæði til þess að
bíða eftir að þessi gróður yxi úr
grasi. Því fáir eru Jiannig skapi
farnir, að þeir hafi ekki ána’gju
af því að sjá einhvern gróður,
sem vex Jieim yfir höfuð og
veitir skjól.
En ef menn velja sér þær er-
lendu víðitegundir, sem hér ná
þroska, Jiá þurfa þeir ekki lengi
að bíða. I frjóuin jarðvegi verð-
ur víðirinn i Vesturbænum
mannhæð á Jirem árum og vel
það, ef sumur eru hlý og lítið
kell framan af árssprotanurm
Hann “vex eins fljótt og lyga-
saga,” varð manni að orði, er
var að skoða víðirunna hér um
daginn.
Jón Eyvindsson hefir senl
græðisprota af víði sínum víða
um land, og fengið þær fregnir
frá flestum stöðum, að hann
dafnaði vel. En ekki er það ó-
lirigðult. Hann nær ekki skjót-
um vexti á þurlendi, og heldur
ekki í óræktarjörð. Enda væri
það óeðlilegt og móti öllu nátt-
úrunnar lögmáli, að plantan
giæti náð því sem til þarf í mik-
inn vöxt, þar sem jörð er ófrjó.
Jón Eyvindsson hefir oft hug-
leitt, að fá sér herftuga land-
spildu og setja í hana samfelda
græðu af víði, svo Jiar yxi upp
viðikjarr. Það getur ekki liðið
á löngu unz einhver tekur sér
Jietta nýmæli fyrir hendur. Væri
ekki nema eðlilegt að bærinn
léti Jón fá hentugan blett til
þessarar tilraunar með góðum
kjörum. — Eg býst við að víða
um sveitir væri hægt að fá til-
valinn slað fyrir slíka víði-
græðslu i raklendi neðan við
túnspildur, eða í rökum túnfæti,
sem fengið hefir Jiá framræslu er
hæfir túngróðri. Að sjálfsögðu
Jivrfti að setja vandaða girðingu
utan um slíkan reit. Því skepn-
ur eru sólgnar í víðilaufið og
hin ungu brum að vorinu.
Vlða háir skjólleysi garðrækt-
inni. Á Suðurlandsundirlend-
inu t. d. koma oft ofsaveður,
einkum af austri, á gróðurtíma
kartöflugrass svo grasið og upp-
skeran stórskemmist. Tilvalið
væri að nota viði til skjólum-
hverfis kartöflugarðanna. En
þegar víðirinn er gróðursettur
sem skjólgirðing utan uni mat-
jurtagarða, Jiá verða menn að
gera ráð fyrir því að hann þurfi
nokkra metra breiða spildu al
garðinum fyrir sig. Og svo þarf
árlega að klippa runnann til að
halda honum í skefjum.
—Lesbók Morgunbl.
F erðasögu þættir
Eftir Pétur Sigurðsson.
REYKURINN L’PP AF
oiGLUFIRÐl
Hér skín sólin eins geisla-
prúð og hlý og á nokkrum öðr-
um stað í heiminum. Ekki þarf
að leita í aðrar heimsálfur eftir
slíkum gæðum. Áð baki mér
rís einn mesti og tignasti hamra-
veggur, sem í heimi finst. Eg
sit vestan undir hinu mikla
stefni bergeyjarinnar í Ásbyfgi,
í hita sólskini. Er nýbúinn að
endurnærast við altarisborð
þessa heilaga staðar, á stórum
bláberjum. Hefi einnig — ekki
aðeins dregið skó af fótum mér,
heldur líka afklæðst hverri spjör
og meðtekið heilaga gieislaskírn
sólguðsins. Hví ekki að ganga
á fund guðanna i þeim sama
einfalda búningi, sem maðurinn
upprunalega kemur frá hendi
þeirra? Og hugur, sem ekki er
söktur fáránlegri syndameðvit-
und, blygðast sín ekki fyrir
hreinan og réttskapaðan líkafna,
hvort sem er í nærveru ása,
guða eða ástargyðjanna, sem vér
fórnum fúsastir bæði Hkama og
sálu.
Fegursti bletturinn? Indæl-
asti dagurinn? — Nei, það get
eg ekki sagt. En þetta er einn
hinna mikilfenglegustu staða á
jörðu, er eg hefi séð, og stundin
ein sú indælasta, sem eg hefi átí
um mína daga, en þær eru marg-
ar. Eg get því ekki tekið undir
með Klettafjallaskáldinu, er seg-
ir:
“Ekki er guð á giæðum sár.
Gakk á hlunna fremstu.
Máske færðu eitt gott ár,
ef um sextugt kemstu.”
Eg er enn ekki fullra 50 ára,
en inörg þeirra hafa verið góð
ár.
Allir nýgiftir menn — það er
að segja í fyrsta sinni — eiga
beztu konuna, sem til er. Það
eru aðeins skáld, eins og Guð-
mundur Guðmundsson, aðra
þori eg ekki að nefna, sem halda
áfrain að eiga beztu konu lands-
ins, Jiótt áratugirnir líði. Þannig
segja menn lika æfinlega þegar
kemur heitur eða kaldur dagur.
að það sé heitasti eða kaldasti
dagurinn í manna minnum.
Einnig segja menn, að þessi eða
hinn sé fallegasti bletturinn á
jörðinni. Eg á ekki til svo
skarpa dómgreind, að eg geti
greint hiklaust á milli fallegustu
staðanna, sem eg hefi séð, en í
þessari síðustu ferð minni hefi
eg séð nokkra fallegustu staðina
hér á landi. Eg þarf þó ekki að
eyða rúmi í lýsingar á þeim; því
að Jietta eru þektir staðir, sem
margir hafa málað, myndað og
skrifað um. En nú byrja eg á
byrjuninni.
“Skrölt og troðningur”
“Landinn af vesturvegi” heitir
kvæði eitt mikið eftir skáldið
Einar Benediktsson. Hann yrkir
um vestur-íslenzkan hermann,
sem er að devja á vígstöðvunum.
Rifjast þá upp fvrir unga marin-
inum helztu viðburðir lifs hans.
Siðasti viðburðurinn var þessi:
“Hann skaut einn óvin en annan
stakk hann.
Hann óð inn í þröngina, að vega
á ný.
Þá lauk hans degi í leiftrum og
gný-
(Framh. á hls. 7)
^usineað
DR. B. H. OLSON
Phones: 35 076 . 906 047
Consultation by Appointment
Only
•
Helmili: 5 ST. JAMES PLACE
Winnlpeg, Manitoba
anb

.\V
*%v QLaibð
Dr. P. H. T. Thorlakson 205 Medical Arts Bldg. Cor. Graham og Kennedy Sts. Phone 22 866 DP.. B. J. BRANDSON 216-220 Medical Arts Bldg. Cor. Graham og Kennedy Sts. Phone 21 834—Oífice timar 3-4.30
• Res. 114 GRENFELL BLVD. Phone 62 200 Heiraili: 214 WAVERLEY ST. Phone 403 288 Winnipeg, Manitoba

DRS. H. R. & H. W. TWEED Tannlœknar • 406 TORONTO GEN. TRUSTS BUILDING Cor. Portage Ave. og Smith St. PHONE 26 645 WINNIPEG DR. ROBERT BLACK SérfræOIngur 1 eyrna, augna, nef Og hálssjúkdðmum 216-220 Medical Arts Bldg. Cor. Graham & Kennedy ViðtalsUmi — 11 U1 1 og 2 til 6 Skrifstofuslmi 22 251 Helmilisslmi 401 991

DR. A. V. JOHNSON Dr. S. J. Johannesson
Dentist 806 BROADWAY
• Tatsimi 30 877
506 SOMERSET BLDG. Telephone 88 124 Home Telephone 27 702 • ViCt&lstími 3—6 e. h.

DR. K. J. AUSTMANN 512 MEDICAL ARTS. BLDG. Stundar eingöngu, Augna- Eyrna-, Nef og Háls- sjúkdCma. ViOtalstimi 10—12 fyrir hádegl 3—6 eftlr hádegl Skrifstofusimi 80 887 Heimilissimi 48 551 H. A. BERGMAN, K.C. islenzkur lögfrœöingur • Skrifstofa: Room 811 McArthur Building, Portage Ave. P.O. Box 1656 Phones 95 052 og 39 043

J. T. THORSON, K.C. islenzkur lögfrœSingur • 800 GREAT WEST PERM. Bldg. Phone 94 668 A. S. BARDAL 848 SHERBROOOKE ST. Selur likkistur og annast um út- farir. Allur útbúnaOur sá besU. Ennfremur selur hann allskonar minnlsvarCa og legsteina. Skrifstofu talslmi 86 607 Heimilis talsimi 601 562
J. J. SWANSON & CO.
LIMITED
308 AVENIJE BLDG., WPEG.
•
Fasteignasalar. Leigja hús. Ot-
vega peningalán og eldsábyrgC,
bifreiðaábyrgð o. s. frv.
PHONE 26 821
ST. REGIS HOTEL
285 SMITH ST., WINNIPEG
PasgUegur og rólegur 6iIstaOur
i miSbiki borgarinnar
Herbergi $2.00 og þar yfir; me6
baCklefa $3.00 og þar yfir.
Agætar máltiCir 40c—60c
Free Parking /or Ouestt