Lögberg - 14.08.1941, Síða 2

2
LÖŒBERG, FIMTUDAGINN 14. AGÚST, 1941
Skin og Skuggar
Fáein atriði úr sögu Kon-
stantinopel-borgar, á tímum
kristnu keisaranna; þijtt ú-r
danska tímaritinu “Rundt paa
Jorden,” með lítilsháttar við-
aukum eftir þýðandann, G. E.
Eyford.
(Framh.)
Þegar krossförunum bárust
þesisi tíðindi, gleymdu þeir hatr-
inu til hins ógæfusama Alexius,
og sóru að hefna grimmilega á
morðingja hans og hinum trú-
lausa lýð, er tekið hefði hann
til keisara; en nú var við harð-
vítugan ofbeldismann að eiga,
sem lét sér fátt fyrir brjósti
brenna, og með snarræði og
hörku kom hann reglu á hinar
skipulagslausu hersveitir borgar-
innar. Hann stýrði sjálfur her-
æfingunum og gekk á milli her-
mannaraðianna með járnkylfu í
hendi sér, sem hann brúkaði ó-
spart á þá, er honum líkaði ekki
við. Hann gerði brátt tilraun
til að brenna flota krossfaranna
með eldinum griska; en Venesiu-
mönnum tókst að bjarga flot-
anum áður stórar skemdir urðu.
Þegar keisarinn þóttist tilbúinn,
gerði hann úthlaup úr borginni
um nótt með allan herinn, og
hugðist að koma óvörum að ó-
vinum sínum, en þetta bragð
hepnaðist ekki; þrátt fyrir það
að hann hafði miklu meira lið,
%
beið hann fullan ósigur fyrir
Henrik greifa, og varð að flýja
inn í borgina. I þessari orustu
tapaðist hið forna keisaralega
hermerki, sem var alment álitið
sem helgur dómur. f það var
cfið af mikilli list mvnd af
Mariu mey (St. Mary).
Eftir þessa orustu varð hlé á
af beggja hálfu í þrjá mánuði,
er 'hvorutveggja notuðu til að
húa sig sem bezt undir hina yfir-
vofandi úrslitaorustu. Borgar-
múrarnir voru treystir alstaðar
er þurfa þótti, og voru borgar-
menn öruggir fyrir því að borg-
in væri óvinnandi; en meðfram
‘ strönd Marmarahafsins var svo
• mikill straumui-, að hafnsögu-
j mennirnir álitu að ekki væri
hægt að leggja skipum þar að
múrunum; það var því aðeins
frá höfninni, sem- búast mátti
við, að nokkur hætta stæði af
flota krossfaranna. Er alt var
sem bezt undirbúið, var herliði
fciorgarinnar raöað til varnar
upp á múrunum, og stóð þar al-
búið til orustu. P'yrir framan
þá, á höfninni, lá floti Venesíu-
nanna í settum röðum. Orust-
an hófst með örvaskotum, grjót-
kasti og eldi. Strax og hægt var
að koma skipunum nógu nærri
múrunum, voru uppgöngustig-
arnir reistir og fallbrýrnar frá
möstrum skipanna látnar falla
á múrana; upp stigana og eftir
hrúnum hlupu hermennirnir
með sverð, spjót og stríðsaxir i
höndum; hófst þar hin grimm-
asta orusta, því þar barðist mað-
ur við mann í návigi. Á hundr-
að stöðum réðist krossfaraher-
inn til uppgöngu á múrana, en
borgarmenn vörðust af mikilli
hreysti, svo að þvi sinni urðu
krossfararnir að láta undau
síga. Næsta dag hófst orustan
að nýju, en Venesiumenn unnu
ekki á fremur en daginn áður,
en þeir voru þó ákveðnir í því
að vinna borgina hvað sem það
kostaði. Þriðja daginn er þeir
lögðu til orustu, höfðu þeir
tengslað skipin saman með
sterkum keðjum, svo þau skyldu
ckki riðlast er þeim var lagt að
inúrunum. Biskuparnir af
Troyes og Soissons stýrðu sjálf-
^it0tne00 ctrtb \
DR. B. H. OLSON
Phones: 35 076 . 906 047
Consultatlon by Appolntment
Only •
HeimlU: 5 ST. JAMES PLACE
Wlnnlpeg, Manltoba

Dr. P. H. T. Thorlakson DR. B. J. BRANDSON
205 Medlcal Arts Bldg. Cor. Graham og Kennedy Sts. Phone 22 866 216-220 Medical Arts Bldg. Cor. Graham og Kennedy Sta.
Phone 21 834—Oífice tfmar 3-4.30
O 0
Res. 114 ORENFELL BLVD. HeimiU: 214 WAVERLEY ST.
Phone 62 200 Phone 403 288 Winnipeg, Manltoba

DRS. H. R. & H. W. DR. ROBERT BLACK
TWEED Tamnlœknar Sérfræðingur í eyrna, augna, nef og hálssjúkdömum
216-220 Medical Arts Bldg.
406 TORONTO GEN. TRUSTS Cor. Graham & Kennedy
BUILDING ViötalsUmi — 11 til 1 og 2 til t
Cor. Portage Ave. og Smith St. Skrlfstofusími 22 251
PHONE 26 545 WINNIPEG Helmillssfml 401 991

DR. A. V. JOHNSON Dr. S. J. Johannesson
Dentiat 806 BROADWAY
0 Talsimi 30 877
606 SOMERSET BLDG.
Telephone 88 124 Home Telephone 27 702 Vlðtalstlmi 3—5 e. h.

DR. K. J. AUSTMANN 512 MfiDICAL, ARTS. gLÖQ. H. A. BERGMAN, K.C.
Stundar elngöngu Augna- Eyrna-, Nef- og Háls- Ulenzkur löofrætHnour
sjúkdóma. 0
DR. J. T. CRUISE, 313 Medical Arts Bldg., lítur eftir öllum Skrlfstofa: Room 811 McArthur
sjúklingum mfnum og reikning- Building, Portage Ave.
um f fjærveru minni. P.O. Box 1656
Talsfmi 23 917 Phones 95 052 og 39 043
-
J. T. THORSON, K.C. A. S. BARDAL
islennhur logfrϚingur 848 SHERBROOOKE ST.
Selur lfkkistur og annaat um út-
• farir. AUur útbúnaður s& bestl. Ennfremur selur hann allskonar
800 GREAT WEST PERM. Bldg mlnnisvarða og Iegstelna.
Phone 94 668 Skrlfstofu talsfml 86 607 Helmllis talsíml 601 562

J. J. SWANSON & CO. ST. REGIS HOTEL
LIMITED 285 SMITH ST„ WINNIPEG
308 AVENUE BLDG., WPEG. 0
pœoUegur oo rólegur bústaöur
• i miObiki boroarlnnar
Faateignasalar. Leigja hús. Ct- Herbergi J2.00 og >ar yfir; með
vega peningalán og eldsábyrgC, baðklefa 33.00 og þar yfir.
bifreiðaábyrgð o. s. frv. Agætar máltfðir 40c—60c
PHONE 26 821 Frec rarking for Guests
ir áhlaupinu, og hvöttu liðið ó-(
spart til aðsóknar og köllin;
‘'Pílagríniar!” og “Paradis!”
bergmáluðu frá skipi til skips
um allan flotann. Innan stund-
ar eftir að áhlaupið hófst, blökt-
uðu stríðsfánar biskupanna upp
á múrunum, og í einni svipan
voru 4 varðturnar teknir með
áhlaupi; og á sama tíma voru
þrjú hlið brotin upp, er til lands
vissu, og geystust hinir frönsku
riddarar á hestum sínum inn i
borgina, og hné hver dauður er
fyrir þeim varð, og fékk sér ei
forðað. Varnarlið borgarinnar
flýði frá vígstöðvunum, og fleigði
vopnunum í ofboði skelfingar
og hræðslu, er greip allan borg-
arlýð. Er svo var komið, brut-
ust krossfararnir inn í borgina í
breiðum fylkingum frá öllum
hliðum, en í þessari æsingu og
hamförum, braust út eldur á
mörgum stöðum í borginni, hinn
þriðji stórbruni á tveimur árum,
sem brendi fleiri hús og stór-
byggingar, en þá voru til i
Parísarborg. Krossförunum var
það ljóst að þó þeir væru komn-
ir inn í borgina, var langt frá
því að borgin væri unnin, et
borgarmenn vildu verjast i hin-
um traustu byggingum; en til
þess kom ekki, því næsta morg-
un komu prestar og prélátar
borgarinnar í skrúðgöngu, ber-
andi krossa og helgidóma, á
fund leiðtoga krossfaranna, til
þess að biðja sér og borgarmönn
um griða. Keisarinn var flúinn
og öll vörn i reiðileysi; þeir
beiddu því greifann af Montfer-
rat, sem þeir báru mest trausl
til, og álitu áhrifamestan af leið-
togum krossfaranna, að hlífa
borginni við meiri eyðileggingu
og manndrápum, og ávörpuðu
hann sem konung sinn og keis-
ara. Greifinn tók því vel, og lof-
aðist til að sjá til, að sem fyrst
kæmist á regla og friður í borg-
inni. Hann lét opna hliðin, svo
þeim sem vildu fara úr borg-
inni væri gert það sem auðveld-
ast. Hann skipaði og samherj-
um sinum að þyrma lífi trú-
bræðra sinna, en að koma i veg
fyrir hina óskaplegu eyðilegg-
ingu, sem þar var gerð, gat hann
ekki.
Lýsing þessa stórviðburðar er
tekin eftir frásögn hins gríska
sagnaritara Etesráðs Nicetos,
sem heima átti í borginni er
krossfararnir tóku hana. Hann
segir að hin dýrslega grimd og
miskunnarleysi krossfaranna sé
með öllu ólýsanleg; og Innocens
páfi III. staðfestir þá staðhæf-
ingu með umsögn sinni um
þessa atburði. Hann segir svo:
“Eg get ekki fundið nógu sterk
orð til að láta í ljósi með viðui-
stygð þeirrar svívirðingar,
grimdar og mannúðarleysis, sem
engu hlífði og alt mannlegt og
heilagt tróð undir fótum sér.”
öllum hinum feikna auðæfum,
sem öldum saman hafði safnast
saman í borginni, var nú hlífð-
arlaust rænt og gtolið af hverj-
um er hönd á festi. Skipun var
gefin út um það, að alt herfang-
ið, gull, silfur, gimsteinar, silki
og aðrir dýrindis vefnaðir, grá-
vara og allslags afar dýrar ný-
lenduvörur, skyldi berast saman
á þrjá staði, og voru til þess
valdar þrjár kirkjur, sem safna
skyldi herfanginu í. Þar skyldi
öllum þessum auðæfum skift
milli krossfaranna þannig, að
hinir lægst settu í hernum fengu
ákveðinn hlut, sem var miðaður
við stöðu þeirra, og var lang-
minsti hlutinn, svo jókst hver
hlutur í hlutföllum við stöðu
hvers um sig í hernum, . en
stærsti hlutinn féll til barónanna,
sem og vru leiðtogar hersins.
Fyrst var herfanginu skift í tvo
jafna hluti, það er milli Venesíu-
manna og Frakka, og eftir að
Fransmennirnir höfðu borgaö
Venesiumönnum fyrir tilkostnað
þeirra við leiðangurinn, áttu þeir
eftir 400,000 mörk silfurs, upp-
hæð sem mundi svara til 100
miljón dollara í vorum pening-
um. Umskiftin i borginni urðu
afskapleg, allir voru rændir, sem
eitthvað var af að taka. Auð-
menn borgarinnar, sem voru
inargir, urðu þó harðast leiknir,
enda höfðu þeir mest að missa.
Hinn áðúr nefndi gríski sagna-
ritari Etesráð Nicetos, gefur all-
glögga lýsingu af því hörraunga
ástandi og hrakningum er fólk-
ið mátti líða, það sem af
skrimti og ekki var drepið, eða
fórst fyrir eldi og úr hungri.
Hann segir sögu sína á þessa
leið, og getur þess að lik hafi
saga flestra verið, og sumra þó
verri: “Eftir að hið skrautlega
íbúðarhús mitt var brent, og
ekkert eftir nema öskuhrúga, og
niður hrundir marmaraveggir,
flúði eg með fjölskyldu mína í
gamalt og lélegt hús, sem eg átti
og var nálægt Sofíu-kirkjunni.
Þar dvöldum við í skjóli Venc-
síu-kaupmanns, sem bjó sig í
herbúnað ítala og hélt vörð við
rlyrnar þar til að eg gat flúið úr
borginni, og komið dóttur minni
og því litla sem eftir var á ó-
hultari stað. Það var á köldu
vetrarkvöldi, sem eg flúði með
fjölskyldu mina út úr horginni;
vér urðum sjálf að bera farangur
vorn, því þrælar mínir voru
hlaupnir burt. Til þess að her-
menn og ræningjar, sem voru á
öllum þjóðvegum, skýldu ekki
veita kvenfólki voru eftirtekt,
eða sjá andlitsfríðleik þess, báru
þær sót og svertu í andlit sér, og
afskrærodu sig alt hvað þær
gátu. Hvert fótmál var hættu
háð, því allsstaðar mátti búast
við ræningjum og morðingjum.
Þá var það hinn fátæki almúgi,
sem var að flækjast meðfram
vegunum á einhverskonar ráða-
leysis flótta eitthvað, eða bara
til að deyja úr hungri og kulda
meðfram vegunum, sem notaði
sér tækifærið, er það sá hina
ríku og völdu, sem verið höfðu
fyrir fáum dögum, að særa þá
með háði og minna þá á horfna
dýrð, það var nærri því það
versta af öllu illu að þola, að sja
og heyra almúgann og þrælana
hælast um og fagna yfir óförum
höfðingjanna. Vegirnir moruðu
af flóttafólki, sem flest var í lík-
um kringumstæðum, allslaust,
hálfbert, blóðugt og blóðrisa, og
fjöldi fárveikur, er hné niður ör-
rnagna meðfram vegunum. í
þessari flóttamanna þvögu var
sjálfur patríarkinn hálfber ríð-
andi á asna; þannig flúði hinn
mikilláti préláti höfuðboég sina,
frá sínum vanhelguðu kirkjum,
þvi krossfararnir hlifðu engu.
Mikið af hermönnum kross-
faranna voru menn, sem farið
höfðu frá kyrlátum stöðvum í
heimalandi sinu, og margir frá
konum og börnum, innblásnir
þeim sterka ásetningi að frelsa
gröf Krists nr höndum Múham-
cðstrúarmanna, en snerust nú
með hinni villidýrslegustu grimd
á móti trúbræðrum sínum og
hinni kristnu kirkju, svo enginn
Tyrki hefði getað ver gert. Eftir
að þeir voru búnir að ræna
kirkjurnar hinum helgu dómum,
skrauti, gimsteium og perlum,
hrúkuðu þeir þær fyrir knæp-
ur otg hóruhús. Ein slík laus-
iætiskona var sett i hásæti patrí-
arkans og með söng og dansi
spottuðu þeir hina grisku kirkju-
siði og sálmasöng. Hinir dauðu
fengu ekki að liggja í friði í
gröfum sínum. Grafir keisar-
anna í Postulakirkjunni voru
brotnar upp, og líkin rænd.”
Þannig lýsir Etesráð Nicatos
þessum stórviðburðum. Þegar
maður les um slíkar villimanna-
aðfarir, isem þegar hefir verið
frá sagt, og öll þau grimdar og
niðingsverk er unnin voru undir
því yfirskini að vernda kristinn
étttrúnað. Þegar maður lítur
yfir sögu rannsóknarréttarins,
og alla þá grimd og djöfulæði
er hann beitti í nafni kristinnar
trúar, og allra annara hörmunga,
er gengið hafa yfir hinn kristna
heim, í trúarbragðastyrjöldum,
þrælkun og undirokun, þá er líll
mögulegt að komast undan þeirri
hugsun, að trúarbragðalegt of-
stæki og blindni er mannanna
stærsta böl og óhamingja; það
ætti að standa með stóru letri
yfir hverjum kirkjudyrum.
Þess hefir áður verið lítils-
háttar getið hversu borgin var
skreytt með allslags listaverk-
um, sem safnað hafði verið sam-
an frá ýmsum borgum hins
forngríska ríkls, og höfðu varð-
veizt í Konstantínópel, meðan
hinar sagnauðgu borgir róm-
verska ríkisins voru herjaðar,
rændar og brendar, af hinum
barbarisku þjóðum er æddu yfir
það. Konstantínópelmenn báru
hina dýpstu lotningu fyrir þess-
um klassisku listaverkum for-
feðra sinna; þó þeir að öðru
leyti Væru orðnir eftirbátar
þeirra um flesta hluti, hölðu
þeir þó miklar mætur á list og
listaverkum. En nú skifti um.
Hinir óupplýstu og ruddalegn
krossfarar virtu þessi dýrðlegu
listaverk fornaldar snillinganna
einkis, þau voru ei meira virði
iil þeirra en verðmæti málmsins
sem í þeim var, enda voru nú
flest þeirra brotin og brædd og
steyptir úr þeim peningar til
þess að borga með mála her-
mannanna. Nicatos gefur all-
ljósa lýsingu af sumum þessara
óviðjafnanlegu listaverka, og
hversu stórkostleg þau voru.
Honum segist svo frá. “I Hippo-
dromatinu voru afar skrautlegar
myndastyttur af nafnkendustu
veðkeyrslumönnunum, er sýndu
þá standandi á vögnum sínum,
eins og í lifanda lífi, þegar þeir
unnu sér til frægðar i kapp-
akstrinum við olympisku leik-
ana. Þar voru og líkneski af
krókódílum og flóðhestum í
fullri stærð, þar voru afar stórir
Sfinxar; þessar myndastyttur
áttu að minna á yfiráð Rómverja
i Egyptalandi. Þar var úlfynjan,
er fóstraði þá Romúlus og
Remus. I miðri borginni var hár
ferkantaður pýramídi skreytlur
allra handa úthöggnum mynd-
um, svo sem fuglum af allslags
tegundum, bændum við vinnu
sína á akrinum, sauðfé í haga og
unglöinbum að leika sér; fiskar
af ýmsum tegundum, og fjölda
kúpidóa, sem léku sér að þvi að
henda ástareplum milli sín; en
upp á toppi súlunnar var afar-
stórt kvenlikneski, sem snerist
með hverjuim minsta vindblæ,
var það svo meistaralega gert,
að vart var greinanlegt frá lif-
andi manneskju. Á öðrum stað
í borginni var myndastytta af
París, er sýnir hann vera að
leggja fegurðar verðlaunin að
fótum Venusar; þar var og líkn-
eski af Helenu fögru, og lýsir
Nioetos því með mikilli hrifn-
ingu og aðdáun. Hann segir,
meðal annars í lýsingu sinni:
‘ óviðjafnanlegir voru hinir hold-
ugu og snjóhvítu handleggir, hin
hvelfdu og aðdáanlega fögru
brjóst, þá var hið yndislega bros
á hinum blóðrauðu vörum
hennar, ekki siður óviðjafnan-
legt, og töfrandi seyðmagn hinna
dreymandi augna. Svo hag-
lega var líkneski þetta gjört, að
það sýndist sem lifandi væri.
Hinn þunni búningur bylgjaðist
lyrir hinum minsta vindblæ, og
iféll að hinum óviðjafnanlega
fölgru limum likneskisins.” Þar
var og tröllaukið Herkúlesar
Hkneski. Nicetos segir að þum-
alfingurinn á því hafi verið eins
gildur og fullorðinn maður um
mjaðmir, en þó svo snildarlega
gert að öll hlutföll samræmdu
sem í lifandi manns líkama. Þar
var og afar stórt líkneski af
Júnó, sem einu sinni hafði prýtt
gyðjuhofið i Samos. Þar var og
líkneski er hvíldi á 30 forfýr
súlurn, er voru 30 fet á hæð
hver; þeitta líkneski táknaði
Pallas Athena, það var óviðjafn-
anlegt meistaraverk að fegurð og
formi.
öll þessi og fjöldi annara
Jistaverka hinna forngrisku snill-
inga, voru brotin og brædd upp
og steyptir úr þeim klunnalegir
koparpeningar. Þannig liðu
undir lok mörg hin stórkostlegu
listaverk fornaldarinnar, og eru
öllurn töpuð um aldur og æfi.
Sorglegar afleiðingar triiar-
bragðalegs brjálæðis.
Eiins mikið og krossfararnir
forsmáðu hin klassisku lista-
verk, eins báru þeir aftur á
móti mikla lotningu fyrir hin-
um svokölluðu helgu dómum.
Þeir söfnuðu saman úr kirkjum
og klausitrum feiknunum öllum
af slíku, svo sem: höfuðkúpum,
beinum, krossum, myndum
lielgra manna, fátaleifum, sem
sagt var að hefðu einhverntíma
átt einhverjir helgir menn, á-
samt allra handa fáránlegum hé-
góma. Þessir hlutir urðu að
afarverðmætri verzlunarvöru, og
seldir dýrum dómum uin alla
Vestur-Evrópu, prestum og
munkum til hins mesta hafnað-
ar. Margir gáfu og þennan hé-
góma, kirkjum og klaustrum,
fyrir sálu sinni, er þeir komu
aftur til átthaga sinna, úr þess-
um leiðangri.
VI.
HNIGNUN BORGA RINNA R
Eftir hina miklu viðburði, er
frá hefir verið sagt, skiftu
Venesíumenn o!g Fransmennirnir
leifum hins forna keisaradæm-
is milli sín, en yfirráð þeirra
urðu skammvinn. Að fimtíu ár-
um liðnum höfðu þeir mist öll
yfirráð ríkisins úr höndum sér.
Gríska keisaradæmið var enduv-
reist, en nú var það fátækt, veikt
og umfangslítið; það var eins og
sjúklingur sem er nýstaðinn upp
úr langri legu, aðeins til að hjara
um stund með veikum burðum.
Þannig var um þessa heims-
frægu borg Konstantínópel og
gríska rikið.
Næstu 200 árin eftir þessa
miklu eyðileggingu, er svo að
segja næstum óslitið óeirða-
timabil, sem stafaði af innbyrðis
ósamkomulagi o!g flokkadráttum.
Stundum eru tveir eða þrír keis-
arar og keisara-ekkjur, sem alt
berst um völdin. Stundum fá-
fróðir og hjátrúarfullir munkar,
sem kioma öllu í bál og brand,
ineð ofstæki, og ofan á alt þetta
óstand var ríkið í stöðugri hættu
fyrir einum eða öðrum útlend-
um óvini.
Eftir viðreisn ríkisins, fengu
Genovamenn leyfi til að setjast
að í Galata, sem var undirborg
höfuðborgarinnar, en skömmu
síðar réðust Venesíumenn á þá.
og brendu og eyddu, að mestu
borg þeirra. Eftir það var
Galatamönnum leyft að víggirða
borgina, með múrum og gröf-
um, eins og þá var títt. Galata-
menn réttu brátt við, og fóru
smátt og smátt að fæp sig upp
á skaftið og náðu innan skamms
mestallri verzluninni í sínar
hendur, og yfirráðum yfir allri
fiskiveiði í Marmarahafinu. Þeír
fóru að leggja tolla á allan varn-
ing er fluttur var til höfuðborg-
arinnar og höguðu sér á allan
liátt sem sjálfvalda ríki væri.
Konstantínópel-borgarmenn, sem
altaf lágu í illdeilum og fokka-
dráttum innbyrðis sín á milli,
gátu ekki varist ásælni og yfir-
gangi þessara ofstopafullu ná-
granna sinna. Þeir höfðu engin
skip, og sízt til varnar, og urðu
að vera upp á Galatamenn komn-
ir með allan aðflutning til borg-
ir með allan aðflutning til
borgarinnar. Þeir notuðu sér
þetta dáðleysi borgarmanna
og gjörðust að lokum svo
djarfir að leggja stríðs-galeiðum
sínum að borgarmúrunum, og
skjóta með valslöngum grjóti
inn i borgina, til að sýna keis-
aranum að þeir ögtuðu hann fyr-
ir smáherra. Er svo var komið
leizt keisaranum ekki á blikuna,
og sneri sér til Venesíumanna,
sem höfðu allmikinn flota í
Marmarahafinu, og fékk þá til
að verja Galatamönnum inn-
siglingu á höfnlna. Galatamenn
íeiddust þessu tiltæki keisarans
ákaflega, og út úr þessu brauzt
út strið milli Galata og Venesáu-
manna. Þeir börðust í ægilegn
sjóorustu, á 140 skipum, er stóð
■frá sólaruppkomu til sólarlags,
og lauk þannig, að Venesíuinenn
unnu sigur og náðu borginm
Peru á sitt vald, en Galatamenn