Lögberg - 19.03.1942, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGJ.NN 19. MARZ, 1942
------------iöjrberg-----------------------
QeflS út hvern fimtudag af
TUG COLiU AliiiA l'UGSS, IjlMlTEl)
•06 Sargeut Ave., Wlimipeg, Manitoba
Utan&skrift ritstjórans:
EDITOH LOQBGHG, 695 Sargent A'-e.,
Wlnnipeg. Man.
Editor: EINAR P. JÖNSSON
Verö $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The "Lögberg ’ is printea -nd pub.ished by
The Columbia Press, Uimited, 695 Sargent Avenue,
Wlnnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Þyngra en tárum taki
“Heimilisböl er þyngra en tárum taki,”
sagði Brynjólfur biskup Sveinsson, og mun sú
raunspeki, sem í orðum hans felst, seint verða
vefengd; út yfir tekur þó vitanlega heimsbölið,
sem núlifandi kynslóðir þessarar fögru jarðai
horfast í augu við; tortímingaröflin ægilegu, er
svo hafa færst í aukana, að máttarstoðir sið-
menningarinnar leika á reiðiskjálfi.
Fregnir þær, er utanríkisráðherra Breta.
Anthony Eden, nýlega gerði heyrinkunnar i
brezka þinginu um djöfullega meðferð Japana
á brezkum föngum í Hong Kong, og andstyggi-
legt athæfi þeirra gagnvart konum á þeim
stöðvum, eru þyngri en tárum taki, og vekja að
sjálfsögðu réttláta reiði allra drengilega hugs-
andi manna; að níðast á þeim, sem beðið hafa
lægra hlut, er eitt það átakanlegasta ómensku
brennimark, sem hugsast getur, og hlýtur á
sínum tíma, að koma þeim óþyrmilega í koll, er
slíkan tilverknað fremja, því enn er lögmái
réttvísinnar hvergi nærri aldauða í heiminum,
þó við raman sé reip að draga.
Harmsagan frá Hong Kong er vitanlega
engan veginn einskorðuð við þann sérstaka
stað; hún er, og verður, endurtekin í nákvæm-
lega sömu útgáfu á þeim stöðum öðrum, þar
sem Japanir og samvizkulausir skoðanabræður
þeirra af öðrum þjóðum, fá yfirhönd, og segja
fyrir verkum; sömu örlög myndi bíða vor ef
til þess kæmi, sem aldrei má koma, að vér
yrðum vitfirringaröflum heimsdrottunarstefn-
unnar að bráð.^—
í kjölfar hinna ömurlegu tíðinda frá Hong
Kong, sigla svo nýlegar fregnir um það, að
þýzkir Nazistar hafi hrundið af stokkum gegn
Gyðingum í hinum hernumdu löndum einni
þeirri geigvænlegustu ofsókn, er sögur fara
af; er nú staðhæft, að Hitler hafi látið “ryðja
úr vegi,” eða skjóta upp við múrvegginn, átta-
tíu og sex þúsundir Gyðinga í baltisku ríkjun-
um og á Póllandi. Þannig er þá “skipulagið
nýja,” sem þeir Hitler, Mussolini og hinn jap-
anski sálufélagi þeirra, vilja þröngva upp á
mannkynið með slíkri villimannlegri grimd, að
miðaldramyrkrið gamla minnir jafnvel á sól-
aruppkomu.
Myndirnar frá Hong Kong eru teiknaðar
slíkum feiknstöfum, ásamt því blóðletri, sem
Hitler skráir með Gyðingasögu nútímans, eru
það skýrar, að óhuganlegt sýnist, að nú geti
nokkrum andlega heilskygnum manni blandast
hugur um það, um hvað sé í rauninni barist.
og ætti slíkt að blása sóknaraðstöðu lýðræðis-
þjóðanna byr í segl, og samræma frelsisöflin tii
úrslita átaks.
Heimsböl yfirstandandi tíðar, er þyngra
en tárum taki; en með karlmensku ber oss að
taka hverju því, sem að höndum ber með þá
samstiltu sigurvissu í brjósti, að upp úr hinni
geigvænlegu eldskírn skapist nýr himinn og
ný jörð, þar sem friðað mannkyn fái notið sín
að fullu á braut hinnar eilífu þróunar.
Svar á einn veg óhjákvœmilegt
Nú fer óðum að líða að þeim tíma, er kjós-
endur þessa lands skera úr um það, hvort sam-
bandsstjórn vegna breytts viðhorfs á vettvangi
stríðsins, skuli leyst frá skuldbindingum sínum
í sambandi við herskyldu utan canadiskrar
landhelgi, eða það gagnstæða.
1 síðustu kosningum, voru allir flokkar
andvígir herskyldu utan vébanda Canada, og
báru að því leyti allir sömu ábyrgð gagnvart
kjósendum; að afstöðnum kosningunum féll á-
byrgðin, að siðvenju lýðræðisþjóða, formlega
á herðar stjórnarflokksins, eða þess flokks, sem
nú situr við völd. Og vegna þeirra atburða,
sem gerðust 7. desember, er ráðist var á vestur-
hvel jarar, og tekið var að sökkva canadiskum
skipum svo að segja upp við strendur landsins,
breyttist afstaðan þannig, að óhjákvæmilegt
var, að stjórnin endurskoðaði stefnuskrá sína í
nýju ljósi.
Það skiftir í þessum skilningi engu máli
hvaða stjórn fer með völd í landinu; hvaða
stjórn, sem er, verður að hafa frjálsar og
óbundnar hendur til þess, að taka þær ákvarð-
anir, sem breytt viðhorf skapar frá degi til
dags. Og standi gamlar skuldbindingar á ein-
hvern hátt í vegi fyrir því, að stjórnin fái
óhindrað beitt öllu því bolmagni viðvíkjandi
stríðssókninni, sem hún á að beita, og þarf að
beita, verður umsvifalaust að rýðja þeim úr
vegi; en slíkt verður bezt gert með því, að
greiða jákvætt svar við tilmælum stjórnarinn-
ar um það, að hún verði leyst undan áminstum
skuldbindingum þann 27. apríl næstkomandi
með svo yfirgnæfandi meirihluta, að það orki
eigi tvímælis hver vilji kjósenda sé í þessu
meginmáli.
Jónas Hallgrímsson:
Ljóð og sögur—
Útgefandi Jónas Jónsson. Bókaútgá’fa
Menningarsjóðs. Reykjavík, 1941.
Naumast verða skiftar skoðanir um það,
að Jónas Hallgrímsson sá ástsælasta skáld ís-
lenzku þjóðarinnar, og það óskabarn hennar,
er hæzt hafi náð í ríki hins slípaða ljóðþroska;
á þeim vettvangi er hann enn hin glæsta fyrir-
mynd, og mun svo verða í aldir fram.
Jónas alþingismaður Jónsson, er búið hefir
bók þessa úr garði, hefir með því unnið þjóð-
inni hið mesta nytjaverk; val ljóða og sagna-
kafla ákjósanlegt, og stærð ritsins slík, 164
blaðsíður, að teljast verður jafnt við allra les-
enda hæfi.
Bók þessari fylgir útgefandi úr hlaði með
íturhugsaðri og fágaðri ritgerð um fjölþætta
vakningarstarfsemi skáldsins með íslenzku
þjóðinni, og þau andlegu umbrot, er Jónas,
ásamt öðrum Fjölnismönnum, var frumkvöðull
að; er ritgerðin að öllu hin gagnmerkasta, og
varpar eigi aðeins nýju ljósi á þann kaflann
úr lífi þjóðarinnar meðan Jónasar Hallgríms-
sonar enn naut við, heldur dregur og fram í
dagsbirtuna djúpstæð áhrif skáldsins á andlegt
göfgi, málfar og fegurðarvitund íslendinga yfir
höfuð fram til vorra tíma; það gengur furðu-
verki næst, hve útgefanda hefir lánast, að
þjappa saman í ekki lengri ritgerð, öðrum eins
feikna fróðleik um upprisutímabil það í sögu
landsbúa, er með Jónasi Hallgrímssyni hófst,
eins og raun ber hér vitni um; útgefanda hefir
lánast, að lifa sig inn í þetta áminsta, símerka
vakningar tímabil, og þessvegna verða lýsingar
hans á því að lifandi ljósmyndum.
Þessari óvenjulega fögru og drengilegu rit-
gerð um Jónas skáld, lýkur nafni hans með
eftirgreindum orðum: “Ef til vill líða að nýju
nokkrar aldir, þar til er slíkur fremdarmaður
fæðist á íslandi. En föðurlausi drengurinn úr
Öxnadal kom og gekk fram í fylkingarbrjóst,
þegar hættan var mest. Hann leiddi þjóð sína
af eyðimörku margra alda hnignunar áleiðis
til hins fyrirheitna lands.”
Jónas alþingismaður Jónsson sendi rit-
stjóra Lögbergs umrædda bók að gjöf, og skai
honum nú hér með sú vinsemd einlæglega
þökkuð.
Amerískir mentamenn ganga
í Þjóðrœknisfélagið
Eftir dr. Richard Beck
Þeim, sem láta sér ant um starf og út-
breiðslu Þjóðræknisfélagsins, má vera það á-
nægjuefni, hve stór hópur mentafólks hefir á
síðustu árum gengið í félagið. Skýrsla fjár-
málaritara félagsins frá í fyrra, sem nú er
prentuð í Tímariti þess, ber þeirri staðreynd
glöggt vitni; hið sama gerði skýrsla hans á
nýafstöðnu þjóðræknisþingi.
Meðal þeira, sem nýlega höfðu gengið í
félagið, voru tveir amerískir prófessorar við
kunna háskóla í landi þar, og má það teljast
nokkur nýlunda, þegar þess er gætt, að hvor-
ugur þeirra er af íslenzkum uppruna. Þessir
menn voru þeir prófessor Adolph B. Benson
við Yale háskólann , New Haven, Connecticut,
og prófessor Frederic T. Wood við Virginia há-
skólann í Charlottesville, Virginia; kenna þeir
báðir germönsk fræði og hafa mikinn áhuga
fyrir íslenzkum bókmentum og ást á íslenzkum
fræðum. Sneri Prófessor Benson á enska tungu
(1937) bók Prófessor Hjálmars Lindroth um
ísland (Iceland — A Land of Contrasts); en
Prófessor Wood gaf nýlega út, með innigangi
á ensku og nauðsynlegu orðasafni, úrval úr
Eddukvæðunum (Eddic Lays) til afnota við
kenslu í þeim fræðum í enskumælandi há-
skólum. Er það ánægjulegt að mega bjóða
slíka menn velkomna í hóp félagsmanna vorra,
og mætti dæmi þeirra og áhugi á fræðum vor-
um og menningarerfðum verða fólki af vorum
eigin stofni umhugsunarefni og hvatning til
stuðnings við þá viðleitni, sem miðar að við-
haldi og varðveizlu þeira erfða í landi hér.
En gott er þá einnig til þess að vita, að
þeim fer áreiðanlega fjölgandi mentamönnun-
um íslenzku, sem leggja vilja lið slíkri við-
leitni. Með þakklæti skal þess því minst, að
þessir menn í þeirra hópi hafa einnig nýlega
sýnt Þjóðræknisfélaginu það traust og þá vel-
vild að gerast þar félagsmenn: Agnar Kl.
Jónsson, aðalræðismaður íslands í New York;
Prófessor T. W. Thordarson við Landbúnaðar-
háskólann (State Agricultural College) í Fargo,
N. Dak.; Otto W. Bárðarson, skólastjóri í
Carmel-by-the-Sea, California; Magnús Magn-
ússon, skrifstofustjóri í Virginia, Minnesota'
(fyrrum prófessor í norrænum fræðum við
Gustavus Adolphus College í St. Peter, Minn.);
Prófessor Skúli Johnson við fylkisháskólann í
Manitoba, og Dr. V. A. Vigfússon, prófessor í
efnafræði við fylkisháskólann í Saskatchewan.
Nú er þvi að visu svo farið,
að flestir þessara manna eru svo
í sveit settir, að þeir geta ekki
tekið beínan þátt í störfum
félagsns, en málstað félagsins er
eigi að síður mikill stuðningur
að þeim sem félagsmönnum, og
afstaða þeirra til þessara mála
sýnir bæði góðhug þeirra í garð
félagsskaparins og holla ræktar-
semi við vora íslenzku menning-
ararfleifð. Dæmi þeirra, eigi
siður en hinna amerísku menta-
manna, sem að ofan voru nefnd-
ir, getur því verið öðrum löndum
þeirra til fyrirmyndar, ekki sízt
þeim, sem búa á sjálfum megin-
stöðvum félagsins eða í nám-
unda við þær.
Loks má geta þess, að bóka-
safn Yale háskólans lét enn-
fremur nýlega setja nafn sitt á
félagaskrá Þjóðræknisfélagsins
og keypti Tímarit þess frá byrj-
un, en áður höfðu ýms meiri-
háttar bókasöfn svo sem bóka-
safn Harvard háskóla og bóka-
safn Sögufélagsins i Minnesota,
gert hið sama.
Landnám félagsins er því á-
reiðanlega að færast út meðal
mentamanna og mentastofnana í
landi hér, beggja megin landa-
mæranna.
Suður Dakota
Mér kom til hugar að minnast
á ríkið okkar, Suður Dakota, sem
ætíð er mesta farsældar “Frón”
þó svalur vindur blási hér á
vetrum. er það álitið heilsusam-
legt. Hér eru ekki stórborgir
og fáir miljónaeigendur. Stærsta
borgin, Sioux Falls, telur fjöru-
tiu þúsundir ibúa; þar er alt
með stórborgarsniði, fjörugt við-
skiftalíf og nóg vinna. þvi Öær-
inn heldur áfram að byggjast.
Suðurpartur ríkisins verslar með
gripi og maís, en norður partur-
inn með hveiti. Stundum hafa
rikin gaman af að stríða hvert
öðru og gefa hvert öðru olnboga-
skot (í spaugi). Minnesota, sem
er eitt af gróðursælustu ríkjum
landsins, segir við Suður Dak-
ota: “Þið hafið þessa sandkendu
jörð, en við höfum dökka og ríka
gróðurmold.” Suður Dakota
svarar með glotti: “Alt grær hjá
okkur samt, svo höfum við
margt, sem þið hafið ekki, eins
og blessaðan vindinn, sem
hreinsar loftið, en þið hafið moll-
með þeirra yndisfögru kletta-
una; líka höfum við stærstu
gullnámu landsins; við höfum
spegilfögur fiskivötn og svo læk-
inn hann Sioux River, sem lykkj-
ast um landið eins og silfur-
borði, líka dökkun hólana í
vesturhluta rikisins (Black Hills)
strýtum, sem draga að sér fjölda
fólks í sumarfriinu og mörg
dýrðleg náttúrufegurð er þar;
hólarnir þaktir sígrænum trjám
og kristallsskærir lækir renna
niður hólana en fiskar hoppa
upp og niður strauminn. Land-
rými er þar mikið og frítt, upp-
hleypt af jarðarumbrotum i
fornöld, segja jarðfræðingar.
Þarna litur út sem borgir og
kastallar með öllum litumi regn-
bogans, er fegurð þessa staðar
unaðsleg. Hönd Drottins sýn-
ir dásemdir sínar í fegurð nátt-
úrunnar. Hér eru tveir háskól-
ar, sem tilheyra ríkinu, annar i
Vermillean en hinn i Brookings;
líka eru hér kennaraskólar og
miðskólar, sem tilheyra kirkj-
unum, flest af þeim er í Sioux
Falls og eru vel sóttir; einnig
hefir ríkið líknarstofnanir af
öllum tegundum. Watertown er
fögur meðalborg með fjórtán
þúsund íbúum, sex járnbrautuin,
sex barnaskólum, tólf kirkjum,
tveimur sjúkrahúsum og glæsi-
legu ráðhúsi. Yms verkstæði eru
hér, það stærsta er Swift’s kjöt-
plantan, svokallaða, sem litur út
sem dálítið sérstakt þorp suð-
vestur af borginni; selur fáein
pund af kjöti daglega.
Þá er að minnast á bjarta
vatnið fiskisæla, eins og þar
stendur, Lake Kampeska, þrjár
mílur vestur af borginni, vatniö
er ellefu mílur ummáls, mesta
sveitarprýði og sumarbústaður
bæjarbúa. Þeir eru líka upp
með sér af vatninu sinu. Þétt
kögur af húsum og byggingum
er alt í kringum vatnið. Tangi
nokkur liggur fram í vatnið að
sunnan og höll mikil á enda
tangans. Austan við hólinn er
aðál skemtistöðin, hótel, búðir,
og danssalir og fleira þessháttar,
líka íbúðarhús, sem bvgð eru til
leigu, því hér er gestkvæmt á
sumrum; kemur þá fólk úr öll-
um áttum og dvelur hér um tima
sér til hvíldar og hressingar,
veiðir fisk og borðar fisk, veltir
sér í fjörunni, baðar sig í sól-
skininu, en litlu börnin vappa í
fjörunni, stinga tánum út í
vatnið og segja: “ósköp er sjór-
inn stór.” Ágætis akbraut er alt
í kringum vatnið, sem menn
hafa fyrir skemtisprettinn sinn.
Héðan er vatnið leitt inn í borg-
ina, bezta vatn, eins og regnvatn;
er það mikill kostur við borgir,
að hafa gott vatn. Það hefir
aldrei verið látið mikið af Suður
Dakota, líklega vegna þess að
hér er ekkert auðvald, en ríkis-
búar álíta það ekkert tap. Þvi
sagði gamli maðurinn við dreng,
sem spurði hann: “Hvað er
þetta auðvald?” “Já, drengur
minn, varaðu þig á því,” sagði
gamli maðurinn, “þar sem auð-
vald er á aðra hliðina, þar er fá-
tækt á hina; eg skal nú segja
þér hvernig það verður til. Tveir
menn lögðust til hvíldar í sama
rúminu. Annar talaði um ýms
gróðabrögð, sem hann þyrfti að
koma í framkvæmd, en hinn
maðurinn talaði um kauphækk-
un, sem þyrfti að komast á sem
fyrst. Hinn maðurinn byltir sér
nú á hliðina og dregur með sér
alla ábreiðuna og önnur rúmföt
og vefur þeim sem fastast utan
um sig og sofnaði fljótt, en hinn
maðurinn var kaldur og svefn-
laus alla nóttina. Hvor þessara
manna vildir þú nú vera?” “Eg
vildi ekki vera kaldi maðurinn,”
sagði drengur, og ekki hinn
heldur.” “Hvað þá?” “Eg vil
að gróðabragðamaðurinn gefi
hinum helminginn af ábreiðunni,
hann átti það með réttu.” Þú
hefir rétt fyrir þér, hnokkinn
þinn,” sagði gamli maðurinn.
“Breyttu ekki þessu áJiti þinu
og Drottinn mun launa þér það.
Þá var það eitt sinn á fyrri
öld ríkisins, að tvær af borgum
vorum fóru í kapphlaup um
höfuðstað ríkisins, Watertown
og Pierre, sem er í miðju rikinu,
en Watertown I austur partinum.
Watertown var þá lítil en snotur
borg, en Pierre lítið meira en
járnbrautarstöð. Nú var hlaup-

Er þér lítið yfir hina fagur-
myndskreyttu b 1 a ð s i ð u r
EATON’S Verðskrá, munu þér
finna, að sérhverjum hlut er
greinilega lýst á aðlaðandi
hátt, og þannig, að alt verður
auðskilið. Ekkert hefir verið til
sparað, að gera innkaup yðar
þægileg og arðvænleg.
Og hvflík fjölbreytni, sem úr
er að velja — húsgögn fyrir
hvaða herbergi sem er, búnað-
aráhöld, gullstáss, íþrðttavörur,
barnaleikföng — yfir höfuð alt,
sem fáanlegt er I stðrri búð.
Vissulega gerir EATON’S Verð-
skrá pðstpantana aðferðina á-
nægju — ekki erfiði.
Veljið eftir EATON Verðskrdm,
BÚÐVM MILLI 8PJALDA
'T. EATON Cí—
WiNNIPlQ
EATON'S
ið í ibáðum stöðunum; hús og
byggingar þutu upp “boomið”
stóð nú í blóma og margir komu
hingað að fá sér vinnu. Stærsta
og fegursta hótelið i rikinu var
bygt í Watertown, Hotel Arceat;
svo á tilsettum tima fóru kosn-
ingar fram og litli Pierre náði
kosningu, en Watertown sat
með sárt ennið. Kapitolið vaf
bygt í Pierre, veglegasta stórhöll,
og þar sitja Jarlarmr hróðugir.
En það er að segja af Water-
town, að hún var lengi að ná sér
eftir kapphlaupið. Þetta var ár-
ið 1886. Þá er einn bezti kostur
ríkisins ótalinn enn: hér er mesta
og bezta veiðigrund. Blessaðir
fuglarnir búa hér i miljónatali
einkum fuglinn fagri hún Phea-
sant, sem er dásamleg prýði. Svo
kemur hingað manngrúi úr öll-
um áttum á haustin, til að veiða
þessa sakleysingja og allir bíða
méð vatn í munninum eftir að
smakka bita af þessu ljúffenga
kjöti. Nú í haust var bærinn
troðfullur af veiðimönnum,
SÉRSTOK ISLENZK
BLAÐSÍÐA
í TRIBUNE
Látið ekki hjá líða að kaupa Tribune á laugar-
daginn kemur. Lesið hina sérstöku grein, sem
fjallar um tillag það, er íslendingar hafa lagt,
og eru að leggja fram til canadiskrar menn-
ingar.
Saturday Magazine
SeElion
MARCH 21
Heil blaðsíða af mynd-
um og nýjungum frá
íslenzkum leiðtogum og
fjölskvldum hér fi með-
al vor. Fræðandi og
verðmæt skilríki, sem
yður mun fýsa að
geyma.