Lögberg - 23.04.1942, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 23. APRÍL, 1942
------------lögberg-----------------------
, GeflB út hvern fimtudag af
TliK COLL' MiiIA PKKSS, IJMiTKD
•VS Sargent Ave., Wlnnipcg, Manitotw
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖOBERO, 695 Sargent Ave.,
Winnipeg. Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 am árið — liorgist fyrirfram
Ths "Liögberg" is prlntea und pubiished by
Ths Columbia Presc, Limlted, 695 Sargent Avenue,
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Borgaraleg skylda
Frá þeim tíma, er það varð að ráði, að fram
skyldi fara almenn atkvæðagreiðsla í þessu
landi, um það, hvort sambandsstjórn skyldi leyst
frá þeim skuldbindingum, er hún í kosning-
unum 1940 gaf kjósendum um, að beita eigi
herskyldu utan canadiskrar landhelgi, hefir
Lögberg hvað ofan í annað brýnt fyrir íslenzk-
um kjósendum þá miklu nauðsyn, er á því
væri, að stjórnin hefði óbundnar hendur vegna
þess breytta viðhorfs, sem skapast gæti á vett-
vangi stríðssóknarinnar frá degi til dags; frá
Lögbergs hálfu, er það því síður en svo, að
hljótt hafi verið um þetta mikilvæga mál; þó
sannast vitaskuld hér sem oftar hið forn-
kveðna, að góð vísa sé sjaldan of oft kveðin;
að aldrei verði of ítrekuð áherzla á það lögð,
hve sjálfsögð borgaraleg skylda það sé, að
tryggja tilmælum stjórnarinnar jákvætt svar
með yfirgnæfandi meirihluta þann 27. yfir-
standandi mánaðar.
Eins og vitað er, voru í síðustu sgmbands-
kosningum allir þingflokkar andvígir herskyldu
utan véban'da Canada, og báru að því leyti
allir sömu ábyrgð gagnvart kjósendum; að af-
stöðnum kosningum féll ábyrgðin, að siðvenju
lýðræðisþjóða, formlega á herðar stjórnar-
flokksins, eða þess flokks, sem nú situr við
völd.. Og vegna þeirra atburða, sem gerðust í
öndverðum desembermánuði síðastliðnum, er
, ráðist var á vesturhvel jarðar, breyttist við-
horfið á þann veg, að óhjákvæmilegt var, aö
stjórnin endurskoðaði stefnuskrá sína í nýju
ljósi; nú hefir þetta verið gert, og með hliðsjón
af breyttu viðhorfi, fer sambandsstjórn vor
fram á það, að verða leyst frá þeim fyrri skuld-
bindingum, er hömlur lögðu á einbeiting
ýmissa þeirra átaka, er breyttar aðstæður auð-
veldlega gæti krafist stríðssóknarinnar vegna.
í þessu tilfelli skiftir það engu máli hvaða
stjórn fer með völd; hvaða stjórn, sem er
verður að hafa frjálsar og óbundnar hendur til
þess að taka sérhverjar þær ákvarðanir, er ó-
hjákvæmilegar teljast, og líklegastar til áhrifa;
Það er þessvegna ljóst, að standi gamlar skuld-
bindingar á einhvern hátt í vegi fyrir því að
stjórnin fái óhindrað komið við fullu bolmagni
viðvíkjandi sókn stríðsins, verður umsvifalaust
að ryðja þeim úr vegi; og eins og málum nú er
skipað, verður slíkt ekki gert með neinum
öðrum hætti en þeim, að greiða jákvætt svar
við áminstum tilmælum stjórnarinnar; því til-
mæli eru það, en ekki krafa, eins og sumir
hafa viljað halda fram. —
Canada hóf þátttöku sína í yfirstandandi
frelsisstríði, sem sameinuð og einhuga þjóð;
fram að þessu hefir hún verið sameinuð og
einhuga þjóð, og þannig á hún að verða í
framtíð allri; stríðssóknin krefst þess, þjóð-
einingin krefst þess, að svar kjósenda falli á
einn veg; verði jákvætt með slíku atkvæða-
magni, að til einsdæma teljist í sögu þjóðar-
innar. /
Um það verður ekki efast, að Islendingar
hafi þegar gert sér ljós kjarnaatriði þessa máls,
því svo ítarlega hafa þau verið dregin fram í
dagsbirtuna; þó er það eitt ekki fullnægjandi;
til þess að sanna í verki hollustu sína við land
og þjóð, og þann málstað, sem vér berjumst
fyrir, verður hver kjörbær þegn af íslenzkum
stofni, að koma á kjörstað, og greiða jákvætt
atkvæði; þar má enginn skerast úr leik, nei,
enginn!
Erindisbréf til íslenzkra
kjósenda
Lundar, Manitoba, 15. febrúar, 1942.
Þann 27. yfirstandandi mánaðar, verður
gengið til atkvæða um það, hvort leysa eigi
sambandsstjórn frá skuldbindingum, er hún
gaf fólkinu í kosningabaráttunni 1940.
Forustumaður frjálslynda flokksins, nú-
verandi forsætisráðherra í Canada, lýsti því
hátíðlega yfir, að ef ráðuneyti sitt héldi völd-
um að afstöðnum kosningum, þá yrði her-
skyldu, utan vébanda Canada, undir engum
kringumstæðum beitt; hliðstæð loforð gáfu all-
ir foringjar andstöðuflokkanna á þingi; frá
þeim tíma hefir viðhorfið á vettvangi stríðs-
málanna alvarlega og átakanlega breyzt, og er
það engan veginn óhugsanlegt, að enn sé örðug-
asti kaflinn framundan.
Undir kringumstæðum, sem þessum, sýnist
það liggja í augum uppi, hve óumflýjanlegt
það sé, að stjórnin hafi frjálsar og óbundnar
hendur til þess að mæta þeim alvarlegu og
jafnvel hríðversnandi viðfangsefnum, sem
skapast kunna frá degi til dags.
Um það verður ekki deilt, að stjórnin geti
lögleitt, og hrundið í framkvæmd herskyldú,
ef svo býður við að horfa; frá lagalegu sjónar-
miði, er ekkert því til fyrirstöðu, að stjórnin
tæki slíka ákvörðun án þess að ráðgast um það
við fólkið; en frá siðferðilegu sjónarmiði, var
skuldbinding stjórnarinnar um það, að beita
ekki herskyldu utan canadiskrar landhelgi slík,
að hún telur það drengskaparskyldu, að leita
álits kjósenda um þetta mikilvæga vandamál;
og þegar alt kemur til alls, hefir maður það á
meðvitundinni, að hér í landi sem annarsstað-
ar, hafi kosningaloforð eigi ávalt verið haldin,
eins og átt hefði að vera.
Kjósendum má ekki blandast hugur um
það, að jákvætt svar við tilmælum stjórnarinn-
ar, getur ekki undir neinum kringumstæðum
skoðast sem sjálfsögð innleiðsla herskyldu; nei-
kvætt svar ber heldur ekki að skilja sem at-
kvæði gegn herskyldu. Þó að atkvæðagreiðsl-
an falli stjórninni í vil, felur slíkt að engu leyti
það í sér, að stjórnin hrindi herskyldu í fram-
kvæmd; heldur einungis hitt, að hún hafi til
þess óbundnar hendur, sé engin önnur leið
opin, til þess að berjast til þrautar fyrir frjáls-
um stofnunum þessarar þjóðar, og þeirra þjóða
annara, er frelsi og lýðræði unna.
í þessu stríði, eins og í öllum öðrum styrj-
öldum, er það óhjákvæmilegt, að peningamagni,
hergagnframleiðslu og mannafla, verði að fullu
beitt; hömlur í þessu efni, mega ekki undir
neinum kringumstæðum koma til greina, ef
stjórnin á að geta komið við fullu bolmagni á
vettvangi stríðssóknar; það ver sig enginn, sem
hefir báðar hendur bundnar að baki, þótt gnótt
væri hergagna til taks, er eigi væri unt að
beita.
Skömmu áður en Manitobaþinginu sleit nú
í vor, samþykti það í einu hljóði eftirfarandi
yfirlýsingu:
“Með því að sambandsþingið í Canada á-
kvað, að fram skyldi fara þjóðaratkvæði í land-
inu þann 27. apríl, 1942, með það fyrir augum,
að fá stjórnina leysta undan sérhverjum þeim
skuldbindingum, er hömlur legði á þær að-
ferðir, sem beita mætti til útvegunar mannafla
vægna stríðssóknarinnar.
Og með því ennfremur, að fylkisþingið lít-
ur þannig á, að sambandsstjórn megi til með
að hafa óbundnar hendur á þessum alvarlegu
tímum, til þess að geta beitt nátúrufríðindum
landsins og mannafla á þann hátt, að stríðs-
sókn þjóðarinnar nái hámarki, er þing vort
einróma þeirrar skoðunar, að öllum canadisk-
um þegnum beri að neyta atkvæðisréttar síns
í þessu máli, og að það sé óumræðilega mikil-
vægt vegna yfirstandandi stríðs, að svar kjós-
enda verði jákvætt með yfirgnæfandi meiri
hluta.”
Eg greiddi atkvæði með þessari yfirlýsingu
í þinginu, og eg skora á samborgara mína, að
láta atkvæði sín falla á sama veg, er þar að
kemur. ,
íslenzkir samborgarar! Stuðlið að því meö
oddi og egg, að atkvæðagreiðslan falli stjórn-
inni í vil, en haldið henni síðan ábyrgri fyrir
beiting þess mikla valds, er þér, að yðar hluta,
fáið henni í hendur; slíkt er eina, skynsam->
lega leiðin.
Um það verður ekki vilst, að neikvætt
svar yrði skoðað af einræðisóvinum vorum, er
engum hömlum lúta, sem vottur um alvarlega
skiftingu vor á meðal, að því er réttmæti þess
málstaðar áhrærir, sem vér berjumst fyrir; nei-
kvætt atkvæði yrði vatn á millu hinnar illkynj-
uðu áróðursstarfsemi Goebbels og fylgifiska
hans; hann myndi leggja í xað þann skilning, að
þegar alt kæmi til alls, væri canadiskir þegnar
undir engum kringumstæðum sameinaðir í
mótspyrnunni gegn Hitler og hinu nýja skipu-
lagi hans.
Vér lifum á raunverulegum hættutímum:
á herðum sérhvers kjósanda hvílir þung ábyrgð
með tilliti til þessa mikilvæga máls; lýðræði
voft fær ekki notið sín til fullnustu, án þess að
kjósendur leysi stjórnina frá áminstum skuld-
hindingum.
Mér er ant um það, að samborgarar mínir
af íslenzkum stofni, inni af hendi borgaraskyld-
ur sínar við þetta mikla land,. með því að'
greiða jákvætt svar við áminstum tilmælum
sambandsstjórnar vorrar, þann 27. yfirstand-
andi mánaðar.
Virðingarfylzt,
Skúli Sigfússon,
þingmaður St. George kjördæmis.
Dr. Jón Helgason
biskup látinn
Sú fregn hefir rétt nýlega bor-
ist út um bygðir vorar að Dr.
Jón Helgason sé látinn. Með
honum er til moldar genginn
einn af mikilhæfusut samtíðar-
mönnum vorum, er miklu og
vandasömu dagsverki hefir með
sæmd af hendi leyst. Hann var
á 76. aldursári, fæddur 21. júní
1866, að Görðum á Álftanesi.*)
Foreldrar hans voru séra Helgi
Hálfdánarson, þá sóknarprestur
þar, en síðar um langa hrið
kennari og forstöðumaður presta-
skólans í Reykjavík, og frú Torl'-
hildur kona hans Tómasdóttii
Sæmundssonar prests og pró-
fasts að Breiðabólsstað í l'ljóts-
hlíð. Tveggja ára að aldri flutt-
ist hann með foreldrum sínum
til Reykjavíkur og ólst þar upp.
Hann lauk stúdentsprófi með I.
einkunn (84 stig) 1887. Hóf svo
nám við Hafnarháskóla ög lauk
embættisprófi í guðfræði 20.
júni 1892. með I. einkunn. Þjón-
aði um hríð sem óvígður kapgl-
lán hjá presti einum á Suður-
Sjálandi. Áform hans hafði ver-
ið að verða prestur í Danmörku,
tuk hann því ýms sérstök próf,
með það í huga. Af þessu varð
þó ekki því séra Helgi faðir hans
dó um þessar mundir. Sótti
hann því áeggjun samkvæmt um
embætti það, við prestaskólann
er faðir hans hafði gegnt. F'ékk
hann veitingu fyrir því 30 júlí
1894. Hann kvæntist Mörtu
Maríu Leht, prestsdóttur frá
Suður-Fjóni, eignuðust þau 5
börn, er eitt þeirra séra Hálfdán
prófastur á Mosfelli i Mosfells-
sveit. Jón biskup var prestvigð-
ur 12. mai 1895; varð hann brátt
þjóðkunnur sem ávenju mikil!
starfs og áhugamaður, ágætur
fræðari og all-kröfuharður við
lærisveina sína. Hann var kenn-
ari við prestaskólann, og við
guðfræðideild háskólans frá
stofnun hans 1911, samfleytt 22
ár.
Þann 20. des. 1916 vígðisl
hann biskupsvigslu af séra Valdi-
mar Briem, vigslubiskupi Skál-
holtsumdæmis. sat hann á bisk-
upsstóli í 21 ár, og var enn, er
hann lét af embætti 1939, þá 73
ára ða aldri, með fullu fjöri og
starfskröftum.
Dr. Jón Helgason var sjöundi
í röðinni islenzkra biskupa, er
höfðu alt landið að umdæmi.
Svo sem kunnugt er var Hóla-
stóll lagður niður sem biskups-
setur eftir lát Sigurðar biskups
Stefánssonar 1798, en Skálholts-
dæmi 1797; varð Geir Jónsson
Vídalín fyrstur biskup yfir öllu
landinu, sat hann lengst af í
Reykjavík, varaði starfstíð hans
frá 1797—1823. Næsti biskup
varð Steingrímur Jónsson, fyr
lector á Bessastöðum og prófast-
ur í Odda, biskup frá 1824—
1845. Þá Helgi Guðmundsson
Thrdersen biskup, fyr sóknar-
prestur í Odda, á Saurbæ á
Hvalfjarðarströnd og siðast í
Reykjavík, frá 184 —1867. Að
honum látnum varð Dr. Pétur
Pétursson fýr prófastur á Staða-
stað og siðar forstöðumaður
prestaskólans í Reykjavík biskup,
sat hann á biskupsstóli frá 1867
—1889. Séra Hallgrímur Sveins-
son dómkirkjuprestur í Reykja-
vik var biskup frá 1889—1908.
Þá séra Þórhallur Bjarnarson,
forstöðumaður prestaskólans. til
ársins 1916. Og loks Dr. Jón
Helgason frá 1916—1939. Það
ár var séra Sigurgeir vígður til
biskups af Dr. Jóni Helgasyni.
Dr. Jóp Helgason var þjóð-
kunnur maður og hafði lokið
merku dagsverki er hann var ti!
biskupsembættis skipaður, bæði
sem kennari og sérstaklega sem
rithöfundur, svo fáir eða engir
af kirkjunnar mönnum hafa
slíkir verið, þó langt sé um öxl
litði. Frá þvi stuttu eftir alda-
*)Ýms atriðí greinar þessarar e»-u tek-
in úr grein minnl “Biskupaskifti á fs-
iandi,” er bírtist í Sam. 54. árg.^ 4.
tölublaði, aprll 1939. — 8. Ó.
mót vakti hann athygli íslenzku
þjóðarinnar á sér með hinum
miklu ritverkum sínum um ýms-
ar bækur heil. ritningar; t. d.
Móse bókum m. fl. Stóð á þeim
árum allmikill styr um hann.
Eflaust má telja hann einn
þeirra er manna fyrstur kynti
hina hærri krítik íslenzku þjóð-
inni. Stóð hann mjög framar-
lega í þeirri fylkingu. Eignaðist
hann þá meðhaldsmenn og and-
mælendur, er að líkindum lætur,
Mun hann, er í biskupssæti var
komið, hafa fundið fyrri afstöðu
sína helzt til framsækna, og á-
byrgð allmjög með öðru viðhoríi
gagnvart þjóðinni en sú- er við
sjónum hans blasti úr kennara-
stplnum og frá rithöfundarborð-
inu.
Frábær afkastasemi á ritvelli
einkendi hann æfilangt. Stuttu
eftir að hann hóf kenslustarf
sitt við prestaskólann, tók hann
að gefa út kristilega tímaritið
“Verði Ijós,” er út kom um 8
ára bil, með nokkurri aðstoð ann-
ara fyrstu árin. Ásamt séra Þór-
halli Bjarnarsyni var hann út-
gefandi að Nýju Kirkjublaði í 2
ár, 1906—1908. Hann lauk við
og bjó undir prentun og gaf út,
að föður sínum látnum þessi rit
hans:
Sögu forn-kristninnar, Kristi-
lega siðfræði, og Ágrip af pré-
dikunarfræði. Hann vann að út-
leggingu Nýja testamentisins er
út kom 1906. Hann hefir ritað
alla kristnisöguna, einnig kristni-
sögu fslands frá öndverðu til
vorra tíma, bæði á íslenzku og
dönsku. Stórt prédikunarsafn
sitt gaf hann út og nel'ndi:
“Kristur, vort líf.” Um áratugi
reit hann minningargreinar um
presta og fjölda annara manna,
er létust; auk þess ritgerðir
Jengri og styttri í þau rit. er
hann stóð að og gaf út, en
einnig í Prestafélagsritið öll þau
ár er það kom út, og í mörg tíma-
rit bæði íslenzk og útlend, s^ni
eru mér ofurefli upp að telja,
mörg sögulegs efnis.
Af stærri bókum hans frá síð-
ari timum má nefna æfisögu
Jóns Eiríkssonar, á dönsku,
“Meistari Hálfdán,” Hannes
biskup Finnsson, Æfisaga séra
Jóns Halldórssonar í Hítardal,
æfisaga móðurföður hans, Séra
Tómasar Sæmundssonár. Hann
hafði aflað sér óvenjulegs fi’óð-
leiks um Reykjavík og ritað þar
um stórfengar fræðibækur, meðal
þeirra er: “Þegar Reykjavík var
14 vetra.”
I grein er séra Sigurgeir biskup
Sigurðsson skrifaði um Dr. Jón,
í tilefni af 75 ára afxnæli hans
á s.l. vori, kemst hann þannig
að orði:
“Það bar jafnan hátt á Dr.
Theol. Jóni Helgasyni sein for-
ystumanni kirkjunnar, og þá
ekki sízt í bókmentastarfsemi
hans. Hann hefir skril'að fleiri
bækur en nokkur annar kirkju-
legur rithöfundur þjóðar vorrar
að fornu og nýju. . . . Þegar
biskupinn lét af embættisstörf-
um var starfsdagur hans ekki á
enda. Enn átti hann eftir að
vinna mikið verk á sviði bók-
mentanna, sem kunnugt er, og
starfar látlaust alla daga að
fræðiiðkiunum sínum og ritstörf-
um.” —
Hið síðasta, sem sá er þetta
ritar hefir séð á prenti, eftir
hinn látna biskup, er ítarleg og
fögur ritgerð í Kirkjuriti,, októ-
ber-hefti s.l. haust, er hann
nefnir “Höfuðdrættir í æfi Jesú”;
að minni ætlan fagur svanasöng-
ur, eftir langan og bjartan hjá-
liðinn starfsdag.
Eitt af mörgum áhugamáluxn,
er Jón biskup átti, er hann tók
við biskupsstarfi, voru eftirlits-
ferðir meðal safnaða landsins;
ásetti hann sér, ef þess yrði kost-
ur að visitera sem flesta söfnuði
landsins. Hafði það jafnan ver-
ið eitt af torveldustu hlutverkum
síðan ísland varð eitt biskups-
dæipi, og afar örðugt. einkum
eldri mönnum. Svo sem að lík-
indum lætur hafði t. d. Pétur
biskup lítt eða alls ekki gert
yfirreiðir um landið, mörg síðari
æfiár, enda stóð ekki til að svo
væri jafn aldurhniginn og hann
var. Séra Hallgrímur, eftirmað-
ur Péturs visiteraði 200 kirkju-
staði á 13—14 árum, og hafði
enginn biskupa þeirra er voru
tilsjónarmenn á öllu landinu á-
orkað neitt slíkt. Á árunum frá
1917 — 1929 heimsótti Dr. Jón
allar kirkju landsins að einum
5 fráteknum, ber þess þó jafn-
framt að minnast, að í tíð hans
var öll afstaða til ferðalaga gjör-
breytt frá því sem að áður var.
Auk þess gerði hann vandaða
uppdrætti af öllum kirkjum
landsins. í biskupstið sinni
vígði hann 75 presta. Á því
sviði var Dr. Pétur mun hærri,
hann vígð aills 142 presta, næst-
ur honum var Steingrímur Jóns-
sn, er vígði 141 prest; auk þess
vígði hann 16 kirkjur. Jafnan
mun hann hafa haldið nánu
sambandi við presta sína. Ýms
lagaákvæði er gerð voru i tíð
hans, er stefndu málum kirkj-
unnar til blessunar. I tið hans
kom út hin Nýja Helgisiðabók
Þjóðkirkjunnar. Hundrað hug-
vekjur, m. fl. Mjög bar hann
hag og heiðurs kristninnar fyrir
brjósti. Starfstími hans sem
biskups var leysingatíð og erfið
afstaða á margan hátt. Stundum
andaði kalt að honum; einnig
úr hópi andlegrar stéttar manna,
en alt er honum mætti, bæði blitt
og strítt bar hann með karl-
inannslund hins styrka manns.
Var glaður og gunnreifur jafnl
á björtum og dimmum dögum.
Dr. Jón var grannur vexti og
nokkuð hár að vallarsýn, léttur
í öllum hreyfingum og þróttmik-
ill. Andlitið var gáfulegt, svip-
urinn mikilúðlegur og nokkuö
harðlegur. Hanh var mjög frjáls-
mannlegur í framkomu, léttur i
lund og glaður i viðmóti. Hann
taldi sig mikinn gæfumann, átti
góða konu og naut heimilisgleði
og ánægju með henni og góðuin
börnum þeirra. Kona hans and-
aðist nokkrum mánuðum á und-
honum.
Frá biskupshúsinu við Tjarn-
argötu var fagurt útsýni og heim-
ilisfegurð. Trén i garðinum
orðin stór eftir þvi sem þar ger-
ist, útsýnið norður eftir Tjörn-
inni einkar fagurt, Esjan há og
tignarleg og töfrandi fjallaheim-
ur í grend við hana bar við
heiðan himin. Úr þessuin stað
horfði Dr. Jón sjónfránum aug-
um yfir sögu liðins tíma og at-
burða, með glögguin skilningi og
föstum og vissum tökum þess,
er vald hafði, dró hann hálf-
gleymdar myndir út úr gráþoku
hins liðna, færði þær út í dags-
ljósið, lét leika um þær íslenzkt
fjallaloft; þannig gaf hann ís-
lenzku þjóðinni nýtt landnám í
heimi sagna og fræða. Og nú
hefir hann, landnámsmaðurinn í
heimi andans öðlast nýja land-
sýn á eilífðarströndum. Orð
skáldsins J. J. Smári koma í
huga:
“Sjá fyrir stafni er litfrítt land
með lífsins fjöll bak við ægisand,
— og opin útþrár-leið
um ókunn höf og breið.”
Guð hvílir verkamanninn, en
starfið heldur áfram.
' Sigurður ólafsson.
Til þess að skiilja Japana er
nauðsynlegt að gera sér það ljóst,
að þeir trúa þvi sjálfir, að þeir
séu afkomendur guðanna og öll-
um mönnum æðri. Þetta hefir
orðið þessari þjóð hin mesta
lyftistöng í örðugri lífsbaráttu.
Japanar skifta öllum mönnum
í þrjá flkka. J 1. flokki eru
vitanlega þeir sjálfir, öllum æðri.
f 2. flokki eru aðrir gulir menn
og hAÚtar þjóðir. og í 3. flokki,
sem er htilfjörlegastur, eru íbú-
arnir í Indlandi, á Ceylon og
allir blökkumenn.
•
—Leiddu mig ekki, Gvendur,
hvað heldurðu, að hún mamma
segði, ef hn sæi okkur
—Þú getur sagt henni, að eg
sé bróðir þinn.