Lögberg - 25.06.1942, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 25. JÚNÍ. 1942
-----------HögtjErs-----------------------
Gefið út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
b95 Sargent Ave., Winnipeg, lVlanitoba
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOK LOGKERG,
69Ó Sargent Ave., Winnipeg, Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The ‘‘Lög’berg’” is printed and published by
The Columbia Press, Limited, 695 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Minningabrot
Eftir Einar P. Jónsson
Eg kom í fyrsta sinn til hinna vingjarn-
legu íslendingabygða í Pembinahéraði um sum-
arið 1917; fór með eimlest til Crystal-bæjar, en
þangað sótti mig í Ford-bíl Jónas Hall, og á
heimili þeirra ágætu hjóna gisti eg mína fyrstu
nött þar syðra; verður mér það jafnan minnis-
stætt, hvílíkur fróðleiksandi sveif þar yfir
vötnunum; eg hafði þá nýverið eftirminnilega
kynst Jónasi, er hann í raun og veru löngu
fyrir forsvaranlegan fótaferðartíma, reif mig
morgun einn upp úr rúminu, ásamt þeim
Stephani G. og K. N., á heimili mínu á Lipton
stræti í þessari borg; engan þessara fremdar-
manna hafði eg áður augum litið, en mikið af
þeim frétt, og þótti mér þessvegna mikils um
vert heimsóknina.
Næsti næturstaður minn, er eg á ný heim-
sotti Garðarbygð, var á heimili þeirra Gamaliels
Þorleifssonar og Katrínar heitinnar konu hans;
var þar gott að vera, og um margt rætt, því
bæði voru þau hjón gestrisin og margfróð;
þriðja sæmdarheimilinu á þessum slóðum
kyntist eg um líkt leyti, en það var bústaður
þeirra Jóns og Margrétar Hjörtson, og þar
hefi eg oftast átt heima, er atvik báru mig til
Garðar, eins og kallað er; þrjár nætur gisti eg
á heimili þeirra Jóns og Guðbjargar Johnson
í grend við Garðar meðan á stóð hálfrar aldar
landnámshátíð bygðarlaganna, 1928; þessi
mætu hjón hafa nú safnast til feðra sinna, en
endurminningin um þau verður mér ógleym-
anleg; á öllum þessum heimilum fanst mér
kvenmildin hafa yfirhöndina.
Fyrstnefndu heimilin þrjú, gripu djúpt inn
í viðkvæman kafla æfi minnar, og skilja eftir í
huga mínum þakklátar endurminningar.
♦ ♦ ♦
Skólabróðir minn og góðvinur, séra Páll
Sigurðsson, var um eitt skeið prestur í Noríh
Dakota; hann, brá sér til íslands, en er vestur
kom aftur, fjölmentu vinir hans í heimsókn á
prestsetrinu tij þess að fagna komu hans; þar
ílutti Hjálmar A. Bergman, K C., eina þá al-
fyndnustu ræðu, sem eg hefi nokkru sinni
heyrt á æfi minni; að sjálfsögðu talaði séra
Páll þarna líka, og vék lítið eitt að sambúð
okkar i Reykjavík þegar þrengst var í búi, og
við drógum fram lífið um hríð á hertum þorsk-
hausum og vatni; seinna setti eg þetta fyrir-
bæri í samband við ritgerð dr. Guðmundar
Finnbogasonar, “Þorskhausarnir og þjóðin,” og
var þá ekki laust við, að eg fyndi til nokkurs
metnaðar yfir þorskhausa æfintýri mínu.
Núverandi presti íslenzku safnaðanna í
Pembina héraði, séra H. Sigmar, kyntist
eg fyrst í Wynyard veturinn 1914, og
tókst þá með okkur vinátta, sem eg
hygg, fremur hafi styrkst en hitt, \*ið
líðandi ár; hann var þá að ryðja sér braut á
vettvangi kristinnar kennimensku; eg hitti þar
fyrir hreinlundaðan drengskaparmann, ein-
kendan af hollri sjálfsrækt; á vegferð sinm
nýtur hann stuðnings óvenju mikilhæfrar konu,
og er heimili þeirra á Mountain veruleg mið-
stöð manndóms og menningar; börnin hvert
öðru betur gefin. —
Á Mountain gisti eg venjulegast hjá góð-
vinum mínum Birni Björnssyni og frú Sigur-
línu; þau eru nú flutt á brott, og saknaði eg
þeirra mikið, er eg síðast var staddur í Moun-
tainbæ.
Uppspretta mannfélagsgleðinnar á Moun-
tain og í grendinni, var Kristján skáld Júlíus,
venjulega nefndur K.N. Með okkur tókst við
fyrstu samfundi
vinátta, sem mér
er óhætt að segja,
að styrkst hafi í
rót við vaxandi
kynningu; hann
var eigi einungis
sérstætt skáld,
heldur einnig góð-
hjartað valmenni
í þess orðs feg-
urstu merkingu;
eg var viðstaddur
er samferðamenn
hans m i n t u s t
hans sjötugs með
júiíusar veglegum mann-
fagnaði í samkomuhúsinu á Mountain; eg var
við útför hans, og tók dálítinn þátt í þeirri
veglegu athöfn, sem fram fór við kirkjuna á
Eyford þegar minnisvarði hans var afhjúpaður.
Þetta forkunnar fagra minnismerki smíðuðu
að öllu íslenzkar hagleikshendur í Pembina-
héraði, öllum aðiljum til hinnar mestu sæmdar.
♦ ♦ ♦
Við urðum síðbúnir Jón J. Samson vinur
minn og eg, sumarkveld eitt fagurt, er við
höfðum ásett okkur að skreppa suður í North
Dakota, og að þessu sinni til íslenzku bygðar-
innar í grend við Milton; mig minnir að við
jyrðum að vekja upp í Pembina til þess að fá
afgreiðslu yfir landamærin; við drápum á dyr
að húsi umboðsmanns innflutninga þar í bæn-
um, og var sá íslendingur; innan fárra mínútna
var tendrað ljós í húsinu, og kom húsmóðirin
til dyra; við skýrðum henni frá því, hvernig
ástatt væri um hagi okkar, og að okkur væri
það áhugamál að fá afgreiðslu; hún spurði
okkur að nafni, og lét þess jafnframt getið, að
maður sinn væri svo að segja nýsofnaður; samt
kvaðst hún mundu freista þess að vekja hann;
svo að segja að vörmu spori kom hún út aftur
með þau skilaboð frá manni sínum, að við gæt-
nm haldið leiðar okkar; það væri ekki mikil
líkindi á að tveir íslendingar, sem hann auk
þess bæri kensl á, mundu umturna stjórnarfari
Bandaríkjanna á einni eða tveimur nóttum; við
þökkuðum innvirðulega fyrir tillátssemina, og
hétum því að “registera” í Pembina á heimleið;
einmuna blíða faðmaði að sér landið þessa
yndislegu nótt, og leið tíminn svo fljótt, að við
vissum naumast af fyr en við vorum komnir tiJ
Cavalier; ekki áttum við þar langa viðdvöl;
komumst þó inn á kínverskan hressingarskála
til þess að ná í svaladrykk og vindling.---
Vegurinn upp Pembinafjöllin liggur í ótai
bugðum, og sumsstaðar um djúp gil; bílstjóri
var þarna fornkunnugur, og ók eins og sá,
sem vald hefir; er yfir seinasta gilið kom, sagði
hann að nú riði mest á að taka rétta stefnu
þangað, sem ferðinni var heitið; lönd væri
aðskilin með gaddavír, og vegir milli bæja
þröngir, því nú værum við komnir af breiða
veginum; alt í einu staðnæmdist bíllinn; “þetta
er Bensons-heimilið; hérna búa frændur þínir,”
sagði Jón vinur minn. Klukkan var eitthvað
hálf þrjú um nóttina, er hér var komið sögu;
við vöktum upp, og var okkur fagnað hið
bezta; þau Jónína Benson og Jón Samson voru
uppeldissystkini, en Björn heitinn maður henn-
ar og eg, bræðrasynir; þó áliðið væri, er við
gengum til hvílu, báðum við húsmóður um að
vekja okkur snemma.
Gísli Benjamínsson föðurbróðir minn, var
einn af landnemum Miltonbygðar, og tók fjöl-
-skylda hans upp nafnið Benson; hann fór
'snemma af íslandi; eg var þá ekki fæddur, og
fundum okkar bar aldrei saman þó hann ■ enn
væri á lífi, er eg kom til þessa lands; það var
á þessu Bensons heimili, sem eg nú var stadd-
ur, að Gísli sofnaði sinn síðasta blund, og þar
kvaddi Guðbjörg kona hans einnig sína jarð-
nesku tilveru; eg held að séra K. K. Ólafsson
hafi jarðsungið þau bæði.
Eg hafði hitt þrjá sonarsonu Gísla á land-
námshátíðinni á Mountain, en ekki systur
þeirra tvær; önnur þeirra, María, bjó búi sínu
í grend við Olga, en hin, Mabel, hjúkrunarkona
í Grand Forks, var nú stödd heima, og þótti
mér það mikið ánægjuefni.
Um miðmorgun héldum við af stað í tveim-
ur bílum áleiðis til Fjallakirkju, en þar bera
þau Gísli og Guðbjörg beinin; eg skoðaði leiði
þeirra um stund; þau voru skrýdd fögrum
blómum; “grátskyld viðkvæmni” greip mig
snöggvast, er eg var að reyna að átta mig á æfin-
týri Gísla föðurbróður míns, og þeirra annara
íslendinga, er kvöddu ísland, og leituðu land-
náms í vestri; skaut þá jafnframt upp í huga
mínum hinum óviðjafnanlegu ljóðlínum
Stepharts G. Stephanssonar:
“Og ættarlandsböndum mig grípur hver grund,
sem grær kringum íslendings bein.”
Fjallakirkja var opin; við sungum stutta
morgunmessu á okkar vísu. Eg settist við
orgelið, og við sungum öll “Vor Guð er borg á
bjargi traust.” Þessar fáu mínútur í kirkjunni,
voru helgaðar minningu þeirra Gísla og Guð-
bjargar.-----
Við höfðum ásett okkur að heimsækja
snöggvast Maríu frænku mína, sem áður hefir
verið nefnd, og hafði eg ósegjanlega ánægju af
þeirri heimsókn; fann eg þar margt líkt með
skyldum.
Á leiðinni til baka að Bensons heimilinu
var hlið, sem opna þurfti; eg ætlaði að þjóta
út úr bRnum og opna hliðið, en áður en mig
varði, var Mabel frænka mín búin að ryðja
hömlunum úr vegi. “Ekki þurfti Guð, eg gat,”
sagði hún hlæjandi á eftir; eg vissi að Mabel
taldist til þriðju, íslenzku kynslóðarinnar í
þessu landi og varð hálfvegis forviða á því, að
hún skyldi kunna að beita áminstu orðtaki;
það styrkti mig í trú á langlífi íslenzkunnar í
vesturvegi.-----
Pembinahérað hefir alið og fóstrað margt
þeirra manna og kvenna, er varpað hafa feg-
urstum bjarma á íslendingsnafnið í þessari
álfu; en það þýðir ekki, eins og Þorsteinn
Erlingsson sagði, “að þylja nöfnin tóm, því
þjóðin mun þau annarsstaðar finna.”—
Fyrála bragðið
og það síðaála
(Frá “Nemo” á Giinli).
Charles Bennings leynilög-
regluþjónn, sat í reykingarklef-
anum i vagnlest á Mexico Centrai
brautinni, á leiðinni til landa-
mæra Bandaríkjanna. Honum
var þungt í skapi. Yfirmaður
lögreglunnar hafði gefið honum
til kynna að þetta yrði síðasta
ferð hans í jKigu lögreglunnar;
að henni afstaðinni fengi hann
lausn í náð frá starfi sínu með
fullum eftirlaunum, hann væri
iíka farinn að gjörast gamlaður.
Bennings var ekki að fást um
það, þó eftirlaunin væru aðeins
helmingur á móti árskaupinu,
með því hann hafði jafnan verið
sparsamur og þessvegna lagt fyr-
ir talsvert fé á hinum langa
starfstíma sínum, en hann áleit
að sér væri ekki enn farið svo
aftur, að það gæti verið orsökin;
svo var hann sárgramur lög-
reglustjóranum fyrir málhreim-
inn í orðunum er glögglega benti
á að Bennings væri nú orðinn
lúinn og farinn, og því tími
kominn til að hann rýmdi fyrir
nýjum og yngri starfskröftum.
Það sem Charles Bennings að
þessu sinni var falið á hendur
var erfitt stárf, og honum var
grunur á að yfirmaður sinn
gerði það af ásettu ráði, svo
honuin tækist ekki að leysa það
af hendi. Það gæti þá verið góð
ástæða fyrir lausninni.
Alt í einu var sem leiftri brigði
fyrir í augum hans, í því bili að
einn af hinum luralegu mönn-
um, er framundan sátu í vagn-
inum, leit við. Hann hafði áður
einhversstaðar séð þenna and-
litssvip Það var áreiðanlegt. En
hvar? Hann hugsaði sig um, og
lág þá nærri að hann æpti upp
yfir sig að fögnuði.
Maður Sá, sem hafði litið við
gaut til hans augunum og mælti
síðan í uppgerðar kæruleysis
róm. “Fyrirgefið, herra minn!
Hann vinur minn hérna fullyrð-
ir, að hann sá frægur mann-
þekkjari, og hefir veðjað við mig
um það, að þér séuð flugmaður.
Hvor okkar hefir unnið?” —-
Svipur Bennings lýsti kureislegri
geðþekkni og þögulli undrun.
“Já. en fyrirgefið” — mælti
hann og andvarpaði. “Hvað seg-
ið þér? Flugumaður! Njósnari!”
og hló svo innilega að allur búk-
urinn spikfeitur hristist. —
“Njósnari!” — sagði hann enn
— “það er skrítið. Margt hefi
eg verið álitinn að vera um dag-
ana, én það aldrei. Lít eg ann-
ars út eins og njósnari?” —
Nú litu þeir á hann allir þrír
í einu, og virltu hann fyrir sér,
kringluleita andlitið á honum og
meinleysistega augnaráðið und-
ir gullspanga-gleraugunum, og
altir sýndust verða ánægðir.
Þeir kinkuðu kollum til hans og
síðan hver að öðrum.
Annars þegar eg fer að hugsa
mig vel um” — hélt Bennings á-
fram — “hefi eg leyst lögreglu-
manns starf af hendi einu sinni,
og var þá litt kominn af æsku-
skeiði, og með því að saga sú er
fáheyrð, ætla eg með yðar leyfi,
herrar minir,” að segja ykkur
hana.” —
Þeir tóiku þvi vel, og hóf hann
þá sögu sína á þessa leið:—
“Atburðir sögunnar fóru fram
í Texas 1860. Eg hafði komið
frá New York. Á þeim tímum
litu Texasbúar engum vinaraug-
um á okkur frá Norðurrikjún-
um, sérstaklega var það þó lög-
reglustjórinn er gaf mér ilt auga,
þótt eg reyndi á allan hátt að
koma mér í mjúkinn hjá hon-
um. Á þessu timabili keyrði tög-
reglan fram úr öllu hófi, og að
skömmum tíma þðnum varð eg
sjónarvottur að ruddalegu morði.
Sá sem vann það var tæknir þar
í sveitinni og hét Tales. Hann
hafði komið ipn í veitingastofu
og lent þar í iltdeilum við ung-
an mann, er lyktaði með því að
læknirinn skaut hann til dauðs
og flúði að því afstöðnu.
Það var á augabragði sent
eftir lögreglustjóranum, en það
kom brátt í Ijós að hann hafði
lítinn áhuga fyrir að sökudólg-
urinn væri eltur, og er eg taldi
á hann fyrir það, bar hann það
>fyrir að allir fastir lögregluþjón-
ar væru að heiman úr bænum,
og hann sjálfur mætti ekkert
fara að heiman. Mér varð skap-
hrátt og spurði hvort hann gæti
ekki fengið neina kjarkgóða
sjálfboðaliða sér til aðstoðar, en
hann kvað að fáir myndu verða
fúsir á að fást við Tales lækni,
er hann væri kendur, því þá
væru kúlurnar býsna lausar í
byssunni hjá honum. Það kæmi
líka að litlu hatdi þó honum
yrði náð, hann hafði áður fyr
verið kærður fyrir samskonar
glæpi, en ætíð verið sýknaður;
fólkið þar í sveitinni hefði svo
miklar mætur á honum, að það
tæki ekki svona smá óhapp til
greina.
Mér þótti kæruleysi þetta og
hugleysi keyra svo fram úr öllu
hófi, að eg bauð mig tafarlaust
fram til að elta morðingjann, og
loiksins eftir nokkrar málaleng-
ingar, gaf hann samþykki sitt
og brosti þá illgirnislega. Mér
iflaug í hug að hann harmaði
það ekki, að læknirinn yrði mér,
að bana, er eg reyndi að taka
hann fastan. Lögreglustjórinn
hafði einnig verið bezli vinur
hans, en jafnframt sýnt það deg-
inum ljósara, að hann hafaði
mig fyrir það að vera úr Norð-
urríkjunum. Eg gleymdi þessu
samt undir eins, er eg sá að
hann fór að hjálpa mér við und-
irbúninginn; seinast hlóð hann
sjálfur skammbyssuna mína. Eg
tók ekki eftir því í það sinn, að
hann lét ekkert púður með skot-
unum er hann hlóð byssuna.
Tveir klukkutímar voru liðnir
frá því læknirinn hvarf og þar
að auki tafðist eg við að spyrja
menn um ferðir hans” — Þegar
hér var komið sögunni var tekið
fram í af vagnstjóranum er sagði
frá að lestin næmi staðar næst í
Juarez, en það er bær í Mexico,
fárra mínútna leið frá landa-
mærunum — þeir af ferðafólki
sem ætluðu sér yfir landamerkin
til EI Paso í Texas, kvað hann
skyldu búa sig undir tollrann-
sókn.
Mennirnir þrir fóru nú að fara
í yfirhafnir sínar, og á meðan
þeir voru að því, skrifaði Benn-
ings i flýti fáeinar línur á papp-
írsblað, vafði honum innan i
dollars miða og rétt hann að
vagnstjóranum og mælti: “Gjör-
ið svo vel og útvegið mér ein-
hvern, sem getur borið fyrir mig
farangur minn til tollgæzlunn-
ar, og ihér er fyrir umstangið.”
— Um Jeið sté hann með leynd
ofan á fótinn á vagnstjóranum,
án þess að skeyta undrunar-
svipnum, sem kom, á hann. Að
því búnu sneri hann sér að
mönnunum og mælti: “Tiu min-
útur eru eftir þangað til við
komum til Juarez, svo við getum
tekið því með ró og stillingu.
“Jæja! Á fjórða degi leitar
minnar að morðingjanum, kom
eg loks að þorpi einu, sem heit-
ir San Filippe, og er eg ætlaði
að ganga inn í greiðasöluhús,
koin flóttamaðurinn einmitt í
flasið á mér, og áður en hann
fengi komið auga á mig. hafði
eg miðað á hann byssunni. Hon-
um var vel kunnugt um að eg
var æfð skytta, sá því þann kost-
inn vænstan að gefast upp mót-
spyrnulaust.
Eg flýtti mér að svifta hann
byssunni og setja á hann hand-
járnin. Morguninn eftir lagði eg
af stað með bandingjann. Á
leiðinni heim særðist hann svo
undan handjárnunum að eg tók
þau af honum og þótt eg vissi
að hann væri mér miklu sterkari,
þá var eg þó alls óhræddur þar
sem eg var vopnaður.
Það var ekki fyr en nokkru
seinna, að eg vissi til fullnustu
í hve mikilli hættu eg hafði verið.
Eg ætlaði að skjóta tvo sléttu-
úlfa, sem voru við veginn, og
kipti upp byssunni, en til mestu
heppni fyrir mig, hurfu þeir í
skóginn áður en eg gæti hleypt
af. Hugsið yður að eg hefði
smelt gikknum og bandinginn á
þann hátt hefði komist að hve
mikið eg mátti treysta byssunni.
Lögreglustjóranum varð held-
ur en ekki felmt við, er eg af-
henti honum sökudólginn, og
kom þá upp fyrir mér allur
leyndardómurinn.”
Nú nam lestin staðar, og við
sáum mörg ljós gegnum vagn-
gluggana. — “Þetta er sjálfsagt
Juarez,” piælti einn þeirra fé-
laga og leyndi ekki óstyrk i
rómnum. — “Það er undarlegt
að lestarstjórinn ékki tilkynti
nafn stöðvarinnar svo sem venja
er til. Komið fljótt! Við skul-
um flýta okkur,” bætti hann við
með óþreyju. — Meðan hann
mæ'lti svo rann lestin af stað,
og Bennings huggaði þá félaga
með því að segja að þetta hefði
verið aðeins augnabliks viðnáms-
staður, en ekki regluleg lestar-
stöð, og hélt svo áfram máli sínu
án þess að skeyta óþolinmæði
þ;irra félaga.
“Eg sannfærðist þó ekki til
fullnustu um sviksemi lögreglu-
stjórans, fyr en eg var kominn
heim. Eg ætlaði að skjóta til
marks, en ekkert skot kom úr
byssunni. Lögreglustjórinn varð
ýmist rauður sem blóð, eða
svartur sem bik. Morðinginn,
sem enn ekki hafði verið fluttur
í fangaklefann, starði á mig
höggdofa og mælti: Herrar mín-
ir! Ef þér viljið heita mér því,
að geta þess ekki hversu mi'kill
asni eg hefi verið í því að láta
taka mig fastan af vopnlausum
manni, þá skal eg hátíðlega
meðganga glæp minn fyrir kvið-
dómnum. Mér er makleg þung
refsing fyrir jafnmikla glópsku.”
Lestin hægði nú á sér, og þeir
félagarnir stóðu upp í annaö
sinn, og einn þeirra sagði við
Bennings í bræði: “En hvern
fjandann kemur þetta okkur við?
Og ef þér með þessu andstyggi-
lega þvaðri hafið orðið til þess
að við mistum af lestinni-, þá
. .” — í sama bili nam vagninn
staðar með einum rykk, og tveir
menn miiklir vexti komu inn í
reykingarklefann. — “Eruð þér
með handtökuleyfið, Grey?”
spurði Gennings i flýti í þvi
hann og hinir nýkomnu menn
beindu byssum sínum að þeim
félögum.—
“Þér hafið skilið ágætlega,
Grey. Þessi þrjú isnyrtimenni
eru skálkar þeir, sem eg hefi nú
í viku verið að leita að í Mexico.
Eg var orðinn vonlaus, þegar
þeir rákust hingað í vagninn.
Það er eftirtektavert að þeir
eftir jafmmörg morð og innbrot
í Bandarikjunum, skyldu voga
sér svona nálægt landamærun-
um. Þeir sjálfsagt treystu því
að Bandarikin hafi engan samn-
ing við Mexico um afsal glæpa-
manna.” Þegar aðstoðarmenn
Bennings litu til hans spurnar-
augum, hélt hann áfram: “Jú.
eg skrifaði á dálítinn pappírs-
miða, og lét lestarstjórann vita
um feng minn, og bað hann að
losa reykingarvagninn strax er
við kæmum til Juarez og skjóta
honum tafarlaust yfir landamær-
in, svo við gætum handtekið
glæpamenn þessa og jafnframt
losast við alt þref um framsal
við stjórnina i Mexico. Á meðan